Paradoksy ekonomii

Transkrypt

Paradoksy ekonomii

Paradoksy ekonomii
Bohdan Wyżnikiewicz
Sopot, 5 marca 2015 r.
Plan wykładu
1. Wprowadzenie: przedmiot wykładu, literatura
2. Czym jest paradoks
3. Przedmiot ekonomii jako nauki
4. Zagadki i paradoksy w ekonomii
5. Natura paradoksu w ekonomii
6. Elementy teorii ekonomicznych: założenia,
podstawowe koncepcje
7. Paradoks statystyczny
8. Niewidzialna ręka rynku
Paradoksy ekonomii © Bohdan Wyżnikiewicz
2
Przedmiot wykładu
Przedmiotem wykładu jest paradoks
w ekonomii. Wykład ma dwa nurty,
rozważania na gruncie teorii ekonomii i
omawianie przypadków empirycznych.
Niektóre paradoksy są znane od dawna i były
przedmiotem wieloletnich debat ekonomistów,
inne ujawniły się w ostatnich latach, czy nawet
miesiącach.
3
Literatura do wykładu



Mark Skousen, Kenna C. Taylor,Puzzles and
Paradoxes in Economics, Elgar, Cheltenham,
UK, Northampton MA, USA,1998
Charles Handy, Wiek paradoksu. W
poszukiwaniu sensu przyszłości, Dom
Wydawniczy ABC, Warszawa 1996
Obstfield Maurice, Rogoff Keneth, The Six Major
Puzzles In International Macroeconomics: Is
There a Common Cause? The MIT
Press,Cambridge, Massachusetts, NBER
Macroeconomics Annual, 15, 2000 (dla ambitnych)
Paradoksy ekonomii © Bohdan
Wyżnikiewicz
4
Popularne definicje paradoksu
Paradoks 1. pogląd, twierdzenie zaskakująco sprzeczne
z ugruntowanymi poglądami, często ujęte w formę błyskotliwego
aforyzmu. 2. log. rozumowanie o pozornie oczywistej prawdziwości
jego elementów, ale wskutek zawartego w nim błędu prowadzące
do wniosków jawnie sprzecznych ze sobą.
Słownik języka polskiego PWN, Warszawa 1995, wyd. I
Paradoks - podane w błyskotliwej oryginalnej formie twierdzenie albo
rozumowanie sprzeczne (czasem tylko pozornie) z tym, co ogólnie
uznane za prawdę; rozumowanie, w którym (pozornie) poprawne
założenia (i wnioskowanie) prowadzą do sprzeczności i fałszu.
Władysław Kopaliński, Słownik wyrazów obcych i zwrotów
obcojęzycznych, Bertelsmann Media, Warszawa 2000
5
Popularne definicje paradoksu
Paradoks - stwierdzenie, doktryna lub
wyrażenie pozornie absurdalne lub
sprzeczne z powszechnymi poglądami
lub z tym, w co się wierzy, ale
w rzeczywistości prawdziwe.
Webster Comprehensive Dictionary, Internanational
Edition, Ferguson Publishing Company, Chicago,
1998
6
Czym się zajmuje ekonomia?
Ekonomia jest nauką badającą wybory
ludzi odnoszące się do relacji pomiędzy
celami i rzadkimi zasobami (nakładami)
mającymi alternatywne zastosowania.
Lionel Robbins, An Essay on the Nature and
Significance of Economic Science, Macmillan 1932.
7
Teoria ekonomii i empiria
Ekonomia jest nauką społeczną, w której
teorie zostały sformułowane w oparciu
o obserwacje empiryczne.
Ekonomia jest nauką niejednolitą. Oznacza
to, że wyjaśniając naturę zjawisk
gospodarczych ekonomia formułuje
hipotezy i teorie, które niekiedy nie są
powszechnie akceptowane.
8
Teoria ekonomii i empiria (2)
Pewne teorie ekonomiczne przyjmowane
są początkowo jako hipotezy i dopiero
z upływem czasu stają się teoriami.
Obserwacje empiryczne, które posłużyły
w przeszłości (i służą obecnie) do
formułowania teorii ekonomicznych
charakteryzują się powszechnością
i powtarzalnością.
9
Zagadki w ekonomii
Zagadką w ekonomii nazwiemy niedające się
wyjaśnić przez zastosowanie prostych reguł
ekonomii zjawisko, które jednak staje się
zrozumiałe przy odwołaniu się do zastosowań
rozwiniętych teorii ekonomicznych. Mark Skousen,
Kenna C. Taylor,
Puzzles and Paradoxes in Economics,
Elgar, Cheltenham, UK, 1998
Nierozwiązaną zagadkę określa się mianem
conundrum.
10
Paradoksy w ekonomii
Paradoksem w ekonomii nazwiemy zjawisko,
które wydaje się sprzeczne
z opiniami i zdrowym rozsądkiem,
a które jednak może zostać wyjaśnione
przez teorię ekonomii.
Mark Skousen, Kenna C. Taylor,
Puzzles and Paradoxes in Economics,
Elgar, Cheltenham, UK, 1998
11
Paradoksy i zagadki
w ekonomii
3 rodzaje paradoksów i zagadek w ekonomii:
Dające się łatwo wyjaśnić w świetle teorii ekonomii
Dające wyjaśnić się w świetle teorii ekonomii
w miarę jej rozwoju, w dłuższym okresie
Stanowiące nierozwiązywalne (na razie) zagadki
12
Natura paradoksu w ekonomii
Założenia
Teoria ekonomii - prawo w ekonomii
Weryfikacja
PARADOKS
13
Natura paradoksu w ekonomii
(2)
Paradoks może pojawić się, jeżeli ma
miejsce choćby jedno z poniższych:
 nie zostały spełnione założenia teorii
ekonomicznej lub jedno z założeń,
 teoria ekonomiczna nie wspomina o
wyjątkach i szczególnych sytuacjach,
 zastosowana metoda weryfikacji teorii
ekonomicznej nie jest właściwa
(poprawna).
14
Trzy elementy teorii ekonomii
Teorie ekonomii budowane są
na podstawie:
 centralnych założeń,
 podstawowych koncepcji teoretycznych,
 informacji pomocniczych odnoszących
się do danego problemu (danych
empirycznych i hipotez wysuwanych w
oparciu o podstawowe koncepcje).
15
Założenia teorii ekonomii
Teorie ekonomiczne tworzone są w oparciu
o system założeń o różnej mocy.
Podstawowym (centralnym) założeniem jest
przyjęcie, że zachowania osób są
racjonalne. Założenie to nie jest
udowadniane.
Racjonalność zachowań oznacza, że osoba
ma preferencje, które są kompletne
i przechodnie.
16
Założenia teorii ekonomii (2)
Założenie racjonalności zachowań
oznacza ich spójność prowadzącą do
osiągnięcia zamierzonych celów.
Przyjmuje się, że indywidualne
preferencje są jasno określone
(uformowane), stabilne i znajdują
odbicie w podejmowanych wyborach
(decyzjach).
17
Założenia teorii ekonomii (3)
Kolejnym założeniem racjonalności
zachowań jest kierowanie się przez
osobę interesem materialnym i jej egoizm
(interes własny).
Kierowanie się interesem materialnym to
chęć nabycia dóbr: osoba woli mieć
więcej niż mniej. Egoizm oznacza, że
interes własny osoby stanowi główny
motyw postępowania przy respektowaniu
systemu norm i wartości.
18
Podstawowe koncepcje
Wyróżnia się następujące ważniejsze
koncepcje teoretyczne w ekonomii:
 Prawa własności
 Prawo podaży i popytu
 Prawo malejącej wydajności krańcowej
 Prawo malejącej użyteczności
 Substytucja
 Zależność cena / dochód
19
Podstawowe koncepcje (2)







Rynki i informacje
Analiza marginalna
Rzadkość i koszt alternatywny
(opportunity cost)
Racjonalne oczekiwania
Dobrowolna wymiana i nadwyżka
Subiektywność popytu
Efekty bezpośrednie i pośrednie
20
Paradoks statystyczny
W pewnej fabryce są trzy wydziały
produkcyjne: A, B i C. Zgodnie z
regulaminem fabycznym wynagradzania
podwyżki wynagrodzeń załogi mają miejsce
tylko w przypadku wzrostu wydajności pracy
w wydziale. W przypadku wzrostu wydajności
pracy w całej fabryce regulamin przewiduje
podwyżki wynagrodzeń zarządu fabryki.
21
Paradoks statystyczny (2)
W fabryce tej między
okresem podstawowym (0)
a okresem badanym (1)
zarząd fabryki zrealizował program
inwestycyjny polegający na rozbudowie
fabryki i zwiększeniu zatrudnienia we
wszystkich wydziałach produkcyjnych.
22
Wydział
Produkcja (0)
Osoby
(0)
Wydajność (0)
Produkcja (1)
Osoby
(1)
Wydajność (1)
A
200
60
3,33
215
65
3,31
B
600
120
5,00
710
145
4,90
C
100
15
6,67
200
31
6,45
Fabryka
900
195
4,62 1125
241
4,67
23
Wydział
Dynamika (1/0)
Produkcji
Zatrudnienia
Wydajności
pracy
A
1,075
1,083
0,992
B
1,183
1,208
0,979
C
2,000
2,067
0,968
Fabryka
1,250
1,236
1,011
24
We wszystkich trzech wydziałach
produkcyjnych fabryki zmniejszyła się
wydajność pracy, a w całej fabryce
wydajność pracy wzrosła. Tym samym,
w świetle regulaminu wynagradzania
załogi, nie ma podstaw do podwyższania
wynagrodzeń pracownikom, mimo wzrostu
wydajności pracy w całej fabryce.
25
Czy to oznacza, że kierownictwo fabryki
manipuluje danymi wydajności pracy, by nie
opłacić wzrostu wydajności pracy w trzech
wydziałach fabryki i samemu na tym
skorzystać?
Odpowiedź na powyższą tezę można uzyskać
przeprowadzając dekompozycję indeksów
agregatowych wielkości stosunkowych.
26
Agregatowy indeks
wielkości stosunkowych
Oznaczenia symboli
Produkcja jednostkowa (wydziału) ai , i = 1,2,3.
Produkcja fabryki A = Σ ai.
Zatrudnienie jednostkowe (wydziału) bi , i = 1,2,3.
Zatrudnienie w fabryce B = Σ bi.
Wydajność jednostkowa (wydziału) xi = ai / bi.
Wydajność w fabryce X = A / B.
Okres podstawowy 0; okres badany 1.
27
Agregatowy indeks
wydajności pracy
Agregatowy indeks wydajności pracy
X1/0 = X 1 =
X0
x = ba ;
 a1
b1
 a0
b0
a = x b;
=
 x1b1
b1
 x0b0
b0
=
 a1
x1
 a1
 a0
x0
 a0
b = ax
28
System agregatowych
indeksów wydajności pracy
Indeks wydajności pracy o stałej strukturze
zatrudnienia z okresu 0
 x1b0
 x1b0
b0
X
=
=
b=const(0) 1/0
 x0b0
 x0b0
b0
Indeks wpływu zmian w strukturze zatrudnienia
na wydajność pracy (z okresu 1)
b1
 x1
b1

wzsz(1)X1/0 =
b0
 x1
b0
29
System agregatowych
indeksów wydajności pracy (2)
Iloczyn indeksów
wydajności pracy o stałej strukturze
zatrudnienia (z okresu 0)
i
wpływu zmian w strukturze zatrudnienia
na wydajność pracy (z okresu 1)
równy jest agregatowemu indeksowi
wydajności pracy.
30
System agregatowych
indeksów wydajności pracy (3)
b=const(0)X1/0 * wzsz(1)X1/0
=
 x1b0
 x0b0
b1
b1 =
b0
 x1
b0
 x1
1
B1 =  x1b1 B0 = A1 B0 =
=  x1b0
1
A0 B1
 x0b0
 x0b0 B1
 x1b0
B0
= A1 B0 = X 1 = X1/0
B1 A0
X0
 x1b1
31
Indeks wydajności pracy o stałej
strukturze zatrudnienia z okresu 0
Wydział
x0
x1
b0
x1b0
x0b0
A
3,333 3,308
60 198,5
200
B
5,000 4,897
120 587,6
600
C
6,667 6,452
Σ
4,615 4,668
b=const(0)X1/0
=
 x1b0
 x0b0
15
96,8
100
195 882,8
900
= 882,8 / 900 = 0,9809
32
Indeks wpływu zmian w strukturze
zatrudnienia na wydajność pracy (1)
Wydział
x1
b1/B1
b0/B0 x1b1/B1 x1b0/B0
A
3,308 0,270 0,308 0,892 1,018
B
4,897 0,602 0,615 2,946 3,013
C
6,452 0,129 0,077 0,830 0,496
Σ
4,668 1,000 1,000 4,668 4,527
wzsz(1)X1/0
= 4,668 / 4,527 = 1,0311
33
Dekompozycja agregatowego
indeksu wydajności pracy
Indeks wydajności pracy (ogólny)
Indeks o stałej strukturze zatrudnienia z okresu 1
Indeks wpływu zmian w strukturze zatrudnienia na wydajność pracy
Indeks o stałej strukturze zatrudnienia z okresu 0
Indeks wpływu zmian w strukturze zatr. na wydajność pracy
Indeks o stałej strukturze produkcji z okresu 1
Indeks wpływu zmian w strukturze produkcji na wydajność pracy
Indeks o stałej strukturze produkcji z okresu 0
Indeks wpływu zmian w strukturze produkcji na wydajność pracy
1,0114
0,9797
1,0324
0,9809
1,0311
0,9813
1,0307
0,9824
1,0296
34
Zmiany w strukturze produkcji
i w strukturze zatrudnienia
Struktura produkcji
0
1
1-0
Struktura zatrudnienia
0
1
1-0
A
0,308 0,270 -0,038 0,222 0,191 -0,031
B
0,615 0,602 -0,014 0,667 0,631 -0,036
C
0,077 0,129 0,052 0,111 0,178 0,067
Σ
1,000 1,000 0,000 1,000 1,000 0,000
35
Wyjaśnienie paradoksu
statystycznego
Przyczyną „paradoksalnych” rezultatów
zmian wydajności pracy w fabryce były
zmiany w strukturze produkcji i zmiany w
strukturze zatrudnienia. Polegały one na
wzroście udziału zatrudnienia i produkcji w
wydziale o największej wydajności pracy
(wydział C), przy równocześnie mniejszej
dynamice produkcji niż zatrudnienia we
wszystkich wydziałach (poprzednia strona).
36
Niewidzialna ręka rynku
Adam Smith (1723 - 1790) w 1776 roku
pisał w Bogactwie narodów, że kiedy
pojedynczy ludzie próbują osiągnąć dla
siebie większy dochód i nie są
ograniczani w swoich działaniach, to ich
połączony wysiłek prowadzi do korzyści
dla społeczeństwa, mimo tego, że nie
było to ich intencją.
37
Niewidzialna ręka rynku (2)
Adam Smith pisał również w Bogactwie
narodów, że „pojedynczy producent
kierując się swoim własnym interesem
(his own gain), jest w tym przypadku,
jak i wielu innych, prowadzony
niewidzialną ręką (invisible hand)
powodując rezultat, który nie był przez
niego zamierzony”.
38
Adam Smith
39
Paradoks wynikający z koncepcji
niewidzialnej ręki (rynku) polega na tym,
że intencje pojedynczych osób dają
w efekcie nie zamierzony przez nich
rezultat. Rozwiązanie tego paradoksu
sprowadza się do opisania mechanizmu
w sposób nieuchronny powodującego
taki proces.
40
Noblista z roku 1972 Kenneth Arrow
(1921-) koncepcję niewidzialnej ręki
rynku Adama Smitha określił jako
„najważniejszy intelektualny wkład w
myśl ekonomiczną, dzięki któremu
nastąpiło zrozumienie procesów
społecznych”.
41
Kenneth Arrow
42
Pomimo upływu ponad 200 lat od
sformułowania koncepcji niewidzialnej ręki,
jej prawdziwość znajduje wielu
kontestatorów wśród autorytetów
religijnych, akademików spoza ekonomii,
jak również wśród ekonomistów. Koncepcja
Smitha, która powstała w epoce
Oświecenia, w gruncie rzeczy podważała
doktryny Kościoła.
43
Smith dostrzegł porządek i harmonię tam,
gdzie inni dostrzegali tylko chaos. Smith
posłużył się koncepcją niewidzialnej ręki
do wyjaśnienia w jaki sposób racjonalne
kalkulacje pojedynczych osób w
sprawie ich własnego materialnego
interesu prowadzą do działania zjawiska
konkurencji.
44
Z kolei konkurencja, według Adama
Smitha przyczynia się do wzrostu
produkcji i powstawania dochodów w
systemie gospodarczym i do tworzenia
materialnego bogactwa społeczeństwa.
Paradoksy ekonomii © Bohdan
Wyżnikiewicz
45
Smith dostrzegł, że Bóg stworzył proces
samoregulacji rynkowej jako naturalne
prawo prowadzące do harmonii. Powinno
się polegać na interesie własnym,
ponieważ przyjmuje się, że każdy ma
właściwe wyczucie w tej sprawie.
Przyznawał on znaczenie innym czynnikom
motywacji, jednak za dominujący do
uzyskania harmonii społecznej uznał
własny interes.
46
Smith nie potrafił do końca wyjaśnić
dlaczego dominującym czynnikiem
motywacji był interes własny, a nie
jakikolwiek inny czynnik. Adam Smith nie
rozróżniał między użytecznością
całkowitą i użytecznością marginalną.
47
Rozwiązanie paradoksu Smitha nastąpiło wraz
ze sformułowaniem przez Alfreda Marshala
(1842-1924) teoretycznych elementów
podaży, popytu i ich wzajemnych
uwarunkowań. „Harmonia” według Smitha
jest dziś odnoszona do podstawowego
twierdzenia ekonomii dobrobytu, według
którego w systemie rynkowym konkurencja
prowadzi do efektywnej alokacji zasobów.
48
Alfred Marshall
49
Alternatywnym, formalnym, rozwiązaniem
paradoksu Adama Smitha może być
teoria równowagi ogólnej, a także model
równowagi ogólnej, którego pierwszą
wersję sformułował francuski
ekonomista Leon Walras (1834-1910).
50
Leon Walras
51
Celem modelu równowagi ogólnej było
udowodnienie głównej idei ekonomistów
liberalnych, zgodnie z którą swobodna gra
konkurencji prowadzi do ukształtowania się
układu cen, który zapewnia równowagę
pomiędzy podażą a popytem na wszystkich
rynkach odpowiadającej najlepszej możliwej
alokacji zasobów.
52
W modelu równowagi ogólnej zostało
wykazane, że istnieje równowaga
ogólna, że jest ona jedynym
rozwiązaniem modelu i że ma ona
charakter stabilny.
53

Paradoksy ekonomii

Transkrypt

Podobne dokumenty

Ulotka