Jakość podstawowych elementów środowiska – stan zasobów

Transkrypt

5. PRZYRODA
5.1. Rezerwat Biosfery „Polesie
Zachodnie”
Beata Sielewicz
(Lubelski Urząd Wojewódzki w Lublinie)
W dn. 30 kwietnia 2002 r. Międzynarodowa Rada
Koordynacyjna Programu „Człowiek i Biosfera” (MaB)
UNESCO zaakceptowała polski wniosek o utworzenie na terenie województwa lubelskiego Rezerwatu
Biosfery „Polesie Zachodnie”. Jednocześnie przyjęty
został wniosek ukraiński o utworzenie Szackiego
Rezerwatu Biosfery w ukraińskiej części Polesia Zachodniego. Rezerwat Biosfery „Polesie Zachodnie”
jest dziewiątym tego typu obszarem w Polsce.
Rezerwatami biosfery są obszary o wybitnych
walorach przyrodniczych, które uzyskały międzynarodową akceptację Międzynarodowej Rady Koordynacyjnej Programu MaB. Pełnią trzy podstawowe
funkcje:
1) funkcja ochronna – przyczynianie się do ochrony krajobrazów, ekosystemów, zróżnicowania gatunkowego i genetycznego,
2) funkcja rozwojowa – sprzyjanie formom rozwoju zrównoważonego,
3) funkcja wspierania logistycznego – wspieranie
projektów pokazowych, edukacji ekologicznej oraz
szkolenia, badań i monitoringu w odniesieniu do
lokalnych, regionalnych, narodowych i globalnych
zagadnień związanych z ochroną i zrównoważonym rozwojem.
Obszar pretendujący do miana rezerwatu biosfery musi spełniać następujące kryteria:
1) zawierać mozaikę systemów ekologicznych, reprezentatywnych dla regionu, obejmujących różne
stopnie interwencji człowieka,
2) mieć doniosłe znaczenie dla ochrony różnorodności biologicznej,
3) stwarzać możliwości dla poszukiwania i demonstrowania rozwiązań w dziedzinie zrównoważonego rozwoju w skali regionalnej,
4) mieć odpowiednio dużą powierzchnię, aby realizować wszystkie funkcje,
5) łączyć funkcje poprzez wyodrębnienie w granicach
rezerwatu trzech stref o zróżnicowanej intensywności użytkowania i ochrony zasobów przyrodniczych:
I – strefa centralna – przeznaczona do długofalowej ochrony, wyłączona z działalności gospodarczej;
II – strefa buforowa – otaczająca lub przylegająca do strefy centralnej, gdzie może mieć miejsce działalność gospodarcza zharmonizowana z przyrodą i krajobrazem;
III – strefa przejściowa – gdzie promuje się i rozwija działalność na rzecz zrównoważonego
zarządzania zasobami;
6) powinno się podejmować kroki na rzecz włączenia i uczestnictwa wielu podmiotów (organów administracji, społeczności lokalnych, organizacji pozarządowych, przedsiębiorców, prywatnych osób
i in.) do procesu planowania i realizowania funkcji
rezerwatu biosfery.
Polesie jest jedną z pięciu wielkich podprowincji
fizjograficznych Europy Wschodniej. Stanowi południowo-zachodnią część Niżu Wschodnioueropejskiego. Rozciąga się na terytorium Białorusi, Ukrainy
i Polski. Stanowi płaską równinę w dorzeczu Bugu
i Prypeci. Na Polesiu znajduje się jeden z największych w Europie kompleksów obszarów bagiennych.
Polska część Polesia znajduje się w obrębie Polesia
Zachodniego i stąd taką nazwę nosi rezerwat biosfery.
Rezerwat Biosfery „Polesie Zachodnie” obejmuje
obszar o powierzchni 139 917 ha. Administracyjnie
położony jest na obszarze 19 gmin i 5 powiatów
województwa lubelskiego. Zgodnie z zasadami programu „Człowiek i Biosfera” podzielony jest na trzy
strefy:
– strefa rdzenna zajmuje powierzchnię 5 224,5 ha,
co stanowi 3,7% powierzchni rezerwatu, obejmuje
część Poleskiego Parku Narodowego (kompleksy: Jezioro Łukie–Torfowisko Orłowskie, Jezioro Moszne–Jezioro Długie–Durne Bagno, Bagno Bubnów), Torfowisko Dubeczyńskie, Żółwiowe Błota oraz fragment doliny Bobrówki w Lasach
Parczewskich,
– strefa buforowa zajmuje powierzchnię 43 215 ha,
co stanowi 30,9% powierzchni rezerwatu, obejmuje obszar Lasów Parczewskich, pozostałą część
Poleskiego Parku Narodowego, zespół jezior uściwierskich, Uroczysko Dubeczno, Sobiborski Park
Krajobrazowy,
– strefa tranzytowa o powierzchni 91 477,5 ha, co
stanowi 65,4% powierzchni rezerwatu.
Struktura użytkowania ziemi RB „Polesie Zachodnie” (w % powierzchni) przedstawia się następująco:
* – turzycowiska i bagna
170
RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2002 ROKU
W strukturze własności Rezerwatu Biosfery grunty
Skarbu Państwa stanowią 55,8% powierzchni i dominują w strefach o najwyższym rygorze ochronnym,
w strefie rdzennej stanowią 95% powierzchni.
W granicach Polski Rezerwat Biosfery zajmuje
niemal cały subregion fizjograficzny – Pojezierze Łęczyńsko-Włodawskie, oraz niewielkie fragmenty Równiny Parczewskiej, Garbu Włodawskiego i Pagórów
Chełmskich. Pojezierze Łęczyńsko-Włodawskie jest
największym w Polsce pojezierzem występującym
poza obszarami uformowanymi przez morfogenezę
glacjalną ostatniego zlodowacenia. Przeplatają się tu
cechy fizjograficzne Niżu i Pasa Wyżyn Polski, tworząc szczególną, unikalną mozaikę zjawisk przyrodniczych. Jest to równina akumulacyjna położona
w strefie wododziałowej Bugu i Wieprza. Proces formowania dolin rzecznych znajduje się w stadium inicjalnym, co nadaje obszarowi charakter geomorfologicznej młodości. Na rozległych terenach wykształciły się torfowiska wysokie, przejściowe i niskie, w tym
unikalne torfowiska węglanowe. Charakterystycznym
elementem krajobrazu są jeziora, których wiek ocenia się na ok. 11 300 lat, charakteryzujące się niewielką głębokością, małą powierzchnią i trudno dostępnymi brzegami. Jeziora są zróżnicowane pod
względem stadium sukcesji oraz trofii. Ekosystemy
wodne i torfowiskowe stanowią największą wartość
przyrodniczą Rezerwatu Biosfery. Fragmenty tego
obszaru są miniaturą tundry i lasotundry, wysuniętej
najdalej na południowy-zachód w Europie. Niezwykle
interesująco przedstawia się mikroflora jezior, a także wodne i lądowe zespoły makrofitów. Do rzadszych
gatunków roślin, mających swoje siedliska na obszarze RB „Polesie Zachodnie” należą: brzoza niska,
wierzba lapońska i borówkolistna, widłak torfowy,
wąkrota zwyczajna, przygiełka brunatna, aldrowanda pęcherzykowata, bagnica torfowa i in. Łącznie na
Pojezierzu Łęczyńsko-Włodawskim stwierdzono występowanie ponad 1400 gatunków roślin naczyniowych, w jeziorach ponad 340 gatunków glonów.
Równie bogaty jest świat zwierząt. W jeziorach
Łęczyńsko-Włodawskich wykazano 530 gatunków
wodnych bezkręgowców. Na obszarze Rezerwatu
Biosfery występuje minóg strumieniowy, piekielnica,
strzebla błotna, a także żółw błotny – bytuje tu największa w Polsce i jedna z największych w Europie
populacji tego gatunku. Bardzo bogata jest fauna ptaków, reprezentowana przez ponad 150 gatunków lęgowych. Gnieżdżą się tu rzadkie gatunki związane
z obszarami wodno-błotnymi, jak m.in. wodniczka –
gatunek zagrożony wyginięciem w skali globalnej,
poza tym bąk krwawodziób, kulik wielki, rybitwa białowąsa, rybitwa białoskrzydła, rzadkie gatunki sów:
sowa błotna i puchacz, oraz ptaków drapieżnych: bielik, orlik krzykliwy.
Na Polesiu zachowały się tradycyjne, reliktowe
odmiany roślin uprawnych, jak pasternak zwyczajny,
soczewica jadalna – odmiana okrągła oraz zwierzęta
hodowlane, jak koń domowy rasy kopczyk podlaski,
bydło starej rasy poleskiej „białogrzbietej”, owce: wrzosówki, świniarki, karnówki.
Teren „Polesia Zachodniego” jest częścią większego obszaru kulturowego stanowiącego w przeszłości jedną całość, a obecnie podzielonego państwową
linią graniczną. Po obu stronach dzisiejszej linii granicznej powstawały i przenikały się identyczne formy
przestrzenne krajobrazu kulturowego, a także analogiczne wytwory kultury materialnej, duchowej i społecznej. Częścią dziedzictwa kulturowego może być
każdy przedmiot i każde wydarzenie historyczne uznane za ważne, godne upamiętnienia i przekazania następnym pokoleniom ze względu na wartości materialne i niematerialne, często trudne do jednoznacznego zdefiniowania jako wartość historyczną, artystyczną, sakralną, patriotyczną, naukową, ludową itp.
Teren rezerwatu biosfery „Polesie Zachodnie” to
teren pogranicza o bardzo interesującej i unikalnej
w skali europejskiej przeszłości. Z punktu widzenia
etnograficznego na czoło wysuwa się zagadnienie styku i wzajemnego przenikania kultur wzdłuż pogranicza polsko-ukraińskiego. Jest to jednocześnie teren
penetrowany przez kolonistów niemieckich oraz zamieszkiwany przez ludność żydowską, których ślady
kultury materialnej zachowane są do dziś: architektura sakralna, budownictwo ludowe, zdobnictwo,
cmentarze, zwyczaje, kuchnia itp.
CZĘŚĆ II. JAKOŚĆ PODSTAWOWYCH ELEMENTÓW ŚRODOWISKA
171
W rezerwacie biosfery nie można zapomnieć
o jedności dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego,
jako warunku zachowania narodowej i regionalnej
tożsamości (przyrodniczej i kulturowej). To dziedzictwo to nie tylko zasób, ale jego zrozumienie, poziom
świadomości kulturalnej, ponadto próby jego podtrzymywania i twórczej kontynuacji.
Rezerwat Biosfery „Polesie Zachodnie” w przyszłości ma się stać rezerwatem transgranicznym:
polsko-ukraińsko-białoruskim. Współczesne problemy ekologiczne w uniwersalnym znaczeniu mają regionalny oraz globalny zasięg. Mając to na uwadze,
współczesny człowiek musi myśleć i działać w skali
lokalnej i w skali globalnej. Teza ta dotyczy zwłaszcza krajów wysoko rozwiniętych, które zmierzają do
pełnej integracji politycznej, nowe wyzwania ekologiczne pozostają często na uboczu ważkich problemów ekonomicznych i społecznych. W dziedzinie
ochrony przyrody i kultury ważną formą współpracy
na poziomie regionów i państw jest tworzenie światowej sieci rezerwatów biosfery. W gęsto zaludnionej Europie, gdzie znikają granice między państwami, zwłaszcza rezerwaty transgraniczne mogą odnieść bardzo doniosłą rolę. UNESCO aktualnie
zwraca szczególną uwagę na rozwój międzynarodowych rezerwatów biosfery.
Literatura
1. Chmielewski T.J. (red.). 1999. Projekt Międzynarodowego Rezerwatu Biosfery „Polesie Zachodnie”. Lubelski Urząd Wojewódzki, Lublin (maszynopis).
2. Chmielewski T.J. (red.). 2000. Międzynarodowy Rezerwat Biosfery „Polesie Zachodnie” – projekt harmonizacji
przyrody i kultury. Poleski Park Narodowy, Wojewoda
Lubelski, Lublin–Urszulin.
5.2. Projekt Europejskiej Sieci
Ekologicznej Natura 2000 dla
województwa lubelskiego
Tadeusz J. Chmielewski, Marek Kucharczyk, Bogdan Lorens,
Krzysztof Pałka, Beata Sielewicz, Danuta Urban, Janusz Wójciak
5.2.1. Wprowadzenie
Europejska Sieć Ekologiczna NATURA 2000 jest
systemem ochrony wybranych elementów przyrody
obowiązującym państwa członkowskie Unii Europejskiej.
Jest odpowiedzią Unii Europejskiej na postępującą degradacje środowiska przyrodniczego. Celem tworzenia sieci jest zabezpieczenie zagrożonych i reprezentatywnych dla regionów biogeograficznych Wspólnoty
Europejskiej siedlisk oraz zagrożonych i rzadkich na terytorium Wspólnoty gatunków roślin i zwierząt. Sieć
Natura 2000 nie zastąpi dotychczasowej prawnej ochrony przyrody i systemu obszarów chronionych w Polsce
172
lecz uzupełni o zasady zachowania dziedzictwa przyrodniczego w skali całego kontynentu.
Program NATURA 2000 opiera się na dwu dyrektywach UE, które stanowią podstawę prawną
ochrony europejskiej fauny i flory:
– Dyrektywie Rady 92/43/EWG w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory, zwanej
dyrektywą siedliskową, uchwalonej 21 maja 1992 r.,
– Dyrektywie Rady 79/409/EWG o ochronie dziko
żyjących ptaków, zwanej dyrektywą ptasią, uchwalonej 2 kwietnia 1979 r.
Dyrektywa siedliskowa zobowiązuje do utworzenia
Europejskiej Sieci Ekologicznej, określa kryteria typowania elementów sieci oraz w załącznikach wymienia:
– typy siedlisk przyrodniczych będących w kręgu
zainteresowań Wspólnoty, których ochrona wymaga wyznaczenia specjalnych obszarów ochrony,
– gatunki roślin i zwierząt (poza ptakami) będące
przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, których
ochrona wymaga wyznaczenia specjalnych obszarów ochrony,
– kryteria wyboru kwalifikujących się do określenia
jako obszary będące przedmiotem zainteresowania Wspólnoty i wyznaczenia jako specjalne obszary ochrony.
Dyrektywa ptasia zobowiązuje kraje UE do podjęcia działań legislacyjnych, ochronnych, kontrolnych,
monitoringowych dla ochrony i zachowania wszystkich populacji dzikich ptaków, uregulowania handlu
i pozyskiwania ptaków łownych oraz przeciwdziałania niektórym metodom łapania i zabijania.
Europejska Sieć Ekologiczna NATURA 2000 ma
być spójnym funkcjonalnie systemem obszarów
ochrony na całym terytorium Wspólnoty Europejskiej.
Będą ją tworzyły dwie kategorie obszarów:
– Specjalne Obszary Ochrony (SOO) – wytypowane w oparciu o dyrektywę siedliskową,
– Obszary Specjalnej Ochrony (OSO) – wytypowane w oparciu o dyrektywę ptasią.
Granice SOO i OSO mogą być od siebie niezależne lub nakładać się na siebie.
Wkład każdego kraju członkowskiego powinien
być proporcjonalny do krajowych zasobów siedlisk
i gatunków wymienionych w dyrektywach i powinien
odzwierciedlać ich regionalną zmienność. Ogólną
zasadą jest zachowanie występujących jeszcze pierwotnych lub zbliżonych do pierwotnych siedlisk wraz
z występującymi w ich obrębie gatunkami jako priorytetowych oraz zachowanie reprezentatywnych półnaturalnych siedlisk, jakie w ostatnich wiekach zostały wytworzone w wyniku działalności człowieka,
a które stały się refugiami wskazanych do ochrony
na obszarze UE gatunków.
Państwa członkowskie UE są zobowiązane do
następujących działań:
– Wyznaczenia, zgodnie z przyjętymi kryteriami,
obszarów o znaczeniu wspólnotowym oraz ob-
–
–
–
–
–
jęcie ich ochroną jako specjalne obszary ochrony (SOO).
Określenia niezbędnych działań ochronnych lub
planów ochrony, które powinny być zintegrowane
z innymi planami rozwoju, planami zagospodarowania przestrzennego, tak aby uwzględniały one
ekologiczne wymagania typów siedlisk lub gatunków, dla ochrony których został wyznaczony obszar.
Podjęcia odpowiednich działań w celu uniknięcia
na specjalnych obszarach ochrony pogorszenia
stanu siedlisk przyrodniczych i siedlisk gatunków,
jeśli jest to uzasadnione także przywracania utraconych wartości, renaturalizacji systemów ekologicznych, restytucji gatunków rodzimych.
Dokonywania oceny oddziaływania wszystkich
przedsięwzięć i planów, które mogą w istotny sposób oddziaływać na obszar Natura 2000, zarówno oddzielnie, jak i w powiązaniu z innymi planami
lub przedsięwzięciami.
Państwa członkowskie planując zagospodarowanie terenów i tworząc politykę rozwoju będą dążyć
do poprawy ekologicznej spójności sieci Natura
2000 oraz popierania takich elementów krajobrazu, jak np. doliny rzeczne, miedze, zbiorniki wodne, małe kompleksy leśne i in., które są ważne
dla migracji, rozprzestrzeniania i wymiany genetycznej dzikich gatunków fauny i flory.
Państwa członkowskie muszą wdrożyć odpowiedni
system zarządzania i nadzoru nad obszarami sieci oraz prowadzić monitoring siedlisk przyrodniczych i gatunków.
Należy podkreślić, że jednym z warunków powodzenia realizacji programu będzie uczestnictwo
w tworzeniu sieci i w pracach nad planami ochrony
społeczności lokalnych, użytkowników przestrzeni
i zasobów przyrodniczych. O sukcesie tego programu będą decydować także instrumenty finansowe.
Unia Europejska bierze na siebie obowiązek współfinansowania tworzenia sieci Natura 2000, odpowiednio do powierzchni wyznaczonych obszarów i kondycji ekonomicznej danego państwa. Istnieją ponadto
możliwości ubiegania się o środki finansowe służące
realizacji programu w funduszach UE, jak fundusz
LIFE, fundusze strukturalne, fundusz kohezyjny i in.
W Polsce prace nad siecią Natura 2000 rozpoczęły się w 2000 r. Na zlecenie Ministra Środowiska
została opracowana „Koncepcja sieci Natura 2000
w Polsce” przez zespół specjalistów pod kierunkiem
dr Marka Baranowskiego.
W kolejnym etapie prac realizowanym, także na
zamówienie Ministra Środowiska, pt. „Wdrażanie koncepcji sieci Natura 2000 w Polsce w latach 2001–
2003”, którego realizatorami są:
– Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska w Warszawie,
– Centrum UNEP/GRID w Warszawie,
– Instytut Ochrony Przyrody PAN w Krakowie,
– Zakład Ornitologii PAN w Gdańsku.
W 2002 r. został opracowany projekt wstępnej krajowej listy obszarów proponowanych do włączenia do
Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000. Do prac
nad tym projektem zostali włączeni specjaliści z poszczególnych województw, którzy pracowali w tzw. Wojewódzkich Zespołach Realizacyjnych. W województwie lubelskim WZR stanowili autorzy niniejszego rozdziału oraz Pan Konrad Grzybowski – Wicedyrektor
Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Lublinie.
5.2.2. Metoda wyznaczania zasięgów
przestrzennych ostoi Natura 2000
Zasady ogólne
Ostoje Natura 2000 to obszary o ogólnoeuropejskim znaczeniu dla ochrony różnorodności biologicznej Wspólnoty Europejskiej, w szczególności zaś jego
różnorodności siedliskowej i gatunkowej. Wykaz siedlisk oraz listy gatunków roślin i zwierząt uznanych
za szczególnie cenne w skali Europy zamieszczono
w postaci załączników do Dyrektywy Siedliskowej
i Dyrektywy Ptasiej. Ostoje Natura 2000 wyznacza
się na obszarach reprezentatywnego występowania
któregokolwiek z siedlisk lub gatunków z tych list.
Wyznaczanie Ostoi Natura 2000 w Unii Europejskiej odbywa się w 3 etapach:
N W etapie pierwszym państwa członkowskie i kandydujące do Unii przygotowują krajowe listy obszarów ostoi siedliskowych i ptasich, uwzględniając
kryteria przewidziane w załączniku III Dyrektywy
Siedliskowej, w tym zwłaszcza:
– reprezentatywność (stopień wykształcenia oraz
stan zachowania struktury i funkcji) danego
typu siedliska na danym obszarze,
– powierzchnię zajmowaną przez siedlisko danego typu w ostoi, w stosunku do całkowitej
powierzchni pokrytej przez to siedlisko na terytorium państwa,
– wielkość i zagęszczenie populacji występującego w ostoi gatunku, objętego wykazem Dyrektywy.
Zakłada się, że sumaryczna powierzchnia Ostoi
Natura 2000 w poszczególnych krajach Europy powinna wahać się – w zależności od walorów przyrodniczych oraz polityki ekologicznej i możliwości
organizacyjnych poszczególnych państw – od 5
do 25% powierzchni danego kraju.
N W etapie drugim Komisja Europejska ma ocenić, które z obszarów z przedłożonych list krajowych faktycznie reprezentują rangę ogólnoeuropejską (mają „walory o znaczeniu wspólnotowym”).
Wszystkie obszary obejmujące tzw. „siedliska priorytetowe” oraz reprezentatywne populacje gatunków oznaczonych na listach obu Dyrektyw jako
tzw. „gatunki priorytetowe”, zostaną automatycznie uznane za „Obszary o Znaczeniu Wspólnotowym” i zaakceptowane jako Ostoje Natura 2000.
173
Pozostałe kryteria, jakimi posłuży się Komisja, to:
– względna wartość obszaru na szczeblu krajowym,
– położenie geograficzne obszaru względem tras
wędrówek gatunków wymienionych w Dyrektywach, lub jego położenie w strefach granicznych państw Wspólnoty,
– całkowita powierzchnia obszaru,
– występująca w ostoi różnorodność typów siedlisk i gatunków znajdujących się na listach obu
Dyrektyw,
– globalna wartość ekologiczna obszaru dla danego regionu biogeograficznego.
W celu przeprowadzenia rozważnej selekcji wniosków i definitywnego ustalenia listy ostoi, w poszczególnych regionach biogeograficznych Europy odbywały się będą międzynarodowe seminaria.
N W etapie trzecim poszczególne państwa członkowskie, mają obowiązek formalnego ustanowienia na
swoim terenie ostoi zakwalifikowanych przez Komisję Europejską, ustalając jednocześnie formy
i zasady trwałej ochrony ich walorów i zasobów.
Procedura ta nie zamyka procesu tworzenia systemu Ostoi Natura 2000. Będzie on mógł być dalej
rozwijany w następnych latach, m.in. w oparciu o planowane rozszerzenie wykazu siedlisk i gatunków zawartych w obu Dyrektywach o nowe pozycje, lepiej
odzwierciedlające zasoby i walory różnorodności biologicznej państw nowo przyjętych do Unii.
Kryteria delimitacyjne zastosowane dla Ostoi
Natura 2000 w województwie lubelskim
Lubelszczyzna należy do regionów o bardzo dużej różnorodności biologicznej i krajobrazowej ze
względu na:
– położenie na styku biegnących z północy na południe fizjograficznych granic Europy Wschodniej
i Europy Zachodniej, a jednocześnie na styku biegnących ze wschodu na zachód granic Pasa Wielkich Dolin oraz Pasa Wyżyn i Starych Gór Europy,
– ścieranie się na tym terenie wpływów różnych czynników klimatycznych i biogeograficznych Europy:
atlantyckiego, borealnego, wschodnio-kontynentalnego i pontyjsko-panońskiego,
– stosunkowo niewielki stopień antropogenicznego przekształcenia krajobrazu znacznych części
regionu.
Jednocześnie jednak to bogactwo przyrodnicze
Lubelszczyzny nie jest odzwierciedlone w załącznikach
dyrektywy siedliskowej. Załączniki zostały stworzone
dla państw Unii Europejskiej. Na listach tych nie znalazło się wiele gatunków oraz siedlisk przyrodniczych,
szczególnie cennych w skali pogranicza Europy
Wschodniej i Zachodniej, nie występujących zupełnie
w krajach dotychczas tworzących Wspólnotę Europejską. Należą tu przede wszystkim rośliny i zwierzęta
174
stepowe (m.in. suseł perełkowany, smużka stepowa,
ciemiężyca czarna, żmijowiec czerwony i in.) oraz niektóre bardzo wartościowe siedliska leśne (np. grąd
subkontynentalny, wyżynny bór jodłowy, olsy). Z drugiej zaś strony, niektóre gatunki rzadkie w Europie
Zachodniej i umieszczone na listach Dyrektyw, są na
Lubelszczyźnie na tyle liczne, że kwalifikowałyby ok.
połowę całego obszaru tego regionu do ochrony w randze Ostoi Natura 2000. Większość tego typu miejsc
jest w rękach prywatnych i ze zrozumiałych względów
nie posiada dotychczas żadnego statusu ochronnego.
Dlatego zespół autorski, nominując obszary do
rangi Ostoi Natura 2000 w województwie lubelskim,
przyjął następujące kryteria:
1. występowanie dobrze wykształconych, reprezentatywnych w skali Polski siedlisk, uwzględnianych
w Załączniku I Dyrektywy Siedliskowej,
2. występowanie reprezentatywnych w skali Polski
populacji roślin i zwierząt, uwzględnianych w Załączniku II Dyrektywy Siedliskowej oraz w załącznikach Dyrektywy Ptasiej,
3. dodatkowe występowanie w bezpośrednim sąsiedztwie w/w miejsc, innych siedlisk i stanowisk
gatunków bardzo cennych w skali kraju, a nie
uwzględnionych w Dyrektywach Unii,
4. ogólną wewnętrzną różnorodność biologiczną obszaru, przy znacznym (nie mniejszym niż 10%)
udziale powierzchniowym „siedlisk dyrektywowych”,
5. położenie na tle głównych ogniw struktury ekologicznej kraju i regionu (strefy, pasma i węzły ekologiczne),
6. aktualny i przewidywany status ochronny nominowanego terenu,
7. stan własności gruntów oraz skalę zagrożenia i realne możliwości zapewnienia trwałej ochrony zasobów i walorów różnorodności biologicznej terenu.
Ponadto w przypadku ostoi ptasich, bardzo ważnym kryterium było występowanie danego obszaru na
ogólnoeuropejskiej liście stowarzyszenia „Bird Life”.
Zintegrowane zastosowanie w/w kryteriów doprowadziło do wyznaczenia na obszarze województwa
lubelskiego:
– 25 ostoi siedliskowych, zajmujących razem 87 140
ha, tj. 3,5% powierzchni,
– 20 ostoi ptasich, zajmujących razem 301 353 ha,
tj. 12% powierzchni.
Obszary ostoi siedliskowych i ostoi ptasich nakładają się na siebie i oba typy ostoi pokrywają łącznie 12,8% powierzchni województwa lubelskiego.
5.2.3. Charakterystyka projektowanych ostoi
Natura 2000
Specjalne Obszary Ochrony
Obszary na terenie województwa lubelskiego,
wskazane do włączenia do sieci Natura 2000 jako
Specjalne Obszary Ochrony (ostoje siedliskowe)
przedstawia tabela 1.
Obszar PLH 060001 – Bystrzyca Jakubowicka
Ostoja położona jest na północnym skraju Wyżyny Lubelskiej, na północno-wschodnich obrzeżach
Lublina. Obejmuje niewielki fragment doliny dolnej
Bystrzycy (od Jakubowic do Sobianowic), wraz z ujściowym odcinkiem doliny rzeki Ciemięgi. Koryto rzeki
jest kręte, z licznymi meandrami i pojedynczymi starorzeczami. W ekstensywnie użytkowanych łąkach
występuje niewielka populacja staroduba łąkowego
Ostericum palustre. Do osobliwości faunistycznych
zaliczyć należy obecność na tym terenie aż 8 gatunków z załącznika II Dyrektywy UE związanych ze środowiskami wodnymi i wilgotnymi. Na szczególną uwagę zasługuje również najliczniejsza w kraju populacji
chronionego czerwończyka fioletka Lycaena helle.
Lewobrzeżne zbocza dolin Bystrzycy i Ciemięgi
zajmują zbiorowiska ciepłolubne. Szczególnie istotne jest występowanie licznej populacji kosaćca bezlistnego Iris aphylla – jednej z kilku w kraju. Bardzo
rzadkim składnikiem muraw kserotermicznych jest
także kostrzewa nibyowcza Festuca pseudovina.
W środowiskach muraw nalessowych spotykany jest
chroniony motyl szlaczkoń sylwetnik Colias myrmidone oraz zanikający w Polsce modraszek adonis
Polyommatus bellargus.
Dolina Dolnego Wieprza – rezerwat przyrody Piskory
fot. T.J. Chmielewski
Jest to jedna z najważniejszych ostoi wodniczki
Acrocephalus paludicola w Polsce oraz miejsce występowania najliczniejszej w kraju populacji przeplatki
aurinii Euphydryas aurinia – motyla dziennego wymienionego w załączniku II Dyrektywy UE. Bardzo licznie
występują chronione i bardzo rzadkie gatunki motyli
charakterystyczne dla torfowisk niskich, m.in.: czerwończyk fioletek Lycaena helle, modraszek alkon Maculinea alcon, modraszek eumedon Aricia eumedon, watlak turzyczniak Scopula caricaria, Diachrysia zosimi,
Stigmella sanguisorbae i Emmetia szoecsi.
Obszar PLH 060003 – Dolina Dolnego Wieprza
Obszar PLH 060002 – Chełmskie Torfowiska
Węglanowe
Ostoja obejmuje kompleks 5 torfowisk niskich
typu węglanowego. Torfowiska te są obiektami unikalnymi nie tylko w skali kraju, ale także w skali Europy. Obniżenia pochodzenia krasowego wypełnione
torfem zajmuje zespół kłoci wiechowatej Cladium
mariscus. Na ich obrzeżach występują młaki niskoturzycowe z marzycą rudą Schoenus ferrugineus
oraz turzycami Buxbauma i Davalla Carex buxbaumii,
C. davalliana, a także bogate w gatunki zmiennowilgotne łąki trzęślicowe. Ważnym elementem krajobrazu tej ostoi są suche wysepki z płytko zalegającymi
pokładami kredy, tzw. „grądziki”, porośnięte roślinnością kserotermiczną i zaroślową.
Zróżnicowanie siedlisk wpływa na bogactwo florystyczne i faunistyczne projektowanej ostoi. Do osobliwości florystycznych zaliczyć należy gatunki wymienione w załączniku II Dyrektywy UE, jak: języczka
syberyjska Ligularia sibirica i starodub łąkowy Ostericum palustre oraz taksony z Polskiej Czerwonej Księgi
Roślin – brzoza niska Betula humilis i starzec wielkolistny Senecio macrophyllus. Spośród innych rzadkich
i chronionych gatunków występują tu Dactylorhiza incarnata ssp. ochroleuca, goryczuszka błotna Gentianella uliginosa, tłustosz dwubarwny Pinguicula vulgaris ssp. bicolor, gnidosz królewski Pedicularis sceptrumcarolinum i pełnik europejski Trollius eupropaeus.
Ostoja ta składa się z dwóch części. Pierwszą
stanowi rozległa dolina dolnego Wieprza, od ujścia
Tyśmienicy w Białobrzegach koło Kocka do mostu
drogowego w Strzyżowicach. Druga, obejmująca dolinę rzeki i sąsiadujące od południa lasy w otoczeniu
zbiornika Piskory, ciągnie się od wspomnianego mostu do Podwierzbia koło Dęblina.
Dolina Dolnego Wieprza wyróżnia się spośród
innych dolin rzecznych województwa lubelskiego
małym stopniem przekształcenia – koryto rzeki ma
naturalny, silnie meandrujący charakter i nie jest obwałowane. W efekcie, dno doliny przedstawia pełne
zróżnicowanie form morfologicznych i siedlisk typowych dla niżowej rzeki. Dominującym elementem
w krajobrazach roślinnych są rozległe, ekstensywnie
użytkowane łąki o zmiennym uwilgotnieniu. Lokalnie
występują niewielkie płaty łęgów i zarośli wierzbowych
oraz fragmenty muraw napiaskowych. Charakterystycznym elementem są liczne starorzecza w obrębie terasy zalewowej, zarówno świeże (wypełnione
wodą), jak i stare (najczęściej suche, z namułami
mineralno-organicznymi). W dolinie Wieprza położonych jest kilka kompleksów stawów.
W południowo-zachodniej części ostoi znajduje
się zróżnicowany siedliskowo kompleks leśny z zespołem wydm i położonym między nimi cennym przyrodniczo zbiornikiem wodnym Jezioro Piskory. W nieczynnej piaskowni w pobliżu jeziora została introdukowana
175
Tabela 1. Projektowane Specjalne Obszary Ochrony w woj. lubelskim
!
" #$%
&
!
"
#
( )*+
'+)+
' '* )
' '
-.'
,
' '
!
#$%
&
-.'
//-
0)
' -
#$%
&
#$- ' '
0)
#$%
&
%
#$
' -
!
#$!
&' * &
&
#$%
&
1!& ' '
#$%
& () 0)
#$%
&
"
*
#$%
&
-
#$%
&
2!-
#$%
&
176
*
"
)'
'
* )) ))' '
( )*+
"
( )*+
'+)+
' '* )
( )*+
"
)
' -
' '
-.'
''
%
%
+
,
%
-
' '
))
%
')
'
( )*+
'+)+
' '* ( )*+
'+
"
' '* ' '* RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2002 ROKU
!
)-('
' -
$"
#$%
&' %
%
+
,
* & -
*' *-*
%
-
-.'
$# #$%
&
%
%
+
,
-
*' *-*
%
-
.
+
-&4
$3 #$%
&
%
%
+
,
-
*' *-*
%
' -
/) ' '
!)01232245
&' * & .
.*
#/
! - #$%
&
##
5
#$%
&
"
)
( )*
+ '
-+
'(- '
"
)'
'
* )
( )*
+ '
""
' '* )) )$
( )*
"
"
"
)'
'
* )) ( )*+
""
)
))
' '* )
-.'
.
+
-&4'-
%
%
+
,
#
)$
))
( )*+
'+
'(- '
"
)'
'
* )) ))' ( )*
+ '
-
")
"
)'
'
-))
177
!
-
*' *-*
%
-
.
+
-&4'-
# 3
#$%
&'
%
%
+
,
* '
-
&
*' *-*
%
-
)-('
6) 5
#$%
%
%
+
,
&
3
3&
#$%
"
#
)
( )*
+ '+
( )*')
+ '
)) -
"
)
''(-
"
)
')
!&
'+
' '* ,
3
#$%
&
' '
*
,
$
#$%
&
%
)$
7
' '
/! - #$%
&
8
#$%
&
' '
))
-.')'
' -
&
//-
! - )
#$%
' '
&' * & .
.*
9
( )*+
"
'(- '
"
' '* )
( )*+
'+
')
"
)(*
- )
178
marsylia czterolistna Marsilea quadrifolia – gatunek
wymarły w Polsce na stanowiskach naturalnych.
Obecnie, stanowisko między Gołębiem a Niebrzegowem jest jedynym w kraju znajdującym się poza ogrodami botanicznymi.
Fauna tego obszaru jest bardzo słabo poznana.
W środowiskach wodnych i bagiennych stwierdzono
występowanie 6 gatunków kręgowców wymienionych
w załączniku II Dyrektywy UE, w tym niewielką populację żółwia błotnego.
Obszar PLH 060004 – Dolina Środkowego Wieprza
Ostoja obejmuje dolinę Wieprza na odcinku od Milejowa do Ciechanek Krzesimowskich. Południowa
część tego obszaru to szeroka, wyraźnie niesymetryczna dolina leżąca na granicy Polesia Wołyńskiego
(Obniżenie Doruhuckie). Poniżej Łańcuchowa – na
obszarze Płaskowyżu Świdnickego (Wyżyna Lubelska) – rzeka wcina się w utwory kredowe tworząc
mały, epigenetyczny przełom.
Koryto Wieprza jest bardzo kręte – silnie meandruje wśród wilgotnych, wielogatunkowych, ekstensywnie
użytkowanych łąk i ziołorośli. Rzece towarzyszą liczne
starorzecza. Lokalnie zachowały się tu płaty lasów
łęgowych. W jednym z nich (w pobliżu Wólki Łańcuchowskiej) został reintrodukowany pierwiosnek bezłodygowy Primula vulgaris. Gatunek ten występował tam
w latach 70-tych XX w. Obecnie jest to jedyne stanowisko w Polsce, znacznie oddalone od głównego zasięgu.
Środowiska wodne zasiedla bogata fauna ważek.
Stwierdzono cztery gatunki chronione: trzeplę zielona
Ophiogomphus cecilia i gadziogłówkę żółtonogą Gomphus flavipes – związane z wodami płynącymi oraz
żagnicę zieloną Aeshna viridis i zalotkę większą Leucorrhinia pectoralis – typowe dla wód stagnujących.
W Wieprzu na kilku stanowiskach obserwowano bardzo rzadkiego chrząszcza Aulongyrus concinnus z rodziny krętakowatych Gyrinidae. Na wilgotnych łąkach
występuje chroniony czerwończyk fioletek Lycaena helle.
W lesie łęgowym koło Zakrzowa znajduje się jedno
z nielicznych w Polsce stanowisk Carabus clatratus –
chronionego gatunku z rodziny biegaczowatych.
W północnej części obszaru zbocza doliny są
strome. Zachowały się tu płaty muraw ciepłolubnych,
w których występuje m.in. kosaciec bezlistny Iris
aphylla. W środowiskach kserotermicznych odnotowano chronionego motyla – szlaczkonia szafrańca Colias myrmidone oraz ryjkowca Pseudoprotapion ergenense – chrząszcza znanego tylko z kilku
stanowisk w Polsce.
Dolina Dolnego Wieprza – meandry rzeki
lacyjną rzeki: wysp, odsypów, piaszczystych plaż.
Ostoja położona jest na terenie województwa lubelskiego (część prawobrzeżna) i mazowieckiego (lewobrzeżna). Rozległość antropogenicznej terasy plażowej i wysp pozwala na rozwój efemerycznej roślinności typowej dla zalewanych brzegów rzek.
Udział powierzchniowy tego typu siedlisk jest duży
w całym środkowym biegu Wisły. Rozmieszczenie,
zróżnicowanie i struktura roślinności jest typowa dla
dużej nizinnej rzeki – z zaroślami wierzbowymi, starorzeczami i ekstensywnie użytkowanymi łąkami.
W starorzeczach występują rzadkie i zagrożone gatunki roślin, m.in.: grzybieńczyk wodny Nymphoides
peltata, lepiężnik kutnerowaty Petasites spurius, skolochloa trzcinowata Scolochloa festucacea i wolffia
bezkorzeniowa Wolffia arrhiza.
Jest to jednocześnie ważna ostoja fauny wodnobłotnej o randze europejskiej. Występuje tu 5 gatunków
wymienionych w załączniku II Dyrektywy UE, z charakterystycznym dla dużych rzek niżowych boleniem.
Obszar PLH 060006 – Gościeradów
Występuje tu dobrze zachowany płat bardzo
rzadkiego i zanikającego lasu – świetlistej dąbrowy
typu wyżynnego. Ostoja obejmuje centralną część
Obszar PLH 060005 – Dolina Wisły Środkowej
Odcinek doliny Wisły – w dół od Gołębia do granicy województwa, ma wyraźnie nizinny charakter.
Dolina ta jest szeroka, bez wyraźnie wyodrębnionych
zboczy. Cechą charakterystyczną jest bogactwo form
morfologicznych związanych z działalnością akumu-
Dolina Wisły Środkowej
fot. M. Kucharczyk
179
kompleksu leśnego położnego na północny-zachód od
Gościeradowa. Występowaniu świetlistej dąbrowy
sprzyjają węglanowe skały podłoża zalegające bardzo
płytko, a miejscami wychodzące na powierzchnię.
Na uwagę zasługują liczne storczyki; występują
tu buławnik wielkokwiatowy Cephalanthera damasonium, gnieźnik leśny Neottia nidus-avis i podkolan
biały Platanthera bifolia. Rośnie tu także parzydło leśne Aruncus sylvestris, pluskwica europejska Cimicifuga europaea (endemiczny gatunek Europy Środkowej) i miodunka miękkowłosa Pulmonaria mollis
(gatunek południowo-wschodni).
Obszar PLH 060007 – Groty w Bochotnicy
Szczególnie bogate w gatunki są murawy kserotermiczne na stromych, lessowych zboczach. Występuje tu jedyna w Polsce populacja przetacznika zwodnego Veronica paniculata subsp. paniculata oraz najliczniejsza populacja kosaćca bezlistnego Iris aphylla.
Znajduje się tu także wyspowe stanowisko ostnicy Jana
Stipa joannis oraz stanowiska wisienki stepowej Cerasus fruticosa, pluskwicy europejskiej Cimicifuga europaea, pszonacznika wschodniego Conringia orientalis
i wężymordu stepowego Scorzonera purpurea.
W środowiskach kserotermicznych spotykane
są rzadkie gatunki motyli dziennych – ogończyk
akacjowiec Satyrium acaciae i chroniony szlaczkoń
szafraniec Colias myrmidone.
Ostoja znajduje się w północnej części Bochotnicy i obejmuje fragment prawego zbocza doliny Bystrej,
u jej ujścia do Wisły. Pozostałością po eksploatacji
opoki jest kamieniołom komorowy, w którym znajduje się największa na Lubelszczyźnie i jednocześnie
jedna z 10 największych kolonii zimowych nietoperzy
w Polsce. Obserwuje się regularne zimowanie 13
gatunków nietoperzy, w tym czterech wpisanych do
Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt: nocka Bechsteina Myotis bechsteinii, nocka łydkowłosego M. dasycneme, mroczka posrebrzanego Vespertilio murinus i mroczka pozłocistego Eptesicus nilssoni.
Na wejściowej ścianie kamieniołomu znajduje się
odsłonięcie granicy K/T – granica między mastrychtem a danem. Profil ten, szczególnie cenny pod względem naukowym, chroniony jest jako stanowisko dokumentacyjne „Ścianka K. I. Pożaryskich”.
Zbocze ponad kamieniołomem zajmuje niewielki
płat świetlistej dąbrowy, a w głębi otwiera się charakterystyczny dla zachodniej części Płaskowyżu Nałęczowskiego wąwóz lessowy z roślinnością typową dla
grądu wschodnioeuropejskiego i fragmentarycznie
wykształconym lasem jaworowym. W bliskim sąsiedztwie występuje także płat murawy kserotermicznej,
w której rośnie kostrzewa blada Festuca pallens, zaraza alzacka Orobanche alsatica, zaraza czerwonawa Orobanche lutea i pszonacznik wschodni Conringia orientalis. Obserwowano tu również chroniony gatunek motyla dziennego – modraszka oriona
Scolitantides orion, znanego w Polsce tylko z kilku
stanowisk w Małopolskim Przełomie Wisły.
W skład ostoi wchodzi 8 eutroficznych jezior oraz
otaczające je torfowiska niskie i przejściowe, a także
niewielkie wzniesienia użytkowane rolniczo (garb morenowy w okolicach Ostrówka oraz północny skraj trzeciorzędowego guza kredowego – tzw. Guz Garbatówki). Reprezentowanych jest tu 9 typów siedlisk o znaczeniu europejskim. Spośród nich największy udział
(ok. 20%) mają eutroficzne zbiorniki wodne oraz zmiennowilgotne łąki trzęślicowe i łąki użytkowane ekstensywnie (po 15%). Ważnym elementem szaty roślinnej tej
ostoi są torfowiska przejściowe z wieloma rzadkimi gatunkami roślin. Na podkreślenie zasługują zwłaszcza
gatunki z Polskiej Czerwonej Księgi Roślin: wierzba lapońska Salix lapponum, brzoza niska Betula humilis,
tłustosz dwubarwny Pinguicula vulgaris ssp. bicolor, turzyce strunowa i bagienna Carex chordorrhiza, C. limosa. Licznie reprezentowana jest grupa gatunków rzadkich i objętych ochroną prawną. Do najcenniejszych,
w części wschodniej ostoi, należą stanowiska gnidosza królewskiego Pedicularis sceptrum-carolinum i nasięźrzała pospolitego Ophioglossum vulgatum, a w części zachodniej – kłoci wiechowatej Cladium mariscus
i bagnicy torfowej Scheuchzeria palustris.
Na torfowiskach niskich licznie występują chronione i bardzo rzadkie gatunki motyli dziennych: czerwończyk nieparek Lycaena dispar, modraszek nausitous Maculinea nausithous i modraszek telejus
M. teleius – wymienione w załączniku II Dyrektywy
UE oraz modraszek eumedon Aricia eumedon.
Obszar PLH 060008 – Izbicki Przełom Wieprza
Obszar PLH 060010 – Kąty
Ostoja obejmuje fragment doliny Wieprza, od
Wirkowic do Krasnegostawu. Jej dno zajmują bogate florystycznie łąki, wśród których meandruje rzeka.
Zróżnicowanie siedlisk zwiększają starorzecza w różnym stadium sukcesyjnym, zbiorowiska ziołoroślowe
i zarośla łęgowe. Na wilgotnych łąkach w dolinie rzeki
występują 3 chronione gatunki motyli dziennych wymienione w załączniku II Dyrektywy UE: czerwończyk
nieparek Lycaena dispar, modraszek telejus Maculinea teleius i modraszek nausitous M. nausithous
Ostoja położona jest na północnej granicy wzniesień Roztocza Szczebrzeszyńskiego. Pomimo niewielkiego areału stanowi jeden z najcenniejszych przyrodniczo płatów roślinności kserotermicznej na Lubelszczyźnie. Na zboczach wzniesienia zbudowanego ze
skał kredowych występuje wyjątkowo bogata i urozmaicona flora ciepłolubna. Gatunki z listy załącznika II Dyrektywy UE reprezentuje liczna populacja
obuwika pospolitego Cypripedium calceolus. Ponadto spotkać tu można trzy inne gatunki storczyków
180
Obszar PLH 060009 – Jeziora Uściwierskie
LEGENDA – Specjalne Obszary Ochrony:
PLH 060001 – Bystrzyca Jakubowicka
PLH 060002 – Chełmskie Torfowiska Węglanowe
PLH 060003 – Dolina Dolnego Wieprza
PLH 060004 – Dolina Środkowego Wieprza
PLH 060005 – Dolina Wisły Środkowej
PLH 060006 – Gościeradów
PLH 060007 – Groty w Bochotnicy
PLH 060008 – Izbicki Przełom Wieprza
PLH 060009 – Jeziora Uściwierskie
PLH 060010 – Kąty
PLH 060011 – Krowie Bagno
PLH 060012 – Lasy Janowskie
PLH 060013 – Lasy Parczewskie
PLH 060014 – Lasy Sobiborskie
PLH 060015 – Małopolski Przełom Wisły
PLH 060016 – Poleska Dolina
PLH 060017 – Poleski Park Narodowy
PHL 060018 – Puszcza Solska
PLH 060020 – Sztolnie w Senderkach
PLH 060019 – Roztoczański Park Narodowy
PLH 060021 – Torfowisko Sobowice
PLH 060022 – Torfowisko węglanowe Śniatycze
PLH 060023 – Zachodniowołyńska Dolina Bugu (Kryłów-Czumów)
PLH 060024 – Żurawce
PLH 14005 – Dolina Dolnego Bugu
– Obszary Specjalnej Ochrony:
PLB060001 – Bagno Bubnów
PLB060002 – Chełmskie Torfowiska Węglanowe
PLB060003 – Dolina Dolnego Wieprza
PLB060004 – Dolina Środkowego Bugu
PLB060005 – Lasy Janowskie
PLB060006 – Lasy Łukowskie
PLB060007 – Dolina Tyśmienicy
PLB060008 – Lasy Parczewskie
PLB060009 – Lasy Strzeleckie
PLB060010 – Ostoja Poleska
PLB060011 – Puszcza Solska
PLB060012 – Roztocze
PLB060013 – Stawy w Tarnawatce
PLB060014 – Uroczysko Mosty-Zahajki
PLB060015 – Zbiornik Podedwórze
PLB060016 – Zbiornik w Nieliszu
PLB060017 – Zlewnia Górnej Huczwy
PLB140002 – Dolina Dolnego Bugu
PLB140004 – Dolina Środkowej Wisły
PLB140008 – Małopolski Przełom Wisły
Mapa została udostępniona przez Centrum Informacji o Środowisku GRID w Warszawie i opracowana w ramach projektu: „Wdrażanie koncepcji sieci Natura 2000 w
Polsce w latach 2001-2003”, realizowanym na zlecenie Ministerstwa Środowiska przez Narodową Fundację Ochrony Środowiska w Warszawie, Instytut Ochrony
Przyrody PAN w Krakowie, Zakład Ornitologii PAN w Gdańsku oraz Centrum Informacji o Środowiska GRID w Warszawie.
181
Krowie Bagno
(gółka długoostrogowa Gymnadenia conopsea, storczyk kukawka Orchis militaris oraz storczyk purpurowy
O. purpurea). W ostoi znajduje się także jedyne w Polsce stanowisko dziurawca wytwornego Hypericum elegans oraz jedno z trzech stanowisk ciemiężycy czarnej
Veratrum nigrum. Spośród innych rzadkich i chronionych taksonów roślin występuje tu miłek wiosenny Adonis vernalis, wisienka karłowata Cerasus fruticosa, goryczuszka wczesna Gentianella lutescens, len złocisty
Linum flavum i szafirek miękkolistny Muscari comosum.
Zbiorowiskom kserotermicznym towarzyszy bogata
entomofauna. Szereg gatunków osiąga tu północną
granicę zasięgu, między innymi bardzo rzadki, stepowy gatunek motyla dziennego – modraszek lazurek
Polyommatus thersites. Jest to też jedno z dwóch znanych w Polsce miejsc występowania chrząszcza Mogulones talbum i pstrokaczka ukraińskiego Poecilimon
ukrainikus, przedstawiciela prostoskrzydłych.
Obszar PLH 060011 – Krowie Bagno
Ostoja obejmuje wschodnią część kompleksu
„Krowiego Bagna”, z czterema zanikającymi jeziorami: Hańskie, Lubowieżek, Lubowież i Laskie oraz
otaczającymi je torfowiskami niskimi i przejściowymi.
Z tymi wodno-torfowiskowymi kompleksami sąsiadują
ekstensywnie użytkowane łąki. Występuje tu pięć typów siedlisk o znaczeniu europejskim, a szczególnie
cennym elementem szaty roślinnej są torfowiska
przejściowe i trzęsawiska oraz zmiennowilgotne łąki
trzęślicowe. Spośród rzadkich i objętych ochroną roślin na uwagę zasługują następujące gatunki: brzoza
niska Betula humilis, wierzba lapońska Salix lapponum, gnidosz królewski Pedicularis sceptrum-carolinum, turzyca bagienna Carex limosa, rosiczka okrągłolistna Drosera rotundifolia.
Na łąkach i torfowiskach niskich występują 4 chronione gatunki motyli dziennych: czerwończyk nieparek Lycaena dispar, modraszek nausitous Maculinea
nausithous i modraszek telejus M. teleius – wymienione w załączniku II Dyrektywy UE oraz bardzo rzadki
w Polsce, związany troficznie z goryczka wąskolistną
Gentiana pneumonanthe – modraszek alkon M. alcon.
182
Obszar PLH 060012 – Lasy Janowskie
W skład ostoi wchodzą najlepiej zachowane i jednocześnie zróżnicowane przyrodniczo fragmenty leśnego kompleksu Lasów Janowskich – „Imielty Ług”,
„Nad Branwią”, „Lasy Janowskie” i „Szklarnia” (rezerwaty) oraz „Bagno Rakowskie”. Urozmaicona rzeźba
terenu w połączeniu z gęstą siecią cieków i zbiorników wodnych decydują o ogromnym zróżnicowaniu
siedliskowym omawianego terenu. Reprezentowanych jest tu aż 14 typów siedlisk o znaczeniu europejskim. Spośród nich największy udział (ok. 10%)
mają doskonale zachowane torfowiska wysokie i przejściowe, których flora obfituje w wiele cennych gatunków. Na podkreślenie zasługują przede wszystkim
taksony z Polskiej Czerwonej Księgi Roślin – turzyca
strunowa Carex chordorrhiza, turzyca bagienna C. limosa, widlicz cyprysowy Diphasiastrum tristachyum,
przygiełka brunatna Rhynchospora fusca i wierzba
lapońska Salix lapponum. W kompleksie z torfowiskami występują bory bagienne, które zajmują około
5% powierzchni ostoi. Cennym elementem szaty roślinnej są również zbiorowiska użytkowanych ekstensywnie niżowych łąk, zespoły związane ze zbiornikami
wód stojących i występujące na wzniesieniach wydmowych śródlądowe murawy napiaskowe.
Na terenie Lasów Janowskich stwierdzono obecność 13 gatunków zwierząt wymienionych w Załączniku II Dyrektywy UE. Jest to bardzo cenna w skali regio-
Krowie Bagno
fot. J. Krogulec
nu ostoja puszczańskiej fauny kręgowców, z licznymi
zagrożonymi i rzadkimi gatunkami (jedna z najliczniejszych w kraju lokalna populacja głuszca). Duże obszary dobrze zachowanych torfowisk wysokich i borów bagiennych stanowią doskonałe miejsca rozrodu dla chronionych i bardzo rzadkich gatunków owadów, głównie
motyli, m.in.: szlaczkonia torfowca Colias palaeno, dostojki akwilonaris Boloria aquilonaris oraz dostojki eunomii B. eunomia, której populacja w rezerwacie Imielty
Ług należy do największej w Polsce. Na uwagę zasługuje również bogata fauna ważek z cennymi gatunkami: zalotką spłaszczoną Leucorrhinia caudalis, zalotką białoczelną L. albifrons, żagnicą torfową Aeshna
juncea, żagnicą torfowcową A. subarctica elisabethae
i miedziopiersią północną Somatochlora arctica.
Obszar PLH 060013 – Lasy Parczewskie
W skład ostoi wchodzi południowa część rozległego kompleksu lasów Parczewskich z dolinami
rzeki Bobrówki i cieku Ochoża oraz dwoma dystroficznymi jeziorami otoczonymi torfowiskami przejściowymi. Zachowały się tu także naturalne drzewostany dębowe i sosnowe. Na uwagę zasługują
również zbiorowiska łęgowe i olsowe w dolinie rzeki Bobrówki. W projektowanej ostoi reprezentowanych jest 11 typów siedlisk o znaczeniu europejskim, obfitujących w rzadkie gatunki roślin. Do najcenniejszych należą taksony z Polskiej Czerwonej
Księgi Roślin – turzyce strunowa i bagienna Carex
chordorrhiza i C. limosa, wątlik błotny Hammarbya
paludosa. W ostoi znajduje się jedno z najliczniejszych na Lubelszczyźnie stanowisk wielosiłu błękitnego Polemonium coeruleum.
Na omawianym obszarze stwierdzono występowanie 11 gatunków zwierząt wymienionych w załączniku II Dyrektywy UE. Na uwagę zasługuje niewielka
populacja żółwia błotnego oraz jedno z nielicznych
w Polsce stanowisk przeplatki aurinii Euphydryas
aurinia.
Obszar PLH 060014 – Lasy Sobiborskie
Ostoja składa się z 3 płatów: wschodniego z grupą 6 eutroficznych jezior oraz licznymi śródleśnymi
torfowiskami wysokimi, przejściowymi i niskimi; centralnego z fragmentem górnej części zlewni rzeki
Krzemianki oraz płatami borów bagiennych i wilgotnych łąk; zachodniego z dystroficznym jeziorkiem
Dubeczyńskiem i otaczającymi je torfowiskami przejściowymi, wysokimi i niskim. W południowej części
projektowanej ostoi wznosi się wał moreny czołowej, u podnóża której rozciąga się uroczysko „Mozaika Kosyńska” z unikatowym kompleksem siedlisk
torfowisk niskich, małych oczek wodnych, rozlewisk,
wilgotnych i suchych łąk, olsów, borów mieszanych
oraz muraw napiaskowych. W projektowanej ostoi
reprezentowanych jest 11 typów siedlisk o znaczeniu europejskim. Do szczególnie cennych pod wzglę-
Lasy Parczewskie
dem przyrodniczym należą ekosystemy wodno-torfowiskowe. W ostoi znajduje się 7 jezior o różnej
wielkości, głębokości i żyzności (jeziora eutroficzne
i dystroficzne). Mozaikę krajobrazu wzbogacają lasy,
zajmujące zróżnicowane wilgotnościowo siedliska
(łęgi, olsy, bory wilgotne, bory bagienne). Cenne pod
względem przyrodniczym są również biocenozy łąkowe (szczególnie zmiennowilgotne łąki trzęślicowe)
oraz ciepłolubne murawy napiaskowe. Z listy gatunków wyszczególnionych w załączniku II UE występuje tu lipiennik Loesela Liparis loeselii. Inne cenne
gatunki to przede wszystkim taksony z Polskiej Czerwonej Księgi Roślin: wierzba lapońska i borówkolistna Salix lapponum, S. myrtilloides, brzoza niska
Betula humilis, turzyce strunowa i bagienna Carex
chordorrhiza i C. limosa, wątlik błotny Hammarbya
paludosa. Liczna – ponad 50 – jest także grupa gatunków rzadkich i objętych ochroną prawną. W opisywanej ostoi zachowała się jedna z największych
w Polsce populacji bardzo rzadkiego gatunku – lepnicy litewskiej Silene lithuanica, występującej tu
w borach świeżych i na przyleśnych murawach.
Lasy Sobiborskie to jeden z cenniejszych faunistycznie obszarów kraju, gdzie występuje 13 gatunków z załącznika II Dyrektywy UE. Znajduje się tu
największa w Polsce i jedna z większych w Europie ostoja żółwia błotnego oraz najliczniejsze w kraju populacje modraszka telejusa Maculinea teleius
i modraszka nausitousa M. nusithous. O faunistycznej randze tego terenu świadczy występowanie gatunków z Czerwonej Księgi Zwierząt: mroczka posrebrzanego Vespertilio murinus, mroczka pozłocistego
Eptesicus nilssoni, popielicy Glis glis i strzebli błotnej
Eupallasella percnurus. Liczną grupę stanowią chronione i bardzo rzadkie gatunki owadów, związane
głównie z torfowiskami wysokimi i borami bagiennymi. Do najcenniejszych należą motyle: dostojka akwilonaris Boloria aquilonaris, dostojka eunomia B. eunomia, szlaczkoń torfowiec Colias palaeno, modraszek bagniczek Plebeius optilete, Lithophane lamda
oraz ważki: iglica mała Nehalennia speciosa, zalotka
spłaszczona Leucorrhinia caudalis, żagnica torfowa
Aeshna juncea i żagnica torfowcowa A. subarctica
183
elisabethae. W innych typach środowisk odnotowano również rzadkie gatunki chronione. Na wilgotnych
łąkach występuje przeplatka aurinia Euphydryas aurinia i modraszek alkon Maculinea alcon, a w środowiskach muraw napiaskowych modraszek arion
M. arion, szlaczkoń szafraniec Colias myrmidone
i postojak wiesiołkowiec Proserpinus proserpina.
Obszar PLH 060015 – Małopolski Przełom Wisły
Ostoja ta położona jest na styku trzech województw: lubelskiego, mazowieckiego i świętokrzyskiego. Ochroną objęte jest koryto rzeki, duża część terasów rzecznych oraz najcenniejsze partie stromych
zboczy doliny od Opoki Dużej koło Annopola do Góry
Puławskiej. Obszar ten należy do najbogatszych
w woj. lubelskim pod względem zróżnicowania chronionych siedlisk. Na podkreślenie zasługuje duży
udział powierzchniowy zalewanych, mulistych brzegów – siedliska typowego dla nieprzekształconych,
dużych, niżowych rzek Europy. Dobrze wykształcone
są także typy biocenoz dla dużych rzek: starorzecza,
nadrzeczne zarośla wierzbowe, łąki selernicowe, murawy napiaskowe i ekstensywnie użytkowane łąki kośne. Charakterystyczną cechą krajobrazów roślinnych
przełomowej doliny Wisły są strome zbocza porośnięte roślinnością ciepłolubną: murawami i zaroślami
kserotermicznymi oraz płatami świetlistej dąbrowy
(Kazimierz Dolny, Bochotnica).
Małopolski Przełom Wisły jest jednym z obszarów
w Polsce o najwyższej różnorodności gatunkowej i siedliskowej (zagęszczenia gatunków roślin przekraczają 1000/km2 w strefach krawędziowych). Na uwagę
zasługuje występowanie dość licznie leńca bezpodkwiatkowego Thesium ebracteatum i staroduba łąkowego Ostericum palustre. Bogactwo gatunkowe jest
efektem szczególnego położenia tej części doliny: przecina ona pas Wyżyn Południowopolskich i jednocześnie łączy obszary niżowe – Kotlinę Sandomierską
na południu z Nizinami Środkowopolskimi na północy.
W efekcie, 5 gatunków ma tu swoje centrum występowania w Polsce, 96 gatunków osiąga północną granicę zasięgu (w tym 22 gatunki to gatunki górskie schodzące na niż), 11 gatunków osiąga granicę północnowschodnią, 6 – północno-zachodnią, 31 – wschodnią,
10 – zachodnią, 12 – południową. Należy podkreślić,
że stanowiska tych gatunków koncentrują się na zboczach doliny i są one poważnie zagrożone.
Środowiska kserotermiczne na stromych wapiennych i lessowych zboczach doliny Wisły są miejscem
występowania unikalnej w skali kraju ciepłolubnej fauny. Do najcenniejszych gatunków zaliczyć należy gniewosza plamistego Coronella austriaca występującego w rezerwacie Skarpa Dobrska. W obrębie
ostoi znajdują się jedyne znane obecnie w Polsce
stanowiska modraszka oriona Scolitantides orion –
chronionego gatunku motyla dziennego, oraz dwóch
gatunków motyli nocnych: oblaczka ancylka Dysauxes ancilla i krocznika kanaczka Idaea moniliata.
184
Małopolski Przełom Wisły
fot. M. Kucharczyk
Obszar PLH 0600016 – Poleska Dolina Bugu
(Skrihiczyn-Husynne–Hniszów–Stulno–Dołhobrody–
Jabłeczna)
Ostoja składa się z 6 płatów, obejmujących najcenniejsze przyrodniczo i krajobrazowo odcinki doliny
środkowego Bugu. Charakterystycznym elementem
hydrograficznym doliny Bugu są jeziora zakolowe, zwane powszechnie starorzeczami, jeziorami rzecznymi
lub bużyskami. W dnie doliny występują ekstensywnie
użytkowane łąki, rzadziej zmiennowilgotne łąki trzęślicowe oraz łąki kalcyfilne i selernicowe. Na uwagę zasługują niewielkie wzniesienia porośnięte śródlądowymi murawami napiaskowymi. Zachowały się tu również płaty lasów łęgowych i zarośli wierzbowo-topolowych. Do osobliwości florystycznych obszaru zaliczyć
należy gatunek wymieniony w załączniku II Dyrektywy
UE – starodub łąkowy Ostericum palustre oraz takson
z Polskiej Czerwonej Księgi Roślin – czarsikęsik Kluka Succisella inflexa. Spośród innych rzadkich i chronionych roślin występują tu storczyk kukawka Orchis
militaris, kosaciec syberyjski Iris sibirica, zerwa kulista
Phyteuma orbiculare, ciemiężyca zielona Veratrum lobelianum i konitrut błotny Gratiola officinalis.
Jest to jedna z najważniejszych w Polsce ostoi
rzadkich i chronionych gatunków motyli dziennych,
w tym 5 wymienionych w załączniku II Dyrektywy UE.
Na szczególną uwagę zasługuje torfiasta dolina rzeki
w okolicy Skryhiczyna, gdzie znajduje się drugie po
Puszczy Białowieskiej miejsce występowania populacji chronionego gatunku motyla dziennego – dostojki
eunomii Boloria eunomia, związanego z torfowiskami niskimi. Stwierdzono tu również przeplatkę maturnę Euphydryas maturna, przeplatke aurinię E. aurinia, modraszka alkona Maculinea alcon i czerwończyka fioletka Lycaena helle – chronione gatunki znane
z nielicznych stanowisk w kraju.
Obszar PLH 060017 – Poleski Park Narodowy
Obszary Poleskiego Parku Narodowego charakteryzuje się dużą różnorodnością ekosystemów
wodnych, torfowiskowych, łąkowych, leśnych i zaroślowych. Mozaikowy układ biocenoz oraz bogactwo
gatunkowe fauny i flory decydują o wielkiej wartości
omawianej ostoi, ważnej w europejskim systemie
Natura 2000. Do najcenniejszych pod względem przyrodniczym należą ekosystemy wodno-torfowiskowe
(znajdują się tu 4 jeziora eutroficzne i dystroficzne).
Wyjątkową wartością przyrodniczą odznaczają się
torfowiska, a zwłaszcza torfowiska wysokie i przejściowe oraz torfowiska węglanowe występujące na
„Bagnie Bubnów”. Mozaikę krajobrazu wzbogacają
lasy, z dużym udziałem siedlisk wilgotnych i bagiennych (łęgi, olsy, bory wilgotne, bory bagienne). Cenne pod względem przyrodniczym są również ekosystemy łąkowe (a szczególnie zmiennowilgotne łąki trzęślicowe) oraz ciepłolubne murawy napiaskowe.
W projektowanej ostoi reprezentowanych jest 15
typów siedlisk o znaczeniu europejskim, obfitujących w
rzadkie gatunki roślin. Do osobliwości florystycznych
zaliczyć należy gatunki wymienione w załączniku II Dyrektywy UE: aldrowandę pęcherzykowatą Aldrovanda
vesiculosa, lipiennika Loesela Liparis Loeselii, staroduba łąkowego Ostericum palustre i obuwika pospolitego
Cypipedium calceolus. Inne cenne gatunki to taksony z
Polskiej Czerwonej Księgi Roślin – wierzby borówkolistna i lapońska Salix myrtilloides, S. lapponum, brzoza
niska Betula humilis, turzyce strunowa i bagienna Carex chordorrhiza i C. limosa, buławnik czerwony Cephalantera ruba. Lista występujących tu rzadkich i chronionych gatunków roślin liczy ponad 80 taksonów.
W obrębie ostoi stwierdzono 14 gatunków zwierząt spośród wymienionych w załączniku II Dyrektywy UE. Na unikalne walory faunistyczne tego obszaru
wskazuje obecność 20 gatunków kręgowców z Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt. Spośród nich do
najbardziej zagrożonych należą: strzebla błotna Eupallasella percnurus oraz żółw błotny Emys orbicularis, którego populacja szacowana na ponad 300 osobników jest jedną z największych w Polsce. Na terenie
Poleskiego Parku Narodowego podjęto próbę restytucji cietrzewia Tetrao tetrix – torfowiskowego gatunku silnie zagrożonego w skali całego kraju. Stosunkowo dobrze rozpoznana fauna bezkręgowców tego
obszaru jest również bogata w cenne gatunki. Zaliczyć do nich należy motyle: zieleńczyka globularia
Jordanita globulariae, niedźwiedziówkę krasą Pericalia matronula i postojaka wiesiołkowca Proserpinus
proserpina, które umieszczono w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt. Stwierdzono tu również 41
gatunków objętych ochroną ścisłą, w tym bardzo rzadkie chrząszcze: pływak szerokobrzeżek Dytiscus latissimus i ciołek matowy Dorcus parallelipipedus, ważki:
łątka zielona Coenagrion armatum i iglica mała Nehalennia speciosa oraz motyle: szlaczkoń torfowiec Colias palaeno i przeplatka aurinia Euphydryas aurinia.
kompleks obejmujący Lasy Józefowskie z doliną Tanwi, „Wielkie Bagno” w centralnej części oraz „Bagno
Obary” na zachodzie. Obejmują one najcenniejsze fragmenty Puszczy Solskiej – rozległego kompleksu lasów
zajmujących znaczną część Równiny Biłgorajskiej i graniczącego z południową krawędzią wału Roztocza. Charakterystycznymi elementami rzeźby tego obszaru są
doliny rzeczne, oraz wzniesienia wydmowe. W obniżeniach międzywydmowych występują siedliska torfowisk
wysokich, które zajmują około 25% powierzchni opisywanej ostoi i decydują o jej charakterze. W ich sąsiedztwie spotykane są rozległe płaty borów bagiennych oraz
fragmenty torfowisk przejściowych. W dolinach rzek
spływających ze wzniesień Roztocza charakterystycznymi zbiorowiskami są lasy łęgowe oraz nadrzeczne
zarośla wierzbowe. W granicach tego obszaru występuje ponadto 6 innych typów siedlisk o znaczeniu europejskim. Z gatunków roślin wymienionych w załączniku II Dyrektywy UE obecny jest tu sierpowiec błyszczący Drepanocladus vernicosus. Inne cenne gatunki
to taksony z Polskiej Czerwonej Księgi Roślin – turzyca strunowa Carex chordorrhiza, turzyca bagienna
C. limosa, kukułka krwista Dactylorhiza incarnata
i wierzba borówkolistna Salix myrtilloides.
Puszcza Solska jest bardzo cenną w skali regionu ostoją fauny kręgowców z licznymi zagrożonymi i rzadkimi gatunkami, głównie ptakami (między
innymi głuszec). Rozległy kompleks leśny stwarza
dogodne warunki dla bytowania wilków, sporadycznie obserwowane były także rysie. Jest on również
bardzo ważną w skali kraju ostoją chronionych i rzadkich gatunków owadów związanych z torfowiskami
wysokimi i borami bagiennymi, głównie motyli: szlaczkonia torfowca Colias palaeno, modraszka bagniczka Vacciniina optilete, dostojki akwilonaris Boloria aquilonaris, dostojki eunomii B. eunomia, Syngrapha microgamma i Lithophane lamda oraz ważek: zalotki
spłaszczonej Leucorrhinia caudalis, żagnicy torfowej
Aeshna juncea i miedziopiersi północnej Somatochlora arctica. Znajdują się tu także jedne z nielicznych
w Polsce stanowiska chronionych gatunków motyli
związanych z żyznymi siedliskami: strzępotka hero
Coenonympha hero, osadnika wielkookiego Lopinga
achine i pasyna lucylli Neptis rivularis.
Obszar PLH 060020 – Sztolnie w Senderkach
Ostoja obejmuje sztolnie powstałe po eksploatacji
piaskowca. Jest to jedna z ważniejszych kolonii zimowych nietoperzy na Lubelszczyźnie. Odnotowano
zimowanie 9 gatunków, w tym mopka Barbastella barbastellus, nocka Bechsteina Myotis bechsteinii, nocka
łydkowłosego M. dasycneme i nocka dużego M. myotis– wymienionych w załączniku II Dyrektywy UE.
Obszar PHL 060018 – Puszcza Solska
Ostoja Puszczy Solskiej posiada największy areał
spośród wszystkich obszarów sieci Natura 2000 w woj.
lubelskim. W jej skład wchodzą trzy enklawy: główny
Obszar PLH 060019 – Roztoczański Park Narodowy
Położenie geograficzne oraz duże zróżnicowanie
czynników fizjograficznych są istotnymi elementami
185
decydującymi o wysokich walorach ogólno-przyrodniczych tego obszaru, znajdującymi swe odbicie w różnorodności zbiorowisk roślinnych i bogactwie flory.
Zajmujące ponad 95% powierzchni Parku lasy w wielu
fragmentach zachowały do dzisiaj charakter naturalnych zespołów roślinnych. Stwierdzono tu obecność
12 rodzajów siedlisk przyrodniczych o znaczeniu europejskim. Ze względu na typowo leśny charakter szaty roślinnej, największą powierzchnię zajmują żyzne
buczyny (ok. 25%). Doskonale zachowane są także
siedliska borów i lasów bagiennych oraz towarzyszące im torfowiska wysokie i przejściowe. Niezwykle cenny pod względem przyrodniczym jest również kompleks
ekstensywnie użytkowanych łąk niżowych zlokalizowany w dolinie rzeki Wieprz. W liczącej ponad 700 gatunków roślin naczyniowych florze Parku znaczny odsetek stanowią taksony – rzadkie ze względu na swój
zasięg geograficzny bądź też częstotliwość występowania w Polsce. Z listy gatunków wyszczególnionych
w załączniku II Dyrektywy UE obecne są tu obuwik
pospolity Cypripedium calceolus i sierpowiec błyszczący Drepanocladus vernicosus. W opisywanej ostoi
znajdują się też stanowiska 3 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi Roślin – buławnika czerwonego Cephalanthera rubra, turzycy bagiennej Carex limosa oraz
cibory żółtej Cyperus flavescens. Ponadto we florze
Parku stwierdzono obecność 22 gatunków górskich.
Na terenie parku występuje 17 gatunków zwierząt
wymienionych w załączniku II Dyrektywy UE. Najcenniejsze w faunie kręgowców są gatunki z Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt, m.in. minóg strumieniowy Lampetra planeri, minóg ukraiński Eudontomyzon mariae,
piskorz Misgurnus fossilis, traszka grzebieniasta Triturus cristatus, żółw błotny Emys orbicularis, nocek łydkowłosy Myotis dasycneme, mroczek posrebrzany
Vespertilio murinus, borowiaczek Nyctalus leisleri, koszatka Dryomys nitedula, popielica Glis glis, wilk Canis lupus i ryś Lynx lynx. W warunkach półnaturalnych hodowane są koniki polskie typu tarpana.
Niezmiernie bogata i bardzo interesująca jest
fauna bezkręgowców, głównie gatunków związanych
z lasami naturalnymi. Najcenniejszym przedstawicielem tej grupy jest chroniony gatunek chrząszcza –
zgniotek cynobrowy Cucujus cinnaberinus. W czystych wodach potoków leśnych rozwija się bardzo
rzadka w Polsce ważka szklarnik leśny Cordulegaster boltonii. W lasach spotykane są też liczne gatunki górskie, w większości monofagi jodły i śswierka.
Na torfowiskach wysokich w rezerwacie Międzyrzeki
występują bardzo rzadkie gatunki motyli: szlaczkoń
torfowiec Colias palaeno, modraszek bagniczek
Plebeius optilete, dostojka eunomia Boloria eunomia
i Anarta cordigera – uważane za relikty polodowcowe.
Obszar PLH 060021 – Torfowisko Sobowice
Ostoja zajmuje fragment niskiego torfowiska leżącego pomiędzy kredowymi pagórkami. Występują
186
tu także zagłębienia i inne formy krasowe. Zbocza
kredowych wzniesień zajmują zbiorowiska roślinności ciepłolubnej. Do najcenniejszych typów siedlisk
o znaczeniu europejskim należą zmiennowilgotne łąki
trzęślicowe, torfowiska alkaliczne oraz murawy kserotermiczne. Gatunki roślin wymienione w załączniku II Dyrektywy UE reprezentuje języczka syberyjska
Ligularia sibirica. W opisywanej ostoi znajduje się
najobfitsze w Polsce stanowisko tego gatunku. Inne
cenne gatunki roślin to przede wszystkim taksony
z Polskiej Czerwonej Księgi Roślin – brzoza niska Betula humilis i wątlik błotny Hammarbya paludosa. Na
liście występujących tu gatunków rzadkich i objętych
ochroną prawną znajduje się ok. 80 taksonów.
Jest to jednocześnie ważne refugium cennych
gatunków entomofauny, szczególnie istotne dla
motyli. Stwierdzono tu jedno z dwóch w kraju i jedno z nielicznych w Europie stanowisk strzępotka edypusa Coenonympha oedippus, gatunku wymienionego w załączniku II Dyrektywy UE. Tylko z tej ostoi
znana jest w Polsce Xylomoia strix – chroniony przedstawiciel motyli nocnych z rodziny sówkowatych.
Obszar PLH 060022 – Torfowisko węglanowe
Śniatycze
Ostoja zajmuje fragment obniżenia w dolinie górnej Sieniochy. Jego podłoże stanowią torfy niskie wytworzone na skałach kredowych. Występują tu głównie
siedliska torfowisk alkalicznych oraz niewielkie fragmenty torfowisk przejściowych. Najcenniejszymi elementami flory są lipiennik Loesela Liparis loeselii oraz
starodub łąkowy Ostericum palustre. Na uwagę zasługuje występowanie innych rzadkich gatunków storczyków oraz kłoci wiechowatej Cladium mariscus.
Na tym obszarze spotykane są również 2 gatunki
ptaków zagrożone w skali globalnej derkacz i dubelt.
Obszar PLH 060023 – Zachodniowołyńska Dolina
Bugu (Kryłów-Czumów)
Dolina Bugu stanowi korytarz ekologiczny rangi
europejskiej. W skład projektowanej ostoi wchodzą
dwa lewostronne (do granicy państwowej) fragmenty
tej doliny: południowy w rejonie Kryłowa i północny
w rejonie Czumowa. Zbiorowiska roślinne doliny Bugu
w granicach projektowanej ostoi charakteryzują się
dużą różnorodnością spowodowaną zarówno przez
czynniki naturalne – zmienność siedlisk wzdłuż poprzecznej i podłużnej osi doliny, jak i antropogeniczne (głównie rolnictwo). W dnie doliny występują ekstensywnie użytkowane łąki, rzadziej zmiennowilgotne łąki trzęślicowe. Zachowały się także płaty lasów
łęgowych i zarośli wierzbowo-topolowych. Na stromych, lessowych zboczach doliny w okolicach Czumowa wykształciły się zbiorowiska roślinności kserotermicznej z wieloma rzadkimi gatunkami roślin, jak
np.: miłek wiosenny Adonis vernalis, szczodrzeniec
zmienny Chamaecytisus albus, kosaciec bezlistny Iris
aphylla, wisienka karłowata Cerasus fruticosa, żmijowiec czerwony Echium russicum, wężymord stepowy Scorzonera purpurea oraz kostrzewa nibyowca
i makutrzeńska Festuca pseudovina i F. macutrensis.
Jest to jedna z najważniejszych ostoi fauny stepowej. Na pastwisku przy ujściu Huczwy znajduje się niewielka kolonia susła perełkowanego Spermophilus suslicus, a w stromych zboczach wąwozu lessowego
w okolicy Gródka gnieździ się żołna Merops apiaster.
Ciepłolubne murawy na zboczach zamieszkuje unikalna dla tej części Europy kserotermiczna entomofauna.
Opisany stąd został nowy dla nauki gatunek ryjkowca
Brachysomus strawiński, znany tylko z czterech miejsc
na świecie. Jedyne stanowiska w Polsce posiadają tu
m.in.: Blaps halophila – okazały chrząszcz z rodziny czarnuchowatych oraz Epinotia kochiana – motyl rozwijający się na szałwi omszonej Salvia nemorosa. Występują
również bardzo rzadkie gatunki owadów znane z kilku
zaledwie stanowisk na Lubelszczyźnie, m.in. chrząszcze: Cionus gebleri, Mogulones dimidiatus, Minyops
carinatus, Otiorhynchus velutinus, O. conspersus, Trachyphloeus inermis oraz motyle: modraszek lazurek
Polyommatus thersites, modraszek adonis P. bellargus,
powszelatek armorykański Pyrgus armoricanus.
topolowych. Na uwagę zasługują także wyżej wyniesione, suche, piaszczyste tereny porośnięte śródlądowymi murawami napiaskowymi.
Spośród gatunków rzadkich i chronionych na podkreślić należy obecność następujących taksonów: lepnica litewska Silene lithuanica, tojad dzióbaty Aconitum
variegatum, zimoziół północny Linnaea borealis, kosaciec syberyjski Iris sibirica, goryczuszka gorzkawa Gentianella amarella, tajęża jednostronna Goodyera repens
oraz kukuczka kapturkowata Neottianthe cuculallata.
Bogata w cenne gatunki jest również fauna. W Bugu
występują bardzo rzadkie, chronione gatunki ryb wymienione w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt: koza
złotawa Sabanejewia aurata i kiełb białopłetwy Gobio
albipinnatus. Piaszczyste wyspy w nurcie rzeki zasiedla sieweczka obrożna Charadrius hiaticula – zagrożony przedstawiciel awifauny. Na wilgotnych łąkach
w pobliżu starorzeczy występuje czerwończyk nieparek Lycaena dispar, chroniony gatunek motyla dziennego, wymieniony w załączniku II Dyrektywy UE, a środowiska muraw napiaskowych zasiedla również objęty ochroną szlaczkoń szafraniec Colias myrmidone.
Obszar PLH 060024 – Żurawce
Pod względem ornitologicznym Lubelszczyzna
jest jednym z najciekawszych regionów w Polsce.
W województwie lubelskim w oparciu o Dyrektywę
Ptasią i kryteria Birdlife wyznaczono 20 Obszarów
Specjalnej Ochrony. Zestawienie projektowanych
OSO przedstawia tabela 2.
W całości w granicach województwa znalazło się
14 ostoi, sześć pozostałych ma swoją kontynuację
w województwach sąsiadujących z naszym. Duża
część OSO częściowo pokrywa się z SOO. Dlatego
też w poniższej charakterystyce pominięto w odniesieniu do tych ostoi opis przyrodniczy.
Ostoję tworzy pasmo trzech wydłużonych wzniesień zbudowanych z margli górnokredowych, położonych wśród pól na lewym brzegu doliny Sołokiji.
Stanowią one południowo-wschodni cypel Roztocza
Tomaszewskiego. Zbocza wzniesień zajmują zbiorowiska muraw i zarośli kserotermicznych z bogatą florą storczyków. Szczególnie liczna jest populacja obuwika pospolitego Cypripedium calceolus – gatunku
z załącznika II Dyrektywy UE. Znajdują się tu również
stanowiska dwóch innych storczyków – purpurowego Orchis purpurea i kukawki O. militaris oraz szafirka miękkolistnego – Muscari comosum.
W bardzo bogatej kserotermofilnej faunie tej ostoi,
najcenniejszym gatunkiem jest smużka stepowa Sicista subtilis występująca tutaj na jedynym stanowisku w Polsce. Na uwagę zasługują znane tylko z tego
obszaru, bądź bardzo rzadko spotykane bezkręgowce m.in. motyle: szlaczkoń szafraniec Colias myrmidone, modraszek lazurek Polyommatus thersites,
i szczotecznica ksieżycówka Gynaephora selenitica.
Obszar PLH 14005 – Dolina Dolnego Bugu
W granicach województwa lubelskiego znajduje
się fragment projektowanej ostoi Dolina Dolnego
Bugu. W krajobrazie wysoczyn tego obszaru dominują lasy, w większości bory mieszne. Najcenniejsza
pod względem przyrodniczym jest dolina Bugu z licznymi starorzeczami. W jej dnie występują ekstensywnie użytkowane łąki, a także zmiennowilgotne łąki trzęślicowe oraz łąki kalcyfilne i selernicowe. Zachowały
się tu również płaty nadrzecznych łęgów wierzbowo-
Obszary Specjalnej Ochrony
Obszar PLB060001 – Bagno Bubnów
Ostoja obejmuje fragment Poleskiego Parku Narodowego (część SOO Poleski Park Narodowy). Są to
dwa połączone wąskim przesmykiem torfowiska niskie,
mające na niewielkich fragmentach charakter torfowisk
węglanowych. Torfowiska stanowią teren źródliskowy
rzeki Włodawki. Dominują turzycowiska, mniejszy
udział mają trzcinowiska i wilgotne łąki. Najcenniejszymi
gatunkami ptaków gniazdujących w tej ostoi są: wodniczka, dubelt i błotniak zbożowy. Wodniczka należy
do najbardziej zagrożonych ptaków Europy, w Polsce
poza Lubelszczyzną występuje jedynie w dolinie Biebrzy i nad dolną Odrą. Błotniak zbożowy jest najszybciej zanikającym ptakiem drapieżnym w kraju.
Obszar PLB060002 – Chełmskie Torfowiska
Węglanowe
Ostoja częściowo pokrywa się z SOO. Najcenniejszym gatunkiem występującym na terenie ostoi
187
Tabela 2. Projektowane Obszary Specjalnej ochrony w województwie lubelskim
$
!-! (
#$!
&
:%
!
#$!
&
//-0)
#$!
&
!
"#$%
'
#$
'
#$!
&
'
$"
#$!
&'* &
'
0;
#$!
&
#: #$!
&
$#
#$!
&
$3
#$!
&
6*#
#$!
&
# 3
#$!
&'*
&
7
#$!
&'* &
3,
#$!
&
'*'
89.:&* #$!
&
:#(
#$!
&
:5 #$!
&
:1(*% #$!
&
//-! - #$!
&'*
&
#$
!
#$!
&'*
&
/) !
#$!
&'*
'
&
188
jest wodniczka. Towarzyszą jej: dubelt, sowa błotna
i błotniak łąkowy.
Obszar PLB060007 – Dolina Tyśmienicy
Ostoja (częściowo pokrywa się z SOO). Dolina Dolnego Wieprza zachowała swój naturalny charakter.
Rozległa, wypełniona głównie ekstensywnie użytkowanymi łąkami, okresowo podmokłymi, z licznymi starorzeczami, zespołami stawów hodowlanych, miejscami
z zachowanymi fragmentami łęgów olsowych stanowi
teren bardzo atrakcyjny dla ptaków. W starorzeczach
gniazdują licznie rybitwy czarne, w łęgowych lasach spotkać możemy puchacza. W dolinie Wieprza i w Lasach
Parczewskich puchacz osiąga zagęszczenia populacji
lęgowej niespotykane w innych regionach Polski.
Ostoja obejmuje środkowy i dolny odcinek doliny
Tyśmienicy od Ostrowa Lubelskiego do Kocka. Dolina
jest w większości zmeliorowana, zajmują ją wilgotne
łąki z turzycowiskami, miejscami występują zakrzaczenia i łęgowe olszyny. W dolinie znajduje się kilka kompleksów stawów w okolicach wsi Tyśmienica, Siemień
i Skoki. Stawy w Siemieniu to największy kompleks
stawowy na Lubelszczyźnie. Zajmuje powierzchnie
około 790 ha, z których około 30% pokryte jest zbiorowiskami szuwarowymi. Otoczenie ostoi stanowią
w większości pola uprawne i tereny zabudowane. Dolina Tyśmienicy sąsiadują z ostoją „Lasy Parczewskie”.
Pod względem ornitologicznym stawy w Siemieniu są
jednym z najcenniejszych obiektów w skali kraju.
Obszar PLB060004 – Dolina Środkowego Bugu
Obszar PLB06008 – Lasy Parczewskie
Ostoja obejmuje cały górny i środkowy polski odcinek doliny Bugu do Terespola. W nurcie brak wysp
i piaszczystych mielizn. W dolinie dominują łąki i pastwiska, mniejszy udział mają zakrzewienia, pola
uprawne i pozostałości lasów łęgowych. W granicach
ostoi znalazł się sztuczny zbiornik retencyjny na rzece Udal w rejonie Husynnego. Jest to jedyne miejsce
w kraju, w którym gnieżdżą się regularnie cztery gatunki rybitw (czarna, białoskrzydła, białowąsa i rzeczna).
Obszar (częściowo pokrywa się z SOO) obejmuje kompleks Lasów Parczewskich, stawy hodowlane
w Libiszowie i Sosnowicy, kilka jezior, śródleśne łąki
„Ochoża” oraz fragmenty gruntów użytkowanych rolniczo. W Lasach Parczewskich dominują bory sosnowe i bory mieszane, lokalnie występują olsy, grądy,
łęgi olchowe oraz zanikające obecnie bory bagienne
i torfowiska przejściowe. Gatunkami charakterystycznymi tej ostoi są puchacz, bielik i jarząbek.
Obszar PLB060005 – Lasy Janowskie
Obszar PLB06009 – Lasy Strzeleckie
Ostoja częściowo pokrywa się z SOO. Obejmuje
rozległy i zwarty kompleks leśny w północnej części
Kotliny Sandomierskiej. Lasy te rosną na płaskim terenie urozmaiconym wieloma wydmami, lekko nachylonym w kierunku południowo-zachodnim i odwadnianym przez rzeki: Branew, Czartosowa, Rakowa, Bukowa i Sanna. Obszary bezodpływowe zajęte są przez
torfowiska wysokie i przejściowe, z których część
przekształcona jest w stawy hodowlane (kilkanaście
kompleksów). Zdecydowanie dominują różnorodne
siedliska borowe od boru suchego do boru bagiennego. W Lasach Janowskich i Puszczy Solskiej żyje
licząca ponad sto osobników populacja głuszca. Szacuje się, że jest to największa poza terenemi górskimi ostoja tego gatunku w Polsce.
Kompleks grądowych lasów w pobliżu granicy
polsko-ukraińskiej przylegający do doliny Bugu. Otoczenie stanowią rozległe łąki oraz pola uprawne. Dominują drzewostany dębowo-grabowe i sosnowe na
siedliskach lasu świeżego. Wyjątkowo wysokie w skali
kraju zagęszczenia osiąga zgrupowanie lęgowych
ptaków drapieżnych oraz sów. Gatunkami charakterystycznymi Lasów Strzeleckich są orlik krzykliwy
i muchołówka białoszyja.
Obszar PLB060003 – Dolina Dolnego Wieprza
Obszar PLB060006 – Lasy Łukowskie
Ostoja obejmuje zwarty kompleks leśny w obszarze źródliskowym rzek Krzna, Kostrzyń i Świder. Lasy
zajmują sfałdowaną równinę z siedliskami w większości borowymi. Dominują drzewostany sosnowe, które urozmaicone są przez bory mieszane ze znaczącym udziałem jodły rosnącej tutaj na północnej granicy zasięgu. W wilgotnych zagłębieniach występują
grądy niskie, łęgi olchowe i olsy. Poza rezerwatami
„Jata” i „Topór” prowadzona jest tutaj intensywna gospodarka leśna.
Obszar PLB060010 – Ostoja Poleska
Ostoja wyróżnia się bardzo dużą różnorodnością
siedlisk. Dominują kompleksy wodno-bagienne. Obszar bardzo cenny przede wszystkim dla gatunków
wodno-błotnych. Do najcenniejszych gatunków należą: wodniczka, sowa błotna, dubelt, podgorzałka, bielik, puchacz.
Obszar PLB060011 – Puszcza Solska
Ostoja częściowo pokrywa się z SOO. Jest to rozległy kompleks leśny położony w strefie kontaktu Roztocza i Kotliny Sandomierskiej. Przecinające krawędź
Roztocza rzeki tworzą systemy niewielkich wodospadów, zwanych szumami, o dużej atrakcyjności krajobrazowej. Dominują bory sosnowe: od boru suchego
i świeżego poprzez wilgotny do bagiennego. Bardzo
liczne tereny bagienno-torfowiskowe w południowej
189
i zachodniej części ostoi decydują o dużej wartości
przyrodniczej tego obszaru. Ostoja obejmuje ponadto kompleks stawów rybnych w rejonie Rudy Różanieckiej. Krawędź Roztocza to jedyny w Polsce, wyraźnie zaznaczony w rzeźbie terenu fragment granicy geologicznej między fałdową Europą Zachodnią,
a płytową Wschodnią. W Puszczy Solskiej występuje
dość liczna populacja głuszców. Spotkać tutaj również możemy cietrzewie, gadożery, włochatki, puszczyki uralskie i pliszki górskie.
Obszar PLB060012 – Roztocze
Rozległa ostoja obejmuje całe Roztocze Środkowe i Południowe. Około 70% powierzchni stanowią
lasy, między którymi występują fragmenty pól uprawnych oraz wsie i niewielkie miasta. Znaczna część
lasów ma charakter zbliżony do naturalnego. Dominują bory sosnowe, ale też spory udział mają mieszane bory jodłowe i buczyna karpacka. Sieć wód
powierzchniowych jest dość uboga. Główną rzeką jest
Wieprz, z południowych stoków Roztocza spływają
w kierunku Kotliny Sandomierskiej Tanew, Sopot
i Szum. W dolinach Wieprza, Sołokiji i Topornicy znajdują się stawy rybne. Do najcenniejszych gatunków
tej ostoi należą dzięcioły białogrzbiety i zielonosiwy,
puszczyk uralski i pliszka górska. Zestawienie tych
gatunków nawiązuje do terenów podgórskich.
Obszar PLB060016 – Zbiornik w Nieliszu
Obszar obejmuje zbiornik zaporowy na Wieprzu
przy ujściu Poru. W cofce zbiornika i strefie brzegowej występuje roślinność szuwarowa oraz turzycowiska. Jest to miejsce gniazdowania czterech gatunków rybitw oraz wielu innych ptaków wodnych.
Obszar PLB060017 – Zlewnia Górnej Huczwy
Obszar obejmuje zlewnię górnego biegu Huczwy
oraz dwa kompleksy stawów rybnych w Łaszczowie
i Zimnie. Łąki w dolinie Huczwy i jej dopływów są
w znacznym stopniu zmeliorowane i użytkowane jako
łąki kośne, choć nie brak rozległych turzycowisk i niewielkich starorzeczy oraz pasów zakrzaczeń. Niewielkie fragmenty zlewni ulegają powtórnemu zabagnieniu. Na łąkach w dolinach rzek szczególnie wysokie
zagęszczenia osiąga derkacz – gatunek zanikający
w zachodniej Europie.
Obszar PLB140002 – Dolina Dolnego Bugu
Ostoja obejmuje dolinę w granicach Parku Krajobrazowego Podlaski Przełom Bugu. Na tym odcinku rzeka ma charakter naturalny, silnie meandruje,
w dolinie znajduje się dużo starorzeczy w różnych fazach sukcesji. W korycie rzeki zaczynają pojawiać
się wyspy i piaszczyste ławice. W lasach występuje
orlik krzykliwy, bocian czarny i puchacz.
Obszar PLB060013 – Stawy w Tarnawatce
Obszar PLB14004 – Dolina Środkowej Wisły
Ostoję stanowi dość duży kompleks stawów rybnych w górnym biegu Wieprza. Na stawach reprezentowane są różne siedliska od otwartych wód, żyznych wypłyconych zatoczek, przez stadia sukcesyjne
zbiorowisk szuwarowych i zaroślowych. Otoczenie
stawów stanowią lasy, łąki i pola uprawne. Na stawach gniazdują rybitwy białowąse, regularnie żeruje
para bielików gniazdująca w okolicznych lasach.
W województwie lubelskim leży niewielki fragment
ostoi. W naszym regionie obejmuje ona dolinę Wisły
od Gołębia do Stężycy. Na tym odcinku Wisła płynie
przez płaską równinę. Zagęszczenie piaszczystych
wysp i ławic jest wyższe niż w poprzedniej ostoi. Gniazdują tutaj niemal wszystkie te gatunki, które spotkać
możemy na terenie Małopolskiego Przełomu Wisły.
Obszar PLB060014 – Uroczysko Mosty-Zahajki
Obszar PLB140008 – Małopolski Przełom Wisły
Obszar obejmuje dwa sąsiadujące ze sobą, niezbyt głębokie zbiorniki retencyjne położone w zlewni
rzeki Hanny, dopływu Bugu oraz otaczające je lasy
mieszane i rozległe olsy. W sąsiedztwie zbiorników
znajdują się też pola orne i pastwiska. Około 30%
powierzchni zbiorników porośnięta jest szuwarami
i zaroślami wierzbowymi. Poza bogatym zgrupowaniem ptaków wodno-błotnych w ostoi gnieżdżą się:
bielik, orlik krzykliwy i puchacz.
Ostoja (pokrywa się z SOO) obejmuje fragment
doliny Wisły od Annopola do Kazimierza Dolnego.
Rzeka, mimo prowadzonych w przeszłości prac regulacyjnych zachowała wiele cech naturalnych. Odcinek przełomowy cechuje się wybitnymi walorami
krajobrazowymi. Na piaszczystych wyspach gniazduje
wiele rzadkich gatunków ptaków: mewa czarnogłowa, ostrygojad, szablodziób, sieweczka obrożna, rybitwa białoczelna. Tutaj obserwowano przed kilku laty
po raz ostatni na Lubelszczyźnie kulona – ptaka prawdopodobnie już w kraju wymarłego.
Obszar PLB060015 – Zbiornik Podedwórze
Obszar obejmuje zbiornik retencyjny Podedwórze, wchodzący w skład systemu Kanału Wieprz–
Krzna oraz podmokłe łąki. Na zbiorniku występuje
szczególnie bogate zgrupowanie ptaków wodno-błotnych. Jest to żerowisko bielika i jednej z ostatnich na
Lubelszczyźnie par kań czarnych.
190
5.2.4. Powiązanie z obszarami chronionymi
Jednym z siedmiu kryteriów delimitacji Ostoi Natura 2000 był aktualny i przewidywany status ochronny nominowanego terenu. Jeśli tylko pozostałe kryteria na to pozwalały, starano się, by granice Ostoi
Natura 2000 pokrywały się z granicami już istniejących obszarów chronionych. W ten sposób np. obszar Poleskiego Parku Narodowego i Roztoczańskiego Parku Narodowego w całości pokrył się z granicami ostoi siedliskowych. Podobnie stało się z rezerwatami przyrody: Brzeźno, Imielity Ług, Lasy Janowskie.
Niektóre rezerwaty przyrody weszły w skład ostoi
siedliskowych wraz ze stosunkowo niewielkimi, bezpośrednio do nich przyległymi obszarami. Tak było
m.in. w przypadku rezerwatów: Roskosz, Bagno Serebryskie, Żółwiowe Błota, Trzy Jeziora, Brudzieniec.
Szereg ostoi siedliskowych to projektowane rezerwaty przyrody, np.: Torfowisko Dubeczyńskie, Torfowisko Sobowice, Gościeradów, Rakowskie Bagno,
Wielkie Bagno, lub zespoły projektowanych rezerwatów, połaczone w jeden większy kompleks. Tu należą m.in. ostoje: Jeziora Uściwierskie, Zachodniowołyńska Dolina Bugu, Żurawce.
Wiele ostoi siedliskowych – zwłaszcza położonych
w dolinach rzecznych – obejmuje istotne fragmenty
parków krajobrazowych lub (i) obszarów chronionego krajobrazu. Tak jest m.in. w przypadku ostoi: Dolina Dolnego Bugu, Dolina Dolnego Wieprza, Dolina
Środkowego Wieprza, Puszcza Solska.
Ostoje ptasie obejmują w województwie lubelskim
głównie 3 typy obszarów:
– doliny rzek o względnie dobrze zachowanej naturalności przebiegu koryta i charakteru tarasów
zalewowych (Dolina Dolnego Bugu, Dolina Środkowego Bugu, Dolina Tyśmienicy, Dolina Środkowej Wisły, Małopolski Przełom Wisły),
– zespoły jeziorno-torfowiskowe, większe kompleksy
stawów i sztuczne zbiorniki wodne (Bagno Bubnów,
Chełmskie Torfowiska Węglanowe, Uroczysko Mosty-Zahajki, Stawy w Tarnawatce, Zbiornik w Nieliszu),
– rozległe kompleksy leśne (Lasy Łukowskie, Lasy
Parczewskie, Lasy Strzeleckie, Lasy Janowskie,
Puszcza Solska).
Jako jedną z największych ostoi ptasich w Polsce
uznano Roztocze (Środkowe i Południowe), z bardzo
różnorodną mozaiką lasów, łąk, pól oraz – lokalnie –
torfowisk i muraw kserotermicznych.
Znaczna część ostoi ptasich jest już objęta ochroną w randze parków narodowych, parków krajobrazowych i obszarów chronionego krajobrazu. Jednak
w wielu przypadkach granice obszarów chronionych
i Ostoi Natura 2000 (a zwłaszcza ostoi ptasich) nie
pokrywają się. Wynika to z 2 głównych przyczyn:
1. innego zestawu kryteriów delimitacyjnych (zadaniem Ostoi Natura 2000 jest przede wszystkim
ochrona różnorodności biologicznej, natomiast parki
krajobrazowe, czy obszary chronionego krajobrazu pełnią wiele innych zadań, w hierarchii ich kryteriów delimitacyjnych niejednokrotnie stawianych
wyżej, niż ochrona różnorodności biologicznej);
2. wybiórczego zestawu siedlisk i gatunków zawartego w aneksach do Dyrektywy Siedliskowej i
Dyrektywy Ptasiej (zestaw ten sporządzony został z punktu widzenia potrzeb ochrony różnorodności biologicznej krajów Unii Europejskiej w jej
obecnym składzie i nie uwzględnia wielu bardzo
cennych siedlisk i gatunków występujących w kandydujących do Unii krajach Europy ŚrodkowoWschodniej i Południowo-Wschodniej).
Wskutek tego na obszarze kilku parków krajobrazowych nie można było wyznaczyć ani jednej Ostoi
Natura 2000. W takiej sytuacji znalazły się parki: Kozłowiecki, Wrzelowiecki, Krzczonowski, Skierbieszowski oraz Szczebrzeszyński. Na obszarze wybitnie cennego w skali Polski Kazimierskiego Parku Krajobrazowego, Ostoje Natura 2000 zajmują jedynie niewielkie fragmenty. Podobnie jest z bardzo wartościowym
obszarem Chełmskiego Parku Krajobrazowego.
Z chwilą uzupełnienia list siedlisk i gatunków o pozycje charakterystyczne dla Europy ŚrodkowoWschodniej i Południowo-Wschodniej (o co Polska
intensywnie zabiega), liczba Ostoi Natura 2000 w naszym kraju, a zwłaszcza na Lubelszczyźnie – położonej na wschodnich krańcach przyszłej Unii Europejskiej – zapewne znacznie wzrośnie. Należy się spodziewać, że system Ostoi Natura 2000 będzie dojrzewał i rozwijał się sukcesywnie wraz z upływem czasu,
podobnie jak systematycznie doskonali swą strukturę
i funkcjonowanie Ekologiczny System Obszarów Chronionych. Oba systemy w dużej mierze pokrywają się
terytorialnie, ale nie dublują swoich specyficznych funkcji. Funkcjonowanie obu systemów wzajemnie się uzupełnia, zwiększając szanse na skuteczne i trwałe zachowanie zasobów i walorów przyrodniczych.
5.2.5. Ogólne zasady gospodarowania
w ostojach Natura 2000
Zgodnie z Dyrektywą Siedliskową państwa
członkowskie mają obowiązek w odniesieniu do specjalnych obszarów ochrony przeciwdziałać przekształceniu siedlisk i niekorzystnym zmianom w obrębie priorytetowych populacji roślin i zwierząt a także
przywracać utracone wartości poprzez renaturalizację ekosystemów oraz restytucję gatunków rodzimych. Dla każdego obszaru sporządza się plan ochrony, jako osobny plan lub jako element innych planów,
np. planu zagospodarowania przestrzennego, planu
urządzania lasu, operatu wodno-prawnego. Zasadą
jest bowiem integrowanie działań ochronnych z formami użytkowania, sprzyjającymi zachowaniu określonych siedlisk i gatunków. Rygory ochronne oraz
intensywność użytkowania będą dostosowane do
wymagań występujących na danym terenie typów siedlisk przyrodniczych oraz populacji gatunków. Wiele
typów siedlisk, w tym zwłaszcza półnaturalne układy
ekologiczne, ukształtowane w wyniku gospodarki człowieka (łąki, pastwiska, wiele muraw kserotermicznych), wymaga określonych form użytkowania, jak
191
koszenie czy wypas. Zarzucenie tradycyjnych form
gospodarki doprowadzi do wtórnej sukcesji i utraty
chronionych walorów. Ochrona tych obszarów nie
oznacza więc ograniczenia możliwości gospodarowania, ani pogorszenia efektywności ekonomicznej –
przeciwnie np. programy rolnośrodowiskowe lub system rekompensat mogą się wiązać z profitami dla prywatnych właścicieli ziemi. Ochrona obszaru Natura
2000 to po prostu nic innego jak mądre, zintegrowane zarządzanie obszarem, w sposób uwzględniający
także potrzeby ochrony przyrody.
Łąki
W SOO wytypowanych na Lubelszczyźnie największy udział powierzchniowy – osiągający prawie 40%,
mają siedliska łąkowe: niżowe łąki użytkowane ekstensywnie, zmiennowilgotne łąki trzęślicowe, łąki selernicowe, zarośla nadrzeczne i okrajkowe. Są to obszary położone przede wszystkim w dolinach dużych
rzek Wisły, Bugu i Wieprza oraz na Polesiu. Ochrona
łąk w naszych warunkach klimatycznych wymaga aktywnych działań ochronnych, które są zabiegami gospodarczymi. Fundamentalna sprawą jest powstrzymywanie naturalnej sukcesji w postaci koszenia ze
sprzętem biomasy lub umiarkowanego wypasu. Intensywność i terminy zabiegów muszą być dostosowane
indywidualnie do typu łąki i występujących populacji
gatunków. Koszenie preferuje gatunki zdolne do zrealizowania swojego cyklu życiowego przed pokosem,
zdolne do regeneracji części nadziemnych po skoszeniu. Bardzo ważny jest rytm zabiegu, który powinien
być dostosowany do biologii preferowanych gatunków
(jeden czy dwa razy w roku i w jakim terminie). Wypas
poza pobieraniem nadziemnych części roślin wiąże się
także z wydeptywaniem. Wypasanie działa selektywnie, niektóre gatunki są omijane przez zwierzęta i mają
bardzo dobre warunki do życia. Niszczenie darni
w wyniku rozdeptywania stwarza siedliska pionierskie,
wykorzystywane z kolei przez wiele innych gatunków.
Tradycyjny wypas oznacza jednak zachowanie dotychczasowej intensywności, terminów a także doboru
zwierząt a nawet ich określonych ras. W ostojach Natura 2000 jednocześnie mogą być hodowane ginące,
prymitywne rasy bydła, koni czy owiec, ważne dla
ochrony różnorodności biologicznej.
W przypadku tych siedlisk ważne jest ograniczenie stosowania nawozów i środków ochrony (tylko do
selekcji pojedynczych inwazyjnych gatunków), wapnowania i innych zabiegów agrotechnicznych. Bardzo
ważne jest także utrzymanie właściwych stosunków
wodnych, zaniechanie melioracji oraz regulacji rzek,
w przypadku łąk selernicowych oraz ziołorośli nadrzecznych utrzymanie naturalnych zalewów rzecznych.
Murawy kserotermiczne
Siedliska muraw kserotermicznych i muraw bliżniczkowych zajmują niecałe 2% powierzchni siedlisk
192
z DS. Głównym zagrożeniem jest naturalna sukcesja
oraz zmiana sposobu użytkowania. Główne kierunki
ochrony tych siedlisk to: powstrzymywanie sukcesji
(ekstensywny wypas, koszenie, usuwanie zakrzaczeń), w przypadku zbiorowisk naskalnych pożądane jest odsłanianie skał o wystawie południowej.
Lasy
Ponad 25% powierzchni, zajmowanej przez siedliska z DS w ostojach Natura 2000 w woj. lubelskim,
zajmują siedliska leśne: bory i lasy bagienne, lasy łęgowe, żyzne buczyny i świetlista dąbrowa subkontynentalna. Ochrona siedlisk leśnych w ostojach Natura
2000 nie oznacza wyłączenia całej powierzchni z gospodarki leśnej. Świetlista dąbrowa jest typem siedliska leśnego ukształtowanym w warunkach użytkowania gospodarczego. Najcenniejsze fragmenty powinny być objęte ochroną rezerwatową (w zależności od
potrzeb: ścisłą – dla zabezpieczenia naturalnego przebiegu procesów przyrodniczych – lub częściową), na
pozostałej powierzchni będzie prowadzona gospodarka leśna na zasadach ekologicznych, zgodnie z zarządzeniem nr 11 Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych. Ważne jest pozostawianie w lesie określonej ilości martwych drzew, które stwarzają specyficzne siedliska dla fauny i flory. W przypadkach uzasadnionych potrzebą renaturalizacji dopuszczalna jest
przebudowa drzewostanów, podsadzenia tylko materiałem wyhodowanym z lokalnych populacji. W przypadku gradacji owadów dopuszczalne jest zwalczanie
poprzez oprysk środkami owadobójczymi. Ponadto, tak
jak w przypadku łąk, ważna jest ochrona przed osuszaniem i eutrofizacją siedlisk, a także przed zmianami w zagospodarowaniu przestrzennym prowadzącymi do fragmentacji komplesków, tworzenia sztucznych
barier ekologicznych (unikanie wytyczania nowych dróg
przez kompleksy leśne, otaczania kompleksów zespołami zabudowy i in.).
Torfowiska
Ok. 12% powierzchni zajmowanej przez siedliska
z DS. w ostojach Natura 2000 stanowią torfowiska:
wysokie, przejściowe i niskie, w tym torfowiska alkaliczne i nakredowe. Torfowiska wysokie (aktywne) oraz
torfowiska nakredowe z kłocią wiechowatą są siedliskami o znaczeniu priorytetowym. Do tej grupy zaliczone są siedliska zagrożone wyginięciem, za które
Wspólnota Europejska ponosi szczególną odpowiedzialność z powodu wielkości ich naturalnego zasięgu mieszczącego się w obrębie terytorium.
Główne zagrożenia dla torfowisk to osuszanie
w wyniku prac melioracyjnych i odwodnieniowych,
eksploatacja torfu, zalesianie i każda inna zmiana
sposobu użytkowania ziemi, eutrofizacja – zwłaszcza w przypadku ubogich siedlisk torfowisk wysokich
i przejściowych. W przypadku torfowisk Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego dużym zagrożeniem jest
przedostawanie się na tereny bagienne eutroficznych
wód, obcych pod względem hydrochemicznym i hydrobiologicznym, z systemu Kanału Wieprz–Krzna.
W przypadku torfowisk alkalicznych i nakredowych
(Bagno Bubnów, Chełmskie Torfowiska Węglanowe)
dużym zagrożeniem jest także acydofikacja – wprowadzanie obcych kwaśnych wód z otoczenia.
Działania ochronne powinny koncentrować się na
zachowaniu odpowiedniego reżimu wodnego, obszary
przekształcone powinny być poddawane renaturalizacji. Na Pojezierzu Łęczyńsko Włodawskim programy takie z powodzeniem realizowane były na obszarze Poleskiego Parku Narodowego, Parku Krajobrazowego „Pojezierze Łęczyńskie” oraz w Sobiborskim
Parku Krajobrazowym. Ekstensywne koszenie lub
wypas niektórych typów torfowisk możliwy jest w celu
przeciwdziałania zarastaniu.
Siedliska wodne
Zajmują ok. 10% powierzchni siedlisk z Zał. I DS.
w ostojach. Są to wody płynące i wody stojące: starorzecza i inne naturalne eutroficzne zbiorniki wodne,
zalewane muliste brzegi rzek, naturalne dystroficzne
zbiorniki wodne, twardowodne oligo- i mezotroficzne
zbiorniki wodne z podwodnymi łąkami ramienic.
Wszystkie cieki i zbiorniki wodne, a także inne ekosystemy zdeterminowane przez wodę pełnia bardzo
ważne funkcje przyrodnicze. Ich ochrona polega przede
wszystkim na zapewnieniu odpowiedniej czystości wód
(w tym także przedsięwzięcia z zakresu ochrony środowiska podejmowane w całej zlewni oraz zabiegi
ograniczające spływ biogenów z terenów rolniczych),
przeciwdziałaniu zabudowywaniu brzegów zbiorników
wodnych i dolin rzecznych, powstrzymywaniu nadmiernej presji turystyki (kanalizowanie ruchu turystycznego). W przypadku wód stojących ważne jest zachowanie strefy szuwarów, zwłaszcza w ostojach ptaków, oraz
zarybianie gatunkami rodzimymi. Ochrona rzek i dolin
rzecznych polega także na zaniechaniu regulacji koryt, likwidacji starorzeczy i pozbawiania brzegów zabudowy roślinnej. Ochrona przeciwpowodziowa powinna zapewniać odpowiednio szerokie międzywale umożliwiające swobodne meandrowanie rzeki.
wywane przez specjalistów, w oparciu o analizę istniejących i potencjalnych zagrożeń, szczegółowe
wymagania określonych siedlisk i populacji gatunków
fauny i flory z uwzględnieniem wzajemnych interakcji,
będą ukierunkowane na rozwiązywanie potencjalnych
konfliktów na styku człowiek – przyroda.
Literatura
1. Liro A., Dyduch-Falniowska A., Makomaska-Juchiewicz
M. 2002. Natura 2000 Europejska Sieć Ekologiczna.
Ministerstwo Środowiska, Warszawa.
2. Makomaska-Juchiewicz M., Perzanowska J. 2002. Ogólne zalecenia dla ochrony typów siedlisk oraz gatunków
zwierząt (poza ptakami) i roślin wymienionych w załącznikach I i II Dyrektywy Siedliskowej, przewidywane na
terenach Specjalnych Obszarów Ochrony sieci Natura
2000 w Polsce. Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków.
3. „Wdrażanie koncepcji Natura 2000 w latach 2001–
2003”. 2002. Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, Instytut Ochrony Przyrody PAN, Zakład Ornitologii PAN, Centrum Informacji o Środowisku GRID –
Warszawa, Warszawa, Kraków, Gdańsk.
5.3. Stan zasobów leśnych
Józef Łobocki
Lasy i grunty leśne położone w granicach administracyjnych województwa lubelskiego zajmują powierzchnię 558 643 ha, z tego na lasy nie stanowiące
własności Skarbu Państwa przypada powierzchnia
ogółem 214 456 ha. Lesistość województwa lubelskiego uwzględniając powierzchnię lasów i gruntów
leśnych wg danych z ewidencji gruntów wynosi około
22,25%, przy lesistości kraju około 28,10%.
W granicach administracyjnych województwa lubelskiego lasami państwowymi na przeważającym
obszarze zarządza Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Lublinie oraz Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Warszawie na terenie powiatu
Łuków (zasięg działania Nadleśnictwa Łuków).
Jaskinie
Na terenie województwa lubelskiego zostały wytypowane dwa obiekty tego typu: kamieniołom komorowy Groty w Bochotnicy oraz Sztotlnie w Senderkach.
Są to zimowe ostoje nietoperzy. Ochrona polega przede
wszystkim na zabezpieczeniu mechanicznym obiektów, zakazie eksploatacji oraz ograniczenie penetracji
powodującej niepokojenie i płoszenie zwierząt.
Przedstawione powyżej generalne zasady użytkowania mają bardzo ogólny charakter. Każdy obszar
Natura 2000 ma odrębną specyfikę przyrodniczą i musi
być traktowany indywidualnie. Zasady ochrony i użytkowania dla poszczególnych obszarów będą opraco-
Buczyna Karpacka
fot. P. Marczakowski
193
5.3.1. Lasy Państwowe – zarządzane przez
Regionalną Dyrekcję Lasów
Państwowych w Lublinie.
Materiał opracowany przez Regionalną Dyrekcję Lasów Państwowych w Lublinie
Nadleśnictwa Regionalnej Dyrekcji Lasów
Państwowych w Lublinie
W granicach administracyjnych województwa lubelskiego lasami Skarbu Państwa zarządza Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Lublinie. Dyrekcja zarządza gruntami Skarbu Państwa na powierzchni 420,5 tys. ha, w tym: woj. lubelskim 327,7
tys. ha, podkarpackim 82,4 tys. ha i mazowieckim 10,4
tys. ha. W zasięgu działania RDLP w Lublinie znajduje się 233, tys. ha lasów nie stanowiących własności
Skarbu Państwa. Lesistość w regionie wynosi 23%.
Lasy RDLP w Lublinie charakteryzują się dużym
zróżnicowaniem pod względem rozmieszczenia i wielkości kompleksów. Największe kompleksy leśne to:
Lasy Puszczy Solskiej, Lasy Janowskie, Lasy Roztocza, Lasy Strzeleckie, Lasy Sobiborsko-Włodawskie,
Lasy Kozłowieckie. Przeciętna wielkość kompleksów
leśnych wynosi około 16 ha, a liczba przypadająca
na jedno nadleśnictwo od 91 do 4 045 ha (przeciętnie
1 021), przy czym w dużej mierze są to kompleksy
o powierzchni poniżej 1 ha.
Zasięg terytorialny RDLP wynosi 26 957,4 km2.
Zasięg terytorialny nadleśnictw jest bardzo zróżnicowany i waha się od 492 km2 (Nadleśnictwo Rudnik)
do ponad 2 311 km2 (Nadleśnictwo Świdnik). Powierzchnia nadleśnictwa waha się od 9 482 ha Nadleśnictwo Mircze do 31 623 ha Nadleśnictwo Janów
Lubelski.
Klimat obszaru RDLP w Lublinie jest zróżnicowany i zaliczony w części północnej (Polesie Lubelskie,
Podlasie, Małe Mazowsze) do strefy umiarkowanej –
przejściowej, na południu (Kotlina Sandomierska,
Roztocze) do strefy podgórskich nizin i kotlin, wykazuje zróżnicowanie w zależności od położenia danego obszaru nad poziom morza. Roczna ilość opadów
waha się od 500–600 mm w rejonach północnych, do
700–800 mm na południu (Roztocze).
Geomorfologicznie teren RDLP wykazuje znaczne zróżnicowanie: od szerokich równin na północy po
wzniesienia Wyżyny Lubelskiej i Roztocza na południu, o wysokościach powyżej 300 m n.p.m.
Lasy RDLP występują głównie na siedliskach nizinnych: borowych, lasowych, olsach, łęgach i lasach
łęgowych, co stanowi 97% powierzchni ogólnej lasów. Pozostałe 3% są to siedliska wyżynne borowe
i lasowe.
Drzewostany są zróżnicowane pod względem
składu gatunkowego, ale nadal dominującymi są,
drzewostany iglaste, które zajmują 49,5% powierzchni, a ich udział masowy wynosi 54,6% zapasu ogó-
194
Mapa 32. Lasy Państwowe – zarządzane przez RDLP w Lublinie wg nadleśnictw
łem. Drzewostany liściaste zajmują 12,2% powierzchni, a ich udział masowy wynosi 9,8%. Natomiast drzewostany mieszane tj gatunek iglasty z liściastym zajmują 38,3% powierzchni, z 35,6% udziałem w zapasie ogółem.
Gatunkiem dominującym w lasach RDLP w Lublinie jest sosna, która zajmuje 70% powierzchni i stanowi 73% udziału w zapasie ogółem, ze średnim wiekiem 59 lat i miąższością 236 m3/ha. Z gatunków
liściastych dąb zajmuje 13% powierzchni z udziałem
masowym 11% zapasu ogółem, ze średnim wiekiem
52 lata i miąższością 188 m3/ha. Systematycznie wzrasta przeciętny wiek drzewostanów z 57 lat w 1997 r.
do 60 lat w 2002 r.
Obserwuje się wzrost zasobności z 204 m3/ha
w roku 1997 do 217 m3/ha w 2002 r. Ogólna powierzchnia lasów wzrosła w latach 1997–2002 o 5,4
tys. ha, z 384,8 tys. ha w 1997 do 390,1 tys. ha
w 2002 r. Ogólna masa zasobów drzewnych na powierzchni leśnej wzrosła z 77 668,4 tys. m3 w 1997 r. do
83 197,1 tys. m3 w 2002 r.
Na wykresie 3 przedstawiono procentowy udział
głównych gatunków lasotwórczych.
Strukturę powierzchniowo masową zasobów leśnych w RDLP w Lublinie wg klas wieku przedstawia
wykres 4. W RDLP w Lublinie przeważają drzewostany 60–80 lat (IV klasa wieku).
Systematycznie wzrasta udział w powierzchni
starszych klas wieku, a więc V z 12,2% w 1997 r. do
13,8% w 2002 r., VI – 4,8% w 1997 do 5,2% w 2002 r.
Użytkowanie lasu
Mazowieckie
2%
Podkarpackie
20%
Lubelskie
78%
Rys. 1. RDLP w Lublinie na tle podziału administracyjnego kraju
³êgi i olsy jesionowe
1%
wy¿ynne
3%
olsy
3%
borowe
49%
lasowe
44%
Produkcja surowca drzewnego odgrywa w zrównoważonej gospodarce leśnej istotną rolę. Stanowi
ona bowiem zaspokojenie zarówno materialnych jak
i niematerialnych potrzeb społecznych związanych
z lasem. Etat cięć jest to ilość drewna (grubizny) przewidziana do pozyskania w planie urządzania lasu
nadleśnictwa, ustalona na 10 lat. Plan urządzania lasu
sporządza się dla konkretnego nadleśnictwa, a zatwierdzony w nim etat tylko dla niego może być realizowany i bilansowany. Natomiast rozmiar pozyskania drewna jest to wielkość (miąższość) drewna do
pozyskania w danym roku uwzględniająca zadania
gospodarcze oraz konieczność realizacji zabiegów nie
zaplanowanych a wynikających z przyczyn losowych
np. zmian stanu zdrowotnego i sanitarnego lasu.
W RDLP w Lublinie w 2002 r. pozyskano 1 196,4 tys.
m3 grubizny netto, w tym 16,1% stanowiła masa drewna pozyskanego w ramach cięć sanitarnych. Pozyskanie drewna w 2002 r. stanowiło około 59,8% bieżącego rocznego przyrostu. Pozostała wielkość 40,2%
to akumulacja zapasu produkcyjnego zwiększającego zasoby drzewne na pniu. Użytkowanie ogółem
brutto stanowi 1,69% zapasów drzewnych ogółem.
Rys. 2. Udział procentowy siedlisk na terenie RDLP w Lublinie
Hodowla lasu
Buk
1%
Brzoza
7%
Olsza
6%
Topola,Osika
1%
inne
1%
D¹b
13%
Modrzew, Œwierk
1%
Sosna
69%
Jod³a
1%
Rys. 3. Udział procentowy głównych gatunków lasotwórczych
drzewostanów w RDLP w Lublinie
Podstawowym celem hodowli lasu jest uzyskanie
drzewostanów o najlepszych cechach jakościowych
produkujących wysokogatunkowe drewno oraz o największej odporności na czynniki szkodliwe tj. zanieczyszczenia przemysłowe i czynniki szkodotwórcze –
wiatr, owady i grzyby. Aby zrealizować ww. zadania Lasy
Państwowe zwracają szczególną uwagę na pochodzenie sadzonek używanych do zakładania upraw. W tym
celu wybrano drzewostany rodzimego pochodzenia
charakteryzujące się dobrymi cechami tworząc tzw.
bazę nasienną. W jej skład wchodzą wyłączone drzewostany nasienne i gospodarcze drzewostany nasienne, które stanowią podstawową bazę do zbioru nasion.
35
30
25
20
15
10
5
0
Grunty leœne
nie zales
I klasa wieku
(0-20lat )
II klasa wieku III klasa wieku IV klasa wieku V klasa wieku VI klasa wieku VII klasa wieku
(21-40 lat)
(41-60lat)
(61-80 lat)
(81-100 lat)
(101-120 lat) (pow.121 lat)
KO,KDO
Klasy wieku
Rys. 4. Struktura wiekowa wg powierzchni i miąższości w RDLP w Lublinie
195
Wykorzystując wyselekcjonowaną bazę nasienną w 2002 r. zebrano szyszki i nasiona drzew iglastych i liściastych: sosny – 43 000 kg szyszek, świerka – 500 kg szyszek, modrzewia – 700 kg szyszek,
jodły – 5 300 kg szyszek, brzozy – 180 kg nasion,
dębu – 5 900 kg żołędzi, olszy – 230 kg, buka – 1 900
kg nasion. Szyszki gatunków iglastych zostały wyłuszczone w Wyłuszczarni Nasion w Zwierzyńcu, która
pełni jednocześnie rolę Regionalnego Banku Genów.
Szkółki leśne specjalizują się w hodowli sadzonek drzew i krzewów leśnych służących do zakładania upraw leśnych. W 2002 r. szkółki wyprodukowały
65 mln szt. sadzonek z nasion o właściwym pochodzeniu, które zużyte zostaną do nasadzeń na terenie
województwa, zarówno na gruntach Lasów państwowych jak i gruntach prywatnych. Szkółki leśne oprócz
gatunków służących do zalesień i odnowień produkują również sadzonki krzewów i drzew ozdobnych.
Założone uprawy są poddawane różnym zabiegom pielęgnacyjnym. Rodzaj zabiegu pielęgnacyjnego dostosowany jest do potrzeb hodowlanych uprawy i drzewostanu:
– usuwanie chwastów zagrażających wzrostowi sadzonek – pielęgnowanie gleby,
· usuwanie drzewek chorych i wadliwych, regulowanie zagęszczenia oraz poprawa jakości drzewek czyszczenia wczesne, czyszczenia późne,
– usuwanie drzew przeszkadzających osobnikom najlepszym tzw. drzewom dorodnym w celu uzyskania
jak najlepszego ich przyrostu – trzebieże wczesne.
Ponadto w celu wzbogacenia drzewostanów,
szczególnie na słabych siedliskach wprowadza się podszyt tj. dolną warstwę składającą się z drzew i krzewów
mającą za zadanie ocienienie gleby, wzbogacenie gleby w próchnicę poprzez opad liści i igieł, stworzenie
dogodniejszych warunków dla mikrofauny dna lasu
oraz stworzenie bazy żerowej dla zwierząt i ptaków.
Lasy Państwowe wspomagają zalesienia gruntów
nie stanowiących własności Skarbu Państwa z właTabela 1. Stan bazy nasiennej oraz wykonanie podstawowych
zadań z hodowli lasu w 2002 r.
%
&'(
!
1)
)
# *
# *
(&
6
)
<
.
0)) 196
)*
&
&
&
&
'
&
&
&
&
&
&
snych środków – funduszu leśnego. W 2002 r. nadleśnictwa na terenie RDLP w Lublinie dostarczyły bezpłatnie prywatnym właścicielom, sadzonki do zalesienia 993 ha gruntów porolnych wykorzystując na ten
cel kwotę 1 341 tys. zł z funduszu leśnego.
Ponadto Nadleśnictwa zapewniają sadzonki do
zalesień zgodnie z ustawą z dnia 8 czerwca 2001 r.
o przeznaczeniu gruntów rolnych do zalesienia.
Ochrona przyrody
System ochrony przyrody w Lasach Państwowych
woj. lubelskiego realizowany jest przez:
1. Szczególne formy ochrony przyrody (rezerwaty
przyrody, parki krajobrazowe, obszary chronionego
krajobrazu, pomniki przyrody, użytki ekologiczne,
ochronę gatunkową roślin i zwierząt, stanowiska dokumentacyjne, zespoły przyrodniczo krajobrazowe).
2. Leśne Kompleksy Promocyjne ”Lasy Janowskie”.
3. Otuliny szczególnych form ochrony przyrody.
4. Lasy ochronne.
Od 1998 r. w Lasach Państwowych sporządzane
są „PROGRAMY OCHRONY PRZYRODY w NADLEŚNICTWIE”. Celem programów jest w szczególności:
– poprawa warunków ochrony i wzbogacenie zasobów przyrodniczych ekosystemów leśnych,
– zinwentaryzowanie i zobrazowanie walorów przyrodniczych oraz zagrożeń lasów,
· doskonalenia gospodarki leśnej i sposobów sprawowania ochrony przyrody.
Programy są częścią składową planów urządzenia
lasu i sporządzane na 10 letni okres obowiązywania.
Dotyczą lasów będących własnością Skarbu Państwa.
Na 21 nadleśnictw położonych na terenie woj. lubelskiego, programy zostały już sporządzone dla 13
nadleśnictw, w 4 nadleśnictwach są aktualnie w trakcie opracowywania, dla pozostałych nadleśnictw zostaną sporządzone w najbliższych latach.
Tabela 2. System ochrony przyrody w Lasach Państwowych
woj. lubelskiego
"
%
&'
()
'
%
!
#
##
$#
#
#!#
!
$
Rezerwaty Przyrody
Ochrona lasu
Tereny LP w woj. lubelskim odznaczające się
najcenniejszymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi lub kulturowymi objęte zostały ochroną w formie rezerwatów przyrody.
Z ogólnej liczby 83 rezerwatów przyrody położonych
na terenie woj. lubelskiego 64 leży na gruntach LP.
Biorąc pod uwagę typ chronionego w tych rezerwatach środowiska dominują rezerwaty leśne. Ponadto są to rezerwaty: torfowiskowe, wodne, faunistyczne, stepowe, krajobrazowe i przyrody nieożywionej.
Zadania ochrony lasu określić możemy jako zespół różnorodnych działań, których celem jest zachowanie trwałości lasu, poprzez podnoszenie jego
naturalnej odporności oraz – w sytuacji zagrożenia
istnienia lasu – poprzez zabiegi ochronne.
Lasy znajdują się pod stałym działaniem czynników pochodzenia abiotycznego, biotycznego, antropogenicznego, powodujących zakłócenia w ekosystemie leśnym.
Zagrożenia natury abiotycznej – gdzie czynnikami szkodliwymi są elementy i procesy zachodzące
w przyrodzie nieożywionej a więc przede wszystkim
czynniki klimatyczne przybierające niekiedy formę
klęsk żywiołowych.
Do tej grupy czynników należy zaliczyć: wiatr, śnieg,
mróz, nadmierną insolację słoneczną, grad, lód, przybierające postać klęsk żywiołowych takich jak: huragany, okiść, susze, powodzie, silne mrozy, przymrozki
wczesne lub późne, gradobicia, gołoledź. Szczególnym
zagrożeniem dla drzewostanów RDLP w Lublinie stały
się w ostatnich latach śniegi, huraganowe wiatry i zakłócenia stosunków wodnych, powodujące co pewien
czas szkody o znacznym rozmiarach, których skutki
odczuwane są potem przez wiele lat.
Należy stwierdzić, że w przypadku tej grupy
czynników nie jesteśmy w stanie zabezpieczyć drzewostanów przed ich szkodliwym oddziaływaniem, i stąd
działania ochronne – skorelowane z czynnościami
z zakresu hodowli i urządzania lasu – ograniczają się
do takiego pokierowania rozwojem drzewostanów by
zminimalizować skutki ewentualnych klęsk żywiołowych występujących na danym terenie.
Zagrożenia natury biotycznej – spowodowane
są nadmierną ilością organizmów żywych spośród których największe znaczenie mają owady, patogeny grzybowe i zwierzyna płowa. W lasach RDLP w Lublinie
największe szkody wyrządzają owady z grupy foliofagów, których poszczególne stadia rozwojowe (larwa,
imago) żerują na aparacie asymilacyjnym drzew i krzewów. Najgroźniejsze szkodniki z tej grupy to: brudnica
Użytki ekologiczne
Ochroną w formie użytku ekologicznego objęte
zostały głównie śródleśne bagna, oczka wodne, torfowiska i podmokłe łąki. Przyczyniają się one do wzbogacenia różnorodności biologicznej w lasach. Ochrona użytków ekologicznych polega głównie na pozostawieniu ich w stanie naturalnym i zabezpieczeniu przed
niszczeniem uszkadzaniem lub przekształcaniem.
Pomniki przyrody
Z 270 pomników przyrody na terenie LP w woj.
lubelskim jest:
– 192 pojedyncze drzewa,
– 50 grup drzew,
– 14 głazów narzutowych,
– 14 pomników powierzchniowych – stanowisk rzadkich roślin.
Wśród pojedynczych drzew uznanych za pomniki przyrody najwięcej jest dębów szypułkowych, lip
drobnolistnych, buków zwyczajnych, sosen pospolitych. Są też drzewa obcego pochodzenia np. tulipanowiec amerykański, cyprysik błotny, daglezja zielona. Grupy drzew tworzą dęby szypułkowe, modrzewie europejskie, lipy drobnolistne, buki zwyczajne,
jesiony wyniosłe, świerki pospolite, lipy drobnolistne.
Wymienić tu należy również dwa kasztany jadalne.
Najstarszymi i najokazalszymi drzewami – pomnikami przyrody są dęby szypułkowe osiągające obwód 575 cm i 533 cm.
Ochroną w formie pomników przyrody objęte są
stanowiska następujących roślin: zimoziół północny,
cieszynianka wiosenna, wiśnia karłowata.
3 542
56,9
3 144,30
205,0
Strefy ochronne zwierząt
Ochrona strefowa zwierząt ma na celu zabezpieczenie miejsc rozrodu silnie zagrożonych gatunków
zwierząt. W LP woj. lubelskiego istnieje 252 strefy
ochronne. Strefy zostały utworzone dla ochrony miejsc
rozrodu następujących gatunków zwierząt: orlik krzykliwy, bocian czarny, puchacz, bielik, żółw błotny, głuszec. Strefy ochrony ścisłej i częściowej zajmują łącznie powierzchnię 15 tys. ha
26 092,3
zak³ócenia stosunków wodnych
wysokie i niskie temperatury
wiatr
œnieg
grad
Rys. 5. Powierzchnia drzewostanów uszkodzonych przez
czynniki abiotyczne w 2002 roku [ha]
197
mniszka, barczatka sosnówka, strzygonia choinówka,
poproch cetyniak, osnuja gwiaździsta – w drzewostanach iglastych oraz zwójka zieloneczka, kuprówka rudnica, owady z rodziny miernikowców – w drzewostanach liściastych. Kolejną grupą szkodników są tzw.
szkodniki wtórne, które zasiedlają drzewa wcześniej
już osłabione lub uszkodzone. Największe znaczenie
gospodarcze posiadają takie gatunki takie jak: cetyniec większy, cetyniec mniejszy, kornik sześciozębny,
przypłaszczek granatek, kornik drukarz, smolik jodłowiec – w drzewostanach iglastych oraz ogłodki, opiętki, kornik bukowiec, wgryzoń bukowiec – w drzewostanach liściastych. Miernikiem występowania tej grupy szkodników jest ilość drewna zamarłego w wyniku
zaatakowania przez te owady. W 2002 r. na terenie
województwa lubelskiego w ramach sanitarnego porządkowania drzewostanów – usunięto około 92 tys. m3
posuszu, złomów i wywrotów.
Osobną specyficzna grupę owadów stanowią
pędraki – larwy chrabąszczy. Najdotkliwsze szkody
występują w szkółkach leśnych i uprawach na łącznej powierzchni – 134,3 ha.
Ważną, grupę organizmów szkodliwych są w gospodarce leśnej patogeniczne grzyby. Wykazują one
aktywną działalność w każdej z faz rozwojowych drzewostanu. Największe znaczenie posiadają: grzybo[ha]
wa zgorzel siewek, grzyby powodujące osutki drzew
leśnych, mączniak dębu, huba korzeni, opieńkowa
zgnilizna korzeni, huba sosny.
Na terenie RDLP w Lublinie poważny problem
stanowią szkody wyrządzane przez zwierzynę, a lokalnie także przez gryzonie. Gatunkami wyrządzającymi największe szkody są jeleń, sarna, łoś, zając,
w mniejszym stopniu dzik i daniel. Udział części drzew
i krzewów w pokarmie tych gatunków waha się w granicach od 10 do 50%. Powodują one szkody głównie
w uprawach i młodnikach. W 2002 r. stwierdzono
uszkodzenia drzewostanów na powierzchni 7 949 ha,
w tym w uprawach 5 630 ha i młodnikach 2 258 ha.
Zagrożenia natury antropogenicznej – czyli
uszkodzenia wywołane działalnością człowieka odbywającą się zarówno w lesie jak i poza lasem.
Najistotniejsze z nich to:
– szkody wywołane oddziaływaniem przemysłu,
– straty spowodowane przez szkodnictwo leśne.
Szkodnictwo leśne
Lasy Skarbu Państwa są udostępniane społeczeństwu dla rekreacji i wypoczynku oraz zbioru płodów
runa leśnego. Szeroki dostęp ludności do korzystania
z zasobów leśnych stwarza istotne zagrożenia dla eko[ha]
9000,0
8000,0
8000,0
7000,0
7000,0
6000,0
6000,0
5000,0
5000,0
4000,0
4000,0
3000,0
3000,0
2000,0
2000,0
1000,0
1000,0
0,0
0,0
Brudnica
mniszka
Boreczniki
sosnowe
szeliniaki
miernikowce
kuprówka
rudnica
osutki sosny
chrab¹szcze
Rys. 6. Powierzchnia występowania ważniejszych szkodników owadzich w 2002 roku
m¹czniak dêbu
39,7
huba sosny
197 456
200 000
180 000
160 000
30,4
huba korzeni
Rys. 8. Powierzchnia występowania ważniejszych chorób
grzybowych w 2002 roku [ha]
[ha]
17,9
opienkowa
zgnilizna korzeni
134 479
140 000
120 000
100 000
80 000
60 000
46,3
40 000
szkó³ki
odnowienia
zalesienia
poprawki
0
Rys. 7. Powierzchnia zagrożona przez pędraki w 2002 r. [ha]
198
5012
20 000
strefa 0
strefa I
strefa II
926
638
strefa III
strefa IV
Rys. 9. Powierzchnia szkód przemysłowych w lasach w 2002 r.
według stref uszkodzeń [ha]
systemów leśnych np. kradzieże drewna, kłusownictwo, uszkodzenia runa leśnego, niszczenie urządzeń
turystycznych i tablic informacyjno-edukacyjnych.
Szkodnictwo leśne oprócz zakłócania funkcjonowania środowiska przyrodniczego przynosi wymierne straty finansowe. W 2002 r. w wyniku kradzieży
około 3 000 m3 drewna Skarb Państwa poniósł szkodę oszacowaną na 330 tys. zł. a straty spowodowane
niszczeniem mienia na około 95 tys. zł.
Dla ograniczenia szkodnictwa leśnego, oprócz
operacyjnego działania Służby Leśnej (900 osób w tym
90 funkcjonariuszy Straży Leśnej) niezbędna jest
pomoc całego społeczeństwa.
Ochrona przeciwpożarowa
W roku 2002 w lasach państwowych Województwa Lubelskiego wystąpiły 73 pożary, które objęły
28,87 ha. Straty wyniosły 41 353 zł.
W lasach niepaństwowych miało miejsce 30 pożarów, w ich wyniku spłonęło około 26 ha lasów.
Wśród przyczyn największy udział miały podpalenia
– 51%, przerzuty z gruntów nieleśnych 12%.
System ochrony przeciwpożarowej zorganizowany w Lasach Państwowych obejmuje:
1. punkty alarmowo – dyspozycyjne w RDLP i nadleśnictwach,
2. sieć wież obserwacyjnych – 29 sztuk, w tym 11
z wykorzystaniem kamer TV przemysłowej,
3. punkty prognozowania zagrożenia pożarowego na
dany dzień – 4,
4. sieć łączności radiowej i telefonicznej,
5. leśna baza lotnicza w Radawcu.
Leśny Kompleks Promocyjny „Lasy Janowskie”
– edukacja ekologiczna
W celu promocji trwale zrównoważonej gospodarki leśnej oraz ochrony zasobów przyrody RDLP
Lublin, został utworzony w 1994 r. Leśny Kompleks
Promocyjny „Lasy Janowskie” o powierzchni 31 tys.
ha. Wprowadza się tu rozwiązania mające na celu
uzyskanie równowagi miedzy gospodarczym wykorzystaniem lasów a zachowaniem i przywróceniem
walorów przyrodniczych.
Ważną funkcją LKP jest działalność szkoleniowo-edukacyjna, prowadzona w oparciu o Ośrodek
Edukacji Ekologicznej przy Nadleśnictwie Janów Lubelski. Oprócz Izby Przyrodniczej są na terenie Leśnego Kompleksu Promocyjnego 3 ścieżki przyrodniczo-edukacyjne. Corocznie Leśny Kompleks Promocyjny „Lasy Janowskie” odwiedza i korzysta z infrastruktury edukacyjno-turystycznej blisko 5 tys.
osób. Jesienią 2002 r. przeszkolono w ramach „Zielonych szkół” około 500 uczniów szkół średnich z Łodzi
i przedsięwzięcie to będzie realizowane w roku 2003.
Na terenie wszystkich nadleśnictw podejmowane są działania związane z edukacją przyrodniczo-
leśną i uspołecznianiem zarządzania lasami. Dotychczas utworzono 26 ścieżek przyrodniczo-edukacyjnych i projektuje się 5 dalszych.
Leśnicy uczestniczą często jako organizatorzy
w akcjach społecznych o charakterze edukacyjnym np.
w 2002 r. w ramach akcji „Sprzątania świata” na terenach leśnych pracowało 8 000 osób, głównie młodzieży.
Gospodarka łowiecka
Gospodarka łowiecka na terenach leśnych jest
elementem nierozerwalnie związanym z gospodarką leśną. Zwierzyna jest jednym z wielu elementów
lasu, który jako najwyżej zorganizowany ekosystem
stanowi zespół biologiczny, w którym gleba, woda,
powietrze atmosferyczne, światło, rośliny i zwierzęta tworzą naturalny, dynamiczny i nierozerwalny związek wzajemnych zależności. Łowiectwo, jako element ochrony środowiska przyrodniczego w rozumieniu ustawy z dnia 13.10.1995 r. „Prawo Łowieckie”, oznacza ochronę zwierząt łownych (zwierzyny)
i gospodarowanie ich zasobami w zgodzie z zasadami ekologii oraz zasadami racjonalnej gospodarki rolnej, leśnej i rybackiej.
Gospodarka łowiecka na terenie RDLP w Lublinie prowadzona jest na zasadach określonych w ustawie „Prawo Łowieckie” i w oparciu o:
– roczne plany łowieckie ustalane przez dzierżawców obwodów łowieckich na okres od 1.04. do
31.03. następnego roku, opiniowane przez wójta,
burmistrza lub prezydenta miasta i zatwierdzane
przez nadleśniczego Państwowego Gospodarstwa
Leśnego Lasy Państwowe, a w obwodach nie wydzierżawianych ustalane przez zarządców tych
obwodów i zatwierdzane przez dyrektora regionalnej dyrekcji Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe,
– wieloletnie łowieckie plany hodowlane ustalane na
okres 10 lat, przez dyrektorów regionalnych dyrekcji Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy
Państwowe w porozumieniu z wojewodami i Polskim Związkiem Łowieckim.
Zgodnie z Rozporządzeniem MOŚZNiL z dnia
9.05.1997 r., teren RDLP w Lublinie podzielony został na Rejony Hodowlane, w których realizowana jest
polityka łowiecka uwzględniająca metody trwałego
użytkowania, zasady długofalowego i wielkoobszarowego planowania. Przy takim założeniu przedmiotem
gospodarki łowieckiej jest głównie populacja a nie
osobnik. Oznacza to odejście od selekcji osobniczej
na rzecz strukturalnej selekcji populacyjnej.
Obecnie (wg stanu na dzień 31.03.2002 r.) na
terenie obwodów łowieckich znajdujących się w granicach RDLP w Lublinie występuje około:
– 350 szt. łosi,
– 4960 szt. jeleni,
– 250 szt. danieli,
199
–
–
–
–
–
36900 szt. saren,
6000 szt. dzików,
61300 szt. zajęcy,
31400 szt. bażantów,
53500 szt. kuropatw.
5.3.2. Lasy nie stanowiące własności Skarbu
Państwa
Józef Łobocki
Lasy nie stanowiące własności Skarbu Państwa
położone w granicach województwa lubelskiego zajmują powierzchnię 214 456 ha, co stanowi 38,39%
powierzchni wszystkich lasów i stawia to województwo lubelskie pod względem wielkości powierzchni
lasów nie stanowiących własności Skarbu Państwa
na drugim miejscu w kraju, po województwie mazowieckim (323 215 ha) oraz na pierwszym miejscu pod
względem wielkości powierzchni nadzorowanej przez
własne służby ds. leśnictwa Starostw. Nadzór nad gospodarką leśną w lasach nie stanowiących własności Skarbu Państwa prowadzony jest w oparciu o przepisy prawne zawarte w ustawie z dnia 28 września
1991 r. o lasach (tekst jednolity z 2000 r. Dz.U. Nr 56,
poz. 679 z późn. zm.). Organami nadzoru są: Starosta oraz w zakresie określonym ustawą Wojewoda.
Starosta może powierzyć prowadzenie spraw
w jego imieniu, w tym wydawanie decyzji administracyjnych w I-szej instancji, właściwemu terytorialnie
Nadleśniczemu, natomiast Wojewoda Dyrektorowi
Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych.
Kierunki polityki leśnej realizowanej na terenie
województwa wynikają z następujących dokumentów
rządowych:
– „Polityka leśna państwa” (przyjęta w 1997 r.),
– „Strategia zrównoważonego rozwoju Polski do
roku 2025” (przyjęta w 2000 r.),
– oraz dokumentów regionalnych:
– „Strategia rozwoju województwa”,
– „Program ochrony środowiska województwa lubelskiego na lata 2001–2015”.
Organizacja nadzoru nad lasami nie
stanowiącymi własności Skarbu Państwa
Nadzór nad gospodarką leśną w lasach nie stanowiących własności Skarbu Państwa na podstawie
art. 5 ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach (tekst
jednolity z 2000 r. Dz.U. Nr 56 poz. 679 z późn. zm.)
wykonują Starostowie i Wojewoda w ściśle ustawowo określonym zakresie.
Starostowie prowadzą nadzór przy pomocy własnych służb ds. leśnictwa lub powierzają go terenowo właściwym Nadleśniczym. Nadzór przy pomocy
własnych służb ds. leśnictwa wykonują Starostwa:
Biłgoraj, Chełm, Hrubieszów, Krasnystaw, Kraśnik,
200
Lubartów, Łęczna, Łuków, Opole Lubelskie, Parczew,
Puławy, Radzyń Podlaski, Ryki, Świdnik, Tomaszów
Lubelski i Zamość na powierzchni 152 804 ha, co stanowi 71,25% wszystkich lasów nie stanowiących własności Skarbu Państwa. Stawia to województwo lubelskie na pierwszym miejscu w kraju pod względem
powierzchni lasów nie stanowiących własności Skarbu Państwa nadzorowanych przez własne służby ds.
leśnictwa Starostw.
Na pozostałej powierzchni 61 652 ha, położonej
na terenie Starostw: Biała Podlaska, Janów Lubelski, Lublin i Włodawa, co stanowi 28,75%, nadzór nad
lasami nie stanowiącymi własności Skarbu Państwa
wykonują terenowo właściwi Nadleśniczowie w oparciu o podpisane stosowne porozumienia pomiędzy
Starostą a Nadleśniczym.
Zasięg wykonywanego nadzoru przez własne
służby Starostw ds. leśnictwa i służby Nadleśnictw
przedstawia tabela 3 i 4 oraz mapa 33.
Przesłankami do powołania przez Starostów Powiatów: Biłgoraj, Chełm, Hrubieszów, Krasnystaw,
Kraśnik, Lubartów, Łęczna, Łuków, Opole Lubelskie,
Parczew, Puławy, Radzyń Podlaski, Ryki, Świdnik,
Tomaszów Lubelski i Zamość własnych służb nadzoru nad lasami nie stanowiącymi własności Skarbu
Państwa były między innymi:
– potrzeba zwiększenia skutecznego nadzoru w zakresie realizacji zadań ustawowych,
– eliminacja żmudnych negocjacji związanych z powierzeniem nadzoru, w tym brak możliwości zabezpieczenia „Lasom Państwowym” żądanych
kwot za pełnienie nadzoru,
– dostosowanie obwodów nadzorczych do granic
administracyjnych gmin i wsi,
– pełne powiązanie służb nadzoru z samorządami
(dyżury, uzgodnienia, programowanie i realizacja
zadań w zasięgu gminy, wsi),
– jednoznaczne uczytelnienie odpowiedzialności za
realizacje zadań,
– uproszczenie procedury decyzyjnej i egzekucyjnej,
– pełna dyspozycyjność własnych służb,
– zmniejszenie kosztów utrzymania i dostosowanie
zadań do możliwości finansowania Skarbu Państwa i budżetu Starostwa,
– bezpośrednia kontrola pracy – własnych służb ds.
leśnictwa, co wpływa na ułatwienie wykonywanego nadzoru.
5.3.3. Cele i zadania gospodarki leśnej
Gospodarka leśna powinna być prowadzona zgodnie z ustawową zasadą powszechnej ochrony lasów,
trwałości utrzymania i powiększenia zasobów leśnych
oraz ciągłości i zrównoważonego wykorzystania.
Zasady te mają na celu:
– zachowanie lasów i ich korzystnego wpływu na
jakość środowiska przyrodniczego oraz warunki
życia człowieka,
Tabela 3. Nadzór nad lasami nie stanowiącymi własności Skarbu Państwa przy pomocy służb d/s leśnictwa Starostw
'
$
'(
$
+$+
,
+$+
&'(
-
'
$
%"
&'(
%"
% (
2
-
$ (
;
;
6)
#
)
6
7
$
,'(
/.0
102#0
# /
"31
2#
7 =
# !./
9'
97 =
)'(
;
;
.! 1021
#"
/!
" #
2"
# 10"
Tabela 4. Nadzór nad lasami nie stanowiącymi własności Skarbu Państwa przy pomocy służb d/s leśnictwa Nadleśnictw
(nadzór powierzony na podstawie stosownie podpisanych porozumień pomiędzy Starostą, a Nadleśniczym)
$
'(
$
+$+
,
+$+
'
"(
$ /!
!
'$ )'(
> &'(
-
'
$
%"
&'(
%"
#!0
!/2.#
#0
.
.0
21
//# 1.
!.20
#
1
0 21
– ochronę różnorodności ekologicznej ekosystemów, gatunków, zasobów genowych oraz różnorodności krajobrazów,
– ochronę terenów narażonych na degradację
i o specjalnym znaczeniu dla zachowania równowagi w środowisku, w tym stref wododziałowych, obszarów zasilania wód podziemnych
oraz zagrożonych erozją wodną i stepowieniem
krajobrazu,
– racjonalną produkcję i użytkowanie drewna oraz
surowców stanowiących produkt lasu.
W odniesieniu do lasów nie stanowiących własności Skarbu Państwa użytkowanie drewna nie
ma charakteru planowej działalności gospodarczej
a skupia się na zaspokajaniu własnych potrzeb
właścicieli.
5.3.4. Plany urządzania lasów
Podstawą do prowadzenia prawidłowej gospodarki w lasach bez względu na formę ich własności,
a szczególnie w lasach nie stanowiących własności
Skarbu Państwa jest posiadanie pełnego i dokładnego rozeznania ich potrzeb. Potrzeby te w sposób udokumentowany określają uproszczone plany urządzenia lasów nie stanowiących własności Skarbu Państwa i inwentaryzacja stanu lasu.
Począwszy od dnia wejścia w życie ustawy z dnia
28 września 1991 r. o lasach wg stanu na dzień
01.01.1999 r., w nowych granicach województwa lubelskiego opracowano uproszczone plany urządzenia lasów nie stanowiących własności Skarbu Państwa
dla powierzchni 63 737 ha, co stanowiło 29,72%
wszystkich lasów nie stanowiących własności Skarbu
201
Konstantynów
Janów Podl.
Rokitno
Leœna Podl.
Terespol
Zalesie
Trzebieszów
Stoczek
£ukowski
£uków
K¹kolewnica
Wsch.
Stanin
Wola
Mys³owska
Kock
Nowodwór
Jeziorzany
U³ê¿
Stê¿yca Dêblin
Baranów
¯yrzyn
Pu³awy
Michów
Abramów
Siemieñ
Ostrówek
Firlej
Tuczna
Hanna
Wyryki
Dêbowa K³oda
W³odawa
Sosnowica
Stary Brus
Lubartów
OstrówUœcimów
Lub.
Serniki
Koñskowola Markuszów
Kurów
Garbów
S³awatycze
Sosnówka
Parczew
NiedŸwiada
Kamionka
Kodeñ
Milanów Jab³oñ
Podedwórze
Czemierniki
Serokomla
Ryki
Wohyñ
Borki
Adamów
Piszczac
£omazy
Komarówka Roskosz
Podlaska
Wisznice
Radzyñ Podl.
Wojcieszków
Bia³a Podl.
Drelów
Ulan-Majorat
Krzywda
K³oczew
Miêdzyrzec Podl.
Spiczyn
Urszulin
Hañsk
Wola
Uhruska
Ludwin
Niemce
Cyców
£êczna
Sawin
Kazimierz D.
Puchaczów
Wierzbica
Jastków
W¹wolnica
Janowiec
Wólka
Na³êczów
Me³giew
Ruda Huta
Wilków
Milejów
Siedliszcze
Karczmiska
Wojciechów Konopnica
Œwidnik
Che³m Dorohusk
Poniatowa
Be³¿yce
Piaski Trawniki Rejowiec F.
Opole Lub.
G³usk
Niedrzwica
£aziska
Kamieñ
Du¿a
Jab³onna
Rejowiec
Fajs³awice
Chodel
£opiennik
Borzechów Strzy¿ewice
¯mudŸ Dubienka
Górny
Siennica Leœniowice
Bia³opole
Bychawa KrzczonówRybczewice Krasnystaw Ró¿ana
Wilko³az
Urzêdów
Józefów
Kraœniczyn
Gorzków
Wojs³awice
Uchanie
Zakrzówek
Dzierzkowice
Izbica
Horod³o
Wysokie ¯ó³kiewka
LUBLIN
Annopol
Goœcieradów
Skierbieszów
Zakrzew
Kraœnik
Rudnik
Hrubieszów
Grabowiec
Trzydnik Szastarka Batorz
Stary Zamoœæ
Trzeszczany
Du¿y
Nielisz
Potok
Turobin
Chrzanów
Wielki
Zamoœæ Sitno Mi¹czyn Werbkowice
Godziszów
Su³ów
Radecznica
Goraj
Modliborzyce
Szczebrzeszyn
Dzwola
Mircze
£abunie
Frampol
Janów Lub.
Komarów Tyszowce
Dolhobyczów
Osada
Zwierzyniec Adamów
Krynice
Rachanie £aszczów Telatyn
Tarnawatka
Bi³goraj Tereszpol
Krasnobród
Aleksandrów
Ksiê¿pol
Biszcza
Potok Górny
£ukowa
Tarnogród
Tomaszów Lub.
Józefów
Obsza
Susiec
Ulhówek
Jarczów
Be³¿ec
Lubycza
Królewska
- Nadzór wykonywany przez s³u¿by d/s leœnictwa Starostów
- Nadzór powierzony Nadleœnictwom w oparciu o podpisane porozumienie
pomiêdzy Starost¹ a Nadleœnictwem
Mapa 33. Zasięg wykonywanego nadzoru w Nadleśnictwach
202
Państwa. W okresie funkcjonowania województwa lubelskiego w nowych granicach administracyjnych, powierzchnia lasów objętych aktualną dokumentacją
uproszczonych planów urządzenia lasów sukcesywnie zwiększa się, na dzień 01.01.2003 r. zwiększyła
się o 81 866 ha i ogółem wynosi 145 603 ha, co stanowi 67,89% wszystkich lasów nie stanowiących własności Skarbu Państwa. Jest to wynik dobrze układającej się współpracy z Wojewódzkim Funduszem
Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Lublinie oraz dużego zaangażowania Starostw.
Szczegółowe rozliczenie powierzchni leśnej objętej
aktualną dokumentacją urządzeniową przedstawiono
w układzie graficznym na mapie województwa – mapa 34.
5.3.5. Realizacja zadań gospodarczych
W okresie funkcjonowania województwa lubelskiego w nowych granicach administracyjnych wykonywano również inne zadania gospodarcze w lasach
nie stanowiących własności Skarbu Państwa.
Z analizy zadań wykonanych w 2002 r. wynika, że na
obszarze województwa lubelskiego wykonano ogółem:
N zalesienia i odnowienia na powierzchni – 1 382,16 ha,
– w tym zalesienia gruntów porolnych na powierzchni – 1 302,03 ha,
N pozyskanie drewna w ilości – 173 954 m3
– z tego wywroty, śniegołomy i złomy stanowią –
12 322 m3.
Na szczególną uwagę wykonanych prac zasługują wykonywane zalesienia gruntów nie przydatnych
do dalszej produkcji rolnej przy pomocy różnych źródeł finansowania m.in.: z Funduszu Leśnego przy Generalnej Dyrekcji Lasów Państwowych, z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki
Wodnej w Lublinie oraz z wykorzystaniem własnych
środków finansowych właścicieli gruntów.
Rozmiar wykonywanych prac z uwzględnieniem
wykorzystania:
– środków finansowych Funduszu Leśnego przy Generalnej Dyrekcji Lasów Państwowych przedstawiono w układzie tabelarycznym i graficznym na
mapie województwa – tabela 4 i mapa 35,
– środków finansowych Wojewódzkiego Funduszu
Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej przedstawiono w układzie tabelarycznym i graficznym
na mapie województwa – tabela 4 i mapa 36,
– własnych środków finansowych właścicieli gruntów
przedstawiono w układzie tabelarycznym i graficznym na mapie województwa – tabela 5 i mapa 37.
Tabela 5. Rozmiar wykonania zalesień w 2002 r.
'
'
<& % (
"(
2
-
$ (
$ ;
;
6) #
)
6
7
$
,'(
!
7 =
$
&'
(
$
&'
( $
&'
(
*
+'
,*)-,
(
4$%
;
;
;
;
;
;
;
11!23!
! "2 9'
;
;
.!2!0
;
'$ ;
;
;
;
97 =
;
;
9 ;
;
11!23!
! #2!#
.!2!0
&(
203
Konstantynów
Janów Podl.
Rokitno
Leœna Podl.
Terespol
Zalesie
Trzebieszów
Stoczek
£ukowski
£uków
K¹kolewnica
Wsch.
Stanin
Wola
Mys³owska
Serokomla
Ryki
Nowodwór
U³ê¿
Stê¿yca Dêblin
¯yrzyn
Kock
Michów
Abramów
Pu³awy
Siemieñ
Ostrówek
Firlej
Tuczna
Hanna
Wyryki
Dêbowa K³oda
W³odawa
Sosnowica
Stary Brus
Lubartów
OstrówUœcimów
Lub.
Serniki
Kurów
Garbów
S³awatycze
Sosnówka
Parczew
NiedŸwiada
Kamionka
Kodeñ
Milanów Jab³oñ
Podedwórze
Czemierniki
Jeziorzany
Baranów
Wohyñ
Borki
Adamów
Piszczac
£omazy
Komarówka Roskosz
Podlaska
Wisznice
Radzyñ Podl.
Wojcieszków
Bia³a Podl.
Drelów
Ulan-Majorat
Krzywda
K³oczew
Miêdzyrzec Podl.
Spiczyn
Urszulin
Hañsk
Wola
Uhruska
Ludwin
Niemce
Cyców
£êczna
Sawin
Kazimierz D.
Puchaczów
Wierzbica
Jastków
W¹wolnica
Janowiec
Wólka
Na³êczów
Me³giew
Ruda Huta
Wilków
Milejów
Siedliszcze
Karczmiska
Œwidnik
Che³m Dorohusk
Poniatowa
Be³¿yce
Opole Lub.
G³usk
Niedrzwica
£aziska
Kamieñ
Du¿a
Jab³onna
Rejowiec
Fajs³awice
Chodel
£opiennik
¯mudŸ Dubienka
Górny
Bia³opole
Wilko³az
Urzêdów
Józefów
Kraœniczyn Wojs³awice
Gorzków
Uchanie
Zakrzówek
Dzierzkowice
Izbica
Horod³o
Skierbieszów
Annopol
Zakrzew
Kraœnik
Rudnik
Hrubieszów
Grabowiec
Stary Zamoœæ
Trzeszczany
Goœcieradów Du¿y
Nielisz
Potok
Turobin
Sitno
Chrzanów
Mi¹czyn
Wielki
Zamoœæ
Godziszów
Werbkowice
Su³ów
Radecznica
Goraj
Modliborzyce
Szczebrzeszyn
Dzwola
Mircze
£abunie
Frampol
Janów Lub.
Komarów Tyszowce
Dolhobyczów
Osada
Zwierzyniec Adamów
Krynice
Tarnawatka
Bi ³goraj Tereszpol
Krasnobród
LUBLIN
Aleksandrów
Ksiê¿pol
Biszcza
Potok Górny
£ukowa
Tarnogród
Tomaszów Lub.
Józefów
Obsza
Susiec
Ulhówek
Jarczów
Be³¿ec
Lubycza
Królewska
- Kompleksy leœne w/g /Starostwa, Gminy, Nadleœnictwa/ posiadajace aktualne
uproszczone plany urzadzania lasów nie stanowi¹cych w³asnoœci Skarbu Pañstwa
- Kompleksy leœne wymagaj¹ce opracowania uproszczonych planów urz¹dzania lasów
Mapa 34. Plany urządzania lasów
204
Konstantynów
Janów Podl.
Rokitno
Leœna Podl.
Terespol
Zalesie
Trzebieszów
Stoczek
£ukowski
£uków
K¹kolewnica
Wsch.
Stanin
Wola
Mys³owska
Serokomla
Ryki
Nowodwór
Baranów
¯yrzyn
Pu³awy
Kock
Michów
Abramów
Siemieñ
Ostrówek
Firlej
Tuczna
Hanna
Wyryki
Dêbowa K³oda
W³odawa
Sosnowica
Stary Brus
Lubartów
Kurów
Garbów
S³awatycze
Sosnówka
Parczew
NiedŸwiada
Kamionka
Kodeñ
Milanów Jab³oñ
Podedwórze
Czemierniki
Jeziorzany
U³ê¿
Stê¿yca Dêblin
Wohyñ
Borki
Adamów
Piszczac
£omazy
Komarówka Roskosz
Podlaska
Wisznice
Radzyñ Podl.
Wojcieszków
Bia³a Podl.
Drelów
Ulan-Majorat
Krzywda
K³oczew
Miêdzyrzec Podl.
OstrówUœcimów
Lub.
Serniki
Spiczyn
Urszulin
Hañsk
Wola
Uhruska
Ludwin
Cyców
£êczna
Sawin
Kazimierz D.
Puchaczów
Wierzbica
Jastków
W¹wolnica
Janowiec
Wólka
Na³êczów
Me³giew
Ruda Huta
Wilków
Milejów
Siedliszcze
Karczmiska
Œwidnik
Che³m Dorohusk
Poniatowa
Be³¿yce
Opole Lub.
G³usk
Niedrzwica
£aziska
Kamieñ
Du¿a
Jab³onna
Rejowiec
Fajs³awice
Chodel
£opiennik
¯mudŸ Dubienka
Górny
Bia³opole
Bychawa
KrzczonówRybczewice Krasnystaw Ró¿ana
Wilko³az
Urzêdów
Józefów
Gorzków
Uchanie
Zakrzówek
Dzierzkowice
¯ó³kiewka
Izbica
Horod³o
Wysokie
Skierbieszów
Annopol
Zakrzew
Kraœnik
Rudnik
Hrubieszów
Grabowiec
Stary Zamoœæ
Trzeszczany
Goœcieradów Du¿y
Nielisz
Potok
Turobin
Sitno
Chrzanów
Mi¹czyn
Wielki
Zamoœæ
Godziszów
Werbkowice
Su³ów
Radecznica
Goraj
Modliborzyce
Szczebrzeszyn
Dzwola
Mircze
£abunie
Frampol
Janów Lub.
Komarów Tyszowce
Dolhobyczów
Osada
Zwierzyniec Adamów
Krynice
Tarnawatka
Bi³goraj Tereszpol
Krasnobród
Niemce
LUBLIN
Aleksandrów
Ksiê¿pol
Biszcza
Potok Górny
£ukowa
Tarnogród
Tomaszów Lub.
Józefów
Susiec
Obsza
Ulhówek
Jarczów
Be³¿ec
Lubycza
Królewska
- Zalesienia - Fundusz Leœny
Mapa 35. Zalesienia gruntów finansowane ze środków Funduszu Leśnego RDLP
205
Konstantynów
Janów Podl.
Rokitno
Leœna Podl.
Terespol
Zalesie
Trzebieszów
Stoczek
£ukowski
£uków
K¹kolewnica
Wsch.
Stanin
Wola
Mys³owska
Serokomla
Ryki
Nowodwór
Baranów
¯yrzyn
Pu³awy
Kock
Michów
Abramów
Siemieñ
Ostrówek
Firlej
Tuczna
Hanna
Wyryki
Dêbowa K³oda
W³odawa
Sosnowica
Stary Brus
Lubartów
OstrówUœcimów
Lub.
Serniki
Kurów
Garbów
S³awatycze
Sosnówka
Parczew
NiedŸwiada
Kamionka
Kodeñ
Milanów Jab³oñ
Podedwórze
Czemierniki
Jeziorzany
U³ê¿
Stê¿yca Dêblin
Wohyñ
Borki
Adamów
Piszczac
£omazy
Komarówka Roskosz
Podlaska
Wisznice
Radzyñ Podl.
Wojcieszków
Bia³a Podl.
Drelów
Ulan-Majorat
Krzywda
K³oczew
Miêdzyrzec Podl.
Spiczyn
Urszulin
Hañsk
Wola
Uhruska
Ludwin
Niemce
Cyców
£êczna
Sawin
Kazimierz D.
Puchaczów
Wierzbica
Jastków
W¹wolnica
Janowiec
Wólka
Na³êczów
Me³giew
Ruda Huta
Wilków
Milejów
Siedliszcze
Karczmiska
Œwidnik
Che³m Dorohusk
Poniatowa
Be³¿yce
Opole Lub.
G³usk
Niedrzwica
£aziska
Kamieñ
Du¿a
Jab³onna
Rejowiec
Fajs³awice
Chodel
£opiennik
¯mudŸ Dubienka
Górny
Bia³opole
Wilko³az
Urzêdów
Józefów
Gorzków
Uchanie
Zakrzówek
Dzierzkowice
¯ó³kiewka
Izbica
Horod³o
Wysokie
LUBLIN
Skierbieszów
Zakrzew
Kraœnik
Rudnik
Hrubieszów
Grabowiec
Stary Zamoœæ
Trzeszczany
Goœcieradów Du¿y
Nielisz
Potok
Turobin
Chrzanów
Wielki
Godziszów
Su³ów
Radecznica
Goraj
Modliborzyce
Szczebrzeszyn
Dzwola
Mircze
£abunie
Frampol
Janów Lub.
Komarów Tyszowce
Dolhobyczów
Osada
Zwierzyniec Adamów
Krynice
Tarnawatka
Bi ³ goraj Tereszpol
Krasnobród
Annopol
Aleksandrów
Ksiê¿pol
Biszcza
Potok Górny
£ukowa
Tarnogród
Tomaszów Lub.
Józefów
Obsza
Susiec
Ulhówek
Jarczów
Be³¿ec
Lubycza
Królewska
- Zalesienia wykonane kosztem WFOŒiGW w ramach ustawy
z dnia 08.06.2001 r.
Mapa 36. Zalesienia gruntów finansowane ze środków WFOŚ i GW
206
Konstantynów
Janów Podl.
Rokitno
Leœna Podl.
Terespol
Zalesie
Trzebieszów
Stoczek
£ukowski
£uków
K¹kolewnica
Wsch.
Stanin
Wola
Mys³owska
Serokomla
Ryki
Nowodwór
Baranów
¯yrzyn
Pu³awy
Kock
Michów
Abramów
Siemieñ
Ostrówek
Firlej
Tuczna
Hanna
Wyryki
Dêbowa K³oda
W³odawa
Sosnowica
Stary Brus
Lubartów
OstrówUœcimów
Lub.
Serniki
Kurów
Garbów
S³awatycze
Sosnówka
Parczew
NiedŸwiada
Kamionka
Kodeñ
Milanów Jab³oñ
Podedwórze
Czemierniki
Jeziorzany
U³ê¿
Stê¿yca Dêblin
Wohyñ
Borki
Adamów
Piszczac
£omazy
Komarówka Roskosz
Podlaska
Wisznice
Radzyñ Podl.
Wojcieszków
Bia³a Podl.
Drelów
Ulan-Majorat
Krzywda
K³oczew
Miêdzyrzec Podl.
Spiczyn
Urszulin
Hañsk
Wola
Uhruska
Ludwin
Niemce
Cyców
£êczna
Sawin
Kazimierz D.
Puchaczów
Wierzbica
Jastków
W¹wolnica
Janowiec
Wólka
Na³êczów
Me³giew
Ruda Huta
Wilków
Milejów
Siedliszcze
Karczmiska
Œwidnik
Che³m Dorohusk
Poniatowa
Be³¿yce
Trawniki Rejowiec F.
Piaski
Opole Lub.
G³usk
Niedrzwica
£aziska
Kamieñ
Du¿a
Jab³onna
Rejowiec
Fajs³awice
Chodel
£opiennik
¯mudŸ Dubienka
Górny
Bia³opole
Bychawa
Krzczonów
Krasnystaw
Rybczewice
Ró¿ana
Wilko³az
Urzêdów
Józefów
Gorzków
Uchanie
Zakrzówek
Dzierzkowice
¯ó³kiewka
Izbica
Horod³o
Wysokie
Skierbieszów
Annopol
Zakrzew
Kraœnik
Rudnik
Hrubieszów
Grabowiec
Stary Zamoœæ
Trzeszczany
Goœcieradów Du¿y
Nielisz
Potok
Turobin
Sitno
Chrzanów
Mi¹czyn
Wielki
Zamoœæ
Godziszów
Werbkowice
Su³ów
Radecznica
Goraj
Modliborzyce
Szczebrzeszyn
Dzwola
Mircze
£abunie
Frampol
Janów Lub.
Komarów Tyszowce
Dolhobyczów
Osada
Zwierzyniec Adamów
Krynice
Tarnawatka
Krasnobród
LUBLIN
Aleksandrów
Ksiê¿pol
Biszcza
Potok Górny
£ukowa
Tarnogród
Tomaszów Lub.
Józefów
Susiec
Obsza
Ulhówek
Jarczów
Be³¿ec
Lubycza
Królewska
- Zalesienia dokonane kosztem w³aœcicieli (sadzonki i robocizna)
Mapa 37. Zalesienia gruntów finansowane z własnych środków właścicieli gruntów
207
Konstantynów
Janów Podl.
Rokitno
Leœna Podl.
Terespol
Zalesie
Trzebieszów
Stoczek
£ukowski
£uków
K¹kolewnica
Wsch.
Stanin
Wola
Mys³owska
Serokomla
Ryki
Nowodwór
Baranów
¯yrzyn
Pu³awy
Kock
Michów
Abramów
Siemieñ
Ostrówek
Firlej
Tuczna
Hanna
Wyryki
Dêbowa K³oda
W³odawa
Sosnowica
Stary Brus
Lubartów
OstrówUœcimów
Lub.
Serniki
Kurów
Garbów
S³awatycze
Sosnówka
Parczew
NiedŸwiada
Kamionka
Kodeñ
Milanów Jab³oñ
Podedwórze
Czemierniki
Jeziorzany
U³ê¿
Stê¿yca Dêblin
Wohyñ
Borki
Adamów
Piszczac
£omazy
Komarówka Roskosz
Podlaska
Wisznice
Radzyñ Podl.
Wojcieszków
Bia³a Podl.
Drelów
Ulan-Majorat
Krzywda
K³oczew
Miêdzyrzec Podl.
Spiczyn
Urszulin
Hañsk
Wola
Uhruska
Ludwin
Niemce
Cyców
£êczna
Sawin
Kazimierz D.
Puchaczów
Wierzbica
Jastków
W¹wolnica
Janowiec
Wólka
Na³êczów
Me³giew
Ruda Huta
Wilków
Milejów
Siedliszcze
Karczmiska
Œwidnik
Che³m Dorohusk
Poniatowa
Be³¿yce
Opole Lub.
G³usk
Niedrzwica
£aziska
Kamieñ
Du¿a
Jab³onna
Rejowiec
Fajs³awice
Chodel
£opiennik
¯mudŸ Dubienka
Górny
Bia³opole
Wilko³az
Urzêdów
Józefów
Kraœniczyn
Gorzków
Wojs³awice
Uchanie
Zakrzówek
Dzierzkowice
Izbica
Horod³o
LUBLIN
Skierbieszów
Zakrzew
Kraœnik
Rudnik
Hrubieszów
Grabowiec
Stary Zamoœæ
Trzeszczany
Goœcieradów Du¿y
Nielisz
Potok
Turobin
Chrzanów
Wielki
Godziszów
Su³ów
Radecznica
Goraj
Modliborzyce
Szczebrzeszyn
Dzwola
Mircze
£abunie
Frampol
Janów Lub.
Komarów Tyszowce
Dolhobyczów
Osada
Zwierzyniec Adamów
Krynice
Tarnawatka
Krasnobród
Annopol
Aleksandrów
Ksiê¿pol
Biszcza
Potok Górny
£ukowa
Tarnogród
Tomaszów Lub.
Józefów
Susiec
Obsza
Ulhówek
Jarczów
Be³¿ec
Lubycza
Królewska
- Powierzchnie odnowione naturalnie
Mapa 38. Powierzchnie odnowione naturalnie
208

Jakość podstawowych elementów środowiska – stan zasobów

Transkrypt

Podobne dokumenty