abstrakt

Prof. Andrzej Szwarc
Uniwersytet Warszawski
Dr Katarzyna Sierakowska
IH PAN Warszawa
Dr hab. Agnieszka Chlebowska
Uniwersytet Szczeciński
Osiągnięcia i porażki ruchów emancypacyjnych i feministycznych z perspektywy roku 1914
W kontekście szeroko rozumianych procesów emancypacji kobiet w okresie
poprzedzającym wybuch Wielkiej Wojny trudno mówić o Europie jako o monolicie. Można
jednak z pewnością przedstawić prawidłowości i pewną typową dla tego regionu świata
chronologię pojawiania się konkretnych kwestii w dyskursie feministycznym. Pierwszą byłaby
pojawiająca się już od początku wieku XIX postępująca erozja tradycyjnego społeczeństwa na
rzecz coraz bardziej unowocześniającego się, w którym kobiety zaczynają szukać własnego
miejsca. W przedstawianym referacie chciałabym omówić rozwój na gruncie europejskim takich
problemów jak zmiana modelu wychowania i kształcenia kobiet, która doprowadziła z jednej
strony do wzrostu aktywizacji tej części społeczeństwa, z drugiej natomiast do otwarcia przed
kobietami wyższych uczelni. Jej skutkiem stało się również wchodzenie kobiet na rynek pracy i
dyskusja nad miejscem kobiet w sferze ekonomicznej i zasadami na jakich mają tam
funkcjonować. Jako kolejny problem pojawiła się dyskusja nad uobywatelnieniem kobiet ich
pozycją jako podmiotów prawa oraz ich rola w sferze publicznej i politycznej. W tych
dyskusjach, które w okresie poprzedzającym I wojnę światową przetaczały się przez Europę
niebagatelną rolę odgrywały również związki kwestii kobiecej z kwestią narodową oraz próby
włączenia wielu haseł ruchu kobiecego (połączone poniekąd z ich zawłaszczeniem) w ideologie i
programy partii lewicowych, zwłaszcza marksistowskich. W tym kontekście istotne wydaje się
dostrzeżenie gdzie w 1914 roku znajdowały się centra, a gdzie peryferia ruchu kobiecego oraz w
jaki sposób oddziaływały na siebie globalność i lokalność. Kwestie te przybliża nam analiza
działań ówczesnego międzynarodowego ruchu kobiecego. W końcu klamrą spinającą wszystkie
wymienione zagadnienia były szeroko rozumiane przemiany obyczajowe, dla których okres
przedwojenny stanowił swego rodzaju preludium. W okresie tym rozpoczęła się dyskusja o
pozycji kobiety w rodzinie ściśle powiązana z działaniami na rzecz walki z podwójnymi
standardami moralnymi i na rzecz zwalczania chorób wenerycznych.
Ruch kobiecy w Niemczech, rozwijający się intensywnie dopiero od lat 90-tych XIX wieku,
w swoim programie zasadniczo odnosił się do wszystkich z wymienionych wyżej kwestii. Na
pierwszym planie stawiał jednak walkę o poprawę edukacji kobiet i stworzenie im większych
możliwości pracy zawodowej, odnosząc w tych dziedzinach do 1914 roku największe sukcesy.
Specyfika ziem polskich wiązała się z podziałami politycznymi i prawnym zróżnicowaniem
pozycji kobiet w Rosji, Niemczech i Austrii, co wpływało na odmienne możliwości
organizowania się, realizacji aspiracji edukacyjnych i dostępu do wielu zawodów. We wszystkich
trzech zaborach wpływowi konserwatyści a znacznej mierze także narodowcy przy wsparciu
Kościoła katolickiego opowiadali sie za utrzymaniem tradycyjnych ról społecznych kobiet. Ruch
emancypacyjny i feministyczny rozwinął się na niewielką skalę, osiągając jednak pewne sukcesy
(głównie na polu dostępu do edukacji i pracy) i starając się organizować międzyzaborową i
międzynarodową współpracę organizacji kobiecych.