Temporalna niedopuszczalność złoŜenia nowej skargi na

Transkrypt

C. P. Kłak
Czesław Paweł Kłak
Temporalna niedopuszczalność złoŜenia nowej
skargi na przewlekłość postępowania
Streszczenie
Przedmiotem artykułu są terminy do wniesienia „nowej” skargi na przewlekłość postępowania. Zdaniem Autora temporalne ograniczenie moŜliwości wniesienia „nowej” skargi nie podwaŜa samo w sobie prawa do złoŜenia
skargi, będąc wyrazem koniecznego kompromisu między tym prawem
a koniecznością uchronienia postępowania głównego przed opóźnieniami
spowodowanymi rozpoznawaniem kolejnych skarg na przewlekłość. Autor
wskazuje, Ŝe skarga niedopuszczalna podlega odrzuceniu.
Wprowadzenie
Jak wynika z treści art. 14 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na
naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (dalej: ustawa), skarŜący moŜe
wystąpić z nową skargę w tej samej sprawie po upływie 12 miesięcy,
a w postępowaniu przygotowawczym, w którym stosowane jest tymczasowe
aresztowanie, oraz w sprawie egzekucyjnej lub innej dotyczącej wykonania
orzeczenia sądowego – po upływie 6 miesięcy, od daty wydania przez sąd
orzeczenia, o którym mowa w art. 12 ustawy. Sąd odrzuca skargę niedopuszczalną na podstawie art. 14 ustawy (art. 9 ust. 2 ustawy). W konsekwencji ustawodawca wprowadził temporalne (czasowe) ograniczenie moŜliwości złoŜenia nowej skargi przez tego samego skarŜącego w tej samej
sprawie, wyraźnie przewidując rozwiązanie, Ŝe w takim przypadku musi
upłynąć co najmniej 12 lub 6 miesięcy, w zaleŜności od tego, w jakiej sprawie składana jest nowa skarga. JeŜeli skarga zostanie wniesienia bez zachowania tego rygoru, tj. przed upływem wskazanych terminów, sąd bezwzględnie zobowiązany jest odrzucić taką skargę, a więc nie będzie ona, bo
nie moŜe być, merytorycznie rozpoznana. Dopuszczalność skargi na podstawie art. 14 ustawy jest więc warunkiem jej rozpoznania przez sąd.
Jak podkreślono w uzasadnieniu projektu z dnia 17 listopada 2003 r.
wskazanej ustawy, konieczne jest ograniczenie moŜliwości wnoszenia kolejnych skarg na przewlekłość postępowania, a przeciwne stanowisko mogłoby
44
Prokuratura
i Prawo 3, 2011
Temporalna niedopuszczalność złoŜenia nowej skargi…
doprowadzić do zniweczenia celu tej regulacji1. W uzasadnieniu projektu
ustawy o zmianie ustawy o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki2
z dnia 30 października 2008 r., proponując nowelizację art. 14 w kontekście
rozszerzenia zakresu ustawy o postępowania przygotowawcze, takŜe wskazano, Ŝe czasowe ograniczenie moŜliwości złoŜenia nowej skargi w postępowaniu przygotowawczym podyktowane jest koniecznością zapobieŜenia
zniweczenia celu ustawy, do którego mogłoby dojść w sytuacji, gdy istniałaby moŜliwość składania nowych skarg, nieograniczona Ŝadnym terminem.
Stanowisko to jest jak najbardziej racjonalne, albowiem nie ulega wątpliwości, Ŝe postępowanie incydentalne, jakim jest postępowanie w przedmiocie skargi na przewlekłość, nie moŜe paraliŜować (tamować) postępowania
głównego. Musi więc istnieć rozwiązanie, które wyeliminuje „zatamowanie”
postępowania głównego, ale przy jednoczesnym zapewnieniu moŜliwości złoŜenia nowej skargi. JeŜeli ma ona bowiem przeciwdziałać przewlekłości i być
w tym zakresie skutecznym instrumentem ochrony prawa do rozpoznania
sprawy „bez nieuzasadnionej zwłoki” („w rozsądnym terminie”), to musi być
ona przed wszystkim „dostępna” dla strony, a to wyklucza wprowadzenie rozwiązań formalnych, bezzasadnie wykluczających moŜliwość złoŜenia kolejnej
(kolejnych) skargi (skarg).
Temporalne ograniczenie moŜliwości wniesienia „nowej” skargi nie podwaŜa samo w sobie prawa do złoŜenia skargi, będąc wyrazem koniecznego
kompromisu między tym prawem a koniecznością uchronienia postępowania
głównego przed opóźnieniami spowodowanymi rozpoznawaniem kolejnych
skarg na przewlekłość.
Z przywołanego uzasadnienia nie wynika, Ŝe rygor art. 14 ustawy ma odnosić się tylko i wyłącznie do podmiotu, który juŜ skorzystał z prawa do
wniesienia skargi. Dokładna analiza argumentacji zawartej w uzasadnieniu
projektu ustawy, jak równieŜ uzasadnienia projektu jej nowelizacji z dnia
30 października 2008 r., wskazuje na to, Ŝe celem tego przepisu jest „ograniczenie moŜliwości wnoszenia kolejnych skarg”, bez względu na to, kto jest
ich autorem. Obecne brzmienie art. 14 ustawy nie koresponduje zatem
z ratio legis tej regulacji, zawartym w przywołanych uzasadnieniach.
1
Uzasadnienie projektu ustawy o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania w rozsądnym terminie sprawy w postępowaniu sądowym z dnia 17 listopada 2003 r., druk sejmowy nr 2256, publ. www.sejm.gov.pl.
2
Druk sejmowy nr 1281, publ. www.sejm.gov.pl.
Prokuratura
i Prawo 3, 2011
45
C. P. Kłak
Zakres zastosowania art. 14 ustawy
Art. 14 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. odnosi się do skarŜącego, który
wniósł skargę na przewlekłość postępowania i w sprawie wydane zostało
orzeczenie, o którym mowa w art. 12 ustawy. Tym samym ograniczenie zawarte w tym przepisie dotyczy wyłącznie osoby, która skorzystała juŜ z moŜliwości wniesienia skargi, w następstwie czego wydano orzeczenie merytoryczne w przedmiocie skargi, przy czym nie ma znaczenia, czy sąd oddalił
skargę (art. 12 ust. 1 ustawy), czy teŜ stwierdził, Ŝe w postępowaniu którego
skarga dotyczy, nastąpiła przewlekłość postępowania (art. 12 ust. 2 ustawy).
Art. 14 ustawy wyraźnie stanowi, Ŝe wskazane w nim terminy liczy się od
daty wydania przez sąd orzeczenia, o którym mowa w art. 12 ustawy, a więc
znajduje on zastosowanie bez względu na treść merytorycznego orzeczenia
w przedmiocie skargi. Na bieg tych terminów nie ma wpływu przesunięcie
postępowania na dalszy etap w tym znaczeniu, Ŝe przesunięcie postępowania nie powoduje w Ŝadnym wypadku przerwania biegu tego terminu i ponownego liczenia od momentu rozpoczęcia kolejnego etapu procesu. Ustawa określa, od kiedy liczy się ten termin i ile, w danym przypadku, on wynosi.
I tak, jeŜeli w toku postępowania przed sądem pierwszej instancji wniesiona została skarga na przewlekłość postępowania, a przed upływem
12 miesięcy od daty wydania orzeczenia w przedmiocie skargi sprawa w tej
instancji ulegnie zakończeniu i w wyniku wniesienia środka zaskarŜenia dojdzie do rozpoznania sprawy w postępowaniu odwoławczym, to „nowa” skarga na przewlekłość postępowania moŜe być wniesiona po upływie tego terminu, liczonego od wydania orzeczenia w przedmiocie „poprzedniej” skargi.
Przeniesienie sprawy do innej instancji nie ma znaczenia dla biegu terminu,
albowiem termin ten nie jest zaleŜny od etapu postępowania, lecz w kaŜdym
przypadku liczony od wydania orzeczenia w przedmiocie „pierwszej” skargi
i ustawa nie przewiduje Ŝadnej moŜliwości jego „przerwania”. Art. 14 ustawy
z dnia 17 czerwca 2004 r. posługuje się pojęciem „nowej skargi w tej samej
sprawie”, a więc nie róŜnicuje etapów postępowania karnego.
Problem dotyczy przypadku, w którym „poprzednia” skarga została złoŜona w toku postępowania przygotowawczego, w którym zastosowano tymczasowe aresztowanie, a przed upływem terminu 6 miesięcy sprawa trafiła
do sądu. Rodzi się pytanie, po upływie jakiego terminu moŜliwe jest wniesienie „nowej” skargi na przewlekłość w takim przypadku. Niewątpliwie w postępowaniu przygotowawczym, w którym stosowane jest tymczasowe aresztowanie, „nowa” skarga moŜe być wniesiona po upływie 6 miesięcy. Ustawa
nie rozstrzyga natomiast wyraźnie, po jakim terminie moŜe być wniesiona
„nowa” skarga”, jeŜeli postępowanie przygotowawcze, w ramach którego
stosowany był ten środek zapobiegawczy, zakończyło się, a sprawa trafiła
do sądu. W postępowaniu sądowym, bez względu na to, czy stosowane jest
46
Prokuratura
i Prawo 3, 2011
tymczasowe aresztowanie, czy teŜ nie, nowa skarga moŜe być wniesiona po
upływie 12 miesięcy od daty wydania orzeczenia, o którym mowa w art. 12
ustawy (arg. ex art. 14 ustawy).
NaleŜy przyjąć, Ŝe w omawianym przypadku „nowa skarga” moŜe być
wniesiona po upływie 12 miesięcy od daty wydania orzeczenia w przedmiocie „poprzedniej” skargi (zapadłego jeszcze w postępowaniu przygotowawczym), gdyŜ zgodnie z treścią art. 14 ustawy skarŜący moŜe wystąpić z nową skargą w tej samej sprawie po upływie 12 miesięcy, a zatem termin ten,
co do zasady, w kaŜdym przypadku wynosi 12 miesięcy, chyba Ŝe „nowa”
skarga składana jest w toku postępowania przygotowawczego, w którym
stosowane jest tymczasowe aresztowanie. Jedynie zatem w ramach postępowania przygotowawczego, w którym stosowane jest tymczasowe aresztowanie, termin ten jest krótszy i wynosi 6 miesięcy, ale ustawa wyraźnie termin ten odnosi tyko to takiego postępowania, co stanowi wyjątek od zasady.
W omawianym przypadku bieg terminu do wniesienia skargi nie ulega przerwaniu, ale wniesienie aktu oskarŜenia prowadzi do tego, Ŝe skarŜący moŜe
złoŜyć „nową” skargę nie z upływem terminu 6 miesięcy, ten bowiem termin
dotyczy tylko postępowania przygotowawczego, w którym stosowane jest
tymczasowe aresztowanie, lecz dopiero 12 miesięcy. Taki jest skutek przesunięcia postępowania z etapu przygotowawczego na etap sądowy. Sprawa
zawisła bowiem przed sądem i naleŜy do tego przypadku stosować termin
„zasadniczy”, przewidziany w art. 14 ustawy odnośnie do postępowania sądowego, co nie zmienia jednak faktu, Ŝe początek tego terminu zawsze liczony jest od daty wydania orzeczenia merytorycznego w przedmiocie
pierwszej skargi.
Inny uprawniony podmiot (w rozumieniu art. 3 ustawy), który w danym
postępowaniu skargi nie wniósł, nie jest objęty zakresem zastosowania art.
14 ustawy, a zatem moŜe złoŜyć skargę bez względu na to, czy terminy
określone w tym przepisie upłynęły. Trafny jest więc pogląd M. Romańskiej,
Ŝe ograniczenia dopuszczalności skargi przewidziane w art. 14 ustawy odnoszą się wyłącznie do tej osoby, która złoŜyła juŜ skargę na przewlekłość
postępowania i została ona rozpoznana merytorycznie, w następstwie czego
kaŜdy inny podmiot legitymowany do wniesienia skargi moŜe wnieść skargę
na przewlekłość przed upływem terminu określonego w tym przepisie3.
Przepis ten słuŜy zatem w rzeczywistości przeciwdziałaniu przewlekłości
postępowania co do istoty sprawy poprzez nagminne składanie skarg na
przewlekłość postępowania w tej samej sprawie przez tę samą stronę, nie
zaś generalnie przeciwdziałaniu przewlekłości postępowania głównego4.
3
4
M. R o m a ń s k a, Skarga na przewlekłość postępowania sądowego, Przegląd Sądowy 2005,
nr 11–12, s. 68.
P. G ó r e c k i, S. S t a c h o w i a k, P. W i l i ń s k i, Skarga na przewlekłość postępowania sądowego. Komentarz, Warszawa 2007, s. 88–89.
Prokuratura
i Prawo 3, 2011
47
C. P. Kłak
Art. 14 ustawy nie znajduje zastosowania w przypadku, gdy skarga na
przewlekłość postępowania nie została merytorycznie rozpoznana. Z jego
treści wynika bowiem, Ŝe nie jest moŜliwe złoŜenie „nowej” skargi przez
skarŜącego przed upływem wskazanych w nim terminów, w sytuacji, gdy
w wyniku złoŜenia „poprzedniej” skargi zapadło orzeczenie merytoryczne.
Takim orzeczeniem jest bowiem wyłącznie rozstrzygnięcie wydane w oparciu o art. 12 ustawy. JeŜeli więc dany podmiot (skarŜący) wniesie skargę,
która zostanie odrzucona na podstawie art. 9 ust. 1 ustawy, to złoŜenie „nowej” skargi nie jest obwarowane terminem, o którym mowa w art. 14 ustawy,
albowiem nie zostało wydane orzeczenie merytoryczne w przedmiocie skargi, a to powoduje, Ŝe nie został spełniony wymóg określony w art. 14 ustawy.
Podobnie, jeŜeli skarga uznana zostanie za bezskuteczną w oparciu o art.
120 § 2 k.p.k. w zw. z art. 8 ust. 2 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. TakŜe
jest to bowiem orzeczenie formalne w przedmiocie skargi, nie regulowane
przez art. 12 ustawy. W konsekwencji, gdy skarga nie zostanie rozpoznana
merytorycznie, a odnośnie do niej zapadnie rozstrzygnięcie formalne, ograniczenia przewidziane w art. 14 ustawy nie obowiązują co do wnoszenia
„nowej skargi”. Taka skarga, tj. skarga wniesiona w sytuacji, gdy w odniesieniu do „poprzedniej” skargi zapadło orzeczenie o charakterze formalnym, nie
będzie „nową” w rozumieniu tego przepisu, gdyŜ ten za „nową” uznaje tylko
taką skargę, która została wniesiona w tej samej sprawie po merytorycznym
rozpoznaniu „poprzedniej” skargi, a jej autorem jest ta sama osoba. W konsekwencji, w sytuacji, gdy po odrzuceniu skargi lub uznaniu jej za bezskuteczną, skarŜący wniesie kolejną skargę, nie będzie to „nowa” skarga w rozumieniu art. 14 ustawy, choć z punktu widzenia językowego będzie to niewątpliwie „nowa” skarga.
Rodzi się pytanie, czy art. 14 ustawy odnosi się do „nowej” skargi, w sytuacji, gdy jej podstawę stanowią okoliczności, które nie było podniesione
w „pierwszej” skardze, która została rozpoznana merytorycznie, a które istniały przed wydaniem orzeczenia? W doktrynie na powyŜsze pytanie udzielono odpowiedzi przeczącej – ograniczenie dopuszczalności skargi na podstawie tego przepisu działa, chociaŜby jej podstawę stanowiły okoliczności
istniejące przed wydaniem orzeczenia, a nie powołane przez skarŜącego
uprzednio5. Stanowisko to naleŜy w pełni podzielić, albowiem art. 14 ustawy
przewiduje ograniczenie co do moŜliwości wniesienia „nowej” skargi w przypadku, gdy w wyniku wniesienia „poprzedniej” skargi zapadło orzeczenie
merytoryczne, bez względu na to, czy dane okoliczności były przez skarŜącego podniesione w pierwszej skardze, czy teŜ nie. Z punktu widzenia art.
14 ustawy istotne jest, Ŝe w wyniku rozpoznania „poprzedniej” skargi doszło
do wydania orzeczenia merytorycznego, o którym mowa w art. 12 ustawy,
5
M. R o m a ń s k a, Skarga…, op. cit., s. 67.
48
Prokuratura
i Prawo 3, 2011
i wydanie takiego orzeczenia wywołuje skutek w postaci niedopuszczalności
wniesienia „nowej” skargi przed upływem terminów wskazanych w tym przepisie.
Z brzmienia art. 14 ustawy wynika, Ŝe moŜliwa jest sytuacja, Ŝe skarŜący
będzie w toku postępowania w sprawie wielokrotnie składał skargę, w tym
domagał się wydania sądowi rozpoznającemu sprawę co do istoty albo prokuratorowi prowadzącemu lub nadzorującemu postępowanie zalecenia podjęcia odpowiednich czynności w wyznaczonym terminie na podstawie art. 12
ust. 3 ustawy, czy teŜ zasądzenia „sumy pienięŜnej” w oparciu o art. 12
ust. 4 ustawy6. Art. 14 ustawy nie ma na celu wyeliminowania moŜliwości
wielokrotnego występowania o zasądzenie „sumy pienięŜnej” poprzez wprowadzenia ograniczeń czasowych związanych z wniesieniem „nowej” skargi,
lecz uchronienie postępowania co do istoty sprawy przez paraliŜem spowodowanym przez konieczność częstego i wielokrotnego rozpoznawania kolejnych skarg. Brzmienie tego przepisu nie podwaŜa moŜliwości wystąpienia
z „nowym” wnioskiem o zasądzenie „sumy pienięŜnej”, przewidując jedynie
czasowe ograniczenie moŜliwości złoŜenia takiego wniosku.
Charakter terminu przewidzianego w art. 14 ustawy
Termin przewidziany w art. 14 ustawy (12 miesięcy i 6 miesięcy) to termin
ustawowy, jest bowiem przewidziany przez ustawę – ustawę o skardze na
naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki7. Cechę terminów ustawowych jest
to, Ŝe nie mogą być przez uczestników procesu ani skracane, ani przedłuŜane, regulowane są bowiem przez ustawę. Nie mogą być równieŜ z tego samego powodu skracane czy teŜ przedłuŜane przez organy procesowe8.
Wskazany termin to z całą pewnością termin procesowy, gdyŜ związany
jest z postępowaniem w przedmiocie „nowej” skargi skarŜącego na przewlekłość postępowania i wywołuje skutki w sferze tego postępowania (a więc
6
7
8
L. G a r l i c k i, Przewlekłość postępowania sądowego a kryteria strasburskie (stosowanie
ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. z perspektywy Europejskiego Trybunału Praw Człowieka),
(w:) Nowe technologie dowodowe a proces karny, pod red. L. G a r d o c k i e g o, J. G o d y n i a, M. H u d z i k a, L. K. P a p r z y c k i e g o, Warszawa 2007, s. 95; M. Z b r o j e w s k a,
Skarga na przewlekłość postępowania karnego, Palestra 2004, nr 11–12, s. 29; J. P r z y b y l s k a, Odpowiedzialność państwa za przewlekłość postępowania w sprawach cywilnych,
Rejent 2004, nr 9, s. 84.
K. M a r s z a ł, Proces karny. Zagadnienia ogólne, Katowice 2008, s. 250; T. G r z e g o r c z y k, (w:) T. G r z e g o r c z y k, J. T y l m a n, Polskie postępowanie karne, Warszawa 2008,
s. 432.
I. N o w i k o w s k i, Terminy w kodeksie postępowania karnego, Lublin 1988, s. 14; S. K a l i n o w s k i, Polski proces karny, Warszawa 1971, s. 352.
Prokuratura
i Prawo 3, 2011
49
C. P. Kłak
w sferze prawa procesowego), nie wywołując natomiast Ŝadnych skutków
w sferze prawa materialnego9. Jest to termin minimalny (ab quo), tj. taki, który musi upłynąć, aby czynność mogła być dokonana10. Dopiero upływ terminu minimalnego otwiera moŜliwość dokonania czynności, tj. czynność moŜe
być dokonana najwcześniej w pierwszym dniu po upływie terminu minimalnego11. Niezachowanie terminu minimalnego polega na przedsięwzięciu
czynności przedwcześnie, tj. przed upływem terminu, a więc, zanim termin
upłynął12, czyli, aby nie uchybić terminowi minimalnemu, czynność nie moŜe
być podjęta przed jego upływem13.
W odniesieniu do „nowej” skargi na przewlekłość postępowania minimalny charakter terminu wskazanego w art. 14 ustawy wynika ze sformułowania
„moŜe wystąpić z nową skargą w tej samej sprawie po upływie”, tj. musi
upłynąć co najmniej 12 miesięcy lub 6 miesięcy, aby moŜliwe było wniesienie „nowej” skargi. W języku potocznym „upływ” to inaczej „przejście”, „minięcie”, „skończenie się”, a „upłynąć”, to „minąć”, „przeminąć”, „zejść”,
„ubiec”14. W konsekwencji upływ mniejszej jednostki czasu, np. 10 miesięcy,
w przypadku gdy upłynąć musi 12 miesięcy, nie spełnia wymogu, o którym
mowa w art. 14 ustawy, i w przypadku wniesienia „nowej” skargi rodzi obowiązek jej odrzucenia, jako wniesionej przed upływem terminu wymaganego
przez ustawę.
W doktrynie podkreśla się, Ŝe terminy minimalne mają na celu zapewnienie lepszego przygotowania się do czynności15. Niewątpliwie jest to stanowisko trafne, znajdujące pełne oparcie normatywne – np. termin określony
w art. 353 § 1 k.p.k. ma zapewnić oskarŜonemu i jego obrońcy moŜliwość
przygotowania się do rozprawy głównej16. W odniesieniu do „nowej” skargi
na przewlekłość postępowania karnego zaakcentować trzeba inną kwestię,
9
Zob. I N o w i k o w s k i, Terminy…, op. cit., s. 16.
M. C i e ś l a k, Polska procedura karna. Podstawowe załoŜenia teoretyczne, Warszawa
1984, s. 342; I. N o w i k o w s k i, ibidem, s. 15; Z. Ś w i d a, (w:) Z. Ś w i d a, R. P o n i k o w s k i, W. P o s n o w, Postępowanie karne. Część ogólna, pod red. Z. Ś w i d y, Warszawa
2008, s. 247; K. W o ź n i e w s k i, (w:) Prawo karne procesowe – część ogólna, pod red.
J. G r a j e w s k i e g o, Warszawa 2007, s. 335; zob. równieŜ: wyrok TK z dnia 19 września
2008 r., K 5/07, OTK A 2008, nr 7, poz. 124; wyrok TK z dnia 10 lipca 2007 r., sygn. SK
50/06, OTK A 2007, nr 7, poz. 75
11
S. K a l i n o w s k i, Polski…, op. cit., s. 353; E. S k r ę t o w i c z, (w:) R. K m i e c i k, R. S k r ę t o w i c z, Proces karny. Część ogólna, Kantor Wydawniczy Zakamycze, Kraków 2006,
s. 287.
12
I. N o w i k o w s k i, ibidem, s. 129.
13
Wyrok WSA w Warszawie z dnia 9 marca 2006 r., sygn. VI SA/Wa 1182/05, LEX nr 197513;
wyrok WSA w Warszawie z dnia 18 listopada 2005 r., sygn. IV SA/Wa 1623/05, LEX nr
196659.
14
Słownik Języka Polskiego, t. III, pod red. M. Szymczaka, Warszawa 1984, s. 608.
15
S. W a l t o ś, Proces karny. Zarys systemu, Warszawa 2008, s. 65.
16
T. G r z e g o r c z y k, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Warszawa 2008, s. 775;
wyrok SN z dnia 2 sierpnia 1974 r., sygn. V KR 222/74, OSNKW 1974, nr 12, poz. 232.
10
50
Prokuratura
i Prawo 3, 2011
a zarazem cechę terminu minimalnego. Przyjęty w art. 14 ustawy z dnia
17 czerwca 2004 r. termin nie słuŜy przygotowaniu się do czynności procesowej, lecz ma celu zapobieŜenie zatamowania przebiegu postępowania co
do istoty sprawy w wyniku składania kolejnych skarg, ma on więc charakter
„zaporowy”, słuŜąc zapewnieniu odpowiednich warunków czasowych dla
rozpoznania sprawy co do istoty.
Termin ten wyznacza czas, który upłynąć musi, aby moŜliwe było dokonanie czynności. Jest to więc termin, który określa moŜliwy czas dokonania
danej czynności17 – wniesienia „nowej” skargi na przewlekłość postępowania
przez tego samego skarŜącego.
Termin przewidziany w art. 14 ustawy adresowany jest do „skarŜącego
występującego z nową skargą”, a więc jest to termin, z którym związana jest
strona czynna postępowania w przedmiocie skargi na przewlekłość postępowania. Z treści art. 9 ust. 2 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. wynika, Ŝe
jest to termin, którego niedochowanie zobowiązuje organ procesowy (sąd)
do odrzucenia skargi wniesionej przed jego upływem. Termin ten odnosi się
więc do strony18, z tym, Ŝe organ procesowy zobowiązany jest do podjęcia
decyzji w oparciu o art. 9 ust. 2 ustawy w kaŜdym przypadku uchybienia temu terminowi przez stronę. Sąd nie jest więc adresatem tego terminu, a jego
rola polega na sprawdzeniu, czy w przypadku wniesienia „nowej” skargi termin ten upłynął, tj. polega ona na ustaleniu, czy dochowany jest temporalny
wymóg związany z wniesieniem „nowej skargi”.
Termin, o którym mowa w art. 14 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. jest
terminem określonym kalendarzowo. Termin określony kalendarzowo to
termin, który określony jest w godzinach, dniach, tygodniach, miesiącach lub
latach19. JeŜeli więc termin ten wynosi 12 miesięcy lub 6 miesięcy, jest to
z całą pewnością termin ujęty kalendarzowo.
Termin przewidziany w art. 14 ustawy nie jest z całą pewnością terminem
zawitym. Wprawdzie odnosi się on do „środka zaskarŜenia”, jakim jest niewątpliwie skarga na przewlekłość postępowania20, określając czas, w jakim
moŜliwe jest wniesienie „nowej skargi”, niemniej jednak termin zawity w rozumieniu art. 122 § 2 k.p.k. to termin „do wnoszenia środków zaskarŜenia”,
a więc jest to termin maksymalny, określający moment końcowy dokonania
czynności21. Ponadto „środek zaskarŜenia”, o którym mowa w art. 122 § 2
17
I. N o w i k o w s k i, Terminy…, op. cit., s. 15.
I. N o w i k o w s k i, ibidem; M. L i p c z y ń s k a, Polski proces karny. Zagadnienia ogólne,
Warszawa 1986, s. 132.
19
T. G r z e g o r c z y k, (w:) T. G r z e g o r c z y k, J. T y l m a n, Polskie…, op. cit., s. 421.
20
A. J ó z e f o w i c z, Prawo do skargi na przewlekłość postępowania sądowego, Jurysta 2004,
nr 9, s. 5.
21
Uchwała SN z dnia 2 grudnia 2003 r., sygn. III CZP 90/03, OSNC 2005, nr 2, poz. 21; wyrok
SN z dnia 5 marca 2009 r., sygn. II KK 339/08, LEX nr 491311; postanowienie SA w Lublinie
z dnia 19 listopada 2008 r., sygn. II AKz 547/08, LEX nr 477845.
18
Prokuratura
i Prawo 3, 2011
51
C. P. Kłak
k.p.k. (art. 107 § 1 k.p.k. z 1969 r.22), naleŜy rozumieć wniosek zainteresowanego podmiotu, zmierzający do wywołania kontroli procesowej określonej
decyzji, np. wyroku czy postanowienia23. W przypadku kaŜdego terminu zawitego czynność prawna musi być dokonana przed jego upływem, pod rygorem jej bezskuteczności24, tj. dokonanie czynności po upływie terminu zawitego powoduje, Ŝe czynność jest bezskuteczna (art. 122 § 1 k.p.k.). Przypomnieć naleŜy, Ŝe w przypadku terminu, o którym mowa w art. 14 ustawy,
czynność moŜe być dokonana dopiero po jego upływie, nie chodzi w nim więc
o wskazanie momentu końcowego, lecz o określenie momentu początkowego, od którego moŜliwe jest wniesienie „nowej” skargi. Skoro zaś dopiero
upływ tego terminu otwiera moŜliwość dokonania czynności – wniesienia „nowej” skargi, to nie ma Ŝadnych podstaw, aby termin ten uznać za zawity.
Skarga na przewlekłość nie słuŜy kontroli decyzji procesowej, nie jest bowiem
wnoszona w następstwie jej wydania, lecz prowadzi do oceny określonego
stanu faktycznego – przebiegu danego postępowania w kontekście wymogu
rozpoznania kaŜdej sprawy w „rozsądnym terminie” („bez nieuzasadnionej
zwłoki”).
Zawieszenie postępowania a bieg terminu przewidzianego
w art. 14 ustawy
Zgodnie z dyspozycją art. 22 § 1 k.p.k., jeŜeli zachodzi długotrwała przeszkoda uniemoŜliwiająca prowadzenie postępowania, a w szczególności,
jeŜeli nie moŜna ująć oskarŜonego albo nie moŜe on brać udziału w postępowaniu z powodu choroby psychicznej lub innej cięŜkiej choroby, postępowanie zawiesza się na czas trwania przeszkody. Przepis ten określa podstawy zawieszenia postępowania karnego, zarówno postępowania toczącego się przed sądem, jak i postępowania przygotowawczego25.
Rodzi się pytanie, czy zawieszenie postępowania na podstawie art. 22
§ 1 k.p.k. po rozpoczęciu biegu tego terminu, a przed jego upływem, wpływa
na jego bieg, w szczególności, czy zawieszenie postępowania przerywa bieg
tego terminu? W doktrynie twierdzi się, Ŝe zawieszenie postępowania powoduje wstrzymanie biegu terminów procesowych dla stron26. Pogląd ten po22
Dz. U. z 1969 r., Nr 13, poz. 96 z późn. zm.
I. N o w i k o w s k i, Terminy…, op. cit., s. 38.
24
Postanowienie SN z dnia 7 maja 2007 r., sygn. V KZ 23/07, OSNwSK 2007, poz. 1009; postanowienie SN z dnia 22 marca 2007 r., sygn. IV KZ 20/07, OSNwSK 2007, poz. 686; postanowienie SN z dnia 4 stycznia 2007 r., sygn. III KZ 84/06, OSNwSK 2007, poz. 19.
25
T. G r z e g o r c z y k, Kodeks…, op. cit., s. 130; zob. uchwałę SN z dnia 11 września 1992 r.,
sygn. I KZP 27/92, OSNKW 1992, nr 11–12, poz. 92.
26
Z. G o s t y ń s k i, S. Z a b ł o c k i, (w:) J. B r a t o s z e w s k i, L. G a r d o c k i, Z. G o s t y ń s k i,
S. M. P r z y j e m s k i, R. A. S t e f a ń s k i, S. Z a b ł o c k i, Kodeks postępowania karnego.
23
52
Prokuratura
i Prawo 3, 2011
zostaje w zgodzie ze stanowiskiem M. Cieślaka, który uznał, Ŝe zawieszenie
postępowania oznacza spoczywanie biegu procesu, skutkiem czego nie biegną terminy procesowe dla stron27. Pogląd ten nie jest jednak powszechnie
akceptowany. M. Siewierski i S. Śliwiński zajęli zdecydowane stanowisko, Ŝe
zwieszenie postępowanie nie wstrzymuje biegu terminów dla stron28.
Art. 14 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. przewiduje termin procesowy
dla strony – skarŜącego zamierzającego wnieść „nową” skargę, dlatego
przyjęcie pierwszego z zaprezentowanych poglądów oznacza, Ŝe w czasie
zawieszenia postępowania bieg terminu, o którym mowa w tym przepisie
ulega „wstrzymaniu”, co prowadzi do tego, Ŝe nie moŜe ulec zakończeniu,
a podzielenie drugiego prowadzi do wniosku odmiennego – zawieszenie postępowanie nie ma wpływu na bieg tego terminu, a konsekwencji moŜe on
upłynąć z tym skutkiem, Ŝe uprawniony podmiot zyskuje moŜliwość wniesienia „nowej” skargi na przewlekłość postępowania, mimo zawieszenia postępowania.
Udzielając odpowiedzi na powyŜsze pytanie, nie moŜna zapominać o celu ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r., a w tym o celu skargi na przewlekłość
postępowania. To zatem nie tylko charakter terminu, lecz równieŜ charakter
i cel danej instytucji prawnej, z którą termin jest związany (której dotyczy),
przesądzają łącznie o tym, czy w trakcie zawieszenia postępowania termin
ten biegnie, czy teŜ nie. Skoro skarga na przewlekłość postępowania słuŜyć
ma przeciwdziałaniu opieszałości organu procesowego, to nie wydaje się
zasadne, aby w trakcie zawieszenia biegu procesu termin ten nie biegł i nie
mógł się zakończyć. Takie rozwiązanie w istocie pozbawiałoby skarŜącego
moŜliwości zakwestionowania zachowania organu procesowego w trakcie
zawieszenia postępowania, który przecieŜ zobowiązany jest zabezpieczyć
dowody przed ich utratą lub zniekształceniem (art. 22 § 3 k.p.k.), jak równieŜ
baczyć, by postępowanie zostało podjęte niezwłocznie po ustaniu przeszkody uniemoŜliwiającej jego prowadzenie (arg. ex art. 22 § 1 k.p.k.). Jak podnosi się w doktrynie29, i jest to stanowisko zasadne, w okresie zawieszenia
postępowania karnego, zwłaszcza postępowania przygotowawczego, dopuszczalne są czynności związane z poszukiwaniem dowodów w celu ich
Komentarz, Warszawa 2003, s. 345; F. P r u s a k, Komentarz do kodeksu postępowania
karnego, Warszawa 1999, s. 132.
27
M. C i e ś l a k, (w:) M. C i e ś l a k, K. S p e t t, W. W o l t e r, Psychiatria w procesie karnym,
28
S. S l i w i ń s k i, Polski proces karny. Zasady ogólne, Warszawa 1948, s. 684; t e n Ŝ e, Polski
proces karny przed sądem powszechnym. Zagadnienia ogólne, Warszawa 1959, s. 336;
M. S i e w i e r s k i, (w:) J. B a f i a, J. B e d n a r z a k, M. F l e m i n g, S. K a l i n o w s k i,
H. K e m p i s t y, M. S i e w i e r s k i, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Warszawa
1976, s. 66.
29
R. K m i e c i k, „Przeszkody dowodowe” a zawieszenie postępowania karnego, Palestra
1985, nr 2, s. 55.
Prokuratura
i Prawo 3, 2011
53
C. P. Kłak
zabezpieczania przed utratą lub zniekształceniem. Okres zawieszenia postępowania nie jest zatem, bo zgodnie z ustawą nie moŜe być, okresem całkowitej bierności organu procesowego, dlatego teŜ podlega on kontroli
z punktu widzenia „przewlekłości postępowania”, bo i w trakcie zawieszenia
postępowania moŜe dojść do braku wymaganego działania (bezczynność)
lub teŜ wadliwego działania organu procesowego (bezproduktywność), skutkującego przewlekłością. Odmienna wykładnia prowadziłaby do sytuacji,
w której skarŜący pozbawiony byłby moŜliwości zakwestionowania, jego
zdaniem, nieprawidłowego, bo opieszałego, zachowania organu procesowego, który np. przez wiele miesięcy po ustaniu przeszkody uzasadniającej
zawieszenie nie podejmowałby postępowania, mimo Ŝe proces mógłby i powinien być kontynuowany (bezczynność), co byłoby nie do pogodzenia
z istotą skargi na przewlekłość postępowania, jako instrumentu ochrony
prawa do rozpoznania sprawy „w rozsądnym terminie”.
Tym samym termin, o którym mowa w art. 14 ustawy, biegnie mimo zawieszenia postępowania i po jego upływie moŜliwe jest wniesienie „nowej”
skargi, kwestionującej m.in. zachowanie organu procesowego w trakcie
trwania zawieszenia postępowania, w tym uchybienie obowiązkowi, o którym
mowa w art. 22 § 3 k.p.k., co nie pozostaje bez wpływu na szybkość
i sprawność postępowania.
PowyŜszej tezy nie podwaŜa fakt, iŜ skargę o stwierdzenie, Ŝe w postępowaniu, którego skarga dotyczy, nastąpiła przewlekłość postępowania,
zawsze wnosi się „w toku postępowania w sprawie” (art. 5 ust. 1 ustawy).
Przepis ten precyzuje bowiem termin30 do wniesienia skargi na przewlekłość, zakreślając, Ŝe moŜna to uczynić „w toku postępowania w sprawie”,
a więc, gdy dane postępowanie nie uległo jeszcze zakończeniu. Wniesienie
skargi moŜliwe jest do zakończenia postępowania, a zarzuty dotyczyć mają
stanu z chwili wnoszenia skargi31. Pojęcia „w toku postępowania w sprawie”
nie naleŜy zatem utoŜsamiać wyłącznie z biegiem procesu, lecz równieŜ objąć nim okres, w którym postępowanie jest zawieszone – w takim bowiem
przypadku postępowanie znajduje się w toku, tyle Ŝe czasowo przerwany
został jego bieg. Jak słusznie twierdzi się w doktrynie, zawieszenie postępowania nie kończy postępowania w sprawie, przerywając jedynie – czasowo „zawieszając” – jego bieg32. Jak słusznie zauwaŜa Z. Gostyński, zawie30
Postanowienie SN z dnia 10 czerwca 2008 r., sygn. KSP 2/08, OSNKW 2008, nr 9, poz. 71;
postanowienie SA w Białymstoku z dnia 27 czerwca 2007 r., sygn. II AS 2/07, OSAB 2007,
nr 2, poz. 37; postanowienie SA w Katowicach z dnia 25 października 2006 r., sygn. II S
16/06, LEX nr 217227.
31
Postanowienie SN z dnia 10 czerwca 2008 r., sygn. KSP 2/08, OSNKW 2008, nr 9, poz. 71.
32
S. W a l t o ś, Proces..., op. cit., s. 493–500; D. O s s o w s k a, (w:) A. B u l s i e w i c z, M.
J e Ŝ - L u d w i c h o w s k a, D. K a l a, D. O s s o w s ka, A. L a c h, Przebieg procesu karnego,
Toruń 2003, s. 60; W. D a s z k i e w i c z, (w:) W. D a s z k i e w i c z, T. N o w a k, S. S t a c h o w i a k, Proces karny. Cześć szczególna, Poznań 1996, s. 50–53.
54
Prokuratura
i Prawo 3, 2011
szenie postępowania karnego prowadzi do „czasowego zatamowania biegu
procesu”, nie zaś do jego zakończenia33. Dobitnie kwestię tę ujmuje J. Grajewski, twierdząc, Ŝe zawieszenie postępowania jest czasowym wstrzymaniem biegu procesu, gdy kwestia odpowiedzialności karnej nie została jeszcze rozstrzygnięta, a postanowienie o zawieszeniu postępowania nie jest
orzeczeniem kończącym postępowanie, lecz decyzją wydaną w związku
z czasową, choć długotrwałą przeszkodą uniemoŜliwiającą prowadzenie
procesu34. Zdaniem J. Grajewskiego nie ma Ŝadnych podstaw normatywnych, aby przyjąć, Ŝe decyzja o zawieszeniu postępowania przygotowawczego kończy ten etap postępowania karnego – decyzja o zawieszeniu
postępowania jedynie czasowo wstrzymuje bieg procesu, takŜe w odniesieniu do postępowania przygotowawczego35. S Stachowiak zaznacza, Ŝe
w gruncie rzeczy decyzja o zawieszeniu postępowania przygotowawczego
nie kończy tego stadium procesowego, lecz wstrzymuje jego bieg na pewien
czas z przyczyn określonych w ustawie36. Zaprezentowane poglądy akceptowane są w orzecznictwie. Tytułem przykładu naleŜy wskazać na postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 7 stycznia 2004 r., sygn.
II AKz 1056/03 – instytucja zawieszenia postępowania polega na wstrzymaniu jego biegu na czas wyznaczony trwaniem przeszkody37.
Poglądy te znajdują pełne w oparcie w treści art. 22 § 1 k.p.k., albowiem
przepis ten wyraźnie mówi o „zawieszeniu” postępowania, nie o jego „zakończeniu”. „Zawieszenie” postępowanie nie jest zatem toŜsame, bo nie
moŜe być, z jego „zakończeniem”. Nieprawidłowe jest więc utoŜsamienie
zawieszenia postępowania z jego zakończeniem38. PowyŜszych uwag,
w odniesieniu do postępowania przygotowawczego (zarówno śledztwa, jak
i dochodzenia), nie podwaŜa treść art. 331 § 1 k.p.k. Przepis ten stanowi, Ŝe
w ciągu 14 dni od daty zamknięcia śledztwa albo od otrzymania aktu oskarŜenia sporządzonego przez Policję w dochodzeniu, prokurator sporządza
akt oskarŜenia lub zatwierdza akt oskarŜenia sporządzony przez Policję
w dochodzeniu i wnosi go do sądu albo sam wydaje postanowienie o umorzeniu, o zawieszeniu albo o uzupełnieniu śledztwa lub dochodzenia.
Z przepisu tego nie wynika, Ŝe zawieszenie postępowania przygotowawcze-
33
Z. G o s t y ń s k i, Zawieszenie postępowania w nowym ustawodawstwie karnoprocesowym,
(w:) Nowa kodyfikacja karna. Kodeks postępowania karnego. Krótkie komentarze, nr 3,
34
J. G r a j e w s k i, (w:) J. G r a j e w s k i, L. K. P a p r z y c k i, S. S t e i n b o r n, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, t. I, Kantor Wydawniczy Zakamycze, Kraków 2006, s. 128.
35
J. G r a j e w s k i, Przebieg procesu karnego, Warszawa 2004, s. 86.
36
S. S t a c h o w i a k, (w:) T. N o w a k, S. S t a c h o w i a k, Prawo karne procesowe. Dynamika
postępowania, Poznań 1999, s. 51.
37
KZS 2004, nr 6, poz. 60.
38
S. W a l t o ś, Proces…, op. cit., s. 500.
Prokuratura
i Prawo 3, 2011
55
C. P. Kłak
go jest formą jego zakończenia39. Przepis ten przewiduje moŜliwość zawieszenia śledztwa przez prokuratora po jego zamknięciu, w sytuacji, gdy prokurator uzna, Ŝe zachodzą przesłanki, o których mowa w art. 22 § 1 k.p.k.,
a zatem brak jest podstaw do zakończenia postępowania. Prokurator moŜe
równieŜ zawiesić dochodzenie (art. 331 § 1 k.p.k.), jeŜeli uzna, Ŝe brak jest
podstaw do zatwierdzenia aktu oskarŜenia sporządzonego przez Policję
i wniesienia go do sądu, a zachodzą podstawy do zawieszenia postępowania. Jak podnosi się w doktrynie, zawieszenie postępowania w oparciu o art.
331 § 1 k.p.k. nie jest formą zakończenia postępowania przygotowawczego,
lecz sprowadza się do wprowadzenia postępowania w stan „uśpienia”, konieczny ze względu na niemoŜność jego kontynuowania i zakończenia40.
Uwzględniając powyŜsze uwagi, naleŜy przyjąć, Ŝe wniesienie skargi na
przewlekłość w trakcie zawieszenia postępowania prowadzi do obowiązku
jej rozpoznania przez właściwy sąd. Fakt, Ŝe postępowanie jest zawieszone,
nie podwaŜa powyŜszej tezy, w szczególności fakt zawieszenia postępowania nie czyni niemoŜliwym rozpoznania skargi. Skoro skarga ma przeciwdziałać przewlekłości, a moŜe być ona np. wynikiem nie podjęcia zawieszonego postępowania, mimo ustania przeszkody uniemoŜliwiającej jego kontynuowanie, to zasadne jest zdyscyplinowanie sądu rozpoznającego sprawę
albo prokuratora nadzorującego lub prowadzącego postępowanie, będące
następstwem wniesienia i rozpoznania skargi. W doktrynie nie budzi wątpliwości fakt, Ŝe po ustaniu przeszkody uzasadniającej zawieszenie postępowanie musi być ono niezwłocznie (natychmiast) podjęte41.
Na koniec powyŜszych rozwaŜań warto zwrócić uwagę na jeszcze jedną
okoliczność. Ani ustawa z dnia 17 czerwca 2004 r., ani kodeks postępowania karnego nie przewidują instytucji „zawieszenia”, czy teŜ „wstrzymania”
biegu terminu procesowego dla strony, jak równieŜ „spoczywania” tego terminu. W takim przypadku, tj. wobec braku wyraźnego rozwiązania ustawowego, terminy procesowe dla stron określone kalendarzowo biegną mimo
zawieszenia postępowania i nie jest moŜliwe przyjęcie, Ŝe ulegają „przerwaniu”, „zawieszeniu”, czy teŜ „spoczywaniu”42. Skoro takiego rozwiązania nie
zna ustawa, to nie moŜe być ono „stworzone” w drodze wykładni prawa,
zwłaszcza Ŝe sprzeciwia się temu cel skargi na przewlekłość postępowania.
39
J. T y l m a n, Postępowanie przygotowawcze w procesie karnym, Warszawa 1998, s. 230.
P. H o f m a ń s k i, E. S a d z i k, K. Z g r y z e k, Kodeks…, op. cit., t. II, s. 230; M. K l e j n o w s k a, Z. S o b o l e w s k i, (w:) G. A r t y m i a k, M. K l e j n o w s k a, C. P. K ł a k, A. M a s ł o w s k a, Z. S o b o l e w s k i, P. K. S o w i ń s k i, Proces karny. Część szczególna, Warszawa 2007,
s. 45.
41
J. G r a j e w s k i, (w:) J. G r a j e w s k i, L. K. P a p r z y c k i, S. S t e i n b o r n, Kodeks…,
op. cit., s. 128.
42
I. N o w i k o w s k i, Terminy..., op. cit., s. 114.
40
56
Prokuratura
i Prawo 3, 2011
Wniesienie skargi niedopuszczalnej na podstawie art. 14 ustawy
Skarga niedopuszczalna na podstawie art. 14 ustawy w kaŜdym przypadku jest odrzucana. Taki wniosek wynika z wyraźnego brzmienia art. 9 ust. 2
ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. Sąd „odrzuca” skargę niedopuszczalną na
podstawie art. 14 ustawy bez względu na charakter postępowania, w ramach którego została ona złoŜona. Ustawa w tym zakresie nie przewiduje
Ŝadnych odstępstw. Wobec wyraźnego brzmienia ustawy nie znajduje tu zastosowania art. 8 ust. 2 ustawy43. Skarga niedopuszczalna na podstawie
art. 14 ustawy jest więc w postępowaniu karnym odrzucana.
Sąd odrzuca skargę postanowieniem. Ustawa nie wymaga bowiem wydania wyroku (arg. ex art. 9 ust. 2). W takim przypadku, stosownie do treści
art. 93 § 1 k.p.k. w zw. z art. 8 ust. 2 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r., właściwą formą decyzji sądu jest zawsze postanowienie. Odrzucenie skargi nie
moŜe nastąpić zarządzeniem, to bowiem jest decyzją procesową prezesa sądu, przewodniczącego wydziału, przewodniczącego składu orzekającego albo
upowaŜnionego sędziego (art. 93 § 2 k.p.k.), a skoro ustawa zastrzega decyzję o odrzuceniu skargi dla sądu, to jest oczywiste, Ŝe decyzja w tym zakresie
nie moŜe nastąpić w tej formie – jeŜeli decyzja procesowa, niebędąca wyrokiem, naleŜy do sądu, a nie do organu wewnątrzsądowego, to zawsze musi
przybrać postać postanowienia44. Jak bowiem trafnie przyjmuje się w doktrynie, kwestia niewymagająca wydania postanowienia występuje wówczas, gdy
ustawa nie wymaga jej rozstrzygnięcia przez sąd – jeŜeli więc dana kwestia
zastrzeŜona została dla sądu, to nie jest moŜliwe wydanie zarządzenia45.
Sąd wydaje postanowienie w przedmiocie odrzucenia skargi na podstawie
art. 9 ust. 2 ustawy bez względu na to, czy „nowa” skarga została złoŜona
w postępowaniu przygotowawczym, czy teŜ w sądowym. Wprawdzie zgodnie
z treścią art. 93 § 3 k.p.k. w postępowaniu przygotowawczym postanowienie
i zarządzenia wydaje prokurator oraz inny uprawniony organ, a sąd w wypadkach przewidzianych w ustawie, co moŜe sugerować, Ŝe w postępowaniu
przygotowawczym moŜliwe jest wydanie przez sąd zarządzenia46, niemniej
jednak taka wykładnia jest błędna – w postępowaniu przygotowawczym, ilekroć ustawa wymaga podjęcia decyzji przez sąd, wydaje on postanowienie,
albowiem z jednej strony ustawa nie wymaga wydania w postępowaniu przygotowawczym wyroku (arg. ex art. 93 § 1 k.p.k.), a z drugiej wyraźnie wyklucza wydawanie zarządzeń przez sąd (arg. ex art. 93 § 2 k.p.k.)47. Sąd moŜe
jedynie wydać wyrok albo postanowienie, nie wydaje natomiast zarządzeń,
43
Por. P. G ó r e c k i, S. S t a c h o w i a k, P. W i l i ń s k i, Skarga…, op. cit., s. 88.
T. G r z e g o r c z y k, Kodeks…, op. cit., s. 291.
45
P. H o f m a ń s k i, E. S a d z i k, K. Z g r y z e k, Kodeks…, op. cit., t. I, s. 511.
46
Zob. T. G r z e g o r c z y k, Kodeks…, op. cit., s. 291.
47
Ibidem, s. 512.
44
Prokuratura
i Prawo 3, 2011
57
C. P. Kłak
równieŜ w postępowaniu przygotowawczym48. Pogląd ten nie budzi Ŝadnych
wątpliwości w orzecznictwie Sądu NajwyŜszego – w postanowieniu z dnia
20 sierpnia 2003 r. SN wyraźnie podkreślił, Ŝe zgodnie z art. 93 § 2 k.p.k., kodeks postępowania nie przewiduje moŜliwości wydawania zarządzeń przez
sąd, a zarządzenie władny jest wydać jedynie prezes sądu, przewodniczący
wydziału, przewodniczący składu orzekającego albo upowaŜniony sędzia49.
W konsekwencji, takŜe w postępowaniu przygotowawczym, sąd wydaje
w przedmiocie odrzucenia skargi postanowienie (arg. ex art. 93 § 1 i 2 k.p.k.
w zw. z art. 8 ust. 2 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r.).
Pojawia się pytanie, jaki sąd uprawniony jest do odrzucenia skargi niedopuszczalnej na podstawie art. 14 ustawy? Jak wynika bowiem z treści art. 9
ust. 2 ustawy, czyni to „sąd” i ustawa w tym przepisie nie posługuje się określeniem „sąd właściwy do rozpoznania skargi”, tak jak to czyni w art. 9 ust. 1
ustawy, czy teŜ art. 10 ust. 1 ustawy. Kierując się kwestiami czysto językowymi moŜna by dojść do wniosku, Ŝe „sąd”, o którym mowa w art. 9 ust. 2
ustawy, to nie „sąd właściwy do rozpoznania sprawy”, albowiem racjonalny
ustawodawca takiego rozwiązania nie wprowadził w tym przepisie, w innych
natomiast tak uczynił. Kierując się tymi względami, M. Romańska wyraziła
pogląd, Ŝe jeŜeli uprawnienie do odrzucenia skargi, ze względu na braki
elementów, o jakich mowa w art. 6 ust. 2 ustawy, zastrzeŜone zostało wyłącznie na rzecz sądu właściwego do rozpoznania skargi (art. 9 ust. 1), to juŜ
uprawnienie do odrzucenia skargi wniesionej przez nieuprawniony podmiot
albo niedopuszczalnej na podstawie art. 14 ustawy przyznane zostało „sądowi”, z czego moŜna wyprowadzić wniosek, Ŝe przysługuje zarówno sądowi
właściwemu do rozpoznania skargi, jak i temu, za pośrednictwem którego
skarga jest składana50. Problem polega jednak na tym, Ŝe ustawa z dnia
17 czerwca 2004 r. równieŜ w innych przepisach posługuje się pojęciem
„sąd”, nie precyzując, Ŝe chodzi o „sąd właściwy do rozpoznania sprawy”,
ale nie ulega wątpliwości, Ŝe pojęcie to odnosi się do „sądu właściwego do
rozpoznania sprawy”. I tak: art. 12 ust. 1 stanowi, Ŝe „sąd” niezasadną skargę oddala, a art. 13 ust. 1 zobowiązuje „sąd” do doręczenia orzeczenia
uwzględniającego skargę. W obu wskazanych przepisach „sąd” to „sąd właściwy do rozpoznania skargi”, gdyŜ tylko ten sąd władny jest rozpoznać
skargę i wydać w jej przedmiocie orzeczenie merytoryczne, jak równieŜ to
ten sąd doręcza odpis orzeczenia uwzględniającego skargę, po jej rozpoznaniu, gdyŜ zawsze orzeczenie doręcza ten organ, który je wydał. To za48
L. K. P a p r z y c k i, (w:) J. G r a j e w s k i, L. K. P a p r z y c k i, S. S t e i n b o r n, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, pod red. J. G r a j e w s k iego, Kantor Wydawniczy Zakamycze, Kraków 2006, s. 331; A. S a k o w i c z, (w:) K. T. B o r a t y ń s k a, A. G ó r s k i, A. S a k o w i c z, A. W a Ŝ n y, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Warszawa 2007, s. 243.
49
Postanowienie SN z dnia 20 sierpnia 2003 r., sygn. III KZ 28/03, LEX nr 80305.
50
58
Prokuratura
i Prawo 3, 2011
tem nie sam termin uŜyty przez prawodawcę decyduje o tym, jaki sąd właściwy jest do odrzucenia skargi w oparciu o art. 9 ust. 2 ustawy, lecz wynikające z przepisów ustawy załoŜenie ustawodawcy co do właściwości sądu
w danym przypadku. Jak wynika z art. 7 ustawy, sąd lub prokurator, do którego wniesiono skargę, przedstawia ją niezwłocznie sądowi właściwemu
wraz z aktami sprawy, której skarga dotyczy. Ustawodawca wyraźnie zatem
przesądził, jaką rolę spełnia sąd lub prokurator, do którego wniesiono skargę, i z przyjętego rozwiązania nie wynika bynajmniej, Ŝe organ, do którego
wniesiono skargę, władny jest podjąć wobec niej decyzję w przedmiocie dopuszczalności. Jak trafnie podkreślił Sąd NajwyŜszy w wyroku z dnia
31 marca 2005 r., sygn. IV KZ 9/05, sąd rozpoznający skargę jest wyłącznie
uprawniony do zbadania warunków formalnych złoŜonej skargi, a rola sądu,
do którego złoŜono skargę, sprowadza się tylko do przyjęcia tego pisma
i niezwłocznego przekazania go wraz z aktami sprawy sądowi właściwemu
w myśl art. 4 ustawy51. Pogląd wyraŜony przez Sąd NajwyŜszy zyskał akceptację w doktrynie, gdzie podkreślono, Ŝe organ, do którego wnosi się skargę,
nie ma prawa dokonywać Ŝadnych czynności dotyczących skargi, w tym kontrolować spełnienia przez nią wymogów formalnych52. Obowiązek „niezwłocznego” przekazanie skargi wraz z aktami postępowania eliminuje moŜliwość
badania przez ten organ spełnienia przez skargę jakichkolwiek wymogów formalnych, w tym dopuszczalności jej wniesienia. Rola organu, do którego wniesiono skargę, ogranicza się zatem wyłącznie do przekazania skargi wraz
z aktami sprawy sądowi właściwemu do rozpoznania skargi. W konsekwencji,
to sąd właściwy do rozpoznania skargi jest „sądem” w rozumieniu art. 9 ust. 2
ustawy, a zatem to sąd właściwy do rozpoznania skargi jest wyłącznie władny
odrzucić ją w oparciu wskazany przepis.
Wniesienie „nowej skargi” a orzeczenie w przedmiocie „poprzedniej” skargi
Wniesienie „nowej” skargi moŜliwe jest zarówno w przypadku, gdy
„pierwsza” skarga uznana została za zasadną, tj. stwierdzono, Ŝe w danym
postępowaniu zaistniała przewlekłość, jak równieŜ w przypadku, gdy skarga
ta została oddalona, tj. uznano ją za niezasadną. Taki wniosek wynika z treści art. 14 w zw. z art. 12 ust. 1 i 2 ustawy.
JeŜeli „nowa” skarga została wniesiona w postępowaniu, w którym
stwierdzono w wyniku rozpoznania „poprzedniej” skargi przewlekłość postę51
52
OSP 2005, nr 11, poz. 134.
M. K ł o p o c k a, Skarga na przewlekłość w postępowaniu sądowym (ze szczególnym
uwzględnieniem przepisów postępowania karnego), (w:) Nowa kodyfikacja prawa karnego,
pod red. L. B o g u n i, t. XIX, Wrocław 2006, s. 160.
Prokuratura
i Prawo 3, 2011
59
C. P. Kłak
powania, to rozpoznaniu podlega okres po wydaniu tego rozstrzygnięcia do
czasu złoŜenia skargi. Sąd rozpoznający „nową” skargę nie jest władny ponownie badać okresu poprzedzającego wniesienie „pierwszej skargi”, ten
bowiem został juŜ bowiem oceniony w kontekście „przewlekłości postępowania” w poprzednim postępowaniu w przedmiocie skargi i orzeczenie to nie
podlega Ŝadnej weryfikacji, w szczególności w następstwie złoŜenia „nowej
skargi”. Ustawa nie przewiduje bowiem moŜliwości ponownego badania
okresu postępowania, który był juŜ zakwestionowany w ramach skargi na
przewlekłość postępowania. Tak samo, jeŜeli „nowa” skarga została wniesiona w sprawie, w której „poprzedniej” skarga nie została uwzględniona.
Nie jest więc dopuszczalne w Ŝadnym wypadku „badanie” tego okresu,
który był juŜ przedmiotem analizy w ramach postępowania w przedmiocie
skargi, choć orzeczenie w przedmiocie „pierwszej” skargi moŜe mieć wpływ
na treść orzeczenia w przedmiocie „nowej skargi”. JeŜeli „poprzednia” skarga została uwzględniona, a mimo to nadal postępowanie cechuje się opieszałością, przy czym wydane przez sąd rozpoznający skargę zalecenia podjęcia czynności w wyznaczonym terminie nie zostały wykonane lub zostały
wykonane częściowo (połowicznie), jest to okoliczność rzutująca na orzeczenie w przedmiocie „nowej” skargi – postępowanie nadal jest bowiem
prowadzone przewlekle, mimo wskazania na konieczność jego sprawnego
prowadzenia, w tym rzutuje równieŜ na wysokość przyznanej „sumy pienięŜnej” w oparciu o art. 12 ust. 4 ustawy.
Podsumowując: sąd rozpoznający „nową” skargę, oceniając zasadność
zarzutów odnośnie do przebiegu aktualnie toczącego się postępowania, zobowiązany jest do oceny przewlekłości w kontekście wcześniejszych zarzutów, co oczywiście nie moŜe prowadzić do orzekania co do przewlekłości za
okres obejmujący uprzednie orzeczenie53. W takim bowiem przypadku, oceniając przebieg postępowania po wydaniu orzeczenia w przedmiocie „pierwszej” skargi, sąd rozpoznający „nową” skargę zapozna się z całym przebiegiem postępowania, a przyczyny przewlekłości mogą tkwić w działaniach lub
bezczynności zaistniałych w poprzednim, juŜ osądzonym, okresie. Nie jest to
ponowne badanie tego okresu, ale rzetelna ocena stanu, w tym jego przyczyn, który jest aktualnie przedmiotem analizy.
W tym miejscu warto przytoczyć pogląd wyraŜony przez Europejski Trybunał Praw Człowieka, który wyraził tezę, Ŝe jeŜeli skarga została ponowiona, to sąd ma obowiązek ocenić cały okres trwania procedury, a nieprawidłowe jest uznawanie, Ŝe skoro w pierwszej skardze stwierdzono brak przewlekłości, to pojawia się res iudicata, wyłączająca moŜliwość brania pod
uwagę okresu ocenionego przy rozpatrywaniu pierwszej skargi54.
53
54
P. G ó r e c k i, S. S t a c h o w i a k, P. W i l i ń s k i, Skarga…, op. cit., s. 89.
Wyrok ETPC w sprawie Swat v. Polska, nr skargi 13545/03; publikacja na stronie
www.echr.coe.int.
60
Prokuratura
i Prawo 3, 2011
Pogląd ten wydaje się kategoryczny i wynika z niego, Ŝe oceniając zasadność zarzutów podniesionych w „nowej” skardze sąd zobowiązany jest
badać równieŜ okres, który został oceniony przy rozpoznawaniu pierwszej
skargi. Niezbędna jest jednak rzetelna analiza stanowiska Trybunału, zawartego w uzasadnieniu wydanego wyroku, albowiem zagadnienie, którym zajął
się Trybunał ma bardzo duŜe znaczenie praktyczne.
Dokłada analiza orzeczenia Trybunału pozwala na sformułowanie tezy,
Ŝe oceniając ponowną skargę na przewlekłość postępowania („nową” skargę), sąd zobowiązany jest ocenić, czy przyczyny przewlekłości nie tkwią
w działaniach lub ich braku, które miały miejsce w okresie juŜ ocenionym
w ramach postępowania w przedmiocie „poprzedniej” skargi, prowadząc do
przewlekłości na obecnym etapie procesu. Nie jest to jednak w Ŝadnej mierze ponowne badanie okresu juŜ ocenionego przy rozpatrywaniu „pierwszej”
skargi, lecz ocena tego, co stało się przyczyną opóźnień w postępowaniu
toczącym się po rozpoznaniu skargi. W tym sensie istotnie nie występuje res
iudicata, albowiem sąd rozpoznający „nową” skargę władny jest odwołać się
do zdarzeń, które miały miejsce przed wydaniem orzeczenia w przedmiocie
„pierwszej” skargi w kontekście zarzutu przewlekłości w badanym obecnie
okresie, co nie oznacza jednak, Ŝe orzekając w przedmiocie „nowej” skargi,
władny jest objąć swym orzeczeniem takŜe okres oceniony przy rozpoznawaniu pierwszej skargi, czyli ocenić ten okres ponownie w sentencji orzeczenia. Ten okres został juŜ bowiem oceniony i ponowne orzekanie w tym
zakresie nie moŜe mieć miejsca. „Nowa” skarga nie moŜe więc prowadzić do
weryfikacji orzeczenia w przedmiocie „pierwszej” skargi i tego poglądu nie
kwestionuje w Ŝadnym punkcie swego orzeczenia Trybunał. W tym zakresie
występuje res iudicata. Trybunał w swym orzeczeniu nie wskazał na konieczność objęcia orzeczeniem w przedmiocie „nowej” skargi okresu juŜ rozpoznanego na skutek wniesienia „pierwszej” skargi, lecz uznał zasadność wzięcia
tego okresu pod rozwagę przy rozpoznaniu ponownej skargi. Takie stanowisko jest racjonalne, albowiem przyczyny przewlekłości mogą tkwić w okresie
juŜ osądzonym, doprowadzając w badanym okresie do przewlekłości.
W konsekwencji pogląd Trybunału nie pozostaje w sprzeczności z tezą
wyraŜoną na wstępie. Trybunał nie uznał bowiem, Ŝe rozpoznając „nową”
skargę, sąd zobowiązany jest ocenić cały przebieg postępowania, w tym
okres, który został juŜ osądzony, lecz, iŜ oceniając ponowną skargę, niezbędne jest dokładne ustalenie przyczyn opóźnień w okresie, który jest aktualnie badany, co moŜe oznaczać konieczność sięgnięcia do okoliczności,
który wystąpiły w okresie juŜ ocenionym.
Prokuratura
i Prawo 3, 2011
61
C. P. Kłak
Termin przewidziany w art. 14 ustawy a uznanie „przewlekłości postępowania”
W doktrynie sformułowano pogląd, Ŝe ustawodawca w art. 14 ustawy
z dnia 17 czerwca 2004 r. w istocie uznał a priori za przewlekłe postępowanie, które trwa 12 miesięcy55.
Pogląd ten, z powołaniem się właśnie na treść art. 14 ustawy, zyskał akceptację w orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego. I tak, w postanowieniu z dnia 4 czerwca 2008 r., sygn. I OPP 20/08, NSA uznał, Ŝe
ustawa z dnia 17 czerwca 2004 r. nie określa wprost, jaki okres oczekiwania
na rozpoznanie sprawy naleŜy uznać za nieuzasadnioną zwłokę, jednakŜe,
zgodnie z art. 14 ustawy, ponowna skarga na przewlekłość postępowania
w tej samej sprawie moŜe być wniesiona po upływie 12 miesięcy, co oznacza, Ŝe ustawodawca uznał za przewlekłe postępowanie, które z przyczyn
nieuzasadnionych trwa dłuŜej niŜ 12 miesięcy56. W innym postanowieniu,
z dnia 24 kwietnia 2008 r., sygn. I OPP 16/08, NSA uznał, Ŝe co do zasady
postępowanie sądowe jest przewlekłe, jeŜeli toczy się ponad 12 miesięcy,
takŜe w uzasadnieniu odwołując się do treści art. 14 ustawy57.
Odnosząc się do tych poglądów, zauwaŜyć naleŜy, Ŝe art. 14 ustawy
w Ŝadnej mierze nie formułuje kryteriów „przewlekłości postępowania” w rozumieniu ustawy. Wskazane w nim terminy ograniczają czasowo moŜliwość
wystąpienia z nową skargą przez tego samego skarŜącego, a zatem dyspozycja tego przepisu dotyczy kwestii formalnej. Z przepisu tego nie wynika, Ŝe
upływ terminów w nim wskazanych przesądza o wystąpieniu w danej sprawie przewlekłości, tj. nie moŜna uznać, Ŝe postępowanie przewlekłe, to postępowanie, które toczy się ponad 12 miesięcy, a w przypadku postępowania egzekucyjnego lub innego zmierzającego do wykonania orzeczenia, albo
postępowania przygotowawczego, w którym stosowane jest tymczasowe
aresztowanie, to postępowanie trwające ponad 6 miesięcy. W konsekwencji
nie jest moŜliwe przyjęcie, Ŝe upływ wskazanych terminów oznacza, Ŝe wystąpiła przewlekłość w rozumieniu ustawy. Ustawa w art. 2 ust. 1 wyraźnie
wskazuje, Ŝe przewlekłe postępowanie, to postępowanie, które trwa dłuŜej
niŜ to konieczne dla wyjaśnienia tych okoliczności faktycznych i prawnych,
które są istotne dla rozstrzygnięcia sprawy, albo dłuŜej niŜ to konieczne dla
załatwienia sprawy egzekucyjnej lub innej dotyczącej wykonania orzeczenia
sądowego. W przepisie tym nie ma więc Ŝadnych sztywnych kryteriów czasowych, przesądzających a priori kwestię przewlekłości postępowania. Nie
55
B. D r a n i e w i c z, O pojęciu nieuzasadnionej zwłoki w ustawie o skardze na naruszenie
prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez niuzasadnionej zwłoki,
Radca Prawny 2005, nr 3, poz. 45.
56
LEX nr 479136.
57
LEX nr 479698.
62
Prokuratura
i Prawo 3, 2011
moŜna więc, opierając się na treści art. 14 ustawy, takich kryteriów czasowych formułować, zwłaszcza Ŝe przepis ten dotyczy kwestii formalnej, związanej z dopuszczalnością nowego złoŜenia skargi przez tego samego skarŜącego, a nie kwestii merytorycznej – kryteriów uznania postępowania za
przewlekłe. Warto wskazać, Ŝe w orzecznictwie Europejskiego Trybunału
Praw Człowieka nie określono sztywnych granic czasowych postępowania,
których przekroczenie mogłoby być automatycznie uznane za przewlekłość
postępowania. Jak trafnie podnosi się w doktrynie, o naruszeniu prawa do
rozpoznania sprawy „w rozsądnym terminie”, wynikającego z art. 6 ust. 1
Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, moŜna mówić dopiero na podstawie wszechstronnej analizy przebiegu
całego postępowania58.
Słusznie więc w doktrynie prezentowany jest pogląd, Ŝe art. 14 ustawy,
który formułuje kryteria uznania postępowania za przewlekłe, jest uznawany
za niezasadny, tj. nie mający oparcia w przepisach ustawy59. Skoro bowiem
ustawa nie przewiduje Ŝadnych terminów, po upływie których dane postępowania naleŜałoby uznać za przewlekłe, to nie jest moŜliwe stworzenia takowych w drodze wykładni prawa.
Termin przewidziany w art. 14 ustawy a Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności
Rozwiązanie przyjęte w art. 14 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r.,
w brzmieniu sprzed nowelizacji z dnia 20 lutego 2009 r., było przedmiotem
oceny ze strony Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu.
Trybunał, w decyzji z dnia 1 marca 2005 r. w sprawie Charzyński v. Polska60, uznał, Ŝe moŜliwość wniesienia „nowej” skargi po upływie roku od wydania orzeczenia w przedmiocie „pierwszej” skargi nie jest rozwiązaniem
nierozsądnym. Trybunał zaakceptował zatem ograniczenie moŜliwości wnoszenia skargi raz na rok, nie uznając takiego rozwiązania za nadmiernie restrykcyjne61. Stanowisko Trybunału naleŜy podzielić, albowiem przewidziane
w art. 14 ustawy ograniczenie czasowe co do wniesienia „nowej” skargi nie
pozbawia skarŜącego moŜliwości jej wniesienia, wymagając jedynie upływu
czasu między rozstrzygnięciem w przedmiocie „pierwszej” skargi a wniesie-
58
K. G o n e r a, Przewlekłość postępowania w sprawach cywilnych, Przegląd Sądowy 2005,
nr 11–12, s. 15.
59
P. G ó r e c k i, S. S t a c h o w i a k, P. W i l i ń s k i, Skarga…, op. cit., s. 88–89.
60
Decyzja ETPC z dnia 1 marca 2005 r. w sprawie Charzyński v. Polska, nr skargi 15212/03,
LEX nr 148857.
61
M. M. G ą s i o r o w s k a, Skuteczność skargi na przewlekłość postępowania w świetle Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, Palestra 2005, nr 5–6, s. 196.
Prokuratura
i Prawo 3, 2011
63
C. P. Kłak
niem kolejnej. Jednocześnie rozwiązanie to jest praktyczne, albowiem umoŜliwia niezakłócone prowadzenie postępowania co do istoty sprawy.
Warto w tym miejscu wskazać, Ŝe po nowelizacji z dnia 20 lutego 2009 r.
art. 14 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. róŜnicuje termin wniesienia „nowej”
skargi, przewidując rozwiązanie, Ŝe „nowa” skarga na przewlekłość postępowania przygotowawczego, w którym stosowane jest tymczasowe aresztowanie, moŜe być wniesiona po upływie 6 miesięcy. Odnośnie do postępowania na etapie sądowym takie rozwiązanie nie zostało wprowadzone. Przyjęte rozwiązanie nie jest prawidłowe i moim zdaniem narusza Konwencję
Europejską, o czym w dalszej części.
Niedopuszczalność złoŜenia nowej skargi na przewlekłość
postępowania sądowego
W przypadku skargi na przewlekłość postępowania sądowego skarŜący
moŜe złoŜyć nową skargę po upływie 12 miesięcy od daty wydania przez
sąd orzeczenia merytorycznego w przedmiocie skargi. Musi zatem upłynąć
co najmniej 12 miesięcy od daty wydania takiego orzeczenia, a ustawa nie
przewiduje w tym zakresie Ŝadnych wyjątków. Nawet w sprawie zawisłej
przed sądem, w której stosowane jest tymczasowe aresztowanie, złoŜenie
nowej skargi przez tego samego skarŜącego moŜe nastąpić po upływie
12 miesięcy, albowiem w odniesieniu do postępowania sądowego, w którym
stosowanie jest tymczasowe aresztowanie, ustawa nie wprowadza Ŝadnego
odstępstwa w tym zakresie, nie skraca więc w tym wypadku tego terminu.
Trafny jest więc pogląd, Ŝe kolejna skarga na przewlekłość postępowania
sądowego w tej samej sprawie moŜe być wniesiona przez tego samego
skarŜącego po upływie 12 miesięcy od daty wydania przez sąd orzeczenia
merytorycznego w przedmiocie skargi62.
postępowania przygotowawczego
Z treści art. 14 ustawy wyraźnie wynika, Ŝe złoŜenie nowej skargi na
przewlekłość postępowania przygotowawczego, w którym nie jest stosowane tymczasowe aresztowanie, moŜe mieć miejsce po upływie 12 miesięcy
od daty wydania przez sąd orzeczenia merytorycznego w przedmiocie skargi. Jedynie bowiem w odniesieniu do postępowania przygotowawczego,
w ramach którego stosowany jest środek zapobiegawczy w postaci tymczasowego aresztowania, ustawodawca wprowadza odstępstwo w kwestii ter62
Postanowienie NSA z dnia 24 czerwca 2005 r., sygn. I OPP 151/05, niepubl.
64
Prokuratura
i Prawo 3, 2011
minu wniesienia „nowej” skargi, tj. odstępuje od zasady, Ŝe „nowa” skarga
moŜe być wniesiona po upływie 12 miesięcy od daty wydania orzeczenia
merytorycznego w przedmiocie „pierwszej” skargi. Rozwiązanie przyjęte odnośnie do „nowej” skargi na przewlekłość postępowania przygotowawczego,
w którym nie jest stosowany środek zapobiegawczy w postaci tymczasowego aresztowania, jest więc takie samo, jak rozwiązanie przyjęte odnośnie do
„nowej” skargi na przewlekłość postępowania sądowego.
postępowania przygotowawczego, w którym stosowane jest
tymczasowe aresztowanie
ZłoŜenie „nowej” skargi w postępowaniu przygotowawczym, w którym
stosowane jest tymczasowe aresztowanie, moŜliwe jest po upływie 6 miesięcy od daty wydania merytorycznego orzeczenia w przedmiocie skargi.
Wskazane ograniczenie temporalne przewiduje więc termin krótszy niŜ
w przypadku „nowej” skargi na przewlekłość postępowania sądowego oraz
„nowej” skargi na przewlekłość postępowania przygotowawczego, w którym
nie jest stosowane tymczasowe aresztowanie. Ratio legis tego rozwiązania
wydaje się oczywiste – w postępowaniu, w którym stosowany jest najsurowszy środek zapobiegawczy, a więc tymczasowe aresztowanie, moŜliwość
złoŜenia „nowej” skargi nie moŜe być obwarowana takimi samymi ograniczeniami, co w postępowaniu, w którym środek ten nie jest stosowany.
Niewątpliwie przyjęte rozwiązanie jest słuszne, ale od razu rodzi się pytanie, czym róŜni się postępowanie przygotowawcze, w którym stosowane jest
tymczasowe aresztowanie od postępowania sądowego, w którym takŜe ten
środek zapobiegawczy jest stosowany. Z punktu widzenia osoby, wobec której środek ten jest stosowany, bez znaczenia jest etap postępowania, na którym jest on stosowany, w kaŜdym bowiem przypadku faktycznie osoba ta
pozbawiona jest wolności i skutki z tego faktu płynące są identyczne63. Dziwi
zatem rozróŜnienie dokonane przez ustawodawcę, zwłaszcza Ŝe orzecznictwo strasburskie jednolicie i konsekwentnie przyjmuje, iŜ postępowanie karne przeciwko oskarŜonemu, który jest tymczasowo aresztowany, powinno
63
Zob. szerzej: K. S t o c k a, Tymczasowe aresztowanie w świetle Europejskiej Konwencji
Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 1950 r., (w:) Nowa kodyfikacja prawa karnego,
pod red. L. B o g u n i, t. IX, Wrocław 2001, s. 181 i n.; Z. Ś w i d a, Prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego a stosowanie zatrzymania i tymczasowego aresztowania w procesie karnym, (w:) Prawa i wolności obywatelskie w Konstytucji RP, pod red. B. B a n a s z a k a
i A. P r e i s n e r a, Warszawa 2002, s. 752; R. A. S t e f a ń s k i, Tymczasowe aresztowanie
i związane z nim środki przymusu w nowym kodeksie postępowania karnego, (w:) Nowa kodyfikacja karna. Kodeks postępowania karnego. Krótkie komentarze, Warszawa 1997, s. 11.
Prokuratura
i Prawo 3, 2011
65
C. P. Kłak
toczyć się szczególnie sprawnie na kaŜdym etapie tego postępowania64.
W kaŜdej sprawie, bez względu na jej etap, w której stosowany jest najsurowszy środek zapobiegawczy, ograniczenie temporalne, związane z wniesieniem nowej skargi, powinno charakteryzować się łagodniejszym rygorem,
niŜ w sprawie, w której środek ten nie jest stosowany. Oczywiście, ten „złagodzony rygor” powinien obowiązywać wyłącznie wobec osoby, która jest
tymczasowo aresztowania, a nie mieć charakter generalny. Nie moŜna bowiem porównywać osoby pozbawionej wolności w ramach tymczasowego
aresztowania z sytuacją osoby, która tymczasowo aresztowania nie jest.
postępowania egzekucyjnego lub innego dotyczącego wykonania orzeczenia sądowego
W przypadku skargi na przewlekłość postępowania, złoŜonej w sprawie
egzekucyjnej lub innej zmierzającej do wykonania orzeczenia sądowego,
złoŜenie nowej skargi przez tego samego skarŜącego moŜe nastąpić po
upływie 6 miesięcy od wydania orzeczenia merytorycznego w przedmiocie
skargi. Ustawa nie przewiduje Ŝadnych wyjątków od przyjętego rozwiązania.
MoŜliwość wniesienia „nowej” skargi na przewlekłość a prawo
do złoŜenia skargi do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka
Treść art. 14 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. skłania do zadania pytania, czy warunkiem złoŜenia skargi do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu, i to pod rygorem uznania skargi złoŜonej do Trybunału
za niedopuszczalną, jest uprzednie złoŜenie „nowej” skargi na przewlekłość
postępowania? Niewątpliwie, Europejska Konwencja o Ochronie Praw
Człowieka i Podstawowych Wolności stanowi wyraźnie, Ŝe Trybunał moŜe
rozpatrywać sprawę po wyczerpaniu wszystkich środków odwoławczych
przewidzianych prawem wewnętrznym (art. 35 ust. 1 Konwencji), a skarga
indywidualna niespełniającą powyŜszego wymogu jest uznawana przez
Konwencję za niedopuszczalną, co powoduje, Ŝe nie moŜe być rozpoznana
merytorycznie (art. 35 ust. 4 Konwencji)65.
Jak wskazał Europejski Trybunał Praw Człowieka w wyroku z dnia
8 stycznia 2004 r. w sprawie Ayder i inni przeciwko Turcji, zasada wyczer64
J. P o ł a t y ń s k a, (w:) Prawo do rzetelnego procesu sądowego, (w:) L. K o b a, W. W a c ł a w c z y k (red.), Prawa człowieka. Wybrane zagadnienia i problemy, Warszawa 2009, s. 221.
65
A. B a j o ń c z yk, PodwaŜenie prawomocnego wyroku sądu karnego przez Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu. Próba zarysu zagadnienia, cz. II, Pelestra 2001, nr 7–8,
s. 124 i n.
66
Prokuratura
i Prawo 3, 2011
pania wszystkich środków odwoławczych przewidzianych przez prawo krajowe z art. 35 ust. 1 Konwencji obliguje tych, którzy zamierzają wnieść swą
sprawę przeciwko Państwu do międzynarodowego organu sądowego, jakim
jest Trybunał, do wykorzystania najpierw środków odwoławczych zapewnionych w krajowym systemie prawnym, nie ma jednakŜe obowiązku na mocy
art. 35 ust. 1 odwoływania się do środków, które są nieodpowiednie lub nieskuteczne66. W konsekwencji skarga do Europejskiego Trybunału Praw
Człowieka ma charakter subsydiarny i moŜe być wniesiona wyłącznie w sytuacji wyczerpania krajowych środków odwoławczych67. Subsydiarny charakter skargi do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu wynika z art. 13 i art. 35 ust. 1 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności68.
W innym judykacie Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu
podniósł, Ŝe na podstawie art. 35 ust. 1 Konwencji skarŜący powinien skorzystać w normalny sposób ze środków, które są dostępne i wystarczające
do uzyskania zadośćuczynienia za zarzucane naruszenia jego praw, przy
czym istnienie środków prawnych powinno być wystarczająco pewne, zarówno w praktyce, jak i w teorii, w przeciwnym razie środki obciąŜone będą
brakiem wymaganej dostępności i skuteczności69.
Celem zasady wyczerpania wszystkich środków odwoławczych przewidzianych w prawie krajowym z art. 35 ust. 1 Konwencji jest umoŜliwienie
Umawiającym się Państwom (stronom Konwencji) skorzystania z moŜliwości
rozwiązania sprawy poprzez ich własny system prawny, zanim będą do tego
zmuszone przed sądem międzynarodowym w oparciu o normy prawa międzynarodowego70. Państwo musi mieć zatem moŜliwość naprawienia we
własnym zakresie, w granicach swego systemu prawnego, domniemanego
66
Wyrok ETPC z dnia 8 stycznia 2004 r. w sprawie Ayder i inni v. Turcja, nr skargi 23656/94,
LEX nr 100314; decyzja ETPC z dnia 29 czerwca 1999 r. w sprawie Dewizka v. Polska,
nr skargi 38670/97, LEX nr 41099; A. K a l i c k a - M i k o ł a j c z y k, Postępowanie przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka w trybie skargi indywidualnej, (w:) Nowa kodyfikacja
prawa karnego, pod red. L. B o g u n i, t. XII, Wrocław 2003, s. 180.
67
Wyrok ETPC w sprawie Dania v. Turcja z dnia 8 czerwca 1999 r., nr skargi 34382/97, LEX
nr 147299; wyrok ETPC z dnia 20 stycznia 2009 r. w sprawie Czarnowski v. Polska, nr skargi 28586/03, publikacja na stronie www.ms.gov.pl.
68
W. H e r m e l i ń s k i, Skuteczny środek zaskarŜenia przewlekłości postępowań sądowych,
Palestra 2002, nr 3–4, s. 12.
69
Decyzja ETPC z dnia 9 października 2003 r. w sprawie Szott-Medyńska v. Polska, nr skargi
47414/99, LEX nr 81427; wyrok ETPC z dnia 23 września 2004 r. w sprawie Rachevi v. Bułgaria, nr skargi 47877/99, LEX nr 141528; wyrok ETPC z dnia 6 maja 2003 r. w sprawie
Kleyn i inni v. Holandia, nr skargi 39343/98, LEX nr 78239; decyzja ETPC z dnia 7 czerwca
2001 r. w sprawie H.D. v. Polska, nr skargi 33310/96, LEX nr 50243.
70
Decyzja ETPC z dnia 21 stycznia 2003 r. w sprawie Jasiński v. Polska, nr skargi 30865/96,
LEX nr 56998; decyzja ETPC z dnia 6 lipca 1999 r. w sprawie Fuchs v. Polska, nr skargi
33870/96, LEX nr 41101.
Prokuratura
i Prawo 3, 2011
67
C. P. Kłak
naruszenia na szkodę jednostki71. JednakŜe, chociaŜ art. 35 ust. 1 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności wymaga, by skargi wniesione do Trybunału zostały przedłoŜone wcześniej właściwemu organowi krajowemu, przy czym w ocenie Europejskiego Trybunału
Praw Człowieka artykuł ten nie wymaga uciekania się do środków, które są
nieodpowiednie lub nieskuteczne72. W konsekwencji, zanim zostanie skierowana skarga do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, niezbędne jest
skorzystanie z krajowego środka odwoławczego, który charakteryzuje się
dostępnością i skutecznością73.
Podsumowując: zgodnie z art. 35 ust. 1 Konwencji, Trybunał moŜe jedynie zająć się sprawą po wyczerpaniu środków odwoławczych dostępnych
w prawie krajowym74. Brak wyczerpania krajowych środków odwoławczych
dostępnych w prawie krajowym, czego wymaga art. 35 ust. 1 Konwencji,
prowadzi do odrzucenia skargi złoŜonej do Trybunału (art. 35 ust. 4 Konwencji)75. Mimo Ŝe art. 35 ust. 1 Konwencji wymaga, aby skargi, które mają
zostać wniesione do Trybunału, zostały najpierw przedstawione właściwemu
organowi krajowemu, nie wymaga on, w przypadkach, w których prawo krajowe zapewnia szereg równoległych środków w róŜnych gałęziach prawa, by
osoba zainteresowana, spróbowawszy uzyskać zadośćuczynienie w drodze
jednego z tych środków, musiała koniecznie wykorzystać wszystkie inne
sposoby76.
Jak podkreślono w doktrynie, poniewaŜ Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności wymaga wyczerpania skutecznego środka krajowego (effective remedium), przeto wydaje się, Ŝe
w razie złoŜenia jednej krajowej skargi naleŜy przyjąć, Ŝe spełniony jest warunek art. 35 ust. 1 Konwencji i moŜna bez ryzyka uznania skargi za niedopuszczalną składać następnie skargę do Trybunału w Strasburgu, tj. warunkiem dopuszczalności skargi do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka
71
Decyzja EKPC z dnia 2 września 1959 r. w sprawie Schouw Nielsen v. Dania, nr skargi
343/57, Yearbook 2/412; H. B a j o r e k - Z i a j a, Skarga do Europejskiego Trybunału Praw
Człowieka oraz skarga do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, Warszawa 2006, s. 28.
72
Wyrok ETPC z dnia 21 grudnia 2000 r. w sprawie Egzem v. Cypr, nr skargi 30873/96, LEX
nr 76551.
73
Wyrok ETPC z dnia 1 marca 2007 r. w sprawie Tonsbergs Blad AS i Haukom v. Norwegia,
nr skargi 510/04, LEX nr 248813.
74
Wyrok ETPC z dnia 7 czerwca 2005 r. w sprawie Fuklev v. Ukraina, nr skargi 71186/01, LEX
nr 153348.
75
Wyrok ETPC z dnia 8 grudnia 2005 r. w sprawie A. Wawrzynowicz i W. Wawrzynowicz v.
Polska, nr skargi 73192/01, LEX nr 166146; decyzja ETPC z dnia 4 maja 2004 r. w sprawie
Gołek v. Polska, nr skargi 31330/02, LEX nr 121754.
76
Wyrok ETPC z dnia 8 listopada 2005 r. w sprawie Kaniowski v. Polska, nr skargi 38049/02,
LEX nr 165648; decyzja ETPC z dnia 13 listopada 2003 r. w sprawie Olszewski v. Polska,
nr skargi 55264/00, LEX nr 81430.
68
Prokuratura
i Prawo 3, 2011
nie jest uprzednie złoŜenie „nowej” skargi w rozumieniu art. 14 ustawy77.
Stanowisko to koresponduje z poglądem wyraŜonym przez L. Garlickiego,
który wskazał, Ŝe jednorazowe wykorzystanie „skargi przewlekłościowej”
stanowi konieczną, a zarazem formalną, przesłankę dopuszczalności skargi
do Trybunału78.
Europejski Trybunał Praw Człowieka w swym orzecznictwie przyjął, Ŝe
wystarczające jest jednorazowe wniesienie „skargi przewlekłościowej” przed
sądem polskim i – w razie niepowodzenia – nie ma konieczności jej ponawiania, nawet, gdy stanie się to formalnie moŜliwe79. Trybunał wskazał równieŜ, Ŝe w razie wniesienia „skargi przewlekłościowej”, w przypadku jej niepowodzenia, nie ma juŜ konieczności wszczynania postępowania w oparciu
o art. 417 k.c.80.
Z zaprezentowanego orzecznictwa, które w tym zakresie jest spójne,
konsekwentne i jednolite, wynika zatem, Ŝe wniesienie skargi na przewlekłość postępowania spełnia kryterium, o którym mowa w art. 35 ust. 1 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności,
a zatem nie jest, co do zasady, konieczne ponowne sięgnięcie po ten instrument (złoŜenie „nowej” skargi), nawet w sytuacji, gdy taka moŜliwość
formalnie istnieje. Jedynie w przypadku, w którym postępowanie toczy się
przed kolejną instancją, a złoŜona skarga („pierwsza skarga”) dotyczyła postępowania juŜ zakończonego, w przypadku, gdy skarŜący kwestionuje
przebieg postępowania przed wszystkimi instancjami, ale nie złoŜył uprzednio skargi na przewlekłość postępowania na tym etapie, tj. przed tą drugą
instancją, w tym zakresie skarga moŜe być uznana przez Trybunał za niedopuszczalną z racji nie wykorzystania dostępnego środka odwoławczego
w prawie krajowym81. W konsekwencji ponowienie skargi na przewlekłość
postępowania jest warunkiem złoŜenia skargi do Trybunału w sytuacji, gdy
skarŜący zarzuca przewlekłość całości postępowania, a złoŜona przez niego
„poprzednia” skarga dotyczyła tylko postępowania przed jedną instancją.
Zaprezentowane stanowisko doktryny oraz korespondujące z nim
orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka naleŜy uznać za zasadne. Art. 35 ust. 1 Konwencji wymaga wyczerpania drogi krajowej przed
77
Z. C i c h o ń, Krajowa skarga na brak rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki jako
środek wyczerpujący postępowanie krajowe przed złoŜeniem skargi do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka na nierozpoznanie sprawy w rozsądnym terminie, Palestra 2005,
nr 9–10, s. 146.
78
L. G a r l i c k i, Przewlekłość…, op. cit., s. 35.
79
Wyrok ETPC z dnia 16 stycznia 2007 r. w sprawie Wolf v. Polska, nr skargi 15667/03; cyt.
za: L. G a r l i c k i, ibidem.
80
Wyrok ETPC z dnia 10 października 2006 r. w sprawie Cichla v. Polska, nr skargi 18036/03;
wyrok ETPC z dnia 23 stycznia 2007 r. w sprawie Jagiełło v. Polska, nr skargi 59738/00; cyt.
za: L. G a r l i c k i, ibidem.
81
L. G a r l i c k i, ibidem i cytowane tam orzecznictwo strasburskie.
Prokuratura
i Prawo 3, 2011
69
C. P. Kłak
wniesieniem skargi do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. W sytuacji,
gdy uprawniony podmiot skorzysta ze skargi na przewlekłość postępowania,
niewątpliwie sięga po przewidziany prawem środek krajowy, mający na celu
ochronę jego prawa do rozpoznania sprawy w „rozsądnym terminie”, stosownie do wymogu zawartego w art. 13 Konwencji – wniesienie tej skargi
jest warunkiem sine qua non przed wystąpieniem do Trybunału z zarzutem
naruszenia art. 6 ust. 1 Konwencji82. JeŜeli skarga zakończy się niepowodzeniem – całkowitym lub częściowym, to skarŜący moŜe wnieść skargę do
Trybunału, albowiem wykorzystał dostępny dla niego w ramach wewnętrznego porządku prawnego instrument ochrony jego prawa, gwarantowanego
Konwencją. Tym samym, aby wnieść skargę do Trybunału, nie jest wymagane wniesienie „nowej” skargi w rozumieniu art. 14 ustawy. Jak podkreślono w orzecznictwie strasburskim, wymóg wyczerpania krajowych środków
odwoławczych powinien być stosowany z pewną elastycznością i bez zbytniego formalizmu. Wystarczy, aby zarzuty, które później mają znaleźć się
w skardze, zostały podniesione przynajmniej co do istoty oraz zgodnie z warunkami formalnymi i w terminach określonych przez prawo krajowe83. Stanowisko to jest konsekwentnie prezentowane w orzecznictwie Europejskiego
Trybunału Praw Człowieka84.
JeŜeli więc sprawa trafi do wyŜszej instancji i postępowanie na tym etapie
takŜe, według strony, będzie charakteryzowało się przewlekłością, aby skutecznie złoŜyć skargę do Trybunału odnośnie do całego przebiegu postępowania, która spełniać będzie wymogi, o których mowa w art. 35 ust. 1 Konwencji, niezbędne będzie uprzednie złoŜenie „nowej” skargi, kwestionującej
przebieg postępowania przed drugą instancją, gdyŜ wtedy dochodzi do
sformułowania zarzutów odnośnie do przewlekłości tego etapu postępowania (co do istoty), czego wymaga art. 35 ust. 1 Konwencji. Takie stanowisko
zaprezentował Europejski Trybunał Praw Człowieka w wyroku z dnia
18 września 2007 r. w sprawie Becova przeciwko Słowacji85.
W sytuacji, gdy zarzut skargi do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka dotyczył będzie jedynie postępowania przed organem pierwszej instancji,
a nie całości postępowania w sprawie, nie ma konieczności wniesienia „no82
M. B a l c e r z a k, (w:) B. G r o n o w s k a, T. J a s u d o w i c z, M. B a l c e r z a k, M. L i b i s z e w s k i, R. M i z e r s k i, Prawa człowieka i ich ochrona, Toruń 2005, s. 151.
83
Orzeczenie EKPC z dnia 6 listopada 1980 r. w sprawie Guazzardi v. Włochy; orzeczenie
EKPC z dnia 13 marca 1991 r. w sprawie Cardot v. Francja; orzeczenie EKPC z dnia 23
kwietnia 1992 r. w sprawie Castells v. Hiszpania; cyt. za: M. A. N o w i c k i, Europejska Konwencja Praw Człowieka. Wybór Orzecznictwa, Warszawa 1998, s. 473.
84
Wyrok ETPC z dnia 9 grudnia 2008 r. w sprawie Dzieciak v. Polska, nr skargi 77766/01
i cytowane tam orzecznictwie ETPC w sprawie Aksoy v. Turcja (wyrok z dnia 18 grudnia
1996 r.) oraz Akdivar v. Turcja (wyrok z dnia 16 września 1996 r.); publ. na stronie
www.ms.gov.pl.
85
Cytat za: L. G a r l i c k i, Przewlekłość…, op. cit., s. 35.
70
Prokuratura
i Prawo 3, 2011
wej” skargi. W takie sytuacji bowiem skarŜący wykorzystał przysługujący mu
w prawie krajowym środek odwoławczy, co otwiera mu drogę do złoŜenia
skargi do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka wobec spełnienia wymogu wyczerpania dostępnych w prawie krajowym środków odwoławczych.
Wnioski
Obecne brzmienie art. 14 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. jest wadliwe,
przy czym nie budzi wątpliwości, Ŝe istota przyjętego w nim rozwiązania nie
pozostaje w sprzeczności z Europejską Konwencją o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, gdyŜ Konwencja nie zakazuje wprowadzenia ograniczenia temporalnego w odniesieniu do wnoszenia „nowych” skarg
na przewlekłość postępowania. Przepis ten, róŜnicując ograniczenia związane z wnoszeniem nowej skargi przez tego samego skarŜącego, przewiduje „łagodniejszy” rygor czasowy odnośnie do postępowania przygotowawczego, w którym stosowane jest tymczasowe aresztowanie, nie przewidując tego „złagodzonego” rygoru do postępowania sądowego, w którym
równieŜ środek ten jest stosowany. Takie rozróŜnienie jest niezrozumiałe
I nieracjonalne, jak równieŜ pozostaje w sprzeczności z orzecznictwem Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, który wymaga jednolitych gwarancji
praw oskarŜonego, który jest tymczasowo aresztowany, w toku całego postępowania karnego, a zatem na kaŜdym jego etapie86.
Ponadto ów „łagodniejszy” rygor nie odnosi się wyłącznie do osoby, wobec której stosowane jest tymczasowe aresztowanie, lecz znajduje on zastosowanie w „postępowaniu przygotowawczym, w którym stosowane jest
tymczasowe aresztowanie”, a z tego wynika, Ŝe nie odnosi się on wyłącznie
do skarŜącego, który jest tymczasowo aresztowany, lecz do kaŜdej strony
postępowania, a więc takŜe pokrzywdzonego, czy teŜ innego podejrzanego,
który tymczasowo aresztowany nie jest. W konsekwencji, kaŜdy skarŜący,
który wniósł skargę w toku postępowania przygotowawczego, w którym stosowane jest tymczasowe aresztowanie, moŜe po upływie 6 miesięcy wnieść
nową skargę, i bez znaczenia jest to, czy jest on tymczasowo aresztowany,
czy teŜ nie. Z ustawy wynika zatem, Ŝe przyjęto generalne określenie terminu, po upływie którego moŜliwe jest wniesienie nowej skargi na przewlekłość
postępowania przygotowawczego, w którym stosowane jest tymczasowe
aresztowanie, odwołując się jedynie do faktu stosowania tymczasowego
86
Wyrok ETPC z dnia 5 kwietnia 2005 r. w sprawie Nevmerzhitsky v. Ukraina, nr skargi
54825/00, LEX nr 150027; wyrok ETPC z dnia 20 września 2005 r. w sprawie Taş v. Turcja,
nr skargi 21179/02, LEX nr 156615; Wyrok ETPC z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie Sałapa v. Polska, nr skargi 35489/97, LEX nr 56772; wyrok ETPC z dnia 28 listopada 2002 r.
w sprawie Radaj v. Polska, nr skargi 29537/95, LEX nr 56770; wyrok ETPC z dnia 22 lutego
2001 r. w sprawie Szloch v. Polska, nr skargi 33079/96, LEX nr 45222.
Prokuratura
i Prawo 3, 2011
71
C. P. Kłak
aresztowania w danym postępowaniu przygotowawczym (w sprawie), a nie
do tego, wobec kogo jest ono stosowane.
Sytuacja osoby tymczasowo aresztowanej z całą pewnością róŜni się od
sytuacji osoby, który pozbawiona wolności nie jest, dlatego teŜ osoby te nie
mogą być zrównane, jeŜeli chodzi o termin wniesienia „nowej” skargi na
przewlekłość postępowania. W orzecznictwie strasburskim zasadnie przyjmuje się, Ŝe stopień uciąŜliwości trwającego postępowania dla oskarŜonego,
który jest tymczasowo aresztowany, nie moŜe być porównany ze stopniem
uciąŜliwości tego postępowania dla osoby, która pozbawiona wolności nie
jest87. Wystarczy chociaŜby wspomnieć o tym, Ŝe pozbawienie wolności
w ramach tymczasowego aresztowania pociąga za sobą istotne ograniczenie Ŝycia prywatnego, rodzinnego, jak równieŜ zawodowego, co jest związane z izolacją danej osoby88. Tymczasowe aresztowanie praktycznie pozbawia daną osobę wolności89. W orzecznictwie strasburskim podkreśla się
równieŜ, Ŝe okolicznością istotną przy ocenie, czy zachowany został „rozsądny termin” postępowania, jest pozbawienie oskarŜonego wolności, przy
czym oskarŜony tymczasowo aresztowany ma prawo do pierwszeństwa rozpoznania jego sprawy, jak równieŜ rozpoznania jej z naleŜytą starannością90.
Uogólniając ten pogląd wyrazić naleŜy tezę, Ŝe zastosowanie wobec danej
osoby tymczasowego aresztowanie, które jest najsurowszym środkiem zapobiegawczym w polskim procesie karnym, oznacza, Ŝe taki podejrzany
(oskarŜony) nie moŜe być traktowany jednakowo z uczestnikami postępowania, którzy pozbawieni wolności nie są, co odnosi się takŜe do rozwiązań
ustawowych, zwłaszcza Ŝe ocena długości danego postępowania, w sytuacji, gdy wobec danej osoby stosowane jest tymczasowe aresztowanie, moŜe róŜnić się od oceny czasu tego postępowania z perspektywy osoby, która
pozbawiona wolności nie jest.
Przepis ten powinien mieć zatem następujące brzmienie: SkarŜący moŜe
wystąpić z nową skargą w tej samej sprawie po upływie 12 miesięcy, a jeŜeli
jest tymczasowo aresztowany, po upływie 6 miesięcy, oraz w sprawie egzekucyjnej lub innej dotyczącej wykonania orzeczenia sądowego – po upływie
6 miesięcy od daty wydania przez sąd orzeczenia, w którym mowa w art. 12.
W obecnym brzmieniu art. 14 ustawy nie realizuje celu, który legł u podstaw jego wprowadzenia. Jak trafnie zaznaczyła M. Romańska, art. 14
87
P. H o f m a ń s k i, Konwencja Europejska a prawo karne, Toruń 1995, s. 235–236 i cytowane
tam orzecznictwo strasburskie oraz literatura.
88
Wyrok ETPC z dnia 11 października 2005 r. w sprawie Bagiński v. Polska, nr skargi
37444/97, LEX nr 157575.
89
S. P i k u l s k i, K. S z c z e c h o w i c z, Zatrzymanie i tymczasowe aresztowanie w świetle
praw i wolności obywatelskich, Olsztyn 2004, s. 52.
90
Wyrok ETPC z dnia 24 lipca 2003 r. w sprawie Smirnova v. Rosja, nr skargi 46133/99, LEX
nr 80332; wyrok ETPC z dnia 26 lipca 2001 r. w sprawie Kreps v. Polska, nr skargi
34097/96, LEX nr 48327.
72
Prokuratura
i Prawo 3, 2011
ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. poprzez stworzenia ograniczenia czasowego dla wystąpienia z kolejną skargą, ma na celu wyeliminowanie przypadków nieustannego wnoszenia skarg na przewlekłość postępowania, co
mogłoby utrudnić, a niejednokrotnie nawet uniemoŜliwić, rozpoznanie sprawy, na tle której złoŜono skargę91. Skoro w obecnym brzmieniu art. 14 ustawy stanowi jedynie ograniczenie czasowe wobec tego samego skarŜącego,
a nie wobec innych podmiotów legitymowanych do wniesienia skargi, to cel,
o którym mowa powyŜej, realizowany jest jedynie częściowo. Celnie zauwaŜa D. Szumiało-Kulczycka, Ŝe w obecnym stanie prawnym skarga wygrana
przez jednego z uczestników moŜe rodzić lawinę następnych skarg, wnoszonych na tych samych podstawach przez pozostałych uczestników, choćby po to tylko, aby uzyskać „odpowiednią sumę”, o jakiej mowa w art. 12
ust. 4 ustawy, i art. 14 ustawy nie stanowi Ŝadnej zapory przed ową „lawiną
skarg”92. Trafne jest równieŜ spostrzeŜenie tej autorki, Ŝe moŜe dojść do sytuacji celowego i na raty składania skarg, zwłaszcza w procesach karnych
z udziałem wielu oskarŜonych, gdy realne staje się widmo przedawnienia
karalności czynu93. Dostrzec naleŜy takŜe, Ŝe moŜe wystąpić sytuacja,
w której kaŜdy uprawniony podmiot skorzysta z prawa do złoŜenia skargi,
przy czym uczyni to w róŜnym czasie, niezaleŜnie od innych skarŜących, co
siłą rzeczy doprowadzi do absurdalnych rezultatów – taka sytuacja z całą
pewnością nie będzie słuŜyć szybkości postępowania co do istoty sprawy,
albowiem sąd będzie zobowiązany rozpoznać kaŜdą skargę, a to z całą
pewnością wydłuŜy bieg postępowania co do istoty sprawy94.
Obecne brzmienie art. 14 ustawy takie obawy czyni jak najbardziej realnymi – skoro ograniczenie czasowe wskazane w tym przepisie odnosi się
wyłącznie do skarŜącego, a więc osoby, która wniosła skargę, tylko taka
osoba jest bowiem skarŜącym w rozumieniu ustawy, a nie do innego
uczestnika postępowania uprawnionego do wniesienia skargi (w rozumieniu
art. 3 ustawy), to po wydaniu orzeczenia merytorycznego w przedmiocie
skargi, bez względu na jego treść, moŜe dojść do sytuacji, w której inny
uprawniony podmiot wniesie skargę na przewlekłość, a to, w sytuacji, gdy
spełni ona wymogi formalne, oznaczać będzie obowiązek jej rozpoznania,
co niewątpliwie wydłuŜy bieg postępowania co do istoty sprawy. Oczywiście,
moŜe wystąpić równieŜ sytuacja, w której skarga nie zostanie jeszcze rozpoznana, a inny uczestnik postępowania, posiadający uprawnienie do wniesie91
D. S z u m i a ł o - K u l c z y c k a, Skarga na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy
w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki – znaczenie i zakres zastosowania
w sprawach karnych, (w:) Zagubiona szybkość procesu karnego. Jak ją przywrócić, pod red.
S. W a l t o sia i J. C z a p s k i e j, Warszawa 2005, s. 247.
93
Ibidem.
94
M. K ł o p o c k a, Skarga…, op. cit., s. 161.
92
Prokuratura
i Prawo 3, 2011
73
C. P. Kłak
nia skargi, złoŜy własną skargę, co równieŜ prowadzi, w sytuacji, gdy spełni
ona wymogi formalne, do konieczności jej rozpoznania, co niewątpliwie rzutuje na przebieg postępowania głównego.
Zasadne wydaje się zatem wprowadzenie rozwiązania, Ŝe odpis skargi
na przewlekłość danego postępowania doręcza się wszystkim uczestnikom
postępowania, w ramach którego została złoŜona skarga, a zarazem będącym podmiotami uprawnionymi do złoŜenia skargi w rozumieniu art. 3 ustawy, wraz z pouczeniem o moŜliwości zgłoszenia udziału w sprawie w charakterze strony w zakresie rozpoznania skargi, w tym o moŜliwości złoŜenia
wniosku o zasądzenie „sumy pienięŜnej” w oparciu o art. 12 ust. 4 ustawy,
jak równieŜ złoŜenia wniosku o wydanie sądowi rozpoznającego sprawę co
do istoty albo prokuratorowi prowadzącemu lub nadzorującemu podjęcia odpowiednich czynności w wyznaczonym terminie na podstawie art. 12 ust. 3
ustawy95. Oczywiście, moŜliwość zgłoszenia udziału w sprawie, w tym wniosków na podstawie art. 12 ust. 3 i 4 ustawy, powinna być ograniczona terminem i termin ten, uwzględniając specyfikę postępowania w przedmiocie
skargi, powinien wynosić maksymalnie 7 dni. Tego wymaga sprawność postępowania spowodowanego wniesieniem skargi i konieczność uchronienia
tego postępowania przez przewlekłością. Brak zgłoszenia takiego udziału
powinien eliminować moŜliwość złoŜenia w terminie późniejszym „własnej”
skargi opartej na tych samych podstawach co skarga, która została rozpoznana. W konsekwencji naleŜałoby równieŜ przewidzieć w art. 14 rozwiązanie, Ŝe uczestnik postępowania głównego, który nie zgłosił udziału w sprawie, objęty jest dyspozycją tego przepisu, tj. moŜe wnieść własną skargę
dopiero po upływie terminów określonych w tym przepisie. Takie rozwiązanie byłoby nie tylko racjonalne, ale równieŜ praktyczne, gdyŜ eliminowałoby
moŜliwość składania skarg „na raty”, w tym celowego paraliŜowania postępowania co do istoty sprawy poprzez składanie skarg. Uczestnik postępowania głównego, który zgłosił udział w sprawie, tj. brał udział w postępowaniu w przedmiocie skargi, w którym zapadło orzeczenie, o którym mowa
w art. 12, co oczywiste, powinien być objęty ograniczeniem czasowym,
wskazanym w art. 14 ustawy. Taki uczestnik postępowania głównego na
równi bowiem ze skarŜącym miał moŜliwość wykazania zaistnienia przewlekłości postępowania, jak równieŜ uzyskania „odpowiedniej sumy pienięŜnej”
czy doprowadzenia do wydania rozstrzygnięcia w oparciu o art. 12 ust. 3
ustawy. W konsekwencji, taki uczestnik postępowania głównego, który był
stroną w postępowaniu w przedmiocie skargi, powinien być przez ustawę
traktowany tak samo, jak skarŜący. Tego wymaga racjonalność, jak równieŜ
dąŜenie do wyeliminowania moŜliwości wielokrotnego składania skarg opar-
95
Ibidem, s. 247–248.
74
Prokuratura
i Prawo 3, 2011
tych na tych samych podstawach przez róŜnych uprawnionych do ich wniesienia.
W następstwie wprowadzenia proponowanych rozwiązań cel art. 14
ustawy, który legł u podstaw ustanowienia tego przepisu, zostałby w pełni
zrealizowany. Proponowane nowe brzmienie tego przepisu uchroniłoby bowiem przed „lawiną” skarg innych uczestników postępowania niŜ skarŜący,
tj. tych, którzy legitymowani są do wniesienia skargi, lecz tego nie uczynili,
wnoszących na tej samej podstawie co skarga rozpoznana. Tacy uczestnicy
postępowania mogliby bowiem wziąć udział w postępowaniu w przedmiocie
skargi na tych samych zasadach co skarŜący, a więc proponowane rozwiązanie zapewnia im moŜliwość dochodzenia stwierdzenia zaistnienia przewlekłości danego postępowania oraz wydania rozstrzygnięć, o których mowa
w art. 12 ust. 3 i 4 ustawy, z tym skutkiem, Ŝe wydanie orzeczenia, o którym
mowa w art. 12 ustawy, oznaczałoby, Ŝe i oni objęci będą temporalnym
ograniczeniem, o którym mowa w art. 14. Nie zgłoszenie udziału w sprawie,
mimo pouczenia o jego skutkach, takŜe prowadziłoby do braku moŜliwości
wniesienia skargi przed upływem terminów wskazanych w tym przepisie,
albowiem skoro uczestnik postępowania głównego mógł zgłosić taki udział,
co dawałoby mu moŜliwość aktywnego udziału w postępowaniu w przedmiocie skargi na przewlekłość postępowania, lecz tego nie uczynił, to uznać naleŜy, Ŝe zrezygnował z uczestnictwa w tym postępowaniu ze wszystkimi
skutkami z tego faktu płynącymi. Prawo do złoŜenia skargi nie moŜe prowadzić do paraliŜu postępowania głównego, dlatego teŜ ustawa moŜe wprowadzić rozwiązania, które umoŜliwią sprawne prowadzenie tego postępowania,
przy jednoczesnym umoŜliwieniu uprawnionemu podmiotowi moŜliwości wykazania, Ŝe postępowanie prowadzone jest przewlekle, naruszając tym samym prawo strony do rozpatrzenia sprawy „w rozsądnym terminie” („bez
nieuzasadnionej zwłoki”).
Podkreślić naleŜy zdecydowanie, Ŝe proponowane rozwiązanie umoŜliwia
kaŜdemu, kto uprawniony jest do złoŜenia skargi, wzięcie udziału w postępowaniu w przedmiocie skargi i uzyskanie, w razie uwzględnienia skargi,
„sumy pienięŜnej” w oparciu o art. 12 ust. 4 ustawy, czy teŜ doprowadzenie
do wydania zaleceń na podstawie art. 12 ust. 3 ustawy. Warto zaznaczyć, Ŝe
proponowane rozwiązanie nie pozbawia legitymowanego podmiotu prawa
do złoŜenia „własnej” skargi, albowiem z chwilą zgłoszenia udziału w sprawie, automatycznie powodującego uzyskanie statusu strony w postępowaniu
w przedmiocie skargi, podmiot taki zyskiwałby moŜliwość przytoczenia „własnych” argumentów na poparcie tezy, Ŝe w danym postępowaniu wystąpiła
przewlekłość w rozumieniu ustawy, jak równieŜ miałby moŜliwość Ŝądania
wydania rozstrzygnięć w oparciu o art. 12 ust. 3 i 4 ustawy, a więc byłby de
facto „skarŜącym” przewlekłość postępowania. W konsekwencji miałby moŜliwość aktywnego uczestnictwa w postępowaniu w przedmiocie skargi, w tym
Prokuratura
i Prawo 3, 2011
75
C. P. Kłak
dowodzenia jej zasadności, a jego prawa nie róŜniłyby się niczym w porównaniu do praw autora skargi.
Inadmissibility of a new complaint regarding
excessive length of proceedings, due to time
limit
Abstract
This paper touches upon timeframes established for filing a claim about
excessive length of proceedings. The author hereof claims that a time limit
itself, within which a „new” complaint may be filed, does not challenge the
right to file a complaint but reflects a necessary compromise between the
said right and the necessity to protect primary proceedings from any delays
caused by examination of successive complaints about excessive length.
The author points out that any inadmissible complaint is subject to rejection.
76
Prokuratura
i Prawo 3, 2011

Temporalna niedopuszczalność złoŜenia nowej skargi na

Transkrypt

Podobne dokumenty

Wzór skargi do ETPC

Sygn. akt TS 180/10 Warszawa dnia 8 czerwca 2011r. Bogdan

skargi i wnioski(1)

PRAWO KONSTYTUCYJNE

SKARGI I WNIOSKI Skargi i wnioski składać można: drogą

Rejestr skarg Strona 1 Strona 2

KARTA USŁUGI URZĄD MIASTA KOŁOBRZEG ul. Ratuszowa 13

WOK 01

1 Formularz skargi/reklamacji zgłaszanej osobiście 1. Data/godzina