Nord Stream

Rozdział 8
Sytuacja wyjściowa
POL
POL
Spis treści
8
8.1
8.2
8.3
8.4
8.5
8.5.1
8.5.2
8.5.3
8.5.4
8.5.5
8.6
8.6.1
8.6.2
8.6.3
8.6.4
8.6.5
8.6.6
8.6.7
8.6.8
8.7
8.7.1
8.7.2
8.7.3
8.7.4
8.7.5
8.7.6
8.7.7
8.7.8
8.8
8.8.1
8.8.2
8.8.3
8.8.4
8.8.5
8.8.6
8.8.7
8.8.8
8.9
8.9.1
8.9.2
8.9.3
8.9.4
8.9.5
8.9.6
8.9.7
8.9.8
8.10
POL
Strona
Środowiskowa i społeczno-ekonomiczna sytuacja wyjściowa
487
Wstęp
487
Kryteria wartości/wrażliwości
488
Kontekst geograficzny
490
Ekoregiony, podbaseny i podregiony ekologiczne
494
Środowisko fizyczne — przegląd
504
Warunki atmosferyczne
504
Wielkoskalowe zjawiska oceanograficzne
506
Słup wody
512
Dno morskie
517
Tabela 8.7 Źródła danych o osadach
518
Środowisko biologiczne — przegląd
522
Ekosystem Morza Bałtyckiego
522
Plankton
522
Bentos
524
Ryby
534
Ptaki
538
Ssaki morskie
547
Gatunki inwazyjne
559
Obszary ochrony przyrody
562
Podregion ekologiczny I — Zatoka Portowaja
566
Słup wody w podregionie ESR I
568
Dno morskie w podregionie ESR I
571
Plankton w podregionie ESR I
574
Bentos w podregionie ESR I
576
Ryby w podregionie ESR I
583
Ptaki w podregionie ESR I
585
Ssaki morskie w podregionie ESR I
594
Obszar ochronny w podregionie ESR I
596
Podregion ekologiczny II — Zatoka Fińska
601
Słup wody w podregionie ESR II
603
Dno morskie w podregionie ESR II
607
Plankton w podregionie ESR II
612
Bentos w podregionie ESR II
615
Ryby w podregionie ESR II
620
Ptaki w podregionie ESR II
622
Ssaki morskie w podregionie ESR II
627
Obszar ochronny w podregionie ESR II
630
Podregion ekologiczny III — strefa wód głębokich z przeważającą anoksją przy
dnie morskim
632
Słup wody w podregionie ESR III
634
Dno morskie w podregionie ESR III
639
Plankton w podregionie ESR III
644
Bentos w podregionie ESR III
649
Ryby w podregionie ESR III
652
Ptaki w podregionie ESR III
660
Ssaki morskie w podregionie ESR III
664
Obszar ochronny w podregionie ESR III
667
Podregion ekologiczny IV — piaszczyste ławice na południu
669
8.10.1
8.10.2
8.10.3
8.10.4
8.10.5
8.10.6
8.10.7
8.10.8
8.11
8.11.1
8.11.2
8.11.3
8.11.4
8.11.5
8.11.6
8.11.7
8.11.8
8.12
8.12.1
8.12.2
8.12.3
8.12.4
8.12.5
8.12.6
8.12.7
8.12.8
8.13
POL
Słup wody w podregionie ESR IV
Dno morskie w podregionie ESR IV
Plankton w podregionie ESR IV
Bentos w podregionie ESR IV
yby w podregionie ESR IV
Ptaki w podregionie ESR IV
Ssaki morskie w podregionie ESR IV
Obszar ochronny w podregionie ESR IV
Podregion ekologiczny V — Zatoka Greifswaldzka
Słup wody w podregionie ESR V
Dno morskie w podregionie ESR V
Plankton w podregionie ESR V
Bentos w podregionie ESR V
Ryby w podregionie ESR V
Ptaki w podregionie ESR V
Ssaki morskie w podregionie ESR V
Obszary ochrony przyrody w podregionie ESR V
Środowisko społeczne i społeczno-gospodarcze
Rybołówstwo
Żegluga i nawigacja
Turystyka i rekreacja
Dziedzictwo kulturowe
Przemysł morski
Operacje wojskowe
Amunicja chemiczna i konwencjonalna
Inne obiekty objęte badaniem
Bibliografia
671
675
681
682
686
690
698
702
705
705
709
715
718
724
728
735
738
740
740
767
777
791
811
822
827
851
852
487
8
Środowiskowa i społeczno-ekonomiczna sytuacja
wyjściowa
8.1
Wstęp
Niniejszy rozdział, poświęcony sytuacji wyjściowej, zawiera opis środowiska biofizycznego i
środowiska ludzkiego Morza Bałtyckiego, skupiony na obszarach leżących poniżej strefy objętej
pływami, przez które przebiega proponowana trasa dwóch nitek rurociągu. Ma także na celu
identyfikację, w ujęciu przestrzennym i czasowym, wrażliwych przedmiotów oddziaływania, na
które wpłynąć może instalacja lub obecność biegnących niemal równolegle gazociągów
podmorskich i wszelkie związane z nimi działania. Zawartość niniejszego rozdziału oparta jest
na następujących kluczowych źródłach danych:

Literatura naukowa

Publikacje agencji wielostronnych i pozarządowych (np. HELCOM, IUCN, WWF)

„Literatura z szarej strefy”, w tym poprzednie raporty OOŚ

Konsultacje z krajowymi i międzynarodowymi agencjami i ekspertami

Badania morskie zlecone przez spółkę Nord Stream

Dane i raporty pochodzące od organów krajowych
Większość danych pochodzi z badań przeprowadzonych bezpośrednio dla spółki Nord Stream
w związku z opracowaniem krajowych raportów OOŚ i wniosków o pozwolenia, włącznie z
opracowaniami PeterGaz, Institut für Angewandte Ökologie GmbH (IfAÖ) i DBL. Nie wszystkie
oryginalne dane badawcze mają bezpośrednie znaczenie dla preferowanej obecnie trasy,
ponieważ przebieg trasy zmienił się po rozpoczęciu programu badawczego. Tam, gdzie było to
konieczne, rozpoczęto odrębne badania dla wszystkich pierwotnie proponowanych
alternatywnych tras. Zakres oddziaływania badań oznacza, że dostępne są wystarczające dane
dotyczące kluczowych przedmiotów oddziaływania, co pozwala na ogólną ocenę potencjalnego
wpływu na środowisko. Podczas opracowywania informacji dla obecnego Raportu postarano
się, by był on kompletny bez potrzeby powtarzania szczegółowych informacji zawartych w
poszczególnych raportach badawczych i krajowych raportach OOŚ. Pamiętając, że badania były
wykonywane w różnych zakresach, czytelnik odsyłany jest do oryginalnych dokumentów w celu
zapoznania się z opisami metodologii, celami badań, obejmowanym okresem czasu oraz
podstawowymi założeniami.
POL
488
Dodatkowe dane pozyskano z baz danych Komisji Helsińskiej (HELCOM) i Międzynarodowej
Rady Badań Morza (ICES) oraz od Fińskiego Instytutu Badań Morza (FIMR), Institut für
Ostseeforschung Warnemünde (IOW), Szwedzkiego Instytutu Meteorologii i Hydrologii (SMHI),
Sveriges Geologiska Undersokning (SGU) oraz Fińskiego Instytutu Badań Geologicznych
(GTK).
Celem niniejszego rozdziału jest opis środowiska otaczającego korytarz, w którym ułożone
zostaną dwie nitki rurociągu, ze szczególnym uwzględnieniem obszarów lub aspektów
środowiska, które mogą mieć wpływ na instalację i eksploatację rurociągu lub na które wpłynąć
może jego budowa, wstępne uruchomienie, uruchomienie, eksploatacja oraz wycofanie z
eksploatacji. W rezultacie niniejszy opis sytuacji wyjściowej w zakresie środowiska naturalnego
nie obejmuje całości Morza Bałtyckiego. Strefy przybrzeżne Estonii, Litwy, Łotwy, Polski, a także
akweny w pobliżu wschodniego wybrzeża Szwecji zostały w dużej mierze pominięte, z
wyjątkiem przypadków, w których istotne czynniki mogą obejmować również te obszary (np.
zasięg występowania ptactwa morskiego).
W całym tekście niniejszego rozdziału pojawiają się odniesienia do atlasu tematycznego
opracowanego przez spółkę Nord Stream w ramach badań środowiska, który należy traktować
jako integralną część raportu.
Wartość/wrażliwość jest przypisywana wszystkim zasobom i przedmiotom oddziaływania w
niniejszym rozdziale w oparciu o dane środowiskowej sytuacji wyjściowej (patrz część 8.2).
Wartości te wprowadzono do Rozdziału 9 w celu umożliwienia oceny wrażliwości na zmiany
(oddziaływanie). Ramki przedstawiające matryce wartości/wrażliwości każdego z zasobów i
przedmiotów oddziaływania zostały umieszczone po każdym opisie sytuacji wyjściowej z
uwzględnieniem wszelkich odchyleń sezonowych. Ramki 8.1 i 8.3 – 8.42 przedstawiają
wrażliwości zasobów i przedmiotów oddziaływania w środowiskach fizycznych i biologicznych,
natomiast Ramki 8.43 – 8.48 przedstawiają wrażliwości zasobów i przedmiotów oddziaływania
w środowisku społeczno-ekonomicznym. Macierze rozbudowane są o komentarze dotyczące
alokowanych wartości/wrażliwości, wyjaśniające wszelkie zmiany sezonowe.
8.2
Kryteria wartości/wrażliwości
Ważne jest przypisanie pewnych form wartości (mała, średnia i duża) do zasobów lub
przedmiotów oddziaływania, które mogą zostać potencjalnie dotknięte przez działania związane
z projektem. Wartość taka może być do pewnego stopnia postrzegana jako subiektywna. Oceny
eksperckie oraz konsultacje z zainteresowanymi stronami zapewniają rozsądny stopień
konsensusu w związku z wewnętrzną wartością zasobu lub przedmiotu oddziaływania.
Przypisanie wartości zasobom/przedmiotom oddziaływania umożliwia ocenę ich wrażliwości na
zmianę (oddziaływanie). Do określenia wartości/wrażliwości używa się różnych kryteriów, takich
jak odporność na zmianę, zdolność przystosowania się, rzadkość, różnorodność, wartość dla
POL
489
innych zasobów/przedmiotów oddziaływania, naturalność, podatność, a także faktyczna
obecność danych zasobów/przedmiotów oddziaływania podczas działania w ramach projektu
lub jej brak. Te decydujące kryteria omówiono szerzej Tabeli 8.1, Tabeli 8.2 oraz Tabeli 8.3.
Tabela 8.1
Kryteria wartości/wrażliwości — środowisko fizyczne
Wartość/wrażliwość
Opis
Mała
Zasoby/przedmioty oddziaływania, które nie są ważne dla szerszych
funkcji/działań ekosystemu bądź są ważne, ale odporne na zmiany (w
kontekście działań w ramach projektu), i które w sposób naturalny i szybki
powrócą do stanu sprzed oddziaływania po zaprzestaniu działania.
Średnia
Zasoby/przedmioty oddziaływania ważne dla szerszych funkcji/działań
ekosystemu. Mogą nie być odporne na zmiany, ale dzięki odpowiednim
działaniom można je przywrócić do stanu sprzed oddziaływania lub z czasem
mogą powrócić do niego w sposób naturalny.
Duża
Zasoby/przedmioty oddziaływania o znaczeniu zasadniczym dla
funkcji/działań ekosystemu, które nie są odporne na zmiany i których nie
można przywrócić do stanu sprzed oddziaływania.
Tabela 8.2
Kryteria wartości/wrażliwości — środowisko biologiczne
Wartość/wrażliwość
Opis
Mała
Gatunek (lub siedlisko), który nie jest chroniony ani wymieniony na żadnej
liście. Jest pospolity lub liczny, nie ma znaczenia zasadniczego dla
pozostałych funkcji ekosystemu (np. jako pożywienie dla innych gatunków
bądź drapieżnik żerujący na gatunkach potencjalnie szkodliwych) ani nie
pełni żadnych kluczowych funkcji w ekosystemie (np. stabilizacja wybrzeża).
Średnia
Gatunek (lub siedlisko), który nie jest chroniony ani wymieniony na żadnej
liście, pospolity globalnie, ale rzadki w Morzu Bałtyckim, ważny dla funkcji
ekosystemu, zagrożony lub jego populacja maleje.
Duża
Gatunek (lub siedlisko) objęty szczególną ochroną na mocy prawa
UE/państw nadbałtyckich i/lub konwencji międzynarodowych (np. CITES),
wymieniony jako rzadki, bliski zagrożenia lub zagrożony w opinii IUCN, ma
zasadnicze znaczenie dla funkcji ekosystemów.
POL
490
Tabela 8.3
Kryteria wartości/wrażliwości — środowisko społeczne/społecznogospodarcze
Wartość/wrażliwość
Opis
Mała
Zasoby społeczno-gospodarcze objęte oddziaływaniem nie są uważane za
istotne pod względem wartości ekonomicznej, kulturowej ani społecznej.
Średnia
Zasoby społeczno-gospodarcze objęte oddziaływaniem nie są istotne w
ogólnym kontekście obszaru realizacji projektu, mają jednak znaczenie
lokalne w odniesieniu do bazy zasobów, bytu, itd.
Duża
Zasoby społeczno-gospodarcze objęte oddziaływaniem podlegają
szczególnej ochronie na mocy polityki bądź przepisów krajowych i
międzynarodowych oraz mają znaczenie w odniesieniu do bazy zasobów lub
majątku w obszarze realizacji projektu w skali regionalnej lub krajowej.
Ze względu na sezonową zmienność i etapy cyklu życiowego gatunków, kryteria dotyczące
środowiska biologicznego są stosowane z pewną dozą ostrożności. Niektóre gatunki ptaków
mogą być uważane za bardziej narażone w sezonie lęgowym, inne zaś — podczas wędrówek i
przelotów lub (w szczególności) okresów zmiany upierzenia. Ocena wartości/wrażliwości
siedliska obejmuje kombinację zmiennych mających zastosowanie zarówno do środowiska
fizycznego, jak i biologicznego.
8.3
Kontekst geograficzny
Morze Bałtyckie leży między 53° i 66° szerokości geograficznej północnej oraz między 20° i 26°
długości geograficznej wschodniej. To jeden z największych zbiorników wód słonych na świecie
(o najmniejszym zasoleniu), zajmujący obszar ponad 415 tys. kilometrów kwadratowych, przez
cieśniny Sund, Mały i Wielki Bełt oraz Kattegat łączący się z Morzem Północnym. Ograniczone
połączenie z oceanami światowymi oznacza, że całkowita wymiana wody w Morzu Bałtyckim
może trwać nawet 30 lat.
Pod względem geomorfologii basen Morza Bałtyckiego jest zróżnicowany — obejmuje prawie
zamknięte zatoki (np. Zatoka Botnicka), skomplikowane systemy przybrzeżne z licznymi
archipelagami, płytkie mielizny i rozległe głębie.
W wodach przybrzeżnych w pobliżu miejsca wyjścia na ląd w Rosji na dnie morskim występują
w dużej mierze osady miękkie, zdominowane przez muł (patrz mapa GE-2 w Atlasie).
Głębokość wody sięga 60 m w sektorze rosyjskim i ok. 100 m w Zatoce Fińskiej. Twarde
podłoża denne, w tym twarda glina, występują w wewnętrznej i środkowej części Zatoki Fińskiej,
natomiast miękkie osady denne przeważają na trasie rurociągu od tego obszaru do Gotlandii.
POL
491
Kiedy rurociąg wejdzie na Bałtyk Właściwy, głębokość wody wzrośnie szybko, osiągając 210 m.
Na odcinku trasy rurociągu na zachodnich stokach Basenu Gotlandzkiego odsłonięte są twarde
gliny polodowcowe. W płytkich akwenach dookoła ławic Norra i Södra Midsjö na dnie dominuje
piasek. Osady Basenu Bornholmskiego składają się głównie z mułu, natomiast na południe od
Aldergrund trasa rurociągu przetnie obszar twardego podłoża gliniastego. Po opuszczeniu przez
rurociąg sektora duńskiego głębokość wody maleje i pozostaje taka w Zatoce Greifswaldzkiej aż
do miejsca wyjścia na ląd w Lubminie, przy czym na tym odcinku dno morskie jest głównie
piaszczyste. Profile głębokościowe rurociągu w Morzu Bałtyckim na trasie z Rosji do Niemiec
przedstawiono na Rysunku 4.3 i Rysunku 4.4 w rozdziale zawierającym opis projektu.
Średnia głębokość Morza Bałtyckiego wynosi ok. 56 metrów, a jego całkowita objętość to
ok. 20,9 tys. km3(1). Najgłębsze akweny (do 459 metrów) znajdują się w basenie Landsort.
Tabela 8.4 przedstawia głębokości różnych basenów Morza Bałtyckiego.
(1)
Jacobsen F. 1991. The Bornholm Basin — Estuarine Dynamics, wyd. Duński Uniwersytet Techniczny, Lyngby,
Dania.
POL
492
Tabela 8.4
Kluczowe parametry batymetryczne w regionach i basenach Morza
(1)
Bałtyckiego
Region
Obszar
Głębokość
(basen/głębia)
maksymalna
Objętość
3
(km )
(m)]
Bałtyk właściwy
Średnia
maksymalna
(m)]
Basen Arkoński
55
430
23
Basen Bornholmski
106
1780
46
Basen Gdański
116
1460
57
Głębia Gotlandzka
249
3470
81
Morze zachodniej Gotlandii
205
1640
61
Głębia Fårö
205
1270
Głębia Landsort
459
780
Północna część basenu
219
2090
72
środkowego
Zatoka Ryska
Zatoka Ryska
-
410
23
Zatoka Fińska
Zatoka Fińska
-
1100
37
Morze Botnickie
Morze Archipelagowe
40
170
19
Morze Alandzkie
300
410
75
(z wyłączeniem obszarów
459
20900
56
Bałtyk
przejściowych)
*
* Kattegat oraz Bełt tworzą przejście pomiędzy Morzem Bałtyckim i Morzem Północnym i nie są uważane za część
Bałtyku
Płytki rejon Cieśniny Bornholmskiej oddzielający Basen Arkoński od Basenu Bornholmskiego
ma głębokość maksymalną 45 metrów. Rynna Słupska, rozdzielająca Basen Bornholmski i
Głębię Gotlandzką, osiąga głębokość ok. 60 m(2).
Morze Bełtów, tzn. Mały Bełt i Wielki Bełt, oraz Sund to wąski i płytki akwen łączący Morze
Północne i Morze Bałtyckie. Progi Darss i Drogden stanowią najpłytsze części Bełtów i Sundu —
ich głębokość osiąga średnio, odpowiednio, 17 do 18 metrów i 7 do 8 metrów. Morze Bałtyckie
dzieli się na kilka pod-basenów lub głębi, oddzielonych od siebie płytkimi akwenami lub progami.
Zasięg pod-basenów pokazano na Rysunku 8.1(3).
(1)
Jacobsen F. 1991. The Bornholm Basin — Estuarine Dynamics, wyd. Duński Uniwersytet Techniczny, Lyngby,
Dania.
(2)
Pedersen F.B. i Møller J.S. 1981. Diversion of the River Neva — How it will influence the Baltic Sea, the Belts and
Kattegat, Nordic Hydrology, t. 12.
(3)
POL
Aby zapoznać się z większą wersją, patrz mapa BA- 5 w Atlasie.
Rys. 8.1 Batymetria Morza Bałtyckiego
POL
493
494
Obszar zajmowany przez rurociąg Nord Stream obejmuje korytarz o długości ok.
1220 kilometrów, biegnący od Zatoki Fińskiej (część północno-zachodnia) do Zatoki
Greifswaldzkiej (część południowo-wschodnia). Do celów opisu sytuacji wyjściowej nie zakłada
się stałej szerokości korytarza. W przypadku niektórych przedmiotów oddziaływania (np.
bentosu) właściwe jest skupienie się na bezpośrednim sąsiedztwie rurociągu; pod uwagę wzięto
korytarz o szerokości 2 kilometrów, ponieważ do takiego zakresu ograniczone są skutki
przemieszczenia osadów. W przypadku przedmiotów oddziaływania o szerszym zasięgu (np.
ryby, ptaki i ssaki morskie), na które wpływ będzie mieć hałas, za właściwą uznaje się większą
odległość
(50 kilometrów), co zapewnia uwzględnienie oddziaływania dźwiękowego na wszelką wrażliwą
faunę.
8.4
Ekoregiony, podbaseny i podregiony ekologiczne
Ekoregiony definiuje się w sposób następujący:
„Obszary o względnie jednolitym składzie gatunkowym, wyraźnie różniące się od sąsiednich
systemów. Skład gatunkowy ustala się zwykle z uwzględnieniem przewagi niewielkiej liczby
ekosystemów i/lub wyróżniającego się zbioru cech oceanograficznych lub topograficznych.
Dominujące czynniki biogeograficzne decydujące o definicji ekoregionów różnią się zależnie od
lokalizacji, mogą jednak obejmować izolację, wpływ wód głębinowych, występowanie
składników pokarmowych, napływ słodkiej wody, skalę temperatur, stopień zlodzenia, stopień
narażenia, osady, prądy oraz złożoność aspektów batymetrycznych lub wybrzeża”(1).
W ujęciu ekologicznym są to jednostki o wysokiej spójności, wystarczająco duże, aby
występowały w nich procesy ekologiczne lub życiowe większości gatunków osiadłych. W
związku z tym Morze Bałtyckie jako całość uważane jest za globalny ekoregion morski.
W celu ułatwienia zarządzania ochroną środowiska Morza Bałtyckiego, Komisja HELCOM
podzieliła Bałtyk na szereg podbasenów na podstawie charakterystyki wymiany wód (patrz
Rysunek 8.2). Proponowany rurociąg Nord Stream przechodzi przez cztery z nich: Zatokę
Fińską, północny Bałtyk Właściwy, wschodni Basen Gotlandzki i południowy Bałtyk Właściwy.
(1)
Spalding M.D., Fox H.E., Allen G.R., Davidson N., Ferdaña Z.A., Finlayson M., Halpern B.S., Jorge M.A.,
Lombana A., Lourie S.A., Martin K.D., McManus E., Molnar J., Recchia C.A. i Robertson J. 2007. Marine
Ecoregions of the World: A Bioregionalization of Coastal and Shelf Areas, Bioscience 57(7) 573–583.
POL
495
Rys. 8.2
Podbaseny Morza Bałtyckiego
W celu odzwierciedlenia na dokładniejszym poziomie różnorodności ekologicznej
i charakterystyk środowiskowych wzdłuż trasy rurociągów Nord Stream, Nord Stream zleciło
IfAÖ (Institut für Angewandte Ökologie GmbH) opracowanie klasyfikacji podregionów
ekologicznych (ESR) na Morzu Bałtyckim. Klasyfikacji tej dokonano z uwzględnieniem trzech
podstawowych właściwości, a mianowicie zasolenia, zawartości tlenu i typu podłoża. Są to
główne czynniki wpływające na florę i faunę Morza Bałtyckiego.
POL
496
Rys. 8.3
Czynniki wpływające na ekologię(1)
W oparciu o te czynniki, zespół oceny środowiskowej Nord Stream opracował wzdłuż tras
rurociągów pięć głównych ESR. Obejmując pewien stopień heterogeniczności siedlisk, każdy
ESR zawiera spójną jednostkę ekologiczną z przynajmniej jedną funkcją rozróżnienia
charakterystyki. Nie ma wyraźnego przejścia z jednego ESR do drugiego (tj. z jednego punktu
kilometrowego (PK) do drugiego), ponieważ kluczowe parametry definiujące ESR są zmiennymi
ciągłymi.
Zakres geograficzny pięciu ESR przedstawiono na Rysunku 8.4, a kluczowe charakterystyki
każdego ESR przedstawiono na Rysunkach 8.5 do 8.9.
Należy pamiętać, że podział trasy rurociągu na pięć proponowanych podregionów ESR ma
zastosowanie wyłącznie do celów charakterystyki sytuacji wyjściowej w zakresie środowiska
oraz oceny najważniejszych oddziaływań oczekiwanych na trasie rurociągu Nord Stream. Pięć
podregionów ESR nie ma oficjalnych oznaczeń ani nie funkcjonuje poza ramami niniejszej
oceny. Trasa rurociągu przebiega przed kilka rejonów Morza Bałtyckiego o odmiennej
biogeografii. Schemat klasyfikacji powstały na bazie podregionów ekologicznych
zaadaptowanych dla celów raportu pozwala na dokonanie szczegółowej analizy wpływów na
kluczowe elementy ekosystemu występujące na poszczególnych odcinkach trasy rurociągu.
Ważne jest podkreślenie, że schemat klasyfikacji jest niezbędnym kompromisem między
(1)
POL
Institut für Angewandte Ökologie GmbH (IfAÖ).
497
potrzebą zwięzłej, lecz wystarczająco szczegółowej sytuacji wyjściowej z jednej strony, a z
drugiej typowym rzędem wielkości i zakresem wpływów środowiskowych, które mogą powstać
wzdłuż trasy. Przyjąć można klasyfikacje alternatywne, lecz mało prawdopodobne jest, by
doprowadziły one do oszacowania wpływów na poziomie ekosystemu/populacji. Określona
lokalizacja w obrębie wyznaczonego ESR nie może wykazywać wszystkich atrybutów ogólnych
zdefiniowanych dla ESR. Zastosowanie tego podejścia ułatwia jednak określenie środków
minimalizacji oddziaływania, które można skutecznie zastosować w różnych miejscach na trasie
rurociągu.
POL
498
Zasolenie przy
dnie
Zawartość
tlenu
ESR I
Zatoka
Portowaja
0-3 psu
Wystarczająca
dla aktywności
biologicznej
ESR II
Zatoka Fińska
3-9 psu
Podregiony ekologiczne
ESR III
ESR IV
ESR V
Rys. 8.4
(1)
POL
Bałtyk
Właściwy
Piaszczyste
ławice na
południu
Zatoka
Greifswaldzka
9-16 psu
7-16 psu
8-18 psu
Zmienne
warunki
tlenowe
Przeważająca
anoksja
Wystarczająca
dla aktywności
biologicznej
Wystarczająca
dla aktywności
biologicznej
Głębokość
Płytka woda
Wody płytkie
do głębokich
Głęboka woda
Płytka woda
Płytka woda
Podłoże
Mniej
odsłonięta
skała
macierzysta
Mieszane
skały
macierzyste
Muł
Odsłonięta
skała
macierzysta
Mniej
odsłonięta
skała
macierzysta
Podregiony ekologiczne stanowiące podstawę do niniejszej oceny(1)
Aby zapoznać się z większą wersją, patrz mapa ER-02 w Atlasie.
499
ESR I: Zatoka Portowaja
Właściwości fizyczne:
Zasolenie przy dnie: (0–3 psu)
Zawartość tlenu: Wystarczająca dla
aktywności biologicznej (>30%)
Podłoże: Mniej odsłonięta skała
macierzysta, piaski drobnoziarniste ze
zróżnicowaną zawartością mułu
Głębokość: Płytka woda
Punkty kilometrowe:
0,0–22,1
Podstawowe cechy ekologiczne:
Makrofity i makroglony: Do dominujących makrofitów zalicza się szuwar wzdłuż brzegu,
rdestnice i ramienice (Chara i Nitella) w osłoniętych zatokach nitkowate zielenice
(Cladophora glomerata) na podłożach twardych.
Makrozoobentos: Do dominujących gatunków flory i fauny głębinowej na miękkich
podłożach zaliczają się skąposzczety, ochotkowate, rogowiec bałtycki (Macoma balthica)
oraz obunogi rodzaju Pontoporeia, jak również równonóg podwój wielki (Saduria entomon).
Ryby: Najpospolitsze są gatunki słodkowodne, takie jak płoć (Rutilus rutilus), leszcz
(Abramis brama) i okoń (Perca fluviatilis). Ryby morskie występują zwykle w regionach o
większym zasoleniu.
Ptaki: Zatoka Portowaja stanowi ważne lęgowisko i żerowisko dla ptaków brodzących i
morskich, w którym pojawiają się w dużej liczbie ptaki gatunków wędrownych, co ma
znaczenie międzynarodowe.
Ssaki morskie: Liczebność foki szarej (Halichoerus grypus) rośnie, spada natomiast
liczebność nerpy (Phoca hispida), co spowodowane jest coraz mniejszą pokrywą lodową.
Rys. 8.5
POL
Kluczowe charakterystyki podregionu ekologicznego I
500
ESR II: Zatoka Fińska
Właściwości fizyczne:
Zasolenie przy dnie: (3–9 psu)
Zawartość tlenu: Zmienne warunki
tlenowe
Podłoże: Mieszane podłoże, od drobnych
osadów po podłoże skalne i odsłonięte
gliny zwałowe
Głębokość: Wody płytkie do głębokich
Punkty kilometrowe:
22,1–318,4
Podstawowe cechy ekologiczne:
Makrofity i makroglony: Nitkowate zielenice i morszczyn pęcherzykowaty (Fucus
vesiculosus). Szuwar i rdestnice w osłoniętych zatokach.
Makrozoobentos: Na podłożu piaszczystym przydenne zbiorowiska oportunistycznych
gatunków wieloszczetów, rogowiec bałtycki (Macoma balthica), obunóg pontoporeja
czarnooka (Pontoporeia affinis) oraz równonóg podwój wielki (Saduria entomon). Brak flory i
fauny głębinowej w miejscach, gdzie przeważają warunki beztlenowe.
Ryby: Głównie gatunki słodkowodne w obszarach przybrzeżnych oraz śledź bałtycki na
otwartych wodach.
Ptaki: Ważne miejsce postoju dla ptaków migrujących i lęgowych, takich jak rybitwy,
edredony i szablodzioby.
Ssaki morskie: Kolonie szarych fok (Halichoerus grypus) i nerp (Phoca hispida).
Rys. 8.6
POL
Kluczowe charakterystyki podregionu ekologicznego II
501
ESR III: Bałtyk właściwy
Właściwości fizyczne:
Zasolenie przy dnie: 9–16 psu
Zawartość tlenu: Przeważająca anoksja
(<30%)
Podłoże: Muł
Głębokość: Głęboka woda
Punkty kilometrowe:
318,4–745,9,
945,0–1046,4,
1057,4–1070,8
Podstawowe cechy ekologiczne:
Makrofity. Brak istotnych makrofitów ze względu na brak światła.
Makrozoobentos: Brak istotnej flory i fauny głębinowej ze względu na brak tlenu.
Sporadyczne zespoły flory i fauny głębinowej po wlewach bogatej w tlen wody z Morza
Północnego.
Ryby: Występujące tu gatunku ryb mają charakter zasadniczo pelagiczny, dominuje szprot
(Sprattus sprattus).
Ptaki: Basen Gotlandzki i Basen Bornholmski są ważnymi siedliskami nurzyka podbielałego
(Uria aalge) i alki krzywonosej (Alca torda), żerujących na licznych tutaj szprotach. Na północ
od Bornholmu znajdują się ważne lęgowiska ptaków z rodziny alek.
Ssaki morskie: Morświny (Phocoena phocoena) i foki spotykane są w całej strefie.
Rys. 8.7
POL
Kluczowe charakterystyki podregionu ekologicznego III
502
ESR IV: Piaszczyste ławice na południu
Właściwości fizyczne:
Zasolenie przy dnie: 7–16 psu
Zawartość tlenu: Wystarczająca dla
aktywności biologicznej (>30%)
Podłoże: Odsłonięta skała macierzysta
Głębokość: Płytka woda
Punkty kilometrowe:
745,9–945,0,
1046,4–1057,4,
1070,8–1198,1
Podstawowe cechy ekologiczne:
Makrofity. Dominujące gatunki to brunatnice (Sphacelaria arctica, S. plumigera) oraz krasnorosty
(Ceramium teniucorne, Furcellaria lumbricalis, Polysiphonia fucoides i Rhodomela confervoides).
Między płycizną Adlergrund i Zatoką Pomorską rozwój makrofitów ograniczony jest ze względu na
stopień dostępności światła. Roślinność pobliskiej płycizny Adlergrund obejmuje wodorosty morskie,
takie jak morszczyn pęcherzykowaty (Fucus vesicolosus) i Halosiphon tomentosus.
Makrozoobentos: Makrozoobentos obejmuje organizmy inkrustujące, takie jak należący do
mszywiołów siatecznik bałtycki (Electra crustulenta) i liczne obunogi rodzaju Gammarus, równonogi
(Jaera albifrons, Idotea sp.) i parzydełkowce, np. gonotyraea bałtycka (Gonothyraea loveni). W
piaszczystym dnie morskim spotykany jest rogowiec bałtycki (Macoma balthica), małże (Mya arenaria)
oraz wieloszczety (Pygospio elegans i Bylgides sarsi). W głębszych strefach ważnych gatunkiem jest
podwój wielki (Saduria entomon), należący do równonogów. Na pobliskiej płyciźnie Adlergrund i u
wschodnich wybrzeży Rugii, fauna obejmuje 45 różnych gatunków. Dominuje omułek jadalny (Mytilus
edulis) — może go reprezentować ponad połowa osobników w zespole. Ważne są także P.elegans,
źródlarkowate (Hydrobia ulvae) i rogowcowate.
Ryby: Wszędzie występują dorsze (Gadus morhua), stornie (Platichthys flesus), babki (Pomatoschistus
minutus), łososie (Salmo salar) i turboty (Psetta maxima), żywiące się obfitym bentosem.
Ptaki: Płycizna Adlergrund i Zatoka Pomorska należą do najważniejszych obszarów zimowania ptactwa
na Morzu Bałtyckim — zimę spędza tam ponad milion ptaków. Szerszy obszar ma również znaczenie
dla kaczek morskich.
Ssaki morskie: W okolicy żerują foki szare, a w Zatoce Pomorskiej przez cały rok można spotkać
morświny.
Rys. 8.8
POL
Kluczowe charakterystyki podregionu ekologicznego IV
503
ESR V: Zatoka Greifswaldzka
Właściwości fizyczne:
Zasolenie przy dnie: 8-18 psu
Zawartość tlenu: Wystarczająca dla
aktywności biologicznej (>30%)
Podłoże: Mniej odsłonięta skała macierzysta
Głębokość: Płytka woda
Punkty kilometrowe:
1198,1–1222,7
Podstawowe cechy ekologiczne:
Makrofity: Zidentyfikowano ponad 40 gatunków makrofitów, w tym zielenice (gałęzatka
(Cladophora), taśma (Enteromorpha)), krasnorosty (Ceramium) i ramienice (Characea) na podłożu
twardym na południu, natomiast w mulistych zatokach występują duże populacje podwodnych roślin
naczyniowych (rdestnica (Potamogeton), zamętnica (Zannichellia), rupia (Ruppia)), stanowiących
pożywienie dla ptaków żerujących na dnie, podłoże tarłowe dla ryb oraz siedlisko licznych gatunków
bezkręgowców bentonicznych (równonogi, obunogi, mięczaki).
Makrozoobentos: W piaszczystym dnie morskim zidentyfikowano ponad 100 gatunków
makrozoobentosu.
Ryby: Śledź bałtycki (Clupea harengus), szczupak pospolity (Esox lucius), okoń (Perca fluviatilis) i
babka rozmnażają się na obszarach o wysokiej warstwie makrofitów. W obszarze tym również żyją
węgorze (Anguilla anguilla).
Ptaki: Zatoka Greifswaldzka to jeden z najważniejszych obszarów zimowania ptactwa na Morzu
Bałtyckim.
Ssaki morskie: W Zatoce Greifswaldzkiej zaobserwowano grupy fok pospolitych, fok szarych i
morświnów.
Rys. 8.9
Kluczowe charakterystyki podregionu ekologicznego V
W celu spójnego i systematycznego opisania istotnych cech podstawowych środowiska na trasie
rurociągu, w niniejszym rozdziale przyjęto podejście polegające na rozpoczęciu od opisu
wielkoskalowych zjawisk oceanograficznych i powszechnych cech środowiska na trasie rurociągu
(odpowiednio części 8.5 i części 8.6), a następnie przejściu do bardziej szczegółowej analizy danych
dostępnych dla wszystkich pięciu podregionów ESR po kolei (części od 8.7 do 8.11). Rozdział kończy
się omówieniem środowiska człowieka istotnego dla projektu budowy rurociągu Nord Stream (część
8.12).
POL
504
8.5
Środowisko fizyczne — przegląd
8.5.1
Warunki atmosferyczne
Wiatr
Morze Bałtyckie leży w układzie cyrkulacji atmosferycznej północnej półkuli, gdzie dominują przepływy
powietrza z zachodu. Pogoda w regionie Bałtyku opiera się na układach niskiego ciśnienia wokół
Islandii i układach wysokiego ciśnienia nad Azorami, wraz z letnimi układami niskiego ciśnienia i
zimowymi układami wysokiego ciśnienia nad Rosją. Układy te zarządzają ciśnieniem powietrza przy
powierzchni ziemi, czego wynikiem jest zmienny roczny cykl przepływu powietrza(1).
W porach chłodnych (od września do lutego) przepływ powietrza z południowego zachodu nasila się,
zwłaszcza w styczniu i lutym, co wiąże się z rosnącymi gradientami ciśnienia wywołanymi islandzkim
układem niskiego ciśnienia i układami wysokiego ciśnienia nad Azorami i Rosją.
W porach ciepłych (od marca do sierpnia) intensywność przepływu powietrza spada w marcu
i kwietniu, kiedy to układy wysokiego ciśnienia znad Azorów zaczynają rozprzestrzeniać się w
centralnej części Europy. Wywołuje to słabą rotację średniego kierunku wiatru zgodnie ze
wskazówkami zegara, co sprawia, że powietrze przepływa z zachodu w północnej części basenu
Morza Bałtyckiego i z północnego zachodu w części południowej. Najsłabszy gradient średniego
ciśnienia występuje z maju. W czerwcu i lipcu kierunek średniego przepływu powietrza to północny
zachód i zachód.
Opady
Opady w basenie Morza Bałtyckiego wykazują wyraźny średni cykl roczny ze znacznymi zmianami
regionalnymi.
W latach 1981–1988 średnie miesięczne opady dla całego obszaru Morza Bałtyckiego wahały się od
30 mm zimą/wczesną wiosną do około 80 mm w lecie. W obszarze zlewiska średnie opady roczne
były niższe w Zatoce Botnickiej i na Bałtyku właściwym (ok. 600 mm) niż na pozostałych obszarach
(około 680 mm)(2).
W basenie Morza Bałtyckiego w latach 1976–2000 wielkość opadów zasadniczo wzrosła w
porównaniu z okresem 1951–1975. Największy wzrost nastąpił w Szwecji i na wschodnich brzegach
Morza Bałtyckiego, natomiast na południu (w Polsce), opady były przeciętnie nieco mniejsze.
(1)
Komisja Helsińska. Climate Change in the Baltic Sea Area - HELCOM Thematic Assessment in 2007. Baltic Sea
Environment Proceedings, nr 11. 2007.
http://www.helcom.fi/stc/files/Publications/Proceedings/bsep111.pdf (data uzyskania: 7.6.2008).
(2)
Komisja Helsińska. Baltic Marine Environment Protection Commission. 2002. Environment of the Baltic Sea Area 1994-
POL
1998. Helsinki. Baltic Sea Environment Proceedings, nr 82 B.
505
Jakość powietrza
Morze Bałtyckie jest obszarem odznaczającym się największym ruchem statków na świecie.
W pierwszych 12 miesiącach po wprowadzeniu 1 lipca 2005 roku systemu automatycznej identyfikacji
(AIS) dla rejestracji ruchu statków przez Skaw na Morzu Bałtyckim, wpłynęło lub opuściło Morze
Bałtyckie około 51 600 statków, około 51 000 minęło Gotlandię i ponad 37 000 wypłynęło z lub
wpłynęło do Zatoki Fińskiej (1). Emisje tlenków siarki (SOx) wynikające z ruchu statków i związane ze
spalaniem paliw morskich o dużej zawartości siarki, przekładają się na zanieczyszczenie powietrza
tlenkami siarki i cząstkami stałymi. Emisje szkodzą środowisku poprzez zakwaszenie oraz zdrowiu
ludzkiemu, zwłaszcza wokół obszarów przybrzeżnych i portów.
Emisje tlenku azotu (NOx) wynikające z ruchu statków, podobnie jak emisje SOx, powodują osadzanie
się kwasów, które mogą być szkodliwe dla środowiska naturalnego i przyczyniają się do eutrofizacji.
Zgodnie z ostatnimi szacunkami, łączne emisje NOx wynikające z ruchu statków na Morzu Bałtyckim
wynoszą ponad 370 000 ton NOx rocznie(2). Ponadto ruch statków przyczynia się również do emisji
gazów cieplarnianych (głównie CO2) i lotnych związków organicznych (LZO), które powstają głównie
podczas operacji załadowywania tankowców w portach.
Lądowa produkcja energii oraz transport drogowy są pozostałymi głównymi źródłami SOx, NOx i
emisji cząstek stałych w rejonie Morza Bałtyckiego. Rolnictwo jest najważniejszym czynnikiem
powstawania azotu ogólnego w powietrzu i odpowiada za 43 procent łącznej emisji azotu w
powietrzu(3).
Wzorzec sezonowy opadów i przepływu powietrza w regionie wraz z intensywnymi wiatrami z
południowego-zachodu w porach zimnych, szybko przenosi wszelkie zanieczyszczenia powietrza w
stronę wschodniej części Morza Bałtyckiego. Opady występują głównie w obszarach przybrzeżnych i
w ich pobliżu, co powoduje osadzanie się zanieczyszczeń w środowisku morskim i lądowym tych
obszarów.
Wiosną i latem wiatry są mniej intensywne, a przenoszenie zanieczyszczeń w powietrzu jest przez to
mniejsze. Opady są jednakże bardziej intensywne, zwłaszcza w południowo-wschodnich i wschodnich
zakątkach regionu, co oznacza odbieranie większej części zanieczyszczeń na skutek przeważającego
kierunku wiatru (zachodniego i północno-zachodniego) w tym okresie.
Dla celów niniejszej oceny ważne jest określenie wrażliwości każdego przedmiotu oddziaływania.
Wrażliwość może się różnić w zależności od podregionu ekologicznego. Wrażliwość atmosfery różni
się w poszczególnych częściach Morza Bałtyckiego. Uzasadnienie wartości wrażliwości dla atmosfery
przedstawiono w Ramce 8.1.
(1)
Komisja
Helsińska.
2006.
Komunikat
prasowy
z
3.8.2006
w
sprawie
statystyk
ruchu
żeglugowego.
http://www.helcom.fi/press_office/news_helcom/en_GB/Ship_traffic_stat/ (data uzyskania: 3.6.2007).
(2)
Komisja Helsińska. Emissions from Ships.
http://www.helcom.fi/shipping/emissions/en_GB/emisions/ (data uzyskania: 30.9.2008).
POL
(3)
Komisja Helsińska. 2005. Airborne nitrogen loads to the Baltic Sea. Baltic Marine Environment Protection Commission.
506
Ramka 8.1
Wartość/wrażliwość atmosfery
Atmosfera nieustannie się zmienia na skutek procesów klimatycznych (np. wiatrów, temperatury),
procesów wymiany na styku wody/atmosfery, wzorców użytkowania terenów lądowych i wpływów
związanych z działalnością na lądzie. Ewentualne zmiany w atmosferze związane z realizacją
projektu byłyby krótkotrwałe i miałyby znaczenie miejscowe. Można się zastanawiać, czy jakiekolwiek
zmiany można faktycznie wykryć, biorąc pod uwagę naturalną zmienność jakości powietrza. Jak
wiadomo, w przeszłości kwaśne deszcze wpływały na atmosferę nad Morzem Bałtyckim, ale warunki
uległy poprawie po wprowadzeniu środków zaradczych. Naprawa ekosystemów wodnych trwała
znacznie dłużej. Atmosfera jest bardzo ważna w kontekście dostarczania przestrzeni życiowej i
zdrowia szerszym ekosystemom, jednak realizacja projektu nie ma na nią wpływu. W związku z tym
atmosferze przypisano niską wartość wrażliwości.
8.5.2
Wielkoskalowe zjawiska oceanograficzne
Pływy
Teoretyczny średni poziom Morza Bałtyckiego jest podobny do średniego długoterminowego pomiaru
pływów w Świnoujściu. Na Bałtyku Właściwym praktycznie nie występują przypływy i odpływy. Zakres
pływów wynoszący ok. 0,3 metra w cieśninie Kattegat, dalej na wschód, na Bałtyku Właściwym,
osiąga wartość 0 metra. W skali roku jednak poziom wody podnosi się i opada wyraźnie — zakres
pływów wynosi 11,4 centymetra w Travemünde (Niemcy) i 13,9 centymetra w Świnoujściu (Polska).
Jest to skutek oddziaływań meteorologicznych — maksymalny poziom osiągany jest z końcem
letniego okresu deszczowego w sierpniu.
Co więcej, wiadomo, że poziom morza różni się w zależności od wiatru(1).Gdy przeważają wiatry
zachodnie, poziom morza może różnić się o nawet 0,5 metrów od brzegu w Schleswig-Holstein w
Niemczech i w Kłajpedzie na brzegu litewskim. W razie przeważających wiatrów wschodnich sytuacja
jest odwrócona.
Prądy
Stały obieg wód w Morzu Bałtyckim jest słaby, z wyjątkiem obszaru przejściowego w Morzu Bełtów.
Na obieg wód wpływa napływ wód rzecznych, nadmiar wody roztopowej i wiatr.
Nadmiar wody słodkiej w Morzu Bałtyckim skutkuje odpływem netto przez cieśniny duńskie. Woda
słodka wypływa z Morza Bałtyckiego na powierzchni morza lub blisko niej(2). Ilość odprowadzanej
wody słodkiej zmienia się w ciągu roku zależnie od topnienia lodu. Odpływ z lądu obserwowany jest
głównie w obszarach estuaryjnych wokół ujść rzek i strumieni. Bezpośredni wpływ odpływu wód
powierzchniowych na projekt Nord Stream obserwuje się zatem głównie w miejscach wyjścia na ląd,
tzn. w Zatoce Portowaja w Rosji oraz w Zatoce Greifswaldzkiej w Niemczech.
(1)
Spiętrzenie wiatrowe oznacza tendencję poziomu wody do podnoszenia się u brzegu nawietrznego i opadania u brzegu
zawietrznego.
POL
(2)
Jacobsen F. 1991. The Bornholm Basin — Estuarine Dynamics, wyd. Politechnika Duńska, Lyngby, Dania.
507
Występuje istotna korelacja między prędkością wiatru i wód powierzchniowych. Ogólnie rzecz biorąc,
prądy powierzchniowe są słabe i osiągają prędkość do kilku centymetrów na sekundę. W górnych
warstwach słupa wody pojawiają się jednak wywoływane wiatrem prądy o większej prędkości. Na
większych głębokościach, na skutek zmienności batymetrycznej, występują niewielkie zawirowania(1).
Model cyrkulacji w Zatoce Fińskiej jest skomplikowany, cechują go średniej wielkości wiry i
cykloniczna (niżowa) średnia cyrkulacją. Wlew wód do Zatoki Fińskiej ma miejsce głównie w pobliżu
wybrzeży Finlandii i Estonii, a wyrównujący go odpływ w północnej części otwartej zatoki. Typowa
średnia prędkość prądu w najwyższych warstwach (< 7,5 metra) wynosi 5–10 cm s–1, przy czym
największe prędkości mają związek ze zjawiskami napływu i odpływu(2).
Na prądy w Basenie Arkońskim wpływa wielkoskalowa cyrkulacja wywoływana zwartymi prądami
dennymi napływającymi przez progi. Zwiększa się objętość napływającej wody słonej wskutek jej
porywania podczas obniżającego się przepływu przez Basen Arkoński, Cieśninę Bornholmską i Basen
Bornholmski. Zwarty prąd denny może osiągać prędkość do 30 cm s-1(3).
Fale
Fale na Morzu Bałtyckim są krótkie i nieregularne. Od lat 70-tych XX wieku Fiński Instytut Badań
Morza (FIMR) monitoruje fale w północnej i środkowej części Morza Bałtyckiego. Fale o dużej
wysokości są często spotykane na Morzu Bałtyckim.
Najbardziej sprzyjający klimat dla fal na Morzu Bałtyckim występuje w północnej części Bałtyku
Właściwego. Podczas sztormu w grudniu 2004 roku wysokość fal na północnym Bałtyku Właściwym
sięgnęła 7,7 metra, a najwyższa zanotowana fala indywidualna miała wysokość
14 metrów. Wcześniej fale tej wielkości zostały zarejestrowane na Morzu Bałtyckim tylko raz, w
styczniu 1984 roku na Almagrundet niedaleko wybrzeża Szwecji, przez Szwedzki Instytut Meteorologii
i Hydrologii(4).
W Zatoce Fińskiej fale wywoływane są w dużej mierze wiatrami wschodnimi i zachodnimi. Najwyższe
fale zarejestrowane na tym akwenie miały wysokość 5,2 metra. Najwyższa pojedyncza fala osiągnęła
wysokość 9 metrów i została zarejestrowana w listopadzie 2001 roku niedaleko Helsinek. Ze względu
na niewielką szerokość zatoki nie oczekuje się powstawania fal o wysokości większej od dotychczas
zarejestrowanych.
Stratyfikacja halinowa i zasolenie
Morze Bałtyckie to wielowarstwowe morze słonawe. Poziom zasolenia zmienia się w trzech
wymiarach: zmniejsza się w poziomie z zachodu na wschód oraz z południa na północ i wzrasta w
(1)
Møller J.S. i Hansen I.S. 1994. Hydrographic processes and changes in the Baltic Sea, Dana, t. 10, s. 87–104.
(2)
Andrejev O. et al. 2004. Mean circulation and water exchange in the Gulf of Finland — A study based on threedimensional modelling, Boreal Environmental Research, t. 9, s. 1–16.
(3)
Møller, J. S. i Hansen, I. S. 1994, op. cit.
(4)
Fiński Instytut Badań Morza. Wave height records in the Baltic Sea.
POL
http://www.fimr.fi/en/tietoa/veden_liikkeet/en_GB/aaltoennatyksia/ (data uzyskania: 15.9.2008).
508
pionie od powierzchni do dna. Warstwa przydenna zawiera mocno zasoloną wodę z Morza
Północnego. Warstwa górna zawiera wodę ubogą w sól.
Wymiar poziomy
Morze Bałtyckie odznacza się silnym napływem słodkiej wody rzecznej oraz słabym napływem wody
słonej z Morza Północnego przez cieśniny duńskie (patrz mapy WA-1a i BA-5). Roczny napływ wody
słodkiej z rzek do Morza Bałtyckiego wynosi około 15 000 m3/s (1). Z Morza Północnego do Bałtyku
napływa woda słona, dzięki czemu pod względem zasolenia występuje gradient od warunków niemal
morskich w północnej części Kattegatu (20 psu) do warunków niemal słodkowodnych w środkowej
części Zatoki Fińskiej (od 3 do 4 psu), co ilustruje Rysunek 8.10.
2
4
5
Sweden
6
4
5
3
Russia
Estonia
7
30
20
Latvia
18
Lithuania
Denmark
12
8
Poland
5 p su sa linity of surfa c e wa ters
Germany
Rys. 8.10
Strefy zasolenia w Morzu Bałtyckim(2)
Wymiar pionowy
Warstwy wody w większej części Morza Bałtyckiego są rozdzielone przez haloklinę, gdzie zasolenie
rośnie znacznie w relatywnie małym zakresie głębokości. Masa wody powyżej halokliny tworzy
zbiornik wodny o jednolitym stopniu zasolenia dzięki oddziaływaniu wiatru. Głębokość halokliny różni
(1)
Komisja Helsińska. 2003. The Baltic Marine Environment 1999-2002. Helsinki Commision 2003. Baltic Sea Environment
Proceedings, nr 87.
POL
(2)
Institut für Angewandte Ökologie GmbH (IfAÖ)
509
się w poszczególnych basenach, zależnie od poziomu przecinających je progów. Warstwy wyższego
zasolenia występują tuż pod halokliną. Te warstwy pośrednie formują się z napływów słonej wody z
Morza Północnego mieszającej się z wodą słonawą Morza Bałtyckiego. Formacje morskie o
najwyższym zasoleniu znajdują się na dnie basenów. Woda ta pochodzi z dużych wlewów wody
słonej z Morza Północnego (patrz Rysunek 8.11).
Rys. 8.11
Gradient zasolenia w Morzu Bałtyckim(1)
Głębokość halokliny różni się w poszczególnych basenach, zależnie od poziomu przecinających je
progów. Głębokość halokliny w różnych basenach przedstawiono w Tabeli 8.5.
POL
(1)
Perttilä, M. 2007. Characteristics of the Baltic Sea. Pulses introduce new water periodically, FIMR.
510
Tabela 8.5
Głębokość halokliny w różnych obszarach Morza Bałtyckiego(1) (2)
Obszar
Głębokość halokliny
Zatoka Fińska
60–70 m*
Północny Bałtyk właściwy
~80 m
Centralny Bałtyk właściwy
60–70 m
Basen Bornholmski
30–40 m
Basen Arkoński
40–50 m
* W Zatoce Fińskiej haloklina jest słabsza niż w innych częściach Morza Bałtyckiego. W zachodniej i środkowej części Zatoki
Fińskiej haloklina jest słaba, ma charakter sezonowy i występuje na głębokości ok. 60–70 m. We wschodniej części Zatoki
Fińskiej zasolenie jest mniejsze, a haloklina w zasadzie nie istnieje
(2)
.
Istnienie w Morzu Bałtyckim silnej halokliny poważnie ogranicza mieszanie się wód powierzchniowych
i głębokich, przez co jest niemal niemożliwe, aby cząsteczki i substancje rozpuszczone w głębokich
warstwach wody opuściły system przez warstwy powierzchniowe (z wyjątkiem azotu w procesie
denitryfikacji, nierozpuszczona forma). Bardziej prawdopodobna jest recyrkulacja tych substancji przy
dnie. W rezultacie głębokie części Morza Bałtyckiego są skuteczną pułapką zarówno dla składników
pokarmowych, jak i dla zanieczyszczeń(3).
Procesy odnowy wody głębokiej w Morzu Bałtyckim zależą od określonych czynników
meteorologicznych (takich jak naprzemienne długotrwałe wiatry zachodnie i wschodnie oraz ciśnienie
atmosferyczne(4)), powodujących przemieszczenie dużych ilości mocno zasolonej i bogatej w tlen
wody morskiej z Kattegatu przez cieśniny duńskie do zachodniej części Morza Bałtyckiego (patrz
mapa WA-1b w Atlasie). Stamtąd woda ta przemieszcza się, jako gęsta warstwa przydenna, do
środkowych basenów Morza Bałtyckiego, zastępując masy starej wody. Wlewy wody słonej z Morza
Północnego nie mają charakteru okresowego i są ważne pod względem ekologicznym. Ostatnie duże
wlewy silnie zasolonej, bogatej w tlen wody z Morza Północnego przez Kattegat miały miejsce w
latach 1993 oraz 2003.
Mapa WA-2 w Atlasie pokazuje, że zasolenie wód powierzchniowych (5 metrów głębokości) jest
względnie stałe na trasie rurociągu, jednakże wraz ze wzrostem głębokości wyraźnie zmienia się
gradient zasolenia. Gradient występuje dlatego, że wody słone napływające przez Sund i Morze
Bełtów z trudem mieszają się z mniej gęstymi, mniej zasolonymi wodami znajdującymi się już w Morzu
(1)
PeterGaz Ltd., 2006. The North European Gas Pipeline Offshore Sections (the Baltic Sea). Environmental survey, cz. 1,
etap I, ks. 5, raport końcowy, cz. 2. Wyłączne strefy gospodarcze Finlandii, Szwecji, Danii i Niemiec. (Terenowe badania
środowiskowe 2005) PeterGaz, Moskwa, Rosja.
(2)
Olsonen R. 2006. FIMR monitoring of the Baltic Sea environment FIMR, Report Series of the Finnish Institute of Marine
Research, nr 59.
(3)
Fiński Instytut Badań Morza. Brief facts about the Baltic Sea and its drainage area: natural conditions, constraints, special
features. 2001. https://www.jolly.fimr.fi/balticsea.html (data uzyskania: 15.8.2008).
(4)
Meier et al. 2006. Ventilation of the Baltic Sea deep water: A brief review of present knowledge from observations and
POL
models. Oceanologia 48: 133-164.
511
Bałtyckim i zwykle płyną blisko dna morskiego. Jednocześnie z Morza Bałtyckiego wypływają mniej
zasolone wody powierzchniowe.
Stratyfikacja termiczna i temperatura
Temperatura wód powierzchniowych w południowo-zachodniej części Morza Bałtyckiego zimą jest
zwykle o kilka stopni wyższa od temperatury zamarzania, a w jego części północno-wschodniej zwykle
niższa od tej temperatury. Mapa ME-1 ilustruje prawdopodobieństwo zasięgu pokrywy lodowej na
Morzu Bałtyckim — widoczne jest, że wzdłuż trasy rurociągu prawdopodobieństwo jest największe w
Zatoce Fińskiej i najniższe w środkowej części Morza Bałtyckiego, na wschód od Bornholmu. Średni
zasięg lodu podczas łagodnej, normalnej i surowej zimy przedstawiono na mapie ME-2. Jaki widać na
mapie ME-2, średnia maksymalna roczna grubość pokrywy lodowej jest największa w Zatoce Fińskiej.
Zimą wschodnia część Zatoki Fińskiej (ESR I i część ESR II) jest zwykle przez kilka miesięcy pokryta
lodem. Wiosną i latem słońce ogrzewa powierzchnię, tworząc ciepłą warstwę o głębokości od 10 do
25 metrów, mieszaną przez wiatry i mającą taką samą temperaturę na całej głębokości.
Poniżej mieszanej warstwy powierzchniowej tworzy się ostra termoklina i temperatura może spaść
nawet o 10°C na przestrzeni kilku metrów (patrz Rysunek 8.12) Wpływ temperatury na gęstość
oznacza, że taka stratyfikacja jest bardzo stabilna i skutecznie uniemożliwia wymianę pionową między
warstwą powierzchniową i głęboką. Latem ogranicza to przenikanie składników pokarmowych z
warstwy przydennej do strefy eufotycznej. Ponadto haloklina izoluje wody przydenne od bogatej w tlen
warstwy powierzchniowej(1). Latem warstwa między termokliną i halokliną jest zwykle zimniejsza i
gęstsza niż wody powierzchniowe i przydenne, a jej temperatura wynosi 2–4°C. Poniżej halokliny
zmienność temperatury jest niewielka, a temperatura wynosi zwykle 4–6°C. W Morzu Bałtyckim
niemal zawsze występuje stratyfikacja warstw wody ze względu na temperaturę i/lub zasolenie(2).
Jesienią temperatura powietrza zaczyna się obniżać, a morze zaczyna przekazywać energię cieplną
chłodniejszemu powietrzu. W rezultacie woda morska ulega oziębieniu, a termoklina i powiązane z nią
różnice gęstości w górnej warstwie zanikają. Od tego czasu oddziaływanie fal i wiatru jest w stanie
spowodować mieszanie się całej warstwy aż do halokliny, jak pokazano na Rysunku 8.12.
(1)
Międzynarodowa Rada Badań Morza. 2007. Centrum Danych Oceanograficznych ICES. Dane o zasoleniu i temperaturze.
http://www.ices.dk/ocean/ (data uzyskania: 21.10.2007).
(2)
Fiński Instytut Badań Morza (FIMR). Portal Morza Bałtyckiego Fińskiego Instytutu Badań Morskich.
POL
http://www.fimr.fi/fi/itamerikanta (data uzyskania: 21.10.2007).
512
Rys. 8.12
8.5.3
Ogólne zróżnicowanie zasolenia i temperatur w Morzu Bałtyckim(1)
Słup wody
Tlen
Wody powierzchniowe są zwykle nasycone tlenem w rezultacie wymiany z atmosferą lub na skutek
wytwarzania tlenu przez fotosyntetyczny fitoplankton (wiosną i latem). Oba procesy prowadzą do
gromadzenia się tlenu w górnej warstwie wody(2),(3).
Głębsze wody (poniżej halokliny) często jednak wykazują niedotlenienie. Dzieje się tak dlatego, że
haloklina utrudnia pionowy ruch wody i dyfuzję tlenu od góry. Ponownie dotlenienie głębszych wód
następuje od czasu do czasu poprzez epizodyczne wlewy wody z Morza Północnego(4). Te napływy są
ważne dla zachowania równowagi solnej i dostarczania tlenu do ekosystemu Morza Bałtyckiego. Z
czasem, kiedy woda w głębokich warstwach nie jest uzupełniana, aktywność biologiczna uszczupla
dostępny tlen i trwa niedotlenienie. W ekstremalnych przypadkach może dojść do całkowitej
beztlenowości, co ostatecznie prowadzi do tworzenia się toksycznego siarkowodoru.
Coraz częstsze są przypadki długotrwałego niedoboru tlenu na dnie w Morzu Bałtyckim, co skutkuje
powstawaniem obszarów, na których nie występuje tlen i życie, patrz Zdjęcie 8.1.
(1)
(2)
FIMR. 2008. op. cit.
Håkansson,
B.
i
Alenius,
P.
2002.
Hydrography
and
oxygen
in
the
deep
basins.
http://www.helcom.fi/environment2/ifs/archive/ifs2002/en_GB/oxygen/ (data uzyskania: 21.10.2007).
(3)
Nord Stream AG i Ramboll, 2007, Notatka 4.3d - Water quality, Nord Stream AG, Zug, Szwajcaria.
(4)
W styczniu 2003 r. przez cieśniny duńskie do Morza Bałtyckiego dostało się około 200 km3 zimnej, słonej i bogatej w tlen
POL
wody z Kattegatu — patrz mapa WA-1a.
513
Zdjęcie 8.1
Przykład „martwego” obszaru dna (koncentracja O2 ~0 mg/l)(1)
Składniki pokarmowe
Formy składników pokarmowych
Azot i fosfor są składnikami pokarmowymi i stanowią podstawowe elementy budulcowe wszelkich
żywych organizmów. Azot występuje w trzech podstawowych rozpuszczonych formach
nieorganicznych: jonów amonowych (NH4+), jonów azotanowych (NO3–) i jonów azotynowych (NO2–).
Azot występuje także w rozpuszczonych formach organicznych, takich jak mocznik, aminokwasy i
peptydy. Fosfor występuje w morzu w postaci fosforanów nieorganicznych (PO4–3), rozpuszczonego
fosforu organicznego oraz fosforu cząsteczkowego.
Biogeochemiczny cykl azotu składa się ze złożonego szeregu procesów, które są inicjowane głównie
przez bakterie. Azot organiczny jest mineralizowany do amoniaku, który z kolei jest utleniany do
azotanu (nitryfikacja) i, w zależności od warunków tlenowych, azotan może być denitryfikowany do
gazu azotowego. Odwrócenie występuje na skutek fiksacji azotu wywołanej przez sinice, które często
występują w Morzu Bałtyckim.
(1)
Dno składa się z polodowcowej gliny gyttja (bladoszarej gliny mułowej z zawartością substancji organicznych). Zdjęcie
POL
2007 roku.
wykonano na głębokości 76,1 m w zachodniej części szwedzkiej WSE podczas badania środowiskowego we wrześniu
514
Większość fosforu przedostającego się do Morza Bałtyckiego kończy w formie cząsteczkowej w
osadach. Fosfor uwalnia się na skutek kontaktu ze zredukowanymi osadami tlenu. Nieorganiczne
składniki pokarmowe, uwolnione ze zredukowanych osadów, mogą stać się ważnym wewnętrznym
źródłem nieorganicznych składników pokarmowych.
Źródła składników pokarmowych
Składniki pokarmowe, takie jak fosfory i azotany, są niezbędne dla rozrostu roślin. Rozwój działalności
ludzkiej w kontekście rolnictwa, leśnictwa, przemysłu i mieszkalnictwa w zlewisku Morza Bałtyckiego w
ostatnich 100 latach zwiększył ilość środków pokarmowych uwalnianych do Morza Bałtyckiego. Z
raczej oligotroficznego, czystowodnego morza, Bałtyk zmienił się w środowisko bogate w składniki
pokarmowe (eutroficzne) ze zwiększoną produkcją biologiczną w wodzie powierzchniowej oraz z niską
koncentracją tlenu (przydenne martwe strefy) w obszarach głębokowodnych.
W ostatnich dekadach całkowity napływ składników pokarmowych do Morza Bałtyckiego uległ
podwojeniu(1). Składniki pokarmowe z lądu dostają się do Morza Bałtyckiego drogą powietrzną lub
wodną. Główne strumienie napływu składników pokarmowych do Morza Bałtyckiego:

Naturalne opady atmosferyczne (mokre i suche) na powierzchnię Morza Bałtyckiego

Emisje lotnych związków azotu do atmosfery, których źródłem jest ruch drogowy lub spalanie
paliw kopalnych (wytwarzanie ciepła i energii elektrycznej), a także nawóz zwierzęcy, rolnictwo
itd. Znaczna część tych substancji pochodzi z obszarów poza zlewiskiem Morza Bałtyckiego

Składniki pokarmowe dostające się do morza z rzek. Rzeki przenoszą składniki pokarmowe,
które zostały odprowadzone lub w inny sposób dostały się do śródlądowych wód
powierzchniowych zlewiska Morza Bałtyckiego

Źródła punktowe odprowadzające składniki pokarmowe do morza. Źródła punktowe to
odprowadzenia składników pokarmowych z instalacji komunalnych i przemysłowych oraz farm
rybnych do śródlądowych wód powierzchniowych i bezpośrednio do Morza Bałtyckiego

Źródła rozproszone, które wnikają do Bałtyku przez wody gruntowe i spływy, mające głównie
związek z rolnictwem, ale obejmujące także ubytki składników pokarmowych, na przykład z
gospodarki leśnej i obszarów miejskich

Źródła naturalne, mające głównie związek z erozją naturalną i ubytkami składników
pokarmowych, na przykład z terenów leśnych, występującymi bez względu na działalność
człowieka
Składniki pokarmowe dostarczane do Morza Bałtyckiego przez rzeki, wody gruntowe i atmosferę są
dostępne dla procesów transformacji o dużej skali, które ostatecznie określą los tych składników, a
więc wyniosą je na otwarte morze, włączając w produkcję pelagiczną i/lub przydenną oraz procesy
mineralizacji i/lub osady.
(1)
World Wildlife Fund (WWF). (Brak daty). Baltic Ecoregion Conservation Plan — Biodiversity Conservation and
POL
Ecosystem-Based Management in the Baltic Sea.
515
Efekty składników pokarmowych
Widoczne efekty składników pokarmowych są głównie lokalne. Rośnie podstawowa produkcja
planktonu, zmniejsza się przejrzystość wody i w strefie przybrzeżnej (litoralu) rozwijają się zielenice.
Fauna bezkręgowców na dnie zmienia się i maleje bogactwo gatunków. Liczba osobników i biomasy
rośnie aż do załamania się przyrostu makrofauny dennej(1). W ekstremalnych przypadkach utrata tlenu
może doprowadzić do wzrostu śmiertelności bentosu i ryb.
Rozkład martwej materii organicznej powoduje uwalnianie składników pokarmowych z powrotem do
słupa wody. Potencjalnie mogą osiągnąć one wody powierzchniowe, gdzie przede wszystkim ma
miejsce produkcja pierwotna, i spowodować pogorszenie sytuacji.
Stężenie składników pokarmowych w Morzu Bałtyckim jest silnie powiązane z lokalizacją, głębokością
i porą roku(2). Letnie i zimowe całkowite stężenia azotu i fosforu w wybranych stacjach HELCOM na
trasie rurociągu w okresie 2000–2005 przedstawiono na mapach WA-13 i WA-14. Wskazują one, że
obszarami o najwyższej koncentracji składników pokarmowych, a więc zarazem najbardziej
narażonymi na negatywne efekty eutrofizacji (zakwity alg, niedotlenienie, itd.) są Zatoka Fińska i
obszar na wschód od Gotlandii.
Zanieczyszczenia chemiczne
Metale
Metale ciężkie w środowisku morskim pochodzą głównie ze źródeł rozproszonych, takich jak odpływy
z gleb leśnych i rolniczych, a także odpady przemysłowe i komunalne (odprowadzane bezpośrednio
do morza lub dostające się do niego rzekami) i opady atmosferyczne nad morzem. Wiele z tych
zanieczyszczeń powietrza pochodzi ze źródeł poza obszarem zlewiska Morza Bałtyckiego.
Metale ciężkie mogą akumulować się w morskim łańcuchu pokarmowym do momentu osiągnięcia
skupienia zabójczego dla organizmów morskich, zwłaszcza drapieżników i mogą również stanowić
zagrożenie dla zdrowia ludzi. Po uwolnieniu do Morza Bałtyckiego metale ciężkie mogą przez długi
czas pozostawać w słupie wody. Stężenia metali śladowych w wodach Morza Bałtyckiego są wysokie
w porównaniu ze stężeniami w obszarach morskich, na które czynniki antropogeniczne mają mniejszy
wpływ, np. w północnym Atlantyku,. Według HELCOM stężenia kadmu (Cd) i miedzi (Cu) w wodach
powierzchniowych Morza Bałtyckiego w latach 1980–1993 malały o ok. 6 procent rocznie(3). Od tej
pory stężenia metali śladowych w Morzu Bałtyckim utrzymują się na względnie stabilnym poziomie.
(1)
Leppäkoski E. 1980. Man's impact on the Baltic ecosystem. Ambio. 9, 3-4 : 174–181.
(2)
Fiński Instytut Badań Morza (FIMR). Portal Morza Bałtyckiego Fińskiego Instytutu Badań Morskich.
http://www.fimr.fi/fi/itamerikanta (data uzyskania: 21.10.2007).
(1)
Komisja Helsińska. 2007. Heavy Metal Pollution to the Baltic Sea in 2004. Helsinki Commission. Baltic Marine
POL
Environment Protection Commission. Baltic Sea Environment Proceedings 108: 33 s.
516
Tabela 8.6
Stężenia metali śladowych w Morzu Bałtyckim (1993–2006)(1)
Pierwiastek
Morze Bałtyckie (ng/kg)
Rtęć (Hg)
0,5-1,5
Kadm (Cd)
12-16
Ołów (Pb)
12-20
Miedź (Cu)
500-700
Cynk (Zn)
600-1000
Badanie przeprowadzone przez HELCOM wykazało, że stężenia rtęci w wodach powierzchniowych
Morza Bałtyckiego w okresie od lutego 2000 roku do stycznia 2005 roku zmniejszyły się 5–10-krotnie i
ustabilizowały się w 2006 roku na poziomie 1–3,5 pmol/kg(2). Stężenia ołowiu (Pb) i kadmu (Cd) w
wodach powierzchniowych i głębokich Morza Bałtyckiego w 2006 roku nie wykazywały żadnych
istotnych zmian w stosunku do lat poprzednich i utrzymywały się na poziomie, odpowiednio, poniżej i
powyżej 0,1 nmol/kg.
Chroniczne zanieczyszczenia Morza Bałtyckiego wpłynęły na środowisko oraz na zdrowie ludzkie.
Choć stężenia metali ciężkich uległy zmniejszeniu, wysokie stężenia wciąż odkrywa się w niektórych
organizmach morskich w wielu częściach Morza Bałtyckiego, głównie w śledziu bałtyckim(3).
Zanieczyszczenia organiczne
W ciągu ostatnich 50 lat do Morza Bałtyckiego z licznych źródeł dostało się dużo zanieczyszczeń
organicznych. Źródła te to m.in. przemysł (np. chlorowcopochodne związki organiczne w wyciekach z
celulozowni i fabryk papieru), odpływy z gruntów rolnych, farby przeciwporostowe używane na
łodziach i statkach oraz porzucone odpady. Od lat 80-tych XX wieku zakazane jest korzystanie ze
źródeł szeregu zanieczyszczeń organicznych nadal występujących w Morzu Bałtyckim, zwłaszcza
niektórych pestycydów z grupy węglowodorów chlorowanych, takich jak DDT i techniczne
heksachlorocykloheksany (izomery HCH).
Zanieczyszczenia organiczne dostają się do morza przez rzeki, opady atmosferyczne i bezpośrednie
zrzuty ścieków. Zwykle absorbowane są przez drobnoziarniste cząsteczki organiczne unoszące się w
masie wodnej, a następnie w drodze procesu sedymentacji trafiają na dno, gdzie zostają uwięzione w
osadach. Stężenia zanieczyszczeń organicznych w osadach w tych częściach Morza Bałtyckiego, w
których gromadzą się osady, są zwykle o kilka rzędów wielkości większe niż w unoszących się nad
nimi masach wody.
(1)
Komisja Helsińska. 2007. Heavy Metal Pollution to the Baltic Sea in 2004. Helsinki Commission. Baltic Marine
Environment Protection Commission. Baltic Sea Environment Proceedings 108: 33 s.
(3)
Pohl C. i Hennings U. 2007, Trace metal concentrations and trends in Baltic surface and deep waters, 1993–2006.
HELCOM Indicator Fact Sheets 2006. http://www.helcom.fi/environment2/ifs/en_GB/cover/ (data uzyskania: 3.11.2008).
(1)
Komisja Helsińska. 2007. Heavy Metal Pollution to the Baltic Sea in 2004. Helsinki Commission. Baltic Marine
POL
Environment Protection Commission. Baltic Sea Environment Proceedings 108: 33 s.
517
8.5.4
Dno morskie
Struktura i procesy dna morskiego
Morze Bałtyckie uformowało się w przedplejstoceńskim basenie rzecznym. Kilka epizodów
związanych ze zlodowaceniem w okresie plejstoceńskim spowodowało przekształcenie koryta rzeki i
uformowanie basenu morskiego. Do czasu ostatniego okresu międzyzlodowaceniowego (około 115
000 lat temu) zbiornik wodny był już w dużej mierze na swoim miejscu.
W niektórych obszarach wciąż zachodzi proces wynurzania się lądu na skutek działania zjawiska
odbicia polodowcowego. W konsekwencji obszar powierzchniowy oraz głębokość morza maleją.
Podniesienie wynosi około osiem milimetrów rocznie na wybrzeżu fińskim, w północnej części Zatoki
Botnickiej.
Morze Bałtyckie mieści się eurazjatyckiej płycie kontynentalnej, stanowiącej obszar stabilny
tektonicznie. Strefa Tornquist na zachodnim Bałtyku była we wcześniejszych okresach geologicznych
strefą aktywną tektonicznie, obecnie jest głównie nieaktywna. W związku z tym aktywność sejsmiczna
w obszarze jest niska.
Ogólnie rzecz biorąc, podłoże skalne na północy basenu jest starsze (prekambryjskie) i przechodzi
przez serię pasm kończących się kredowym podłożem na południu (patrz mapa GE 1).
Dno Morza Bałtyckiego pokrywają prawie w całości osady czwartorzędowe. Złoża te uformowały się
podczas ostatniego zlodowacenia oraz na różnych etapach rozwoju morza po ustąpieniu lodowca. W
Morzu Bałtyckim występują zróżnicowane osady, od czystych piasków i skał w obszarach odsłoniętych
po mułki w strefach sedymentacji i twarde gliny w miejscach, gdzie erozja dna odsłoniła stare osady.
Ogólnie rzecz biorąc dno na północnym-wschodzie jest gliniaste lub muliste z obszarami
kamienistymi. Osady w południowej części Morza Bałtyckiego obejmują od piasku drobnoziarnistego
po żwir i głazy (patrz mapa GE-2). W głębokich basenach występują różne rodzaje mułków o różnej
zawartości związków organicznych. Złożoność batymetrii i struktury dna Morza Bałtyckiego
odzwierciedlają główne procesy zachodzące na dnie. Morze Bałtyckie jest w przeważającej mierze
mikroprzypływowe, tak więc procesy bezprzypływowe (prądy i wiry tworzone przez wiatry, fale i
poziome gradienty ciśnienia atmosferycznego) wpływają na ruch i rozprzestrzenianie się materiałów
dennych w obszarach płycizn. Interakcja procesów hydrodynamicznych i morfodynamicznych jest
wyjątkowo silna w rejonach przybrzeżnych. W obszarach głębszych transport osadów kształtowany
jest głównie przez topografię dna, dostawy materiałów (z rzek, itd.), erozję brzegową, produkcję
planktonu i szerokozakresową hydrografię(1). Osady mają tendencje do zbierania się w głębszych
basenach, np. gotlandzkim i bornholmskim.
(1)
Leipe, T i Gingele, F.X. 2003. The kaolinite/clay mineral ration in surface sediments of the southern Baltic Sea as an
POL
indicator for long distance transport of fine-grained material. Baltica 16 31-37.
518
Zanieczyszczenia
Gromadzenie danych
W 2005/2006 roku w stacjach poboru próbek spółki PeterGaz na proponowanej trasie rurociągu, z
wyjątkiem niemieckiej WSE, pobrano frakcje ziarniste osadów powierzchniowych i
podpowierzchniowych, które następnie zostały poddane analizie (a zatem części ESR IV i ESR V).
W celu ustalenia stopnia zanieczyszczenia osadów pobrano i poddano analizie chemicznej próbki
osadów powierzchniowych na planowanej trasie rurociągu. Dane te pochodzą głównie z kampanii
badawczych zlecanych przez spółkę Nord Stream od 2005 roku (patrz Tabela 8.7), które skupiały się
w szczególności na warstwie wierzchniej osadów dna morskiego w i wzdłuż proponowanego korytarza
obu nitek rurociągu.
Zgromadzone dane zostały zebrane odpowiednio dla pięciu podregionów ESR. Żadna z kampanii
badawczych nie obejmowała badania osadów w pełnym zakresie w całości korytarza projektowanego
rurociągu, w związku z tym wykorzystano dane spółki PeterGaz z 2005 roku dotyczące ESR I oraz
najbardziej aktualne dane SGU z 2007 roku dotyczące ESR II, III, IV i V (patrz Tabela 8.7).
W celu określenia tendencji w czasie, dane te uzupełnione zostały danymi pozyskanymi w ramach
programów monitorowania (1992–2004), prowadzonych przez FIMR, ICES, GTK i SGU. Dane te nie
dotyczą wprawdzie konkretnie korytarza projektowanego rurociągu, ich zakres jest jednak szeroki i
zapewniają one solidną podstawę do oceny potencjalnego zanieczyszczenia słupa wody przez wtórne
zawieszenie osadów w toni wodnej w rezultacie ingerencji podczas budowy rurociągu.
Kampanie badawcze, podczas których zgromadzono dane bazowe, wskazano w Tabeli 8.7.
8.5.5
Tabela 8.7 Źródła danych o osadach
Organizacja
Rok
Lokalizacja
Liczba stacji
Głębokość poboru
poboru próbek
próbek
FIMR
1992, 1993
Zatoka Fińska
16
0-6 cm
ICES
1998, 1999,
Bałtyk Właściwy, Basen
10
Wszystkie 0–2 cm (z
2000, 2001,
Bornholmski i Basen Arkoński
wyjątkiem danych z
2002, 2003,
2001 i 2003: 0–1 cm)
2004, 2005
GTK
2004
Zatoka Fińska
7
0-1 cm
SGU
2004, 2006
Bałtyk Właściwy, Basen
5
0-1 cm
Bornholmski i Basen Arkoński
2007*
Cały korytarz projektowanego 180
0-5 cm
rurociągu, z wyjątkiem
rosyjskiej WSE
PeterGaz
POL
2005*
Cały korytarz rurociągu, z
wyjątkiem niemieckiej WSE
274
0-5 cm
519
Organizacja
Rok
2006*
Lokalizacja
Cały korytarz rurociągu, z
Liczba stacji
Głębokość poboru
poboru próbek
próbek
480
(1)
0-5 cm
wyjątkiem niemieckiej WSE
* Badania zlecone przez spółkę Nord Stream AG.
Istotne stacje poboru próbek wzdłuż trasy rurociągu dla każdej z ostatnich kampanii monitorowania
oznaczono na Mapach 30a-d.
Dystrybucja zanieczyszczeń
Po zrzucie do Morza Bałtyckiego, rozpuszczone metale ciężkie i inne potencjalnie niebezpieczne
substancje mogą być absorbowane na powierzchni cząsteczek, które w końcu stają się częścią osadu
dennego.
Dioksyny to trwałe zanieczyszczenia organiczne, mogące mieć poważne, długoterminowe
oddziaływanie na organizmy morskie, takie jak ryby, a także na całe ekosystemy i zdrowie ludzkie(1).
Dioksyny powstają jako produkty uboczne szeregu różnych procesów przemysłowych, m.in.
związanych z produkcją chemikaliów, papieru i metali oraz z większością procesów spalania, takimi
jak spalanie odpadów komunalnych oraz niebezpiecznych, a także spalanie małoskalowe. Spalanie
paliw kopalnych wykorzystywanych do napędzania pojazdów i do innych celów w Europie
Środkowej i krajach nadbałtyckich również przyczynia się do ich obecności(2). Dioksyny dostają się
do Morza Bałtyckiego ze źródeł lądowych wraz z opadami atmosferycznymi, a także poprzez wiele
dróg wodnych. W osadach Morza Bałtyckiego występować mogą polichlorowane dibenzo-pdioksyny (PCDD) i dibenzofuran (PCDF), czyli dioksyny.
Zanieczyszczenia organiczne odznaczają się dużą trwałością w środowisku, niską rozpuszczalnością
w wodzie oraz tendencją do ulegania adsorpcji przez cząsteczki organiczne i nieorganiczne. Dlatego
też w słupie wody substancje te absorbowane są zwykle przez unoszące się w nim cząsteczki, które
ostatecznie stają się częścią osadu. Metale mają również tendencję do przywierania do osadów, choć
cynk i nikiel są relatywnie rozpuszczalne. Metale w większości przypadków wiążą się jako siarczki lub
przyłączają się do siarczków żelaza, które formują się w warunkach beztlenowych. Dlatego też poziom
tych zanieczyszczeń w osadach odzwierciedla ogólny poziom zanieczyszczenia w danym obszarze,
ponadto wykazuje silną korelację z tempem lokalnej sedymentacji.
Stężenie zanieczyszczeń w osadach poszczególnych części Morza Bałtyckiego różni się o kilka
rzędów wielkości. Czynniki fizyczne, takie jak prace pogłębiarskie, trałowanie, skrajne warunki
pogodowe oraz zaburzenia wywołane czynnikami fizycznymi, w istotny sposób wpływają na
trójwymiarowe wzorce rozprzestrzeniania niektórych związków chemicznych. Nasilona resuspensja
nie tylko powoduje wymieszanie osadów wierzchnich, ale także ułatwia przemieszczanie się i
ograniczoną miejscowo dystrybucję zanieczyszczeń w osadach. Utlenianie tych siarczków metali po
(1)
Komisja Helsińska. 2004. Dioxins in the Baltic Sea.
POL
(2)
Komisja Helsińska. 2004. Dioxins in the Baltic Sea.
520
wystawieniu na działanie O2, jako konsekwencja resuspensji osadów lub bioturbacji, może prowadzić
do uwalniania się powiązanych metali śladowych.
Jednakże wszelkie przemieszczenia wtórnie zawieszonych zanieczyszczeń mają ograniczony
charakter ze względu na słaby system prądów dennych w Morzu Bałtyckim, z wyjątkiem południowej
strefy przejściowej, gdzie na prądy w Basenie Arkońskim oddziałuje obieg wielkoskalowy wywoływany
zwartymi, słonymi prądami dennymi napływającymi przez progi. W tym regionie stwierdzono, że
resuspensja w płytkich wodach blisko wybrzeża ma miejsce przez ponad 35 procent roku(1), natomiast
w głębszych akwenach zjawisko to występuje przez mniej niż 1 procent roku.
Poszczególne cechy (typ fizyczny i poziomy zanieczyszczeń) osadów na trasie rurociągu
zagregowano dla każdego z podregionów (ESR I–V) i omówiono w częściach od 8.7 do 8.11.
Podczas badań SGU zmierzono poniższe zanieczyszczenia i składniki pokarmowe, znajdujące się w
osadach powierzchniowych. Wyniki badań zostaną omówione w odniesieniu do każdego ESR.

Parametry metali: arsen (As), kadm (Cd), kobalt (Co), chrom (Cr), miedź (Cu), rtęć (Hg), nikiel
(Ni), ołów (Pb) i cynk (Zn)

Parametry
organiczne:
całkowity
chlordan
(CHTot),
heksachlorobenzen
(HCB),
dichlorodifenylotrichloroetan (DDT), heksachlorocykloheksan, znany także jako lindan (HCH),
suma 16 wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (ΣPAH16), suma 7
polichlorowanych bifenyli (ΣPCB7), suma 9 polichlorowanych bifenyli (ΣPCB9), dibutylocyna
(DBT), monobutylocyna (MBT), tributylocyna (TBT), trifenylocyna (TPT)

Inne parametry: węgiel organiczny (Corg), całkowity azot (N) i całkowity fosfor (P)
Dane dotyczące jakości osadów przedstawiono na mapach GE-4 do 23 oraz GE-30 do 30d. Kryteria
wykorzystane do oceny poziomów zanieczyszczeń wyjaśniono w Ramce 8.2.
W badaniach uwzględniono jedynie niektóre substancje. Przeanalizowane zanieczyszczenia
omawiane są w raportach komisji HELCOM dotyczących stanu Morza Bałtyckiego. Dzięki temu
dostępna jest istotna wiedza na temat ich rozmieszczenia oraz rejestrowanych w przeszłości stężeń.
W całym regionie odpowiednie służby dysponują solidnym doświadczeniem w zakresie metod
analitycznych. Wybrane zanieczyszczenia stanowią jedynie przekrój wszystkich występujących
zanieczyszczeń, a znajdują się wśród nich również substancje umieszczone na liście substancji
wybranych do działań priorytetowych komisji HELCOM. Ponadto są to typowe zanieczyszczenia
rozproszone występujące w Morzu Bałtyckim wzdłuż trasy rurociągu. Nie oczekuje się wystąpienia
źródeł punktowych poszczególnych zanieczyszczeń.
(1)
Christiansen, C., Gertz, F., Laima, M.J.C., Lund-Hansen, L.C., Vang, T. i Jürgensen, C. 1997. Nutrient (P,N) dynamics in
the southwestern Kattegat, Scandinavia: sedimentation and resuspension effects. Environmental Geology 29, 66-77,
POL
styczeń 1997.
521
Ramka 8.2
Kryteria oceny zanieczyszczenia osadów
Wytyczne dotyczące jakości osadów zapewniają naukowe wzorce porównawcze lub punkty odniesienia,
umożliwiające ocenę potencjału wystąpienia niekorzystnych efektów biologicznych w systemach wodnych. Nie istnieją
wytyczne jakościowe odnoszące się w szczególności do bałtyckich osadów morskich. Do ceów niniejszego
opracowania zastosowano trzy zbiory wytycznych: kryteria oceny środowiskowej Komisji OSPAR (EAC)(1) (2),
kanadyjskie kryteria jakości osadów(3) i szwedzkie kryteria jakości środowiskowej (EQC) osadów morskich(4)
Do identyfikacji istotnych poziomów zanieczyszczeń stosuje się wartości EAC Komisji OSPAR. Wartości EAC
określane są na podstawie ekotoksykologicznych poziomów progowych, ekstrapolowanych z poziomów narażenia w
wodzie morskiej do odpowiadających im poziomów w osadach i organizmach. Każdej substancji przypisano dwie
wartości EAC. Niższa wartość EAC to poziom stężenia danej substancji, poniżej którego nie oczekuje się żadnego
niekorzystnego wpływu na środowisko ani na organizmy. Stężenia wyższe od wartości niższej potencjalnie mogą
budzić obawy, to ostrego wpływu toksycznego na gatunki morskie w sposób zasadny oczekiwać można po
przekroczeniu górnych wartości EAC(5).
Uznawane na świecie kanadyjskie standardowe progowe poziomy oddziaływania (Threshold Effect Level, TEL) i
prawdopodobne poziomy oddziaływania (Probable Effect Level, PEL) ustalono z wykorzystaniem obszernej bazy
danych(6) z bezpośrednich pomiarów toksyczności zanieczyszczonych osadów dla szeregu organizmów wodnych
narażonych na takie oddziaływania w warunkach terenowych. Podobnie jak w przypadku wartości EAC Komisji
OSPAR, niższy poziom TEL (ISQG)(7) oznacza stężenie, poniżej którego niekorzystnego oddziaływania biologicznego
należy oczekiwać jedynie w rzadkich przypadkach. Górny poziom PEL polecany jest jako dodatkowe narzędzie oceny
jakości osadów, przydatne w identyfikacji osadów, w których wystąpienie niekorzystnych oddziaływań biologicznych
jest bardziej prawdopodobne.(8)
W przypadku gdy wartości EAC Komisji OSPAR ani wytyczne kanadyjskie nie są dostępne, stosowane są szwedzkie
wartości EQC (np. w przypadku większości związków organicznych). Szwedzka Agencja Ochrony Środowiska ustaliła
wartości EQC dla osadów morskich w 1999 r. na podstawie poziomów odchyleń od tła Granicę między klasami 1 i 2
(1)
OSPAR. 1997. Agreed ecotoxicological assessment criteria for trace metals, PCBs, PAHs, TBT and some organochlorine
pesticides, Summary Record OSPAR 97/15/1, załącznik 6.
(2)
Kraje UE często porównują swoje dane dotyczące osadów ze stężeniami odniesienia podanymi przez Komisję OSPAR.
[Komitet ds. Siedlisk Morskich. 2003. Report of the Working Group on Marine Sediments in Relation to Pollution, ICES
CM 2003/E:04].
(3)
Kanadyjska Rada Ministrów Środowiska. 2002. Canadian sediment quality guidelines for the protection of aquatic life:
Summary tables. Updated. W: Canadian environmental quality guidelines, 1999, Kanadyjska Rada Ministrów Środowiska,
Winnipeg.
(4)
Naturvårdsverket (Szwedzka Agencja Ochrony Środowiska). 2000. Environmental Quality Criteria — Coasts and Seas,
raport 5052, http://www.naturvardsverket.se (data uzyskania: 11.11.2008).
(5)
Komisja OSPAR. 2005. Synergies in Assessment and Monitoring between OSPAR and the European Union.
(6)
Zgodnie z formalnym protokołem ustalonym w 1995 r. przez Kanadyjską Radę Ministrów Środowiska (CCME).
(7)
Ogólnie rzecz biorąc, poziomy TEL zalecane są jako tymczasowe wytyczne jakości osadów (Interim Sediment Quality
Guideline, ISQG).
(8)
Oprac. przez Kanadyjskie Ministerstwo Środowiska, dział wytycznych, sekretariat techniczny grupy roboczej CCME ds.
POL
wytycznych jakości wody, Ottawa.
522
(tzn. niższą wartość klasy 2) powinna stanowić wartość normalna. Klasy 2–5 mają odzwierciedlać stopniowo
narastające oddziaływanie zanieczyszczeń rozproszonych.(1).Kanadyjskie poziomy TEL odpowiadają z grubsza
klasom 1 i 2 klasyfikacji szwedzkiej
8.6
Środowisko biologiczne — przegląd
8.6.1
Ekosystem Morza Bałtyckiego
W porównaniu z innymi morzami, różnorodność gatunków w słonawym ekosystemie Morza
Bałtyckiego jest względnie mała. Ograniczona liczba gatunków będących częścią łańcucha
pokarmowego Morza Bałtyckiego oznacza, że poszczególne gatunki mają nieproporcjonalnie wielkie
znaczenie pod względem struktury i dynamiki całego ekosystemu bałtyckiego. Niektóre gatunki,
zwane „kluczowymi”, mają zasadnicze znaczenie dla funkcjonowania całego systemu. Do przykładów
takich kluczowych gatunków zaliczyć można morszczyny (Fucus vesiculosis), zosterę morską (Zostera
marina) i omułki jadalne (Mytilus edulis). Ekosystemy takie uważa się za bardziej narażone na
zaburzenia zewnętrzne.
8.6.2
Plankton
Plankton jest terminem stosowanym do określania wszelkich organizmów dryfujących (zwierząt, roślin,
orzęsków czy bakterii), które zamieszkują słup wody. Podczas gdy niektóre formy planktonu są zdolne
do ruchu niezależnego i mogą przepływać w ciągu jednego dnia do kilkuset metrów w pionie, o ich
położeniu poziomym decydują głównie prądy w zbiorniku wodnym, który zamieszkują. W związku z
tym każdy organizm, który rozprzestrzenia się poprzez działanie prądów a nie własnego ruchu, można
określić jako planktoniczny (w przeciwieństwie do nektonicznego, który potrafi aktywnie płynąć pod
prąd, np. ryby, ośmiornice, wieloryby, itd.).
Plankton definiuje się według niszy ekologicznej a nie klasyfikacji genetycznej.

Do fitoplanktonu należy wiele gatunków roślin, jak również fotosyntetycznych orzęsków i bakterii.
Ich kluczową rolą jest przekształcanie energii słonecznej w biomasę, która formuje podstawę dla
niemal wszystkich morskich łańcuchów pokarmowych na Ziemi (za wyjątkiem kominów
hydrotermalnych)

Do zooplanktonu zalicza się zwierzęcy składnik planktonu. Należy do niego holoplankton
(zwierzęta, które spędzają całe życie w planktonie) lub meroplankton (zwierzęta, które spędzają
część życia w planktonie, zwykle jaja i larwy większych bezkręgowców lub ryb)
(1)
Vallius, H. i Leivuori, M. 2003, Classification of heavy metal contaminated sediments of the Gulf of Finland, Baltica 16
POL
(2003) 3-12, http://www.geo.lt/baltica (data uzyskania: 11.7.2008).
523
Fitoplankton
Fitoplankton formuje postawę łańcucha pokarmowego poprzez pobieranie składników pokarmowych i
nieorganicznego węgla i przekształcanie ich w związki biologiczne. Proces ten, zwany „pierwotną
produkcją”, jest ogólnie realizowany przez fotosyntezę(1). Jedną z kluczowych ról planktonu jest więc
zapewnianie podstawy produktywności wyższych poziomów troficznych (zooplanktonu, ryb, itd.), w
tym gatunków ryb istotnych ze względów handlowych.
Fitoplankton odgrywa również ważną rolę w cyklach biogeochemicznych wielu pierwiastków
chemicznych. Duże znaczenie ma również ich rola w cyklu węgla w oceanach. Węgiel utrwalany przez
fitoplankton wchodzi do łańcucha pokarmowego, gdzie jest albo wdychany w celu zapewnienia energii
metabolicznej albo kumuluje się jako biomasa lub pozostałości. Jako żywy lub martwy materiał
organiczny jest on zwykle gęstszy od wody morskiej, w której tonie. Z dala od wybrzeży prowadzi to
do przenoszenia węgla z wód powierzchniowych do głębokich. Proces ten jest znany jako pompa
biologiczna i jest jedną z przyczyn, z których oceany składają się na największe na Ziemi czynne
skupisko węgla.
Populacje fitoplanktonu są bardzo dynamiczne. Różnią się one przestrzennie w odpowiedzi na
koncentracje składników pokarmowych, warunki klimatyczne i prądy, i wykazują również znaczne
zmiany cykliczne w odpowiedzi na zmiany sezonowe w zakresie światła słonecznego i temperatury.
Zwykle populacje fitoplanktonu na umiarkowanych szerokościach geograficznych wykazują niezwykły
rozrost wiosną, kiedy woda ogrzewa się i rośnie działanie promieniowania słonecznego. Wraz ze
zmianą pory roku, duża populacja planktonu redukuje koncentrację rozpuszczonych w wodzie
składników pokarmowych. Ograniczenie składników pokarmowych w połączeniu z działaniem
zooplanktonu zmniejsza wzrost. Jesienią, kiedy temperatura spada i wiatry przybierają na sile,
mieszanie się wody może zwiększać ilość składników pokarmowych. To, w połączeniu ze
zmniejszonym naciskiem na odżywianie się, prowadzi do drugiego (zwykle mniej intensywnego)
rozrostu.
Ze względu na słonawy charakter wód Morza Bałtyckiego jego fitoplankton różni się składem od
innych zespołów fitoplanktonu morskiego, od których jest uboższy. Wiadomo, że Morze Bałtyckie
zamieszkuje ok. 2 tys. gatunków fitoplanktonu. W ramach badania (2) zleconego przez Komisję
Europejską w latach 1998–2006 monitorowano biomasę fitoplanktonu powierzchniowego (chlorofil a)
w Morzu Bałtyckim (patrz mapa PE-2). Ogólnie rzecz biorąc, najważniejsze grupy fitoplanktonu
morskiego to okrzemki (rośliny) i bruzdnice (pierwotniaki).
Każdego roku wiosną mają miejsce zakwity okrzemek i bruzdnic, ponieważ zwiększa się wówczas
dostępność światła, a bogate w składniki pokarmowe wody powierzchniowe rozwarstwiają się. Drugi,
mniejszy zakwit ma miejsce latem. Zakwity fitoplanktonu są najbardziej intensywne w płytkich wodach
przybrzeżnych oraz w Zatoce Fińskiej.
(1)
Głównym pigmentem fotosyntetycznym fitoplanktonu jest cholorfil a, który często służy jako wskaźnik gęstości
fitoplanktonu.
POL
(2)
Komisja Europejska. http://oceancolour.jrc.ec.europa.eu/ (data uzyskania: 2.7.2008).
524
Ze względu na eutrofizację Morza Bałtyckiego zwiększyła się częstotliwość, intensywność i zasięg
letnich zakwitów sinic. Siła zakwitu sinic narasta od połowy lat 90-tych XX wieku (patrz mapa PE-3).
Zakwity tego typu mogą stanowić powód do obaw, ponieważ po jego zakończeniu rozkład materii
organicznej może prowadzić do poważnej anoksji i wzrostu śmiertelności ryb oraz bentosu. Zakwity
gatunków takich, jak glony Prymnesium oraz kilka gatunków bruzdnic Dinophysis są również
toksyczne i stanowią zagrożenie dla zdrowia zarówno ludzi, jak i dla zwierząt.
Zooplankton
Zooplankton Morza Bałtyckiego obejmuje gatunki występujące w wodach słodkich, słonawych i
morskich; jednakże ich różnorodność jest względnie niska(1). Skład gatunkowy i liczebność
zooplanktonu zmieniają się zależnie od pory roku, zwykle jest on jednak zdominowany, jak w wielu
obszarach morskich, przez skorupiaki widłonogi.
Ponieważ fitoplankton jest podstawowym źródłem pożywienia dla zooplanktonu, w miesiącach
zimowych zooplankton występuje znacznie mniej licznie. Zooplankton korzysta z obfitego pożywienia
podczas wiosennego zakwitu fitoplanktonu, w związku z tym jego liczebność osiąga szczyt nieco
później.
Biomasa zooplanktonu osiąga wartość szczytową późnym latem i wczesną jesienią, kiedy wody są
nadal ciepłe. W tym czasie największa jest presja drapieżnicza ze strony większych zwierząt
żerujących na zooplanktonie, takich jak śledź bałtycki i szprot. We wrześniu i październiku liczebność
zooplanktonu ulega zmniejszeniu ze względu na zwalniający wskaźnik reprodukcji i presję
drapieżniczą.
8.6.3
Bentos
Termin bentos odnosi się do flory i fauny żyjącej w lub na dnie. Ten rozdział opisuje makrofity i
zoobentos, który składa się na skupiska organizmów dennych w Morzu Bałtyckim. Skupiska
organizmów dennych składają się zarówno z epifauny (żyjącej na lub ponad dnem) oraz infauny
(żyjącej w obrębie dna). Rodzaj osadu jest istotnym czynnikiem w określaniu gatunków w bentosie.
Makrofity
Makroflora denna Morza Bałtyckiego to połączenie gatunków morskich i słodkowodnych.
Rozmieszczenie makroflory bentosu jest w dużym stopniu zależne od poziomu zasolenia wody,
dostępności światła i typu osadów. Prawdziwe słonowowodne makrofity nie występują w Morzu
Bałtyckim (z ewentualnym wyjątkiem krasnorostu Ceramium tenuicorne(2)). Makrofity bentoniczne
znaleźć można tylko w strefie eufotycznej (gdzie co najmniej jeden procent dostępnego światła
dochodzi do dna morza). Niektóre głęboko położone rafy sklasyfikowane jako położone poza strefą
eufotyczną, chociaż wiadomo, że są tam obecne makrofity. Należą do nich na przykład ławica Hoburg
(1)
Dippner, J.W. Kornilovs, G. i Sidrevics, L. 2000. Long-term variability of mesozooplankton in the Central Baltic Sea. J.
Mar.Sys. 25 23- 31.
POL
(2)
Voipio, A. 1981. The Baltic Sea, Elsevier Oceanography Series, 30. Elsevier Scientific Publishing Company.
525
oraz północne i południowe wybrzeże Midsjö w ESR IV. Rysunek 8.13 wskazuje obszary, w których
— na podstawie istnienia strefy eufotycznej — można oczekiwać znalezienia makrofitów, Widoczne
jest, że w większości obszaru Morza Bałtyckiego nie ma makrofitów i że makrofity te znajdują się
głównie w płytkich obszarach przybrzeżnych.
POL
526
Rys. 8.13
Obszary, w których co najmniej 1 procent dostępnego światła dociera do dna
morza (strefa eufotyczna)(1)
Rysunek 8.14 ilustruje rozmieszczenie glonów w Morzu Bałtyckim. Ewidentne jest ubóstwo makroflory
w porównaniu z Morzem Północnym, nasilające się w kierunku północnym i
(1)
BALANCE. 2007. Towards marine landscapes in the Baltic Sea. BALANCE Interim Report No. 10. Geological Survey of
POL
Denmark and Greenland.
527
wschodnim aż do Zatoki Botnickiej (jak przedstawia Rysunek 8.14)(1).
Zasadniczą cechą zespołu makrofitów Morza Bałtyckiego jest zmniejszanie się liczby gatunków
morskich i słonawowodnych z zachodu na wschód i północny wschód. Niskie zasolenie zapobiega
udanemu osiedlaniu się wielu gatunków morskich w Morzu Bałtyckim.
W ostatnich latach zmniejszeniu uległ zasięg rozmieszczenia bałtyckich makrofitów wieloletnich pod
względem głębokości. W wodach tych coraz większą rolę odgrywają jednoroczne, epifityczne bądź
dryfujące glony o nitkowatej lub blaszkowatej budowie plechy (na przykład gałęzatka (Cladophora
sp.), Pilayella littoralis, Ectocarpus sp. itd.).Ta ogólna zmiana w składzie, liczebności i rozmieszczeniu
gatunków jest prawdopodobnie skutkiem eutrofizacji spowodowanej napływem terygenicznych
składników pokarmowych.
W strefach płytszych, gdzie światło jest bardziej dostępne, występować mogą różne makrofity
naczyniowe. W bardziej osłoniętych akwenach występować może rdestnica (Potamogeton pectinatus i
P. perfoliatus) oraz rupia (Ruppia sp.), a także zostera morska (Zostera marina) (patrz ESR III i V).
Typowe w Morzu Bałtyckim są także ramienice z rodzajów Chara i Nitella.
POL
(1)
Komisja Helsińska. Environment of the Baltic Sea Area 1994-1998. Baltic Sea Environment Proceedings nr 82B. 2002.
528
RHO DO PH YCEAE
C o ra llin a o ffic in a lis
M e m bra n o p te ra a la ta
D e le ss e ria s a n g u in e a
P h y c o d ry s ru be n s
P o ly id e s r o tu n d u s
C e ra m iu m ru b ru m
A h n fe ltia p lic a ta
C a llit h a m n io n r o s e u m
R h o d a m ela c o n fer vo ide s
F u rc e lla ria fa s tig ia ta
P h y lla ph o ra s pp .
P o ly s iph o n ia n ig re s c e n s
R h o d o c h o rt o n pu r pu r eu m
C e ra m iu m te n u ic o rn e
SW Baltic Sea
Bornholm
Blekinge
Aksö
SW coats of
Finland
Öregrund
Bothnian Sea
Bothnian Bay
S a lin ity - 0 / 0 0
Kattegat
S
p e rie s
Species
G u lf o f B o th n ia
North Sea &
Skagerak
B a lt ic P r o p e r
3 4 -3 0
30-20
2 0 -1 0
8 -7
7
7 -6
6
6 -5
6 -4
<4
?
PH AEO PH YCEA E
P e lv e tia c a n a lic u la ta
A s c o p h y llu m n o do s u m
F u c u s s p ir a lis
L a m in a ria dig ita ta
D e s m a r e st ia a cu le a t a
L a m in a ria sa c c h a rin a
F u c u s s e rra tu s
C h o rd a to m e n to sa
S c y to sip h o n lo m e n ta ria
E u d e s m e v ire s c en s
P ila y e lla litto ra lis
C h o rd a filu m
D ic ty o s iph o n fo e n icu la c e u s
S t ic t yo sip h o n to rtiiis
S p h a c e la ria a rc tic a
F u c u s v e s ic u lo s u s
E c to c a rp u s s ilic u lo s u s
CHLO RO P HYCEA E
D e rb e s ia m a rin a
C o d iu m fr a gile
B ryo ps is p lu m o s a
E n te ro m o rph a lin z a
U lva la c t u ca
M o n o st ro m a gr e ville i
S p o n g o m o r ph a p a llida
B lid in gia m in im a
A c ro s ip h o n ia c e n tra lis
U ro s p o ra p e n ic illifo rm is
C la do ph o ra ru p e s tris
E n te ro m o rph a in t es t in a lis
U lo th rix s u bfla c c id a
Rys. 8.14
Rozmieszczenie gatunków makroglonów w Morzu Bałtyckim(1)
Zoobentos
Zoobentos Morza Bałtyckiego, zwłaszcza Bałtyku Właściwego, jest względnie ubogi w porównaniu z
innymi morzami. Zespoły makrobentosu w Bałtyku Właściwym i Zatoce Fińskiej poniżej stałej halokliny
(60–80 metrów) są w dużym stopniu zależne od wlewów słonej i bogatej w tlen wody z Morza
POL
(1)
Voipio, A. 1981. The Baltic Sea, Elsevier Oceanography Series, 30. Elsevier Scientific Publishing Company.
529
Północnego. Ostatni wlew dużej ilości słonej wody miał miejsce w 2003 roku i doprowadził do
kolonizacji obszaru Basenu Gotlandzkiego przez gatunki oportunistyczne. Od tego czasu jednak
warunki tlenowe uległy pogorszeniu. W roku 2005 ponownie wystąpił brak tlenu i makrofauna została
w mniejszym lub większym stopniu wyeliminowana(1). Latem 2006 i 2007 roku zawartość tlenu zmalała
w całym Morzu Bałtyckim, z wyjątkiem Zatoki Botnickiej,. W rezultacie zubożeniu uległy duże obszary
dna morskiego.
Długoterminowe badanie zoobentosu Morza Bałtyckiego zostało przeprowadzone przez ICES. Mapa
BE-2(2) zawiera wykresy przedstawiające tendencje w zakresie liczebności zespołów na trasie
rurociągu w latach 1964–2003. Z wykresów tych wynika, że w niektórych latach w części
monitorowanych lokalizacji szczytowe gęstości zoobentosu osiągały liczbę 7 tys. osobników na m2,
jednak w wielu innych latach gęstości były zbliżone lub wynosiły 0 osobników na m2. Wzorzec
szczytów i spadków liczebności ewidentny jest we wszystkich stacjach monitorowania na trasie
rurociągu, chociaż występują różnice pod względem wartości szczytowych i lat.
Między rokiem 2005 i 2008 spółka Nord Stream zleciła szereg badań bentosu w celu określenia, jaki
zoobentos występuje na proponowanej trasie rurociągu. Próbki pobrano w transektach na trasie
rurociągu w niemieckich, duńskich, szwedzkich i fińskich wodach terytorialnych w latach 2006, 2007 i
2008, natomiast badania w wodach rosyjskich miały miejsce w roku 2005 i 2006. Szczegóły badań
bentosu oraz ich wyniki opisano dla każdego z podregionów (ESR I–V) odpowiednio w częściach od
8.7 do 8.11. Rysunek 8.15 ilustruje różne kampanie pobierania próbek zlecone przez spółkę Nord
Stream.
W związku z tym, że badania przeprowadzono korzystając z różnego rodzaju sprzętu w różnych latach
i porach roku, wyniki badań w różnych wyłącznych strefach ekonomicznych (WSE) nie są
bezpośrednio porównywalne. Wielowariantowe analizy statystyczne danych z badań wykazały ogólną
tendencję dla stacji z tej samej wyłącznej strefy ekonomicznej (WSE) polegającą na wzajemnym
podobieństwie do stacji z innych WSE, niemożliwe jest jednak ich wskazanie różnic wynikających z
naturalnych, geograficznych czynników od tych, które opierają się na różnicach metodologicznych.
Szczegółowe analizy wielowariantowe nie zostały w związku z tym podjęte dla poszczególnych WSE,
lecz wnioski płynące z analizy dla każdego zestawu danych badawczych znalazły się w opisach w
dalszych rozdziałach.
(1)
Norkko, A. i Ari, L. 2005. Trends in soft sediment macrozoobenthic communities in the open sea areas of the Baltic Sea.
1965–2005. HELCOM Indicator Fact Sheet 2005.
http://www.helcom.fi/environment2/ifs/en_GB/cover/ (data uzyskania: 23.7.2008).
POL
(2)
Norkko, A. i Ari, L. 2005. Op. cit.
Zlecone przez spółkę Nord Stream kampanie pobierania próbek zoobentosu morskiego(1)
Aby zapoznać się z większą wersją, patrz mapa BE-7 w Atlasie.
Rys. 8.15
(1)
530
POL
531
Oprócz opisów skupisk w poszczególnych ESR, które opisano w dalszej części, pojawiają się
szerokie trendy w charakterystykach zbiorowisk dennych wzdłuż trasy rurociągu. Są one istotne
tylko dla ESR II do V, ponieważ dane zbierane z wód rosyjskich nie zostały uwzględnione w tej
analizie.
Rysunek 8.16 pokazuje, że liczba gatunków dla stacji (z wyłączeniem stacji w wodach
rosyjskich) jest zwykle najwyższa w płytkich wodach i zmniejsza się wraz ze wzrostem
głębokości. Faunę denną zaobserwowano we wszystkich stacjach na głębokościach do 60
metrów. W stacjach położonych głębiej liczba gatunków była bardzo niska i fauny dennej nie
było przy wielu stacjach.
Rys. 8.16
Liczba gatunków fauny dennej na jedną stację a głębokość wzdłuż trasy
rurociągu, z wyłączeniem wód rosyjskich(1)
Dane dotyczące liczebności wykazują podobny wzorzec związany z głębokością dla danych
bogactwa gatunków. Liczebności wykraczające poza 10 000 osobników/m2 zanotowano w
wodach płytkich do 10 m głębokości, natomiast liczebności w granicach 1000 osobników/m2
były najczęściej spotykane na głębokości około 50 metrów. We wszystkich stacjach poniżej
90 metrów odnaleziono tylko jeden okaz (skorupiaki obunogi Pontoporeia affinis). Miało to
(1)
Dansk Biologisk Laboratorium. 2008. Macrozoobenthos along the South route of the Nord Stream Pipeline in the
Baltic Sea including the Kalbadagrund alternative in the Gulf of Finland. Raport końcowy, wrzesień 2008. s.14.
POL
532
miejsce przy stacji położonej na północny wschód od Gotlandii na głębokości 101 metrów. Dane
dotyczące biomasy były bardzo podobne do danych o liczebności i bogactwie gatunków, choć
spadek głębokości był mniej liniowy z wyraźnym zmniejszeniem się średniej biomasy na
głębokościach 10 metrów i 50 metrów.
Zaobserwowano również spadek bogactwa gatunków związany z szerokością geograficzną (za
wyjątkiem stacji na wodach rosyjskich) (patrz Rysunek 8.17). Bogactwo gatunków na niższych
szerokościach geograficznych (54 do 55°szer. pn. - zwłaszcza podregion ESR V) jest znacznie
większe niż na wyższych szerokościach. W każdej ze stacji na północ od szerokości 56°pn.
zaobserwowano nie więcej niż 10 gatunków. Większość gatunków dennych w Morzu Bałtyckim
ma pochodzenie morskie i tylko niewielka liczba gatunków może poradzić sobie ze stresem
wynikającym ze zmniejszającego się zasolenia. Korelacja między danymi o liczebności a
szerokością geograficzną utrzymuje ten sam ogólny trend jak w przypadku danych o bogactwie
gatunków, zaobserwowany na najniższych szerokościach, choć dość wysokie liczebności
(ponad 1000 osobników na m2) zaobserwowano w całym zakresie szerokości. Dane odnośnie
biomasy wykazywały podobny wzorzec co dane o liczebności.
Zauważono, że badania denne przeprowadzone przez Nord Stream skupiały się głównie na
zespołach makrobentosu w obrębie korytarza rurociągu. Istnieje pewna liczba obszarów
znanych z bogactwa w zoobentos lub kolonie makroglonów, na przykład ławice przybrzeżne
takie jak ławice Hoburg i Midsjö leżące w pobliżu trasy rurociągu, których nie obejmują badania.
Dodatkowe materiały referencyjne zostały wykorzystane do zrozumienia warunków wyjściowych
w tych obszarach, których szczegóły zostały podane w rozdziałach dotyczących
poszczególnych ESR.
POL
533
Rys. 8.17
(1)
Liczba gatunków fauny dennej na jedną stację a głębokość (góra) i
szerokość geograficzna (dół) (z wyłączeniem wód rosyjskich)(1).
Dansk Biologisk Laboratorium. 2008. Macrozoobenthos along the South route of the Nord Stream Pipeline in the
Baltic Sea including the Kalbadagrund alternative in the Gulf of Finland. Raport końcowy, wrzesień 2008. s. 16.
POL
534
8.6.4
Ryby
Pod względem ekologicznym występujące w Morzu Bałtyckim gatunki ryb morskich,
słodkowodnych i wędrownych można podzielić na następujące grupy, zgodnie z ich
ważnością/wartością lub kluczową funkcją w zbiorowisku lub ekosystemie:

Gatunki kluczowe, czyli te, które mają podstawowe znaczenie dla integralności łańcuchów
pokarmowych itd., nawet jeżeli nie mają znaczenia gospodarczego ani nie są gatunkami
rzadko spotykanymi, np. dobijak (Hyperoplus lanceolatus) i tobiasz (Ammodytes tobianus),
babka piaskowa (Pomatoschistus microps) i babka mała (P. minutus) oraz szczupak
pospolity (Esox lucius). Kluczowe gatunki zostały zdefiniowane przez HELCOM jako
„gatunki o decydującym wpływie na zbiorowisko”(1)

Gatunki wskaźnikowe, czyli gatunki służące jako wskaźniki zmian ekologicznych, takie jak
płoć (Rutilus rutilus) i okoń (Perca fluviatilis)

Gatunki o znaczeniu gospodarczym, z których najważniejsze to śledź (Clupea harengus
harengus i Clupea harengus membras), szprot (Sparattus sprattus), leszcz (Abramis
brama), stynka (Osmerus eperlanus), dorsz (Gadus morhua), okoń (Perca fluviatilis),
sandacz (Stizostedion luciperca) i stornia (Platichthys flesus)

Gatunki zagrożone lub chronione, które mogą należeć również do powyższych kategorii.
Gatunki chronione to minóg rzeczny (Lampetra fluviatilis), minóg morski (Petromyzon
marinus), aloza (Alosa alosa), parposz (Alosa fallax), węgorz europejski (Anguilla anguilla),
Jesiotr ostronosy (Acipenser oxyrinchus), śledź (Clupea harengus subsp.), łosoś atlantycki
(Salmo salar), iglik (Syngnathus acus), głowacz białopłetwy (Cottus gobio) oraz dorsz
(Gadus morhua)

Gatunki inwazyjne, z których szczególne znaczenie mają babka bycza (Neogobius
melanostomus) i karaś srebrzysty (Carassius gibelio)
Gatunki, które nie zawężają się do jednej grupy, na przykład dorsz, uznawane są zarówno jako
gatunki o znaczeniu gospodarczym jak i zagrożone lub chronione. Skład gatunkowy zespołów
ryb w różnych częściach Morza Bałtyckiego różni się w zależności od właściwości siedliska.
Ważnymi siedliskami są np. łąki podmorskie, które są miejscami odbywania tarła i zapewniają
ochronę narybkowi. Szczególnie ważnymi czynnikami są zasolenie, temperatura wody,
dostępność zdobyczy (na przykład widłonogi dla śledzi i szproty dla dorszy) oraz stężenie tlenu.
Inne czynniki wpływające na zespoły ryb to typ dna morskiego w przypadku ryb dennych oraz
występowanie glonów i wodorostów w płytkich wodach w przypadku gatunków przybrzeżnych.
(1)
Komisja Helsińska 2007. HELCOM Red List of threatened and declining species of lampreys and fish of the Baltic
Sea. Baltic Sea Environmental Proceedings, nr 109, 40 s.
POL
535
Najwięcej gatunków ryb tolerujących zasolenie można znaleźć w zachodniej części Morza
Bałtyckiego, występowanie morskich gatunków ryb staje się coraz bardziej ograniczone w
północnej i wschodniej części morza, a w Zatoce Fińskiej dominują gatunki słodkowodne (np.
płoć i okoń). Liczebność gatunków słodkowodnych jest wysoka także w wodach przybrzeżnych
w pobliżu miejsca wyjścia rurociągu na ląd w Niemczech.
Pelagiczne gatunki ryb, zwłaszcza śledź, szprot i łosoś atlantycki, pospolite są we wszystkich
otwartych akwenach Morza Bałtyckiego. Bentoniczne gatunki ryb (na przykład stornia, gładzica,
turbot i węgorz) są często spotykane w piaszczystych siedliskach płytszych akwenów. Niektóre
części Morza Bałtyckiego, zwłaszcza akweny przybrzeżne i głębokie baseny, to ważne tarliska
dla ryb.
Zasoby rybne Morza Bałtyckiego, zwłaszcza w akwenach przybrzeżnych, uległy pod koniec XX
wieku dramatycznym przemianom, zarówno na skutek działalności człowieka, jak i czynników
naturalnych, a liczebność niektórych gatunków poważnie zmalała. Ryby w Morzu Bałtyckim
podlegają szeregowi oddziaływań antropogenicznych, takich jak niedotlenienie, brak tlenu,
zanieczyszczenia chemiczne, niszczenie siedlisk reprodukcyjnych, wprowadzanie gatunków
obcych oraz zwiększona presja połowowa. W rezultacie niedawno zalecono uznanie 34
gatunków ryb za objęte ochroną o wysokim priorytecie, 70 gatunków – za objęte ochroną o
średnim priorytecie, a 80 gatunków – za objęte ochroną o niskim priorytecie (1). Międzynarodowa
Unia Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) umieściła 55 z tych gatunków w swojej czerwonej
księdze gatunków wędrownych zagrożonych, narażonych, zagrożonych w stopniu poważnym
oraz bliskich zagrożenia.
Tabela 8.8 przedstawia sezonowe wzorce kluczowych gatunków ryb w Morzu Bałtyckim.
Sezonowość okresu tarła lub migracji została wskazana w ujęciu podregionów ESR, w których
występują liczne populacje. Rozmieszczenie i ekologię tych gatunków ryb omówiono w
częściach od 8.7 do 8.11, poświęconych poszczególnym podregionom ESR.
(1)
Komisja Helsińska. 2007. HELCOM Red list of threatened and declining species of lampreys and fishes of the
Baltic Sea, Baltic Sea Environmental Proceedings, nr 109.
POL
536
Tabela 8.8
Charakterystyki kluczowych gatunków ryb w Morzu Bałtyckim
Gatunek i klasyfikacja*
ESR
Dorsz (c, t, k, b)
III
Śledź z tarłem wiosennym
(c, t, k)
V
Śledź bałtycki (c, k)
II, III, IV
Śledź z tarłem jesiennym
(c, k)
V
Szprot (c, k)
II, III, IV
Łosoś atlantycki (c, t, m, f)
IiV
L
L
M
S
M
L
L
S
W
P
N
G
Węgorz europejski (t, k, m, f) I, IV i V
Płoć (f, i)
I, II i V
Okoń (c, f, i)
I, II i V
Leszcz (c, t, f)
I
Parposz (t, k, m, f)
IiV
Aloza (t, m, f)
IV
Minóg rzeczny (t, k, m, f)
IiV
Turbot (c, b)
III i IV
Stornia (c, k, b)
II, III i IV
Legenda:
Kolor zielony oznacza okres tarła, kolor żółty — okres wędrówek; c — gatunek o znaczeniu
gospodarczym; t — gatunek zagrożony i/lub ginący; k — gatunek kluczowy; b — gatunek
bentoniczny lub denny; m — gatunek wędrowny; f — gatunek spędzający całość lub część
życia w wodzie słodkiej; i — gatunek wskaźnikowy.
Przy tworzeniu Tabeli 8.8 wzięto pod uwagę kilka czynników.

Znaczne odchylenia w okresie tarła dorsza wschodniobałtyckiego w poszczególnych
latach. Znaczące przesunięcie w okresie tarła (z okresu od kwietnia do czerwca do okresu
(1)(2)(3)(4)
od czerwca do sierpnia), zauważone w latach 90-tych.
(1)
Międzynarodowa Rada Badań Morza (ICES). 2007. Raport komitetu doradczego ICES ds. zarządzania
rybołówstwem, komitetu doradczego ds. środowiska morskiego i komitetu doradczego ds. ekosystemów. ICES
Advice. Ks. 8.
(2)
Wieland, K., Jarre-Teichmann, A., Horbowa, K. 2000. Changes in the timing of spawning of Baltic cod: Possible
causes and implications for recruitment. ICES Journal of Marine Science, t. 57.
(3)
Köster, F. W. et al. 2005 Baltic cod recruitment – the impact of climate variability on key processes. ICES Journal
of Marine Science, t. 62, nr 7.
(4)
POL
Nissling, A. i Westin, L. 1997. Marine Ecology Progress Series, t. 152.
537

Stada tarłowe śledzia bałtyckiego w okresie wiosennym. Okresy tarła różnią się w
poszczególnych regionach: Bałtyk środkowy: kwiecień–maj (obszar podziału ICES 25),
marzec–maj (obszar podziału ICES 25, polskie wody przybrzeżne), kwiecień–czerwiec
(obszar podziału ICES 28), maj–czerwiec (obszar podziału ICES 29), Zatoka Fińska
(obszar podziału ICES 32): maj–czerwiec. Wiosenne tarło śledzia w Zatoce Greifswaldzkiej
trwa od marca do maja. Bałtycki śledź wiosenny składa ikrę przydenną, z warstwą
przyczepną ułatwiającą przyklejanie się ikry do podłoża/roślinności(1)

Wiadomo, że szprot ma okres tarła także w zimie (listopad–styczeń), jeśli temperatury są
wystarczająco wysokie. Udział tarła zimowego w rocznej produkcji ikry i larw jest
pomijalny(2),(3),(4)

Ikra skarpa przy zasoleniach występujących w Morzu Bałtyckim składana jest przy dnie(5)

W Morzu Bałtyckim występują dwa różne rodzaje storni: składająca ikrę przydenną i
składająca ikrę pelagiczną. Pierwszy rodzaj może z powodzeniem rozmnażać się w
północnej części Bałtyku Właściwego, na Morzu Botnickim i w Zatoce Fińskiej. Okres tarła
stad południowych (składających ikrę pelagiczną): maj–czerwiec. Główny okres tarła stad
północnych (składających ikrę przydenną) to czas od maja do lipca(6),(7),(8)
(1)
Międzynarodowa Rada Badań Morza (ICES). 2007. Report of the ICES/BSRP Workshop on Recruitment
Processes of Baltic Sea herring (WKHRPB). ICES CM 2007/BCC:03.
(2)
Fiński Instytut Łowiectwa i Rybołówstwa. Commercially exploited Fish Species in Finland.
http://www.rktl.fi/, data uzyskania 19.10.2008).
(3)
Baumann, J., Hinrichsen, H.-H., Möllmann, C., Koster, F.W., Malzahn, A. M. i Temming, A. 2006. Recruitment
variability in Baltic Sea Sprat (Sprattus sprattus) is tightly coupled to temperature and transport patterns affecting
the larval and early juvenile stages. Can. J. Fish. Aquat. Sci. T. 63.
(4)
Kraus, G. et al. 2004. Global warming and fish stocks: Winter spawning of Baltic sprat (Sprattus sprattus) as a
possible future scenario. Sympozjum ICES. Bergen, Norwegia, 11-14.5.2004.
(5)
Florin, A-B. i Höglund, J. 2006. Absence of population structure of turbot in the Baltic Sea. Molecular Ecology, t.
16, nr 1.
(6)
Fiński Instytut Łowiectwa i Rybołówstwa. Commercially exploited Fish Species in Finland.
www.rktl.fi (data uzyskania: 19.10.2008).
(7)
Nissling, A., Westin, L. i Hjerne, O. 2002. Reproductive success in relation to salinity for here flatfish species, dab,
plaice and flounder, in the brackish water Baltic Sea. ICES Journal of Marine Science, t. 59.
(8)
Międzynarodowa Rada Badań Morza (ICES). 2007. Report of the workshop on age reading of Flounder
(WKARFLO). ICES CM 2007/ACFM: 10.
POL
538
8.6.5
Ptaki
Źródła informacji
Opis sytuacji wyjściowej w odniesieniu do ptaków opracowano na podstawie informacji
pozyskanych z następujących podstawowych źródeł:

Dane pochodzące z badania terenowego spółki Nord Stream przeprowadzonego na trasie
rurociągu w latach 2005–2006(1)

Dane pochodzące z badań terenowych ptaków przeprowadzonych w latach 2006–2007
przez niemiecki Institut für Angewandte Ökologie (IfAÖ) w częściach niemieckiej i duńskiej
WSE na Morzu Bałtyckim(2),(3)

Badanie ptaków na morzu wiosną/latem 2008 przez DHI(4)

Dane pochodzące z bazy danych dotyczącej europejskich ptaków morskich na morzu
(ESAS), HELCOM i ICES; a także

Inne opublikowane prace naukowe (na przykład Dunrinck et al. (1994)(5) i Skov et al.
(2000)(6))
Przegląd istotnych gatunków ptaków w regionie Morza Bałtyckiego
Jak wspomniano już wcześniej, Morze Bałtyckie zajmuje powierzchnię 415 000 km2, a jego
głębokość wynosi do 459 metrów w Głębi Landsort na południe od Sztokholmu. Linia brzegowa
Morza Bałtyckiego ma ok. 8000 kilometrów i obejmuje różne typy siedlisk, w tym klify
nadmorskie, równiny błotne, wydmy piaszczyste i podmokłe łąki. Na Morzu Bałtyckim znajduje
się również wiele wysp, od małych, skalistych i zalesionych wysp wchodzących w skład
archipelagu u wybrzeży Finlandii po duże wyspy, takie jak Saaremaa u wybrzeża Estonii i
Gotlandia u wybrzeża Szwecji.
(1)
PeterGaz Ltd., The North European Gas Pipeline OFFSHORE Sections (the Baltic Sea). ENVIRONMENTAL
SURVEY. Cz. 1. ETAP I. Ks. 5. Raport końcowy. 2005.
(2)
Bellebaum, J., Kube, J., Schulz, A. i Wendeln, H. 2007: Seabird surveys in the Danish EEZ south-east of
Bornholm. Institut für Angewandte Ökologie GmbH.
(3)
Institut für Angewandte Ökologie. 2007. Nord Stream. Seabird numbers Germany 2006/2007.
(4)
DHI. 2008. Baseline investigations of use of sea area northeast of Er-tholmene by breeding guillemots Uriaa
aalgae and razorbills Alca torda in relation to the planned route of the Baltic Gas Pipeline.
(5)
Durinck, J., Skov, H, Jensen, F.P., Pihl, S. 1994. Important Marine Areas for Wintering Birds in the Baltic Sea. EU
DG XI research contract no. 2242/90-09-01. Ornis Consult report.
(6)
Skov, H., et al. 2000. Inventory of coastal and marine Important Bird Areas in the Baltic Sea. Cambridge: BirdLife
International, 2000. s. 287.
POL
539
Morze Bałtyckie wraz ze zróżnicowaną linią brzegową i wyspami, stanowi siedlisko dla dużej
liczby gatunków ptaków przez cały rok. W rezultacie rozległe obszary wybrzeża i wysp objęto
ochroną ze względu na ich znaczenie ornitologiczne w skali krajowej i międzynarodowej,
ponieważ występuje tam duża część geograficznych populacji poszczególnych gatunków (w tym
gatunków wędrownych) i/lub gatunków wymagających ochrony (na przykład ze względu na małą
lub zmniejszającą się liczebność populacji, ograniczone geograficznie występowanie populacji).
Proponowana trasa rurociągu ma przebiegać z dala od wybrzeża, projekt Nord Stream wywrze
zatem prawdopodobnie wpływ głównie na ptaki morskie i wodne. Budowa potrwa łącznie ok.
21 miesięcy (jedenaście miesięcy na instalację pierwszej nitki rurociągu i dziesięć miesięcy na
drugą)(1), możliwe jest zatem, że ptaki z tych grup ulegać będą oddziaływaniu projektu w
okresach lęgowym, zimowym i wędrówek.
Rozmieszczenie ptaków morskich w obszarach wód płytkich na trasie rurociągu nie jest
jednolite. Ogólnie rzecz biorąc, dla zimujących ptaków morskich największe znaczenie mają
dolny sublitoral, ławice przybrzeżne i laguny, ponieważ zapewniają one obfitość pokarmu (na
przykład mięczaki, drobne ryby i makrofity), stąd też są przez nie preferowane. Działalność
człowieka również powoduje zmiany w rozmieszczeniu ptaków morskich w płytszych akwenach
— wynika to z zaburzeń wywoływanych ruchem statków w pobliżu szlaków żeglugowych i
portów.
Ptaki lęgowe
Występuje wyraźna różnica między fauną ptaków lęgowych w południowych i północnych
częściach Morza Bałtyckiego. Na południu ptaki lęgowe gromadzą się w kilku gęsto
zasiedlonych miejscach, podczas gdy na północy są w większym stopniu rozproszone ze
względu na obecność kompleksów archipelagów. Chociaż ptaki mogą rozmnażać się w takich
miejscach, to niektóre gatunki, w tym alka krzywonosa i nurzyk podbielały, mogą żerować na
otwartych wodach z dala od tych lęgowisk. Lęgowiska ptaków występują w trzech głównych
obszarach:

Północna część Morza Bałtyckiego wzdłuż wybrzeży Finlandii i Rosji, zwłaszcza wyspy
Bieriozowyje, park narodowy Itäinen Suomenlahti oraz wyspa Dołgij Rif i archipelag Bolszoj
Fiskar, stanowiące przykłady różnych typów archipelagów

Gotlandia i północny kraniec wybrzeża Łotwy w środkowej części Morza Bałtyckiego

Mniejsze obszary na południowo-zachodniej linii brzegowej Morza Bałtyckiego, gdzie
rozmieszczenie ptaków jest bardziej zagęszczone
(1)
Okres ten (21 miesięcy) to łączny czas instalacji całego systemu podwójnego rurociągu. Układanie rur w
poszczególnych lokalizacjach na trasie rurociągu będzie trwać znacznie krócej (barka układająca do instalacji
rurociągu będzie przesuwać się w tempie 2–3 km dziennie, zależnie od warunków dna morskiego).
POL
540
Północne obszary archipelagów należą do najważniejszych obszarów dla ptaków lęgowych na
Morzu Bałtyckim (patrz Rysunek 8.18). Do gatunków z Załącznika I (do dyrektywy ptasiej WE)
występujących w tych obszarach zalicza się mewę żółtonogą (Larus fuscus), rybitwę białoczelną
(Sternula albifrons), uhlę (Melanitta fusca), tracza długodziobego (Mergus serrator), rybitwę
wielkodziobą (Sterna caspia) i nurnika (Cepphus grylle). Pozostałe gatunki ptaków z północnych
obszarów lęgowych reprezentują: mewa mała (Hydrocoloeus minutus), mewa srebrzysta (Larus
argentatus), brodziec piskliwy (Actitis hypoleucos), rybitwa rzeczna (Sterna hirundo), rybitwa
popielata (Sterna paradisaea), rybitwa czarna (Chlidonias niger), łabędź niemy (Cygnus olor),
kormoran (Phalacrocorax carbo), bernikla białolica (Branta leucopsis) i alka krzywonosa (Alca
torda). Mapa BI-4 przedstawia lokalizacje ważnych obszarów ornitologicznych na Morzu
Bałtyckim.
Na Gotlandii znajdują się lęgowiska szablodzioba, sieweczki obrożnej, kamusznika, rybitwy
wielkodziobej i rybitwy białoczelnej. Mniejsze obszary w południowo-zachodniej części Morza
Bałtyckiego stanowią ważne lęgowiska rybitwy białoczelnej.
Tendencje w zakresie populacji (w latach 1985–2002) ptaków morskich rozmnażających się nad
Morzem Bałtyckim wykazują ogólny spadek w przypadku dziewięciu gatunków(1). Ocenia się, że
populacja mewy śmieszki maleje w całym regionie Morza Bałtyckiego. Podobnie zmniejszają się
populacje rybitw. Jedynym gatunkiem, którego liczebność nad Morzem Bałtyckim zdaje się
rosnąć, jest kormoran. Inne gatunki, takie jak alka krzywonosa również wykazały lokalny wzrost
populacji lęgowych.
Po sezonie lęgowym, latem i wczesną jesienią, obszary przybrzeżne i pełnomorskie ważne są
także dla ptaków nielęgowych, takich jak osobniki młodociane nurnika, które pierzą się tam i
żerują.
(1)
DHI Water & Environment. 2003. Development of Baltic waterbird monitoring strategy, Pilot phase.
http://sea.helcom.fi/dps/docs/documents/NatureProtectionandBiodiversityGroup(HABITAT)/HABITAT5,2003/doc410.pdf (data uzyskania: 5.10.2008).
POL
(1)
Ważne obszary lęgowe ptaków morskich nad Morzem Bałtyckim(1)
Aby zapoznać się z większą wersją, patrz mapa BI-3 w Atlasie.
Rys. 8.18
POL
541
542
Zima
Ważną cechą rozmieszczenia 10 mln ptaków morskich zimujących nad Morzem Bałtyckim jest
powiązanie fauny ptasiej z płytszymi akwenami (< 30 metrów) (patrz Rysunek 8.19). Cecha ta
jest szczególnie charakterystyczna dla gatunków żerujących przy dnie, stanowiących co
najmniej 75 procent zimowej fauny ptasiej nad Morzem Bałtyckim(1). Bardziej otwarte i głębsze
części morza, przez które przebiegać będzie większa część rurociągu, wykorzystywane są w
większości przez gatunki pelagiczne: alkę krzywonosą (Alca torda), nurzyka podbielałego (Uria
aalge), mewę srebrzystą (Larus argentatus) i mewę siodłatą (Larus marinus). Akweny w pobliżu
miejsca wyjścia rurociągu na ląd w Zatoce Pomorskiej, Zatoce Fińskiej oraz w Zatoce
Greifswaldzkiej odznaczają się jednak głębokością mniejszą niż 30 metrów i dużą liczebnością
żerujących przy dnie ptaków morskich, takich jak nury i kaczki morskie.
Pozostałe ważne zimowiska znajdują się na łachach przy ławicach Hoburg i Midsjö na południe
od Gotlandii. Do gatunków zimujących w tych lokalizacjach należą nurnik (Cepphus grylle) i
lodówka (Clangula hyemalis), natomiast młode i niedojrzałe osobniki pierwszego z tych
gatunków żerują również na tych ławicach w okresie od lipca do września. Lodówka to jeden z
gatunków wymienionych w załączniku II do dyrektywy ptasiej, natomiast nurnik znajduje się na
liście komisji HELCOM(2). Ławice sezonowo stają się domem dużej części populacji
biogeograficznej tych gatunków, w związku z czym są bardzo ważne.
Zimą duża część Morza Bałtyckiego pokryta jest lodem (patrz Mapa ME-2), co ogranicza
wielkość siedlisk dostępnych zimującym ptakom. Warunki lodowe na Morzu Bałtyckim różnią się
istotnie z roku na rok, z maksymalną ilością od 52 000 (12 procent obszaru morskiego) po 415
000 km2 (łączna pokrywa)(3). Średnio lód pokrywa każdej zimy 218 000 km2 morza (52 procent).
Maksymalne zlodzenie występuje zwykle pod koniec lutego lub w marcu.
W latach 1994-1998 zaobserwowano ogólny wzrost liczby zimujących ptaków(4), zwłaszcza
perkoza dwuczubego, bernikli białolicej, kormorana i łyski. Zimujące populacje ogorzałki i
edredona uległy zmniejszeniu.
(1)
Institut für Angewandte Ökologie. 2007. Nord Stream. Seabird numbers Germany 2006/2007.
(2)
Komisja Helsińska. 2007. HELCOM lists of threatened and/or declining species and biotopes/habitats in the Baltic
Sea area. Baltic Sea Environmental Proceedings, nr 113.
(3)
Seinä, Ari. 2008. Ice season 2006/2007. W: Olsonen, Riitta (red.). Meri - Report Series of the Finnish Institute of
Marine Research (nr 62): 51-56.
(4)
Komisja Helsińska. Baltic Marine Environment Protection Commission. 2002. Environment of the Baltic Sea Area
1994-1998. Helsinki. Baltic Sea Environment Proceedings, nr 82 B.
POL
(1)
Zimowiska ptaków morskich nad Morzem Bałtyckim mające znaczenie międzynarodowe(1).
Aby zapoznać się z większą wersją, patrz mapa BI-1 w Atlasie.
Rys. 8.19
POL
543
544
Wędrówki wiosenne i jesienne
Morze Bałtyckie stanowi ważną trasę wędrówek, szczególnie dla ptaków morskich, łownych i
brodzących, gniazdujących w arktycznej tundrze. Każdej wiosny ptaki te, odpoczywające w
obszarach przybrzeżnych Bałtyku Właściwego, Morza Północnego i u wybrzeży Europy
Zachodniej, przemieszczają się masowo wzdłuż wybrzeży Morza Bałtyckiego do swoich miejsc
gniazdowania. Niektóre ptaki podczas wędrówek odpoczywają na bałtyckich wybrzeżach, na
przykład bernikla białolica zatrzymuje się w północnych Niemczech, na Gotlandii i w zachodniej
Estonii. Obszary ważne dla ptaków podczas wędrówek wiosennych i jesiennych przedstawia
Rysunek 8.20.
Obszary najważniejsze dla ptaków wędrownych to wybrzeże Zatoki Fińskiej, akweny
przybrzeżne wokół Gotlandii i Zatoka Pomorska. Strefy płytkich wód w pobliżu wybrzeża są
ważne latem jako miejsca zmiany upierzenia, w szczególności dla łabędzi niemych w północnowschodniej części Zatoki Fińskiej. Akweny przybrzeżne wokół Gotlandii wykorzystywane są w
okresie wędrówki przez łabędzia czarnodziobego, gęś gęgawę i berniklę białolicą.
W Zatoce Pomorskiej od maja do października dominują gatunki o rozmieszczeniu
subarktycznym i arktycznym, odpoczywające w obszarze Natura 2000 w Zatoce Greifswaldzkiej
podczas wędrówki na zimowiska położone dalej na południu i z powrotem. W Zatoce
Greifswaldzkiej znajdują się ważne tarliska śledzia. W okresie tarła śledzia (od lutego do maja)
region ten stanowi ważne żerowisko i miejsce odpoczynku lodówek i ogorzałek. Wiosną
spotykane są tutaj również kaczki nurkujące i morskie oraz szlachary. Od marca do września
Zatoka Greifswaldzka jest ważnym żerowiskiem dla kolonii kormorana nad Morzem Bałtyckim.
Późnym latem występuje tu największa w regionie liczba żerujących mew małych i rybitw
czarnych.
POL
(1)
Obszary ważne podczas wiosennych i jesiennych wędrówek ptaków morskich nad Morzem Bałtyckim(1).
Aby zapoznać się z większą wersją, patrz mapa BI-2 w Atlasie.
Rys. 8.20
POL
545
546
Zagrożone ptaki Morza Bałtyckiego
Plan działania HELCOM na rzecz Morza Bałtyckiego z 2007 roku obejmuje cel osiągnięcia
sytuacji korzystnej pod względem różnorodności biologicznej, a także cele ekologiczne, takie jak
„trwałe populacje gatunków”. W związku z realizacją tych celów opracowano listę zagrożonych
lub ginących gatunków ptaków Morza Bałtyckiego. Gatunki istotne dla projektu Nord Stream
przedstawiono w Tabeli 8.9.
Tabela 8.9
Opracowana przez HELCOM lista zagrożonych lub ginących ptaków Morza
Bałtyckiego(1)
Nazwa
Nur czarnoszyi
Gavia arctica
Sezon
Istotny ESR
Uwagi
(zimowy)
II, III, IV i V
Załącznik I do
dyrektywy ptasiej WE
Nur rdzawoszyi
G. stellata
(zimowy)
II, III, IV i V
Załącznik I do
dyrektywy ptasiej WE
Perkoz rogaty
Podiceps auritus
(zimowy)
II, III, IV i V
Załącznik I do
dyrektywy ptasiej WE
Ohar
Tadorna tadorna
(lęgowy)
II, III, IV i V
Birginiak
Polysticta stelleri
(zimowy)
II, III i IV
Mewa żółtonoga
Larus fuscus
(lęgowy)
I, II, III, IV i V
Rybitwa białoczelna
Sterna albifrons
(lęgowy)
I, II, III, IV i V
Załącznik I do
dyrektywy ptasiej WE
Załącznik I do
dyrektywy ptasiej WE
Rybitwa wielkodzioba
S. caspia
(lęgowy)
I, II, III, IV i V
Załącznik I do
dyrektywy ptasiej WE
Rybitwa czubata
S. sandvicensis
Brak danych
II, III, IV i V
Załącznik I do
dyrektywy ptasiej WE
Nurnik
Cepphus grille
(lęgowy/zimowy)
II, III, IV i V
Gatunek
niezagrożony w
Finlandii
Biegus zmienny
Calidris alpina
(lęgowy)
I, II, III i IV
Opis sytuacji wyjściowej i ocena skupia się na ważnych obszarach ornitologicznych (IBA)(2) w
obrębie 25 km strefy wokół rurociągu. Na mapie BI-4 przedstawiono obszary IBA wyznaczone
na Morzu Bałtyckim. Dokonano przeglądu gatunków ptaków na obszarach położonych w
(1)
Komisja Helcom. 2007. HELCOM list of threatened and/or declining species and biotopes/habitats in the Baltic
Sea area. Baltic Sea Environmental Proceedings. Nr 113.
(2)
Ważny obszar ornitologiczny (Important Bird Area) to obszar wskazany jako siedlisko o globalnym znaczeniu,
służące ochronie populacji ptaków, ustanowiony przez BirdLife International.
POL
547
odległości większej niż 25 km w celu zidentyfikowania gatunków o dużych obszarach żerowisk,
takich jak mewy i niektóre rybitwy, aby ocenić wpływy na te gatunki. Opis sytuacji wyjściowej
ptaków morskich skupia się na ważnych obszarach ornitologicznych (IBA) oraz terenach
podmokłych o międzynarodowym znaczeniu, wyznaczonych przez Konwencję Ramsar, oraz na
dostarczeniu opisu ważnych dla ptaków siedlisk podczas różnych faz ich cyklu życia.
8.6.6
Ssaki morskie
W porównaniu z populacjami oceanicznymi Morze Bałtyckie zamieszkane jest przez niewiele
gatunków ssaków. Występuje w nim jeden gatunek z rzędu waleni i trzy gatunki fok:

Morświn (Phocoena phocoena)

Nerpa (Phoca hispida baltica)

Foka pospolita (Phoca vitulina)

Foka szara (Halichoerus grypus balticus)
Każdy z wymienionych wyżej gatunków ssaków morskich został umieszczony w opracowanej
przez HELCOM księdze zagrożonych i/lub ginących gatunków Morza Bałtyckiego(1). W
południowo-zachodniej części Morza Bałtyckiego obserwowano także gatunki nierodzime dla
tego akwenu, takie jak płetwal karłowaty (Balaenoptera acutorostrata), delfin zwyczajny
(Delphinus delphis) oraz delfin białonosy (Lagenorhynchus albirostris).
Poniższe podsumowanie informacji o ssakach występujących w akwenach otaczających trasę
rurociągu Nord Stream oparte jest na szczegółowym przeglądzie istniejącej literatury, na
przykład materiałów HELCOM, oraz informacji uzyskanych od organów ochrony środowiska
krajów nadbałtyckich.
Morświn (Phocoena phocoena)
Morświn to jedyny gatunek z rzędu waleni rodzimy dla Morza Bałtyckiego(2). Północnoatlantycka
populacja morświna składa się z dość wyraźnie oddzielonych subpopulacji, z których co
(1)
Komisja Helsińska. 2007. Baltic Sea Environment Proceedings, nr 113 — Helcom list of threatened and/or
declining species and biotopes/habitats in the Baltic Sea area.
(2)
Verfuss, U. K., Honneff, C.G, Meding, A., Dahnem, M R. i Benke H. 2007 Geographical and seasonal variation of
harbour porpoise (Phocoena phocoena) presence in the German Baltic Sea revealed by passive acoustic
monitoring. Journal of the Marine Biological Association of the United Kingdom. T. 87, nr 1 (372 s.).
POL
548
najmniej jedna występuje w Morzu Bałtyckim(1). Jest to jednak najmniejsza subpopulacja
morświna na świecie, obejmująca zaledwie 600 osobników. Na początku XX w. Bałtyk Właściwy
zamieszkiwało 10–20 tys. morświnów, a zakres ich występowania sięgał Zatoki Fińskiej i Zatoki
Botnickiej (2) (patrz Rysunek 8.21(3)). Obecnie populacja morświnów w Bałtyku Właściwym
składa się zaledwie z kilkuset osobników a dowody wskazują, że populacja jest genetycznie
odizolowana (4). W związku z tym należy podjąć szczególne środki ostrożności przy zarządzaniu
populacją bałtycką.
Morświn wymieniony jest w Załączniku II do konwencji o międzynarodowym handlu dzikimi
zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem (CITES), Załączniku II do konwencji
berneńskiej oraz w załączniku II (gatunki roślin i zwierząt ważne dla Wspólnoty, których ochrona
wymaga wyznaczenia specjalnych obszarów ochrony) i IV (gatunki roślin i zwierząt ważne dla
Wspólnoty, które wymagają ścisłej ochrony) dyrektywy siedliskowej WE. Ponadto bałtycka
populacja morświna wymieniona jest jako narażona w czerwonej księdze gatunków
zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN).
Morświny żyją w parach lub niewielkich stadach, zawsze w pobliżu wybrzeża(5). Morświna nie
uważa się zasadniczo za gatunek wędrowny ze względu na to, że jego subpopulacje w Morzu
Bałtyckim i Morzu Bełtów różnią się od siebie genetycznie. Morświny są jednak regularnie
obserwowane w kanale Kadet w południowo-zachodniej części Morza Bałtyckiego, uważanym
za ważny szlak wędrówek w poszukiwaniu żeru. Samice morświna osiągają dojrzałość płciową
w wieku 3–5 lat, a gody odbywają się raz w roku, latem. Ciąża trwa 11 miesięcy, młode rodzą
się więc również latem. Nie można jednakże określić konkretnych obszarów lęgowych morświna
w Morzu Bałtyckim. Wydaje się, że młode bywają obserwowane w całym zasięgu występowania
morświna, a zatem obszary występowania dużej liczby morświnów można również uznać za
(
ważne dla ich reprodukcji(6), 7).
(1)
Agreement on the Conservation of Small Cetaceans of the Baltic, the North East Atlantic, Irish and North Seas
(ASCOBANS). 2002. Plan odtworzenia populacji morświnów bałtyckich (plan Jastarnia), s. 7.
(2)
Komisja Helsińska. Harbour Porpoise.
http://www.helcom.fi/environment2/biodiv/en_GB/porpoises/ (data uzyskania: 6.1.2009).
(3)
Aby zapoznać się z legendą rys. 8.15, patrz mapa MA-2 w Atlasie.
(4)
Koschinski, S. 2002 Current knowledge on harbour porpoises (Phocoena phocoena) in the baltic sea. Ophelia. T.
55, nr 3, s. 167-197..
(5)
(6)
http://www.fimr.fi/en/tietoa/yleiskuvaus/en_GB/mammals/
Kinze, C. C., Jensen, T. i Skov, R. 2003. Fokus på hvaler i Danmark 2000-2002. Denmark Fisheries and Maritime
Museum. Biological Papers, t. 2.
(7)
Hammond, P. S., Benke, H., Berggren, P., Borchers, D. L., Buckland, S. T., Collet, A., Heide-Jørgensen, M-P.,
Heimlich-Boran, S., Hiby, A. R., Leopold, M. F., i Øien, N. 1995. Distribution and abundance of the harbour
porpoise and other small cetaceans in the North Sea and adjacent waters.
POL
(1)
Rozmieszczenie morświnów w Morzu Bałtyckim(1)
Aby zapoznać się z większą wersją, patrz mapa MA-2 w Atlasie.
Rys. 8.21
POL
549
550
Polowania były tradycyjnie największym zagrożeniem dla morświna. Obecnie są jednak
zakazane, a głównym zagrożeniem dla gatunku jest rybołówstwo komercyjne, ponieważ
morświny często więzną w sieciach ciągnionych, zwłaszcza włokach i pławnicach. Pozostałe
zagrożenia to zanieczyszczenia, ruch statków i utrata odpowiednich siedlisk.
Morświny często obserwowane są z łodzi, jednak przy próbach zbliżenia się ich zachowanie
ulega zmianie i oddalają się od obserwatorów. Odruch ucieczki może wystąpić w odległości
1,5 kilometra od statku, ale silniejszy jest w granicach 400 metrów(1). Wiadomo, że zakres
dźwięków słyszanych przez morświna sięga 100 kHz. Hałas o dużym natężeniu może
powodować u morświnów uszkodzenie słuchu. W skrajnych przypadkach uszkodzenia takie
mogą mieć charakter trwały. Ogranicza to zdolność zwierząt do nawigacji, komunikacji i
polowania.
Nerpa (Phoca hispida botnica)
Szacuje się, że populacja nerpy w Morzu Bałtyckim obejmuje 10 000 osobników(2), z czego
200–300 osobników żyje we wschodniej części Zatoki Fińskiej. Rozmieszczenie nerpy w Morzu
Bałtyckim jest zasadniczo ograniczone do akwenów północnych i północno-wschodnich,
zwłaszcza do Zatoki Botnickiej i Zatoki Fińskiej, czyli obszarów, w których występuje sezonowe
zlodzenie (patrz Rysunek 8.22 oraz mapa ME-2).
Nerpa to gatunek chroniony na mocy dyrektywy siedliskowej WE (załączniki II i V) oraz
konwencji berneńskiej (dodatek III). Ponadto bałtycka populacja nerpy wymieniona jest jako
zagrożona w czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony
Przyrody i Jej Zasobów (IUCN).
Gody odbywają się w pobliżu krawędzi pokrywy lodowej w okresie od połowy lutego do połowy
sierpnia. Młode rodzą się w gniazdach na dryfującym lodzie między połową lutego a połową
marca. Szczyt linienia ma miejsce w koloniach, np. na odizolowanych wysepkach, wyspach i
skałach, od połowy kwietnia do początku maja. Istnieją dowody świadczące, że nerpy powracają
do swoich ulubionych kolonii w październiku lub listopadzie.
(1)
Richardson W.J., Greene, jr. C.R., Malme, C.I. i Thomson, D.H. 1995. Marine Mammals and Noise Academic
Press.
(2)
Härkönen, T., Stenman, O., Jüssi, M., Jüssi, I. i Sagitov, R. 1998. „Population size and distribution of the Baltic
ringed seal (Phoca hispida botnica)”, NAMMCO Scientific Publications, t. 1, s. 167- 180.
POL
(1)
Rozmieszczenie nerpy w Morzu Bałtyckim(1)
Aby zapoznać się z większą wersją, patrz mapa MA-3 w Atlasie.
Rys. 8.22
POL
551
552
Nerpy żyją samotnie lub w parach i żerują na otwartym morzu. Ich pożywienie stanowią ryby,
np. śledź, okoń i ciernik, a także zoobentos, np. skorupiaki i równonogi.
W latach 70-tych. XX wieku polowania i zanieczyszczenie środowiska sprawiły, że liczebność
nerpy spadła do ok. 2 tys. osobników. Jednakże od tego czasu populacja się zregenerowała i w
Zatoce Botnickiej zwiększa się o ok. 5 procent rocznie(1). Oczekuje się, że w Zatoce Fińskiej i
Zatoce Ryskiej ta tendencja wzrostowa jest mniejsza z uwagi na stałe problemy z
zanieczyszczeniami chemicznymi. Ponieważ foki są zwykle rozproszone na polach lodowych,
na ich sukces rozrodczy może wpływać działalność lodołamaczy i związany z nią hałas, utrata
lęgowisk oraz zaburzenia wizualne(2). Zagrożenia dla nerpy w Morzu Bałtyckim stanowią także
niepowodzenia reprodukcyjne spowodowane wysokim poziomem chlorowanych węglowodorów,
(czyli DDT, PCB i HCB) i eutrofizacja. Eutrofizacja skutkuje zmniejszeniem populacji ryb (ze
względu na obniżenie poziomu tlenu), co w sposób pośredni dotyka nerpy.
Obecne tendencje pod względem zlodzenia Morza Bałtyckiego oraz tendencje przewidywane
na najbliższe 30 stanowią poważne zagrożenie dla wszystkich populacji w południowej części
Morza; prawdopodobnie tylko w Zatoce Botnickiej utrzymają się dość dobre dla nerpy zimowe
siedliska na zamarzniętym morzu(3) .
Niekorzystny wpływ na populacje nerpy ma turystyka, rybołówstwo komercyjne oraz hałas
przenoszony drogą wodną i powietrzną. Zaobserwowano, że jeżeli prom zbliży się do nerpy na
odległość mniejszą niż 1 km, osobnik taki zwykle nurkuje(4). Nerpy reagują na dźwięki podwodne
o częstotliwości do 100 kHz; w powietrzu słyszą znacznie gorzej, ponieważ jako foki
przystosowały się do słyszenia pod wodą, tracąc częściowo wrażliwość na dźwięki rozchodzące
się w powietrzu(5).
Foka pospolita (Phoca vitulina)
W Morzu Bałtyckim występują dwie populacje foki pospolitej: jedna u wybrzeża Szwecji w
Cieśninie Kalmarskiej, a druga w duńskim Kattegat Rødsand(6), jak pokazuje Rysunek 8.23.
(1)
Komisja Helsińska. Baltic Ringed Seal.
http://www.helcom.fi/environment2/biodiv/seals/en_GB/ringed/ (data uzyskania: 14.8.2008).
(2)
Coastal and Marine Union, The (EUCC). http://www.eucc.nl (data uzyskania: 14.8.2008).
(3)
Meier, H.E.M., R. Döscher, i A. Halkka, 2004: Simulated distributions of Baltic sea-ice in warming climate and
consequences for the winter habitat of the Baltic ringed seal. Ambio, 33, 249-256.
(4)
Rassi, P., Alanen A., Kanerva, T., Mannerkoski, I. (red.). 2001 Suomen lajien uhanalaisuus 2000.
Ympäristöministeriö & Suomen ympäristökeskus, Helsinki.
(5)
Richardson W.J., Greene, jr. C.R., Malme, C.I. i Thomson, D.H. 1995. Marine Mammals and Noise Academic
Press.
(6)
Härkönen, T. 2006. Populations inventeringar av knubbsäl i Kalmarsund. Miljögiftgruppen, Naturhistoriska
Riksmuseet i Stockholm.
POL
553
Foka pospolita wymieniona jest jako gatunek chroniony w załącznikach II i V do dyrektywy
siedliskowej WE. Subpopulacja bałtycka wymieniona jest również w dodatku II do konwencji
berneńskiej. Populacja z Cieśniny Kalmarskiej umieszczona jest w księdze IUCN jako
zagrożona.
Samice rodzą na lądzie w czerwcu i lipcu, po 11 miesiącach ciąży. Okres karmienia młodych
piersią trwa ok. 4 tygodni. W lipcu i sierpniu, po odstawieniu młodych od piersi, mają miejsce
gody. Do linienia dochodzi od lipca do września. Podczas linienia foki pospolite często tworzą
kolonie, co zdarza im się również poza okresem linienia, kiedy nie żerują.
POL
Rozmieszczenie foki pospolitej w Morzu Bałtyckim (1).
Aby zapoznać się z większą wersją, patrz mapa MA-5 w Atlasie.
Rys. 8.23
(1)
554
POL
555
Foki pospolite żyją pojedynczo lub w niewielkich stadach. Zwykle nie oddalają się od brzegu na
odległość większą niż 25 kilometrów, ale pojedyncze osobniki są niekiedy spotykane w
odległości 100 kilometrów i większej od brzegu. Zamieszkują zwykle odizolowane wysepki i
piaszczyste plaże. Dorosłe foki pospolite nie wędrują, ale są w stanie pokonywać duże
odległości. Często przemieszczają się na niewielkie odległości w poszukiwaniu pożywienia,
ponadto takie przemieszczenia mogą być związane z sezonową dostępnością zdobyczy i
aktywnością rozrodczą.
Foki pospolite reagują na dźwięki podwodne o częstotliwości do 180 kHz. W powietrzu słyszą
gorzej i reagują na dźwięki o częstotliwości do 22,5 kHz. Ponadto foki pospolite słyszą dość
dobrze dźwięki z zakresie 200–400 Hz. Wynika stąd, że wrażliwość foki pospolitej na dźwięki w
zakresie od ok. 100 Hz do ok. 1 kHz może być obniżona raczej z uwagi na hałas otoczenia niż
jej wrodzone ograniczenia pod tym względem(1).
Foki pospolite są drapieżnikami oportunistycznymi. Żerują głównie na rybach bentonicznych, ale
zjadają wszystkie gatunki ryb. Zdarza się, że żerują na zoobentosie, w tym mięczakach,
skorupiakach i małżach(2). Kiedy łódź znajduje się 50-100 metrów od kolonii, foki pospolite
reagują oddaleniem się od źródła zaburzeń. Wydaje się, że źródła zaburzeń oddalone o ponad
200 metrów nie są przez te foki traktowane jako zagrożenie.
W Bałtyku Właściwym żyje ok. 900 fok pospolitych(3). Oznacza to istotny spadek w porównaniu z
populacją z połowy minionego stulecia, szacowaną na 5 tys. osobników. Do jej zmniejszenia
przyczyniły się polowania, zanieczyszczenie środowiska i wirus nosówki fok (PDV). W 1988 i
2002 roku na skutek epidemii PDV wyginęło 50-60 procent populacji południowobałtyckiej.
Wirus nie dotknął jednak odrębnej populacji z Cieśniny Kalmarskiej. Uważa się, że obejmuje
ona ok. 500 osobników(4), a populacja południowobałtycka ok. 300(5).
(1)
Richardson W.J., Greene, jr. C.R., Malme, C.I. i Thomson, D.H. 1995. Marine Mammals and Noise. Academic
(2)
Fiński Instytut Badań Morza. Marine mammals in the Baltic Sea.
Press.
http://www.fimr.fi/en/tietoa/yleiskuvaus/en_GB/mammals/ (data uzyskania: 27.7.2008).
(3)
Szwedzkie
Muzeum
Historii
Naturalnej.
Marine
Top
Predators,
seals
and
white-tailed
eagles.
Ostatnia aktualizacja: 8.9.2008.
http://www.nrm.se/theswedishmuseumofnaturalhistory/researchandcollections/contaminantresearch/marinetoppre
dators.939_en.html (data uzyskania: 3.12.2008).
(4)
Härkönen, T. 2006. Populations inventeringar av knubbsäl i Kalmarsund. Miljögiftgruppen. Naturhistoriska
Riksmuseet i Stockholm.
(5)
Szwedzkie
Muzeum
Historii
Naturalnej.
Marine
Top
Predators,
seals
and
white-tailed
eagles.
Ostatnia aktualizacja: 8.9.2008.
http://www.nrm.se/theswedishmuseumofnaturalhistory/researchandcollections/contaminantresearch/marinetoppre
dators.939_en.html (data uzyskania: 3.12.2008).
POL
556
Foka szara (Halichoerus grypus balticus)
Bałtycka populacja foki szarej występuje w północnej części Bałtyku Właściwego, w Zatoce
Botnickiej i w Zatoce Fińskiej (patrz Rysunek 8.24). Z poprzednich badań wynika, że obecna
populacja foki szarej w całym Morzu Bałtyckim (głównie w wodach szwedzkich, fińskich i
estońskich) liczy co najmniej 20 tys. osobników. Oznacza to duży wzrost w porównaniu z
dwutysięczną populacją z lat 70-tych. XX wieku (patrz Tabela 8.10), szacuje się jednak, że sto
lat temu Morze Bałtyckie zamieszkiwało ok 100 tys. fok szarych.
Tabela 8.10 Tendencja wzrostowa populacji foki szarej w Morzu Bałtyckim(1)(2)(3)(4)
Rok
Populacja
Lata 70-te XX wieku
2 000
2000
9 700
2001
10 300
2002
13 100
2003
15 950
2004
17 640
2005
18 300
2006
20 700
2008
25 000 -30 000
Foka szara to gatunek chroniony na mocy dyrektywy siedliskowej WE (załączniki II i V) oraz
konwencji berneńskiej (dodatek III). Ponadto bałtycka populacja foki szarej wymieniona jest jako
zagrożona w czerwonej księdze Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN).
(1)
Komisja Helsińska. Seals.
http://www.helcom.fi/environment2/biodiv/seals/en_GB/seals/ (data uzyskania: 5.8.2008).
(2)
Fiński Instytut Łowiectwa i Rybołówstwa. Fish in the Baltic Sea. http://www.rktl.fi/english/ (data uzyskania: 8.2008).
(3)
Miettinen, M., Halkka, A., Högmander, J., Keränen, S., Mäkinen, A,, Nordström, M., Nummelin, J. i Soikkeli, M.
2006. The ringed seal in the Archipelago Sea, SW Finland: population size and survey techniques Symposium on
Biology and Management of Seals in the Baltic area, Kala- ja riistaraportteja 346, s. 35-39, Riista- ja
kalantutkimus, Helsinki.
(4)
Halkka, A., Helle, E., Helander, B., Jüssi, I, Jüssi, M, Karlsson O, Soikkeli, M., Stenman, O., Verevkin, M. 2005.
Numbers of grey seals counted in censuses in the Baltic Sea 2000-2004, in Helle, E., Stenman, O., Wikman, M.
(red.) . 2005. Symposium on Biology and Management of Seals in the Baltic area, Kala- ja riistaraportteja 346, s.
16-17, Riista- ja kalantutkimus, Helsinki.
POL
POL
(1)
Rozmieszczenie foki szarej w Morzu Bałtyckim(1)
Aby zapoznać się z większą wersją, patrz mapa MA-4 w Atlasie.
Rys. 8.24
557
558
Foki szare żyją w stadach. W okresie godowym (od maja do czerwca) większość populacji
rozmieszczona jest na całym obszarze Morza Bałtyckiego. Młode rodzą się głównie na
pływającym lodzie od lutego do marca. Niektóre samice rodzą jednak również na
niezamieszkanych wysepkach, zwłaszcza u wybrzeża Estonii i w Archipelagu Sztokholmskim
(na południe od ESR III)(1). Poród odbywa się zwykle dzień po wyjściu na brzeg w kolonii
lęgowej, a matka karmi młode piersią przez dwa do trzech tygodni po narodzeniu. Pod koniec
okresu karmienia piersią matka parzy się z jednym lub większą liczbą samców na lądzie, na
lodzie lub w wodzie. Po zakończeniu godów foki rozpraszają się i ich rozmieszczenie od
późnego lata do wiosny nie jest w pełni znane. W okresie linienia, od kwietnia do czerwca, foki
szare przebywają na skałach i wysepkach, a niekiedy także na resztkach lodu dryfującego w
Zatoce Botnickiej.
Podstawą pożywienia foki szarej jest śledź bałtycki, a w Bałtyku Właściwym dorsz(2). Foki szare
żerują zwykle lokalnie, szukają pożywienia tuż przy brzegu i tworzą kolonie na izolowanych
skalistych brzegach i wysepkach. W sezonie godowym często opuszczają brzegi i tworzą
kolonie na lodzie dryfującym.
Czułość słuchowa fok szarych jest podobna to czułości innych fokowatych, z progami między 60
a 85 dB re 1 µPa w zakresie od 1 do 50 kHz. Powyżej 60 kHz słuch jest słaby(3).
Foki szare w fazie rozrodu podatne są na oddziaływania związane z działalnością lodołamaczy.
Poziom płodności fok w Morzu Bałtyckim jest również niski ze względu na zanieczyszczenie
środowiska. U fok szarych często występują nieprawidłowości reprodukcyjne i bezpłodność,
prawdopodobnie spowodowane przez PCB, DDT lub być może węglowodory chlorowane,
zarejestrowano wysokie poziomy tych substancji(4). Jednakże przeprowadzone niedawno na
fińskich wodach terytorialnych badanie dojrzałych samic foki szarej wykazało, że 81% fok
urodziło młode w poprzednim sezonie godowym, można zatem uznać, że jest to normalna
zdolność reprodukcyjna(5).
(1)
Meier, M., Döscher, R. Halkka, Al. 2004. Simulated Distributions of Baltic Sea-ice in Warming Climate and
Consequences for the Winter Habitat of the Baltic Ringed Seal, Ambio, 33(4-5).
(2)
Komisja
Helsińska.
Alien
species.
http://www.helcom.fi/shipping/ballast/en_GB/ballast/
(data
uzyskania:
29.7.2008).
(3)
Richardson W.J., Greene, jr. C.R., Malme, C.I. i Thomson, D.H. 1995. Marine Mammals and Noise Academic
Press.
(4)
Coastal and Marine Union, The. (EUCC). http://www.eucc.nl/ (data uzyskania: 14.8.2008).
(5)
Helle, E., Nyman, M i Stenman, O. 2005. Reproductive capacity of grey and ringed seal females in Finland.
Konferencja międzynarodowa w sprawie fok bałtyckich, 15–18 luty, Helsinki, Finlandia.
POL
559
8.6.7
Gatunki inwazyjne
Gatunki inwazyjne to gatunki obce, których rozprzestrzenienie w określonym środowisku może
spowodować szkodę środowiskową dla istniejących ekosystemów lub nawet ludzkiego zdrowia,
włącznie z konsekwencjami gospodarczymi. Morze Bałtyckie doświadczyło dużej liczby inwazji
biologicznych, których część można przypisać aktywności ludzkiej, zwłaszcza transportowi
morskiemu. Gatunki takie mogą wywołać znaczne zmiany w strukturze i dynamice ekosystemów
morskich, a udane wejście w nowy ekosystem jest niemal zawsze stałe(1). Mogą także utrudniać
gospodarcze wykorzystanie zasobów morza, a nawet stanowić zagrożenie dla zdrowia
ludzkiego. Obce gatunki mogą zostać wprowadzone podczas konstrukcji, wstępnego
uruchomienia (prób ciśnieniowych) i eksploatacji rurociągu Nord Stream. Gatunki inwazyjne
najczęściej trafiają do Morza Bałtyckiego w wodzie balastowej, na porośniętych kadłubach lub w
drodze sztucznego wprowadzenia.
Woda balastowa wykorzystywana jest na statkach do zapewnienia stateczności oraz poprawy
przegłębienia jednostki w celu optymalizacji sterowności i napędu. Wykorzystanie wody
balastowej jest zróżnicowane zależnie od typu statku, jego ładunku oraz panujących na morzu
warunków. Woda balastowa często pochodzi z portów oraz regionów przybrzeżnych, w których
występują bogate skupiska planktonu. W ramach normalnej obsługi statku woda balastowa
może być zrzucana w portach, u wybrzeży i na pełnym morzu, wskutek czego po całym świecie
przewożone są i uwalniane różnorodne organizmy. Wydaje się, że w przypadku gatunków
morskich woda balastowa stanowi najważniejszy sposób przemieszczania się na nowe terytoria.
Organizmy takie jak pąkle, małże, gąbki, glony i osłonice przyczepiają się do kadłubów statków.
Zjawisko to określa się często mianem porastania. Organizmy takie zostają „podwiezione” z
jednego portu do drugiego, wkraczając w ten sposób do nowych bioregionów. Do inwazji może
dojść, kiedy obrastające kadłub organizmy wejdą w styczność ze strukturami nowego portu lub
uwolnią do jego wód swoje larwy. W sprzyjających warunkach gatunki inwazyjne mogą
zadomowić się w nowym porcie i rozprzestrzenić się na pobliskie obszary danego bioregionu. W
perspektywie historycznej obrastanie kadłubów uważa się za podstawowy czynnik
umożliwiający przemieszczanie się gatunków. Jednakże wykorzystanie metalowych kadłubów
oraz farb przeciwporostowych, a także krótszy czas spędzany w portach i większe prędkości
statków ograniczyły skalę inwazji tą metodą.
Zdarza się, że różne gatunki ryb są celowo wprowadzane na dany obszar ze względów
komercyjnych. Niekiedy są one początkowo hodowane w izolacji (marikultura, w przypadku
gatunków słodkowodnych akwakultura), ale uciekają do otaczających wód. Np. pod koniec XVIII
w. do Morza Bałtyckiego wprowadzono pstrąga tęczowego (Oncorhynchus mykiss).
(1)
Fiński Instytut Badań Morza. Hydrography of the Baltic Sea.
http://www.fimr.fi/en/tietoa/veden_liikkeet/en_GB/hydrografia/ (data uzyskania: 25.7.2007).
POL
560
W Morzu Bałtyckim zarejestrowano ponad 100 gatunków z niego niepochodzących, a ok. 80
zdołało utworzyć żywotne, odtwarzające się populacje(1). Większość tych gatunków pochodzi ze
środowisk słodkowodnych lub słonawowodnych, w szczególności z Ameryki Północnej oraz
regionu czarnomorsko-kaspijskiego. Relatywnie niska liczba gatunków sprawia, że Morze
Bałtyckie jest narażone na wejście nowych gatunków.
W niektórych przypadkach obce gatunki wprowadzano z rozmysłem do celów rybołówstwa lub
akwakultury, większość jednak została przypadkowo przywleczona przez statki, przewożące
zwierzęta morskie, rośliny i glony przez cały świat w wodzie balastowej i zęzowej, jak opisano
powyżej. Wioślarka kaspijska Cergopagis pengoi, krab wełnistoszczypcy Eriocheir sinensis,
wieloszczet Marenzelleria viridis a ostatnio również żebropław Mnemiopsis leidyi dotarły do
Bałtyku jedną z tych dróg.
Do potencjalnych wpływów gatunków inwazyjnych na ekosystem zalicza się:

Walkę o pożywienie i przestrzeń

Zmiany w siedlisku

Zmiany w interakcji drapieżnik-ofiara

Pasożytnictwo

Toksyczność (trujące glony)

Dominację w zbiorowisku (duże ilościowe zmiany w strukturze zbiorowiska)
W Morzu Bałtyckim gatunki inwazyjne obecne są w całym ekosystemie, w planktonie,
makrobentosie oraz wśród ryb (na przykład nagład Scophthalmus rhombus). Jak wspomniano
powyżej, inwazyjne gatunki o specjalnym znaczeniu występują w Morzu Bałtyckim i są również
rozpoznane przez HELCOM(2):

Prorocentrum minimum to gatunek fitoplanktonu z otwartych mórz, który mógł zostać
pierwotnie przyniesiony do Morza Bałtyckiego przez prądy lub w wodzie balastowej
statków. Gatunek ten rozpowszechnił się w południowej części Morza Bałtyckiego, ale
latem 2002 roku jego zakwity zaobserwowano na Morzu Archipelagowym u wybrzeża
Finlandii, stwierdzono także jego obecność w Zatoce Fińskiej. Gatunek ten jest potencjalnie
(1)
Komisja
Helsińska.
Alien
species.
http://www.helcom.fi/shipping/ballast/en_GB/ballast/
(data
uzyskania:
Alien
species.
http://www.helcom.fi/shipping/ballast/en_GB/ballast/
(data
uzyskania:
29.7.2008).
(2)
Komisja
Helsińska.
29.7.2008).
POL
561
toksyczny, dotychczas jednak nie odnotowano jego toksycznych zakwitów w Morzu
Bałtyckim

Wioślarka kaspijska (Cercopagis pengoi) — drapieżna wioślarka będąca gatunkiem
rodzimym w Morzu Kaspijskim, Aralskim i Azowskim. Po raz pierwszy zaobserwowano ją w
1992 roku w Zatoce Ryskiej i Zatoce Fińskiej, a w 1995 roku duże jej ilości stwierdzono w
próbkach ze wschodniej części Zatoki Fińskiej. Gatunek ten zapycha sieci rybackie i, ze
względu na to, że żeruje na zooplanktonie, stanowi konkurencję dla śledzia. Uważa się go
za przyczynę dużych strat gospodarczych w sektorze rybołówstwa

Gatunkiem inwazyjnym budzącym szczególne obawy jest żebropław Mnemiopsis leidyi.
Jest to gatunek pochodzący z wód przybrzeżnych i estuariów zachodniego Atlantyku.
Został on przypadkowo zawleczony do Morza Czarnego na początku lat 80-tych XX wieku,
gdzie jego populacja rozwinęła się w błyskawicznym tempie i niemal doprowadziła do
ekologicznej zapaści systemu pelagicznego, w drastyczny sposób odbijając się na
biomasie zooplanktonu, powodując zmiany w jego strukturze gatunkowej oraz załamanie
połowów sardeli europejskiej (Engraulis encrasicolus), mających duże znaczenie
gospodarcze w tym regionie. Dzięki szybkiemu tempu rozwoju populacji oraz dużej
plastyczności ekofizjologicznej w odniesieniu do takich właściwości środowiska jak
temperatura i zasolenie M. leidyi ma duży potencjał inwazyjny. Gatunek ten został
zaobserwowany po raz pierwszy w 2006 roku w południowo-zachodniej części Morza
Bałtyckiego i nadal budzi duże zaniepokojenie

Marenzelleria viridis jest dennym wieloszczetem. Zaobserwowano go po raz pierwszy w
Morzu Bałtyckim w 1985 roku, ale z czasem rozprzestrzenił się aż do Zatoki Botnickiej.
Jego rozprzestrzenianie się było głównie ograniczone do płytkich obszarów przybrzeżnych,
ale w latach 2000-2002 Marenzelleria zaczął kolonizować głębsze wody. Może on
zdominować (kilka) gatunków, które tworzą rodzime zbiorowisko denne w północnym
Morzu Bałtyckim i w ten sposób zmienić strukturę całego ekosystemu dennego

Krab wełnistoszczypcy Eriocheir sinensis przedostał się do Bałtyku około 80 lat temu.
Gatunek został odkryty przy całym wybrzeżu Bałtyku i również w przyległych rzekach i
jeziorach. Krab wełnistoszczypcy zwiększył swoją liczebność w ostatnich latach w
północno-wschodniej części Morza Bałtyckiego (Zatoka Fińska, Zatoka Ryska i północny
Bałtyk Właściwy). Jego nawyk polegający na intensywnym zagrzebywaniu się w zboczach
ma wpływ na stabilność brzeżną i obronę (uznaje się go za zagrożenie w innych
obszarach, w których się znalazł). Ponadto jego duże rozmiary i drapieżna natura
sprawiają, że stanowi on zagrożenie dla rodzimych bezkręgowców i małych gatunków ryb
Oprócz wprowadzenia do Morza Bałtyckiego gatunków inwazyjnych istnieje też ryzyko
rozprzestrzenienia się gatunków obcych występujących już w części morza na inne akweny.
POL
562
8.6.8
Obszary ochrony przyrody
Jako jeden z największych na świecie obszarów wód słonawych, Morze Bałtyckie dysponuje
unikalną kombinacją siedlisk słono- i słodkowodnych oraz gatunków zaadaptowanych do
słonawych warunków. Zatwierdzono sieć obszarów ochrony przyrody dla morskich i brzegowych
biotopów w celu zapewnienia ochrony wielu wrażliwych siedlisk i gatunków w ekosystemie
Morza Bałtyckiego.
Morze Bałtyckie ma szereg obszarów ochrony przyrody wyznaczonych w celu ochrony
wrażliwych siedlisk i gatunków o znaczeniu lokalnym, krajowym, regionalnym i
międzynarodowym, zgodnie z prawem krajowym i międzynarodowym. Oto one:

Obszary Natura 2000 (mapy PA-1, PA-2 i PA-3)

Obszary Ramsar (mapa PA-4)

Bałtyckie obszary chronione (BSPA) (mapa PA-5)

Rezerwaty biosfery UNESCO (mapa PA-5)

Obszary chronione w rosyjskiej części Morza Bałtyckiego (mapy PA-1 i PA-2)
Ochrona rozciąga się od sztywnej międzynarodowej ochrony prawnej (np. Natura 2000 i
obszary Ramsar) po zalecenia ochronne (na przykład BSPA lub rezerwaty UNESCO). Poniżej
znajdują się opisy każdego rodzaju oznaczenia.
Obszary Natura 2000
Dyrektywa Komisji Europejskiej (WE) o ochronie dzikiego ptactwa, 79/409/EWG (zwana
dyrektywą ptasią) oraz Dyrektywa WE o ochronie naturalnych siedlisk oraz dzikiej flory i fauny,
92/43/EWG (znana jako Dyrektywa siedliskowa) tworzą prawne ramy dla ochrony dzikiej
przyrody i siedlisk w Europie.
Dyrektywy wprowadzają wymagania Konwencji z Bonn w sprawie Ochrony gatunków
migrujących oraz Konwencji z Bern w sprawie Ochrony przyrody europejskiej i naturalnych
siedlisk. Przepisy dotyczące ochrony (Przepisy o naturalnych siedliskach z 1994 roku)
przeniosły wymagania tych dyrektyw do praw narodowych krajów należących do HELCOM.
Głównym celem polityki europejskiej jest utworzenie spójnej sieci ekologicznej obszarów
chronionych w UE – znanych jako obszary Natura 2000 – które mają największe znaczenie
międzynarodowe i są w związku z tym ważne dla utrzymana bioróżnorodności w UE.
POL
563
Obszary Natura 2000 w obszarze Morza Bałtyckiego pokazano na mapach PA-1, PA-2 i PA-3.
Obszary Natura 2000 w odległości 20 km od rurociągów Nord Stream omówiono szczegółowo w
Rozdziale 10 i nie są one omawiane w tym rozdziale Raportu.
Obszary Ramsar
Konwencja dotycząca terenów podmokłych (znana jako Konwencja z Ramsar), podpisana w
1971 roku w Ramsar w Iranie, jest międzyrządowym traktatem wyznaczającym ramy dla działań
krajowych i międzynarodowej współpracy przy ochronie i rozsądnym korzystaniu z obszarów
podmokłych i ich zasobów.
Konwencja z Ramsar obliguje kraje członkowskie do ochrony ważnych międzynarodowych
obszarów podmokłych i ptactwa wodnego poprzez zakładanie obszarów ochrony przyrody.
Obszary z Ramsar są zintegrowane w sieci Natura 2000, a większość obszarów Ramsar
pokrywa się z obszarami Natura 2000.
Obszary Ramsar w rejonie Morza Bałtyckiego pokazano na mapie PA-4. Miejsca nakładania się
obszarów Ramsar i Natura 2000, zostaną omówione szczegółowo w Rozdziale 10 i nie omawia
się ich więcej w tym rozdziale raportu. Obszary Ramsar, które nie pokrywają się z obszarami
Natura 2000 zostaną omówione wraz z innymi obszarami ochrony przyrody w Rozdziałach 9
i 10.
Obszary należące do Systemu Bałtyckich Obszarów Chronionych (BSPA)
W 1994 na mocy zalecenia HELCOM 15/5 wyznaczono 62 obszary BSPA w celu przyczynienia
się do ochrony bioróżnorodności Morza Bałtyckiego poprzez ochronę reprezentatywnych
osobników bioróżnorodności morskiej i powiązanych ekosystemów, siedlisk i gatunków. Celem
tego systemu jest „ochrona reprezentatywnych ekosystemów Bałtyku oraz gwarancja
rozsądnego korzystania z zasobów przyrody jako ważny wkład dla zapewnienia rozległej
ochrony środowiska i bioróżnorodności”. Obszary BSPA chronią kluczowe elementy
bioróżnorodności morskiej Bałtyku poprzez:

Reprezentowanie relatywnie nienaruszonych przykładów różnych ekosystemów morskich

Przekazywanie głównych obszarów żerowisk gatunkom migrującym
Priorytet nadano obszarom, które są już pod jakąś ochroną, jednak bardzo niewiele
wyznaczonych obszarów wcielono w pełni do sieci BSPA. Wciąż pozostaje kwestia
dodatkowego zadania wcielenia do sieci 24 obszarów przybrzeżnych zidentyfikowanych przez
ekspertów w 1998 roku(1).
(1)
Komisja Helsińska. Obszary należące do Systemu Bałtyckich Obszarów Chronionych (BSPA). Dostępne pod
adresem: http://bspa.helcom.fi (data uzyskania: 12.9.2008).
POL
564
HELCOM oraz Konwencje z Oslo i Paryża w sprawie Ochrony środowiska morskiego na
północno-wschodnim Atlantyku (OSPAR) przyjęły wspólny Program roboczy dotyczący
chronionych obszarów morskich w celu zapewnienia wdrożenia spójnej we wszystkich
obszarach morskich Deklaracji Ministerialnej HELCOM/OSPAR. Deklaracja podaje, że pierwszy
zestaw chronionych obszarów morskich powinien zostać zidentyfikowany do roku 2006 oraz że
w 2010 roku należy zidentyfikować spójną ekologicznie sieć dobrze zarządzanych chronionych
obszarów morskich, włączając obszary Natura 2000. W przeciwieństwie do obszarów Natura
2000, sieć BSPA nie ma żadnych implikacji prawnych.
Obszary BSPA na Morzu Bałtyckim przedstawiono na mapie PA-5.
Rezerwaty biosfery UNESCO
Rezerwaty biosfery są obszarami uznanymi przez program Człowiek i Biosfera opracowany
przez Organizację Narodów Zjednoczonych do Spraw Oświaty, Nauki i Kultury (UNESCO).
Rezerwaty UNESCO znajdują się pod najwyższą jurysdykcją narodową, lecz ogólna wiedza i
doświadczenie dzielone jest krajowo, regionalnie i międzynarodowo w obrębie Światowej Sieci
Rezerwatów Biosfery.
Rezerwaty biosfery są narzędziami, której pomagają krajom we wdrażaniu wyników Konwencji o
Różnorodności Biologicznej i jej Podejściu do Ekosystemów. Są to „obszary naukowe” dla
Dekady Edukacji na temat Zrównoważonego Rozwoju Narodów Zjednoczonych. Rezerwaty
biosfery mają trzy powiązane ze sobą funkcje:

Ochrona: krajobrazy, ekosystemy, gatunki i różnorodność genetyczna

Rozwój: ekonomiczny, ludzki i kultury

Wsparcie logistyczne: badania, monitoring, edukacja środowiskowa i szkolenia
Cztery rezerwaty UNESCO na Morzu Bałtyckim przedstawiono na mapie PA-5.
Obszary chronione w rosyjskiej części Morza Bałtyckiego
W celu wzmocnienia sieci europejskich obszarów chronionych w styczniu 2005 roku powołano
projekt zwany „Wprowadzenie regionalnych obszarów chronionych regionu leningradzkiego
(Federacja Rosyjska) do kontekstu europejskiego”. Projekt został przygotowany przez IUCN we
współpracy z Rządem Regionu Leningradzkiego, Społeczności Przyrodników St. Petersburga i
Usług Dziedzictwa Narodowego Finlandii (Metsähallitus). Celem projektu jest wsparcie i rozwój
POL
565
sieci obszarów chronionych w regionie Leningradu. Obszary są zarządzane zgodnie z „Decyzją
samorządu regionu leningradzkiego” numer 158(1) i 494(2).
Te obszary chronione składają się z:

Zapowiedniki: najwyższa kategoria terytorium ochrony przyrody, gdzie chroni się
kompleksy przyrodnicze i przeprowadza badania naukowe. Status Zapowiednika Przyrody
odpowiada statusowi międzynarodowego systemu ścisłego rezerwatu przyrody

Sanktuaria: przygotowane z myślą o ochronie lub odnowie elementów przyrody i wsparciu
równowagi ekologicznej. W obszarach sanktuariów istnieją wyznaczone limity ludzkiej
działalności

Pomniki przyrody: małe, cenne obszary ochrony przyrody, do których zalicza się jaskinie,
skały, wodospady, zagajniki rzadkich gatunków drzew, naturalne granice, doliny rzek,
jeziora itd

Parki przyrodnicze: przygotowane dla regulowanej rekreacji oraz ochrony przyrody. Parki te
mają dużą wartość ekologiczną, historyczną i estetyczną i zatrudnia się w nich specjalny
personel. Parki przyrodnicze dysponują kilkoma strefami funkcjonowania z różnymi
reżimami ochrony i użytkowania terenu
Obszary chronione w rosyjskiej części Morza Bałtyckiego pokazano na mapie PA-2.
Obszary krajowe
Oprócz obszarów wymienionych powyżej, każdy kraj należący do HELCOM posiada swoje
własne obszary ochrony przyrody. Obszary takie jak parki narodowe czy rezerwaty przyrodnicze
są zarządzane przez władze lokalne w każdym kraju.
Ważne obszary ornitologiczne (IBA) w każdym z podobszarów ESR omówiono szczegółowo w
częściach 8.7 do 8.11.
Obszary ochrony przyrody znajdujące się w zasięgu 20 kilometrów od trasy rurociągu Nord
Stream, na które może mieć wpływ Projekt, zostały z kolei omówione w kolejnych sekcjach dla
każdego podobszaru ESR.
(1)
Samorząd regionu leningradzkiego. Decyzja w sprawie kompleksowego rezerwatu państwowego Wyspy
Bieriozowyje, nr 158 z 16.8.2004.
(2)
Samorząd regionu leningradzkiego. Decyzja w sprawie dostosowania sieci Econet istniejącej w regionie
leningradzkim do nowych przepisów Federacji Rosyjskiej dotyczących ochrony przyrody, nr 494 z 26.12.1996
(zmieniona 7.02.2000).
POL
566
8.7
Podregion ekologiczny I — Zatoka Portowaja
Jak wskazuje Rysunek 8.25, korytarz rurociągu rozciąga się od Wyborgu w Zatoce Portowaja
przez północno-zachodnią Zatokę Fińską.
POL
Rys. 8.25
POL
ESR I — Zatoka Portowaja
567
568
8.7.1
Słup wody w podregionie ESR I
Zasolenie
Zasolenie w podregionie ESR I jest bardzo niskie, w latach 1977–2000 wynosiło średnio 0,55–
1,49 ppt(1). Minimalne średnie zasolenie miesięczne występuje wiosną lub latem w związku ze
zwiększonym napływem wody słodkiej z rzek oraz topnieniem lodu. Poziom maksymalny
obserwowany jest jesienią i zimą. W płytkich wodach podregionu ESR I zasadniczo nie
występuje haloklina.
Temperatura wody
Warunki termiczne panujące w płytkich wodach przybrzeżnych podregionu ESR I odznaczają
się takim samym wzorcem zmienności rocznej jak w przypadku temperatury otwartych wód
Zatoki Fińskiej. Zimą podregion ESR I jest zwykle pokryty lodem. Wiosną lód topnieje i woda
ogrzewa się stopniowo wraz ze wzrostem temperatury, Ciągłe mieszanie się płytkiej wody
zapobiega powstawaniu termokliny. W obszarach płycizn nagrzewanie i ochładzanie przebiega
jednak szybciej, a zatem jednolite temperatury słupów wody osiągane są wcześniej niż w
otwartej zatoce.
Tlen
Mapa WA-12 przedstawia poziomy tlenu i siarkowodoru w wodzie przydennej od maja 2002 do
2005 roku, na podstawie danych ICES/Helcom. Podregion ESR I jest typowy pod względem
niskiej zawartości tlenu w wodzie, nie występują tu jednak niedobory tlenu (tzn. 0-2 mg/l O2).
Zawartość rozpuszczonego tlenu w wodach zatoki Portowaja jest wyższa od dolnego progu
tolerancji dla wód rybnych (6,0 mg/l)2, co świadczy o dużych możliwościach wody w zakresie
samooczyszczania. Zawartość tlenu w wodach powierzchniowych podczas badań środowiska i
technicznych przeprowadzonych jesienią 2005 roku przez spółkę PeterGaz wynosiła
9,88–10,30 mg/l, natomiast w wodach przydennych 9,48–10,20 mg/l.
(1)
Pomiarów zasolenia w podregionie ESR I dokonywano w cząsteczkach na tysiąc (ppt), gdzie indziej w
stosowanych jednostkach zasolenia (psu). Do celów niniejszego opisu sytuacji wyjściowej nie uznaje się tego za
istotne, ponieważ wartość 1 psu jest w rzeczywistości równoważna 1 ppt.
(2)
PeterGaz. 2006. Nord Stream Offshore Gas Pipeline Project (Russian Sector), t. 8, ks. 1, Offshore Section, cz. 1,
Environmental Impact Assessment, PeterGaz, dok. nr 36/07-01-ТEO-OOS-0801(1)-S3, NORD STREAM AG, dok.
nr G-PE-LFR-EIA-101-08010100-03.
POL
569
Składniki pokarmowe
Średnie poziomy azotanów i azotynów zarejestrowane w zatoce Portowaja wynosiły,
odpowiednio: 0,02 i 0,09 mg/l. Woda odznaczała się dużym stopniem jednolitości tych form
azotu: od 0,013 do 0,017 mg/l w przypadku azotynów i od 0,082 do 0,112 mg/l w przypadku
azotanów. Fluktuacje pod względem azotu amonowego były większe: od 0,067 do 0,400 mg/l.
Średnie całkowite stężenia azotu w wodach powierzchniowych i przydennych były zbliżone
(0,618 i 0,61 mg/l).
Rozmieszczenie związków fosforu również było względnie jednolite. Zakres zmienności
zawartości fosforu mineralnego wynosił 0,001–0,020 mg/l. Całkowita zawartość fosforu wynosiła
0,04 mg/l.
Metale
Stężenia metali odkryte w przydennej warstwie słupa wody w Zatoce Portowaja podczas
badania PeterGaz z 2006 roku(1) pokazują maksymalne stężenia żelaza (0,0072 mg/l), cynku
(0,0053 mg/l), miedzi (0,0033 mg/l), niklu (0,0011 mg/l), kadmu (0,00018 mg/l) i arsen (0,0011
mg/l) odkryto w zachodniej centralnej części Zatoki Portowaja. Maksymalne stężenia manganu
(0,0024 mg/l), ołowiu (0,0021 mg/l) oraz aluminium wykryto w południowej części zatoki.
Stężenia kobaltu (0,0002 mg/l), chromu (0,00043 mg/l), antymonu (0.00091 mg/l), molibdenu
(0,0013 mg/l) i rtęci (0,000023 mg/l) były maksymalne w wewnętrznej zatoce.
Zanieczyszczenia organiczne
Dane zgromadzone przez PeterGaz w 2006(2) pokazują, że stężenia rozpuszczonych i
zemulgowanych węglowodorów ropopochodnych w wodzie Zatoki Portowaja wynosi od 30,0 do
97,5 µg/l. Maksymalne stężenia wykryto w warstwie przydennej południowej części zatoki,
natomiast najniższe we wschodniej części. Dalej na zachód w podregionie ESR I, stężenia
węglowodorów w wodach przydennych wynosiły 25,3 µg/l na południowy wschód od wyspy
Mały Fiskar.
Stężenia WWA w 1997 roku w wodach powierzchniowych wschodniej Zatoki Fińskiej różniły się
w następujących zakresach:

Naftalen - od 5,0 do 38,4 ng/l
(1)
PeterGaz. 2006. Nord Stream Offshore Gas Pipeline Project (Russian Sector), t. 8, ks. 1, Offshore Section, cz. 1,
Environmental Impact Assessment, PeterGaz, dok. nr 36/07-01-ТEO-OOS-0801(1)-S3, NORD STREAM AG, dok.
nr G-PE-LFR-EIA-101-08010100-03.
(2)
PeterGaz. 2006. Nord Stream Offshore Gas Pipeline Project (Russian Sector), t. 8, ks. 1, Offshore Section, cz. 1,
Environmental Impact Assessment, PeterGaz, dok. nr 36/07-01-ТEO-OOS-0801(1)-S3, NORD STREAM AG, dok.
nr G-PE-LFR-EIA-101-08010100-03.
POL
570

Fenatren - od 1,0 do 52,4 ng/l

Fluoranten - od 0,3 do 4,4 ng/l

Benzo[k]fluoranten - od 0,2 do 0,9 ng/l

Benzo[a]piren - od 0,5 do 12,0 ng/l
Znacznie podwyższone poziomy benzo[a]pirenu odkryto w obszarze Portu Kronstadt.
Stosunkowo wysokie poziomy naftalenu odkryto w wewnętrznej Zatoce Wyborg, natomiast
stężenia fenatrenu i fluorantenu były wysokie w Zatoce Luzskaja i zachodniej części wyspy
Kotlin.
W wodach powierzchniowych wschodniej Zatoki Fińskiej odkryto następujące stężenia z grupy
DDT:

Łączny DDT - od 0,05 do 2,70 ng/l

Łączny DDD - od 0,05 do 0,48 ng/l

Łączny DDE - od 0,05 do 0,88 ng/l
Maksymalne stężenia tych pestycydów odkryto w wodach Zatoki Wyborg i zachodniej części
wyspy Kotlin.
Chlorobenzeny były wszechobecne w wodach powierzchniowych ESR I. Relatywnie wysokie
stężenia pentacholorobenzenu (0,24 ng/l) i heksacholorobenzenu (0,61 ng/l) odnotowano w
wewnętrznej części Zatoki Wyborg. Maksymalne stężenia PCB (4,3 ng/l) odkryto w rejonie Portu
Kronstadt.
POL
571
Ramka 8.3
Wartości/wrażliwości słupa wody w Podregionie Ekologicznym ESR
Do określenia wartości/wrażliwości zasobu lub przedmiotu oddziaływania służą różne
kryteria, między innymi odporność na zmiany, zdolność do adaptacji i rzadkość
występowania (patrz część 7.5). Poniższa macierz przedstawia wartość/wrażliwość
przypisaną do każdego zasobu lub przedmiotu oddziaływania w warstwach wody w obrębie
ESR I z uwzględnieniem zmian sezonowych.
Sty
Lut
Mar
Kwi
Maj
Cze
Lip
Sie
Wrz
Paź
Lis
Mał
a
Mał
a
Mał
a
Mał
a
Mał
a
Mał
a
Mał
a
Mał
a
Mał
a
Mał
a
Mał
a
Mał
a
Mał
a
Mał
a
Mał
a
Mał
a
Mał
a
Mał
a
Mał
a
Mał
a
Mał
a
Mał
a
Mał
a
Mał
a
Mał
a
Mał
a
Mał
a
Mał
a
Mał
a
Mał
a
Mał
a
Mał
a
Mał
a
Mał
a
Mał
a
Mał
a
Mał
a
Mał
a
Mał
a
Mał
a
Mał
a
Mał
a
Mał
a
Mał
a
Mał
a
Mał
a
Mał
a
Mał
a
Mał
a
Mał
a
Mał
a
Mał
a
Mał
a
Mał
a
Mał
a
Mał
a
Mał
a
Mał
a
Mał
a
Mał
a
Mał
a
Mał
a
Mał
a
Mał
a
Mał
a
Mał
a
Gru
Słup wody
Zasolenie
Temperatura
wody
Tlen
Składniki
pokarmowe
Metale
Zanieczyszczenia
organiczne
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Komentarz:

8.7.2
Wszystkie parametry słupa wody w ESR I mają niską wartość wrażliwości przedmiotu
oddziaływania w ciągu roku. Należy stwierdzić, że interesujące zjawiska są odporne na
zmiany wykraczające poza naturalne zróżnicowanie w skali rocznej lub sezonowej.
Warunki pogodowe i lodowe różnią się znacznie w ciągu roku co sprawia, że
charakterystyki słupa wod
Dno morskie w podregionie ESR I
Gromadzenie danych
Pochodzenie danych wykorzystanych do określenia warunków dna morskiego w podregionie
ESR I przedstawiono w części 8.5.4
Struktura i procesy dna morskiego
Mapy GE-1 i GE-2 w Atlasie określają dno morskie w podregionie ESR I jako zbudowane
głównie z osadów piaskowych pokrywających prekambryjskie podłoże krystaliczne. Możliwe są
procesy sedymentacji i redepozycji (patrz mapa GE-3 w Atlasie).
POL
572
Zanieczyszczenia
Ostatnia kampania SGU z 2007 r. nie była prowadzona w rosyjskiej WSE (obejmującej
podregion ESR I). Dane dla podregionu ESR I pozyskano zatem z kampanii spółki PeterGaz z
2005 r.(1) (patrz część 8.5.4). Przeprowadzono monitorowanie metali śladowych w zmieniającej
się liczbie stacji poboru próbek w całym podregionie (patrz mapa GE-30a w Atlasie). Zakresy
danych, wartości średnie i 90 percentyle(2) patrz Tabela 8.11 — wraz z wartościami progowymi
dla każdego parametru.
.
(1)
PeterGaz. 2006. Nord Stream Offshore Gas Pipeline Project (Russian Sector), t. 8, ks. 1, Offshore Section, cz. 1,
Environmental Impact Assessment, OOO PETERGAZ, dok. nr 36/07-01-ТEO-OOS-0801(1)-S3.
(2)
POL
Analiza danych 90 percentyla ogranicza wpływ wartości odstających w zbiorze danych.
573
Tabela 8.11 Zanieczyszczenia osadów(1)
Para
MIN.
metr
(powyż
MAKS.
Średnia
(mg/kg)
(mg/kg)
ej GO)
90
N>
Liczba
EAC
Wytyczne
EQC,
percent
GO
próbek
OSPAR
kanadyjskie
klasa 2
(mg/kg)
(szwedz
yl
(mg/kg)
(mg/kg)
ka)
(mg/kg)
TEL
PEL
(mg/kg)
Metale
As
0,23
5,53
1,18
2,43
8
8
1 – 10
7,2
41,6
10 - 80
Cd
1,87
1,87
1,87
1,87
1
1
0,1 – 1
0,7
4,2
0,2 - 1
52,3
160
70 - 300
18,7
108
15 - 150
0,13
0,70
10 –
Cr
7,1
82,5
23,08
45,2
9
9
100
Cu
1,6
38,3
10,6
35,9
9
9
Hg
0,12
1,17
0,35
0,87
7
7
5 – 50
0,05 –
0,04 –
0,5
0,6
Ni
1,9
40
12
31,7
9
9
5 – 50
15,9
42,8
30 - 130
Pb
10,4
56,5
26,7
52,2
3
3
5 – 50
30,2
112
30 -120
Zn
8,1
258,7
60,14
160
9
9
124
271
85 - 650
50 –
500
- : Brak danych/nie zbadano
Wszystkie stężenia odnoszą się do masy suchej
GO = granica oznaczalności;
N>GO: liczba próbek z poziomami powyżej GO;
Kryteria jakości omówiono szczegółowo w Ramka 8.2
Informacje dotyczące odpowiedniego badania zawiera Tabela 8.7
Wszystkie maksymalne i należące do 90 percentyla stężenia metali śladowych przekraczają
dolne wartości OSPAR EAC, a w przypadku ołowiu i rtęci górne wartości. Z wyjątkiem chromu i
arsenu, stężenia metali należące do 90 percentyla przekraczają także poziomy TEL (tzn.
poziomy, na których mogą zacząć występować efekty ekologiczne). Stężenia rtęci przekraczają
poziom PEL, tzn. poziom, na którym efekty ekologiczne są prawdopodobne.
Poziomy metali ciężkich w podregionie ESR I wydają się zgodne z danymi zgromadzonymi
poprzednio w pobliżu miejsca wyjścia rurociągu na ląd w Rosji (patrz mapy GE-8 i GE-17 w
Atlasie).
(1)
PeterGaz. 2006. Nord Stream Offshore Gas Pipeline Project (Russian Sector), t. 8, ks. 1, Offshore Section, cz. 1,
Environmental Impact Assessment, OOO PETERGAZ, dok. nr 36/07-01-ТEO-OOS-0801(1)-S3.
POL
574
Nie były dostępne dane o zanieczyszczeniach organicznych dna morskiego w obszarze Zatoki
Portowaja.
Ramka 8.4
Wartość/wrażliwość dna morskiego w podregionie ekologicznym I – ESR I
Różne kryteria służą do określenia wartości/wrażliwości zasobu lub przedmiotu
oddziaływania, między innymi odporność na zmiany, adaptowalność i rzadkość
występowania (patrz część 7.5). Poniższa macierz przedstawia wartość/wrażliwość
przypisaną każdemu zasobowi lub przedmiotowi oddziaływania na dnie morskim w
podregionie ESR I z uwzględnieniem zmienności sezonowej.
Sty
Lut
Mar
Kwi
Maj
Cze
Lip
Sie
Wrz
Paź
Lis
Gru
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mał
a
Mał
a
Mała
Mała
Mała
Mała
Dno morskie
Struktura i procesy
dna morskiego
Substancje
zanieczyszczające
Komentarz:

Struktura i procesy dna morskiego. Ze względu na małą głębokość wód zatoki
Portowaja, na ogólny skład osadów w sposób naturalny wpływają częste sztormy,
występujące przez cały rok, oraz powtarzające się żłobienie lodowe. W skali szerszego
ekosystemu procesy geomorfologiczne kształtujące dno morskie są odporne na zmiany
wykraczająca poza naturalną zmienność.

Substancje zanieczyszczające. Poziom zanieczyszczenia osadów obserwowany w
zatoce odzwierciedla wiele lat wpływów antropogenicznych, w szczególności
związanych z napływem zanieczyszczeń z ujścia Newy. Poziomy zanieczyszczenia
odzwierciedlają także ogólny skład osadów, gdyż wiele substancji zanieczyszczających
wiąże się z osadami. W kontekście rozpatrywanych działań w ramach projektu, nie
zachodzi prawdopodobieństwo, aby poziomy zanieczyszczenia zmieniły się w stopniu
zagrażającym szerszemu funkcjonowaniu ekosystemów.
8.7.3
Plankton w podregionie ESR I
Fitoplankton
Wiosną w podregionie ESR I zarejestrowano stężenia chlorofilu a przekraczające 20 mg\m³, co
wskazuje na zakwity fitoplanktonu. We wschodniej części Zatoki Fińskiej zarówno poziom
produkcji pierwotnej, jak i biomasy organizmów samożywnych i cudzożywnych są wyższe w
porównaniu z zachodnią częścią Zatoki. Do podregionu ESR I trafiają zapewne przenoszone
POL
575
głównie na zachód składniki odżywcze z Newy oraz ścieki z regionu St. Petersburga (północnowschodnia Rosja)(1).
Badania przeprowadzone w sektorze rosyjskim wykazały(2) liczebność i biomasę na poziomie,
odpowiednio, od 1,3 do 7,6 mln komórek na litr i od 0,2 do 2,2 g/m³. Wysokie zawartości
odnotowano w zatoce Portowaja oraz w przyległych wodach. Znaczną część tej biomasy
stanowiły tworzące zakwity nitkowate sinice z rodzajów Nodularia, Anabaena i
Aphanizomenon(3).
Zooplankton
Wody Zatoki Portowaja i sąsiednich obszarów charakteryzuje wysoka liczebność
słodkowodnych gatunków zooplanktonu, co jest wynikiem napływu słodkiej wody z Zatoki
Wyborskiej. W regionie ESR I zooplankton zdominowany jest przez widłonogi i wioślarki w
Zatoce Portowaja, w tym takie gatunki, jak Eurytemora hirundoides oraz E. Affinis. Poza Zatoką
(4),(5)
Portowaja dominują gatunki Rotifera (wrotki)
.
Skład gatunkowy, liczność i struktura różnią się znacząco w zależności od zasolenia,
temperatury i dynamiki wody. Względnie płytkie wody Zatoki Portowaja zauważalnie nagrzewają
się latem, co wpływa na produktywność.
W otwartych obszarach zatoki dominują gatunki słonowodne i morskie. Do gatunków
słonowodnych należą Synchaeta baltica, S. monopus, Podon polyphemoides oraz Limocalanus
grimaldii, Eurytemora hirundoides. Zooplankton morski zdominowany jest przez niewielką liczbę
gatunków, obejmującą Podon leuckarti, Evadne nordmanni oraz Microsetella norvegica.
(1)
Pitkänen, H. i Tamminen T. 1995. Nitrogen and phosphorus as production limiting factors in the estuarine waters
of the eastern Gulf of Finland. Mar. Ecol. Prog. Ser.129, 283–294.
(2)
PeterGaz. 2006. Nord Stream Offshore Gas Pipeline Project (Russian Sector), t. 8, ks. 1, Offshore Section, cz. 1,
Environmental Impact Assessment, OOO PETERGAZ, dok. nr 36/07-01-ТEO-OOS-0801(1)-S3.
(3)
PeterGaz. 2006. Nord Stream Offshore Gas Pipeline Project (Russian Sector), t. 8, ks. 1, Offshore Section, cz. 1,
Environmental Impact Assessment, OOO PETERGAZ, dok. nr 36/07-01-ТEO-OOS-0801(1)-S3.
(4)
Nord Stream 2009. Rosyjska OOŚ.
(5)
Golubkov, S.M. et al. 2003. Functional response of midsummer planktonic and benthic communities in the Neva
Estuary (eastern Gulf of Finland) to anthropogenic stress. Oceanologia 45(1): 53-66.
POL
576
Ramka 8.5
Wartość/wrażliwość planktonu w podregionie ekologicznym ESR I
Różne kryteria służą do określenia wartości/wrażliwości zasobu lub przedmiotu
oddziaływania, między innymi odporność na zmiany, zdolność do adaptacji i rzadkość
występowania (patrz część 7.5). Poniższa macierz przedstawia wartość/wrażliwość
przypisaną planktonowi w podregionie ESR I z uwzględnieniem zmienności sezonowej.
Sty
Lut
Mar
Kwi
Maj
Cze
Lip
Sie
Wrz
Paź
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Lis
Gru
Plankton
Mał
Fitoplankton
Mała
a
Mał
Zooplankton
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
a
Komentarz:

8.7.4
Plankton jest zwykle bardzo liczny w warstwie wody. Jego skład różni się w
poszczególnych porach roku, częściowo zależnie od dostępności składników
pokarmowych i stanowiących pożywienie gatunków, ale także od cyklu życia różnych
gatunków. Plankton można uznać za niewrażliwy na lokalne ingerencje w dno morskie w
związku z dużą liczbą potomstwa, typową dla organizmów morskich i charakterystykę
rozproszenia na dużą skalę.
Bentos w podregionie ESR I
Makrofity
W efekcie przeprowadzonych jesienią 2005 roku i wiosną 2006 roku badań bentosu w strefie
rosyjskiej stwierdzono obecność 45 gatunków roślin naczyniowych i 9 gatunków glonów
w Zatoce Portowaja w podregionie ESR I (patrz część 8.6.3). Wyróżniono łącznie cztery różne
zespoły.
Makroglony występują w wodach o głębokości do 2 metrów we wschodniej części Zatoki
Fińskiej, wśród których dominują nitkowate zielenice (na przykład Cladophora glomerata) —
wysoce oportunistyczne gatunki, które żyją w środowiskach bogatych w składniki pokarmowe.
W najgłębszej części Zatoki, do głębokości 2,5 m spotykane są rośliny naczyniowe, takie jak
rdestnica grzebieniasta (Potamogeton pectinatus). Kolonie P. pectinatus pokrywają ok. 30%
płytkiej (pomiędzy 10 a 20 centymetrami głębokości) części Zatoki. Z koloniami tymi związanych
POL
577
jest także kilka innych gatunków, takich jak rdestnica nitkowata (Potamogeton filiformis) i
rdestnica przeszyta (P. perfoliatus). Kolonie makrofitów rozwijają się w okresie od lipca do
września. Wśród roślin naczyniowych znajdujących się w pobliżu brzegu rosyjskiego zaliczyć
można trzcinę pospolitą Phragmites australis i sitowia Scirpus tabernaemontani.
Zoobentos
Jak wspomniano w części 8.6.3, badania zoobentosu w podregionie ESR I przeprowadzono
oddzielnie od badań na pozostałej części proponowanej trasy rurociągu. Badania rosyjskie
przeprowadzono w latach 2005-2006(1). W październiku 2005 zbadano 19 stacji (G1-G19), te
same stacje zbadano ponownie w czerwcu i sierpniu 2006, wraz z dodatkowymi siedmioma
stacjami. Rysunek 8.26 poniżej (Mapy BE-08a) przedstawia położenie tych stacji, a w
Tabeli 8.12 podsumowano stacje zbadane w obrębie ESR I.
Rys. 8.26
(1)
Położenie przykładowych stacji poboru próbek na wodach rosyjskich
Region ESR 1 oznaczono żółtą linią(2)
Dansk Biologisk Laboratorium. 2008. Macrozoobenthos along the Nord Stream Pipeline in the Gulf of Finland
characterised on the basis of Russian data from 2005 and 2006. Raport końcowy. Maj 2008.
(2)
POL
Aby zapoznać się z większą wersją i legendą, patrz mapa BE-8a w atlasie.
578
W każdej stacji w korytarzu rurociągu pobrano trzy próbki, na linii środkowej proponowanej trasy
oraz 300 metrów pod kątem prostym na północ i południe od jej proponowanego przebiegu.
Tabela 8.12 Zestawienie stacji poboru próbek zoobentosu we wschodniej części
podregionu ESR I
Pozycja
Październik 2005 Czerwiec 2006
Sierpień 2006
Łączna liczba stacji
poboru próbek podczas
rosyjskich badań bentosu
19
26
26
Nazwy stacji
G1–G19
G1–G26
G1–G26
G1-4, G11-15, 17, 20
G1-4, G11-15, 17, 20
Stacje w podregionie ESR G1-4, G11-15, 17
I
Stacje G1, G11, G12, G13, G14 i G15 określono mianem stacji „przybrzeżnych”, ponieważ
znajdują się one najbliżej miejsca wyjścia na ląd. Pod względem liczebności zespoły
zoobentosu w tych stacjach zdominowane były przez skąposzczety, a znaczny jego odsetek
stanowiły także nicienie i skorupiaki. Średnie liczebności wynoszą od 136 do 333 osobników/m².
Tabela 8.13 przedstawia szczegóły dotyczące grup zoobentosu oraz liczbę gatunków
zidentyfikowanych w ESR I podczas badań rosyjskich(1). Z badań tych nie są dostępne dane
dotyczące określonych gatunków, a dalsze analizy opierają się na liczebności i biomasie
gatunków skąposzczetów, ochotkowatych, skorupiaków, mięczaków i nicieni(2) z DBL.
Tabela 8.13 Grupy zoobentosu i liczba gatunków w podregionie ESR I
Grupa
Liczba gatunków
Nazwy gatunków
Skąposzczety
2 gatunki
Nieznany
Ochotkowate (larwy)
2 gatunki
Nieznany
Skorupiaki
2 gatunki
Pontoporeja czarnooka (Pontoporeia
affinis) — obunóg
Podwój wielki (Saduria (Mesidothea)
entomon) — równonóg
Mięczaki
1 gatunek
Rogowiec bałtycki (Macoma balthica) —
małż
Nicienie
Niezidentyfikowane na Nieznany
poziomie gatunku
Wieloszczety
Nieznany
(1)
Nieznany
Dansk Biologisk Laboratorium. 2008. Macrozoobenthos along the Nord Stream Pipeline in the Gulf of Finland
characterised on the basis of Russian data from 2005 and 2006. Raport końcowy. Maj 2008.
(2)
Dansk Biologisk Laboratorium. 2008. Macrozoobenthos along the Nord Stream Pipeline in the Gulf of Finland
characterised on the basis of Russian data from 2005 and 2006. Raport końcowy. Maj 2008.
POL
579
Nicienie zarejestrowano jedynie podczas badania w październiku 2005 roku, podczas gdy
wieloszczety nie występowały w próbkach. Liczebność zoobentosu wynosiła od 2 do 649
osobników na m², a biomasa od 0 do 37,59 g/m². Jakkolwiek poziom całkowitej biomasy, był
bardzo niski. Jedynie w trzech stacjach poziom biomasy był stosunkowo wysoki: w stacji
przybrzeżnej G12, w której biomasa mięczaków była wysoka w 2005 roku, a także w stacjach
G2 i G17, nieco bardziej oddalone od brzegu, w których biomasa skorupiaków była wysoka w
październiku 2005 i wiosną 2006 roku.
Z tych badań bentosu wynika, że zespół zoobentosu w podregionie ESR I jest ubogi w gatunki.
Widoczna jest niższa liczebność i różnorodność zoobentosu w tym podregionie ESR niż w
przypadku pozostałych zespołów zoobentosu w Morzu Bałtyckim. Ponadto analiza zdobytych
danych wykazała, że liczebność i biomasa w ESR I nie są ściśle powiązane z głębokością.
Dendrogramy skupisk oraz plany klasyfikacji MDS dla danych badawczych z 2005 i 2006 roku
wykazały, że zbiorowiska w stacjach przy „wyjściu na ląd” w ESR I miały nieco wyższy poziom
wzajemnego podobieństwa, aniżeli w przypadku stacji „przybrzeżnej”. Różnica między tymi
rodzajami stacji była statystycznie istotna w badaniu z października 2005, ale nie w badaniach
z czerwca i sierpnia 2006. Istniał przeciętnie wysoki poziom podobieństwa między próbkami z
obu grup.
Przeprowadzone analizy wyników badań z października 2005, czerwca 2006 i sierpnia 2006
wykazały, że występuje dość wysoki stopień podobieństwa (> 45 procent) większości próbek
(Rysunek 8.27). Można wyróżnić również wiele przykładów próbek pobranych w różnych
porach roku, które mają bardzo podobny skład zbiorowiska. Istnieją dowody, że zbiorowiska
przy poszczególnych stacjach zmieniły się między październikiem 2005 a czerwcem 2006, ale
skład zbiorowiska w regionie był dość podobny we wszystkich trzech porach roku.
POL
580
Rys. 8.27
(1)
Dendrogram zbiorowiska (góra) i plan MDS (dół) pokazujący relatywnie
podobne próbki zebrane podczas różnych pór roku w rosyjskiej WSE(1)
Dansk Biologisk Laboratorium. 2008. Macrozoobenthos along the Nord Stream Pipeline in the Gulf of Finland
characterised on the basis of Russian data from 2005 and 2006. Raport końcowy. Maj 2008.
POL
581
Na podstawie wyników przeprowadzonych badań, nie jest możliwe rozróżnienie odmiennych
zbiorowisk bentosu. Zbiorowiska są w dużej mierze zdominowane przez skąposzczety, larwy
ochotkowatych, obunogi (Pontoporeia affinis i Pontoporeia femorata), rogowce bałtyckie
Macoma balthica i równonogi podwoje Saduria entomon. Liczebność tych gatunków zmienia się
na przestrzeni roku w wyniku zmian w zasoleniu, ilości rozpuszczonego tlenowi i materii
organicznej zawartej w osadzie.
Choć rogowiec bałtycki Macoma balthica cechuje się przeciętną wrażliwością na zaburzenia dna
morskiego, wiele skąposzczetów, nicieni i larw ochotkowatych jest oportunistami
zaadaptowanymi do błotnistych, ubogich w tlen osadów, a ich wrażliwość na zaburzenia uznaje
się za niską(1).
Badanie dotyczyło tylko zbiorowisk na dnie morskim, które były grupami dominującymi wzdłuż
trasy rurociągu. W miejscach, gdzie obecne są różne siedliska, na przykład lokalne kolonie
makroglonów, trzciny lub rdestnicy grzebietniastej, spodziewać się można obecności różnych
zbiorowisk zdominowanych przez żerujące obunogi Gmelinoides fasciatus i Asellus aquaticus
oraz różnorodne ślimaki, w tym Anisus vortex, Planorbis planorbis i Teodoxus fluviatilis.
W obszarach Zatoki Newskiej na wschód od ESR I, zaobserwowano populacje racicznicy
Dreissena polymorpha(2). Gatunek ten występuje prawdopodobnie również w Zatoce Portowaja
przy wyjściu na ląd.
(1)
Dansk Biologisk Laboratorium. 2008. Macrozoobenthos along the Nord Stream Pipeline in the Gulf of Finland
characterised on the basis of Russian data from 2005 and 2006. Raport końcowy. Maj 2008.
(2)
Berezina N. A., Tsiplenkina I. G., Pankova E. S., Gubelit J. I. 2007. Dynamics of invertebrate communities on the
stony littoral of the Neva Estuary (Baltic Sea) under macroalgal blooms and bioinvasions. Transit. Waters Bull.
POL
582
Ramka 8.6Wartości/wrażliwości bentosu w podregionie ekologicznym ESR I
Różne kryteria służą do określenia wartości/wrażliwości zasobu lub przedmiotu
oddziaływania obejmują odporność na zmiany, zdolność do adaptacji i rzadkość
występowania (patrz część 7.5). Poniższa macierz przedstawia wartość/wrażliwość
przypisaną do bentosu w obrębie ESR I z uwzględnieniem zmian sezonowych.
Sty
Lut
Mar
Kwi
Maj
Cze
Lip
Sie
Wrz
Paź
Lis
Gru
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Bentos
Makroglony i roślinność
wodna
Zielenice nitkowate
Wynurzone rośliny
naczyniowe
Zanurzone rośliny
naczyniowe
Zoobentos
Zbiorowiska na podłożu
piaszczystym
Komentarz:



POL
Zbiorowiska makroglonów zdominowane przez zielenice nitkowate Cladophora
glomerata mają niską wrażliwość w tym sensie, że żywią się w środowiskach bogatych
w składniki odżywcze. Uważa się je za posiadające niską wrażliwość na zmiany
środowiskowe dzięki dużej liczebności i szybkiemu rozmnażaniu
Zbiorowiska zanurzonych roślin naczyniowych zdominowane przez rdestnicę
grzebieniastą oraz wynurzonych roślin naczyniowych, zdominowane przez trzcinę
pospolitą i sitowia są popularne w płytkich wodach w obszarze i wzdłuż większej części
Bałtyku. Gatunki w tym zbiorowisku nie są uznawane za wrażliwe
Zbiorowiska zoobentosu są rozprzestrzenione na całym obszarze piaszczystego dna.
Gatunki te są odporne na warunki ubogie w tlen i zmiany w zasoleniu. Wiele
z obecnych gatunków uznaje się za gatunki oportunistyczne, które chętnie osiedlają się
w obszarach po wystąpieniu zaburzeń. Populacje gatunków reprezentatywnych tych
zbiorowisk nie zmniejszają się w ESR I. W rezultacie wrażliwość uznaje się za niską
583
8.7.5
Ryby w podregionie ESR I
Jak opisano w części 8.5.4 zasolenie ma istotny wpływ na różnorodność gatunków w Zatoce
Fińskiej; gatunki morskie stopniowo zanikają w stronę mniej słonej wschodniej części trasy
rurociągu, gdzie znajduje się podregion ESR I. Gatunki najczęściej spotykane na tym obszarze
to ryby słodkowodne, w innych częściach Europy zwykle występujące dalej w głębi lądu.
Gatunkami najpospolitszymi w podregionie ESR I są płoć (Rutilus rutilus), leszcz (Abramis
brama) i okoń (Perca fluviatilis). Zamieszkują one wody o głębokości do 20 metrów i zasoleniu
do 3 psu. Różnorodność gatunków i liczebność zasadniczo maleją wraz ze wzrostem
głębokości, ponieważ większość gatunków preferuje płytkie wody bliżej brzegu. Presja
połowowa w podregionie ESR I zawsze była względnie niska.
Płoć była najczęściej spotykanym gatunkiem zarejestrowanym podczas badań
przeprowadzonych w podregionie ESR I w 1998 roku. Osobniki dorosłe zamieszkują
wolnopłynące lub stojące wody muliste, a zamieszkująca wody słonawe populacja Morza
Bałtyckiego jest anadromiczna(1). Płoć żywi się owadami, skorupiakami, mięczakami i roślinami.
Ikrę składa w kwietniu wśród roślinności w płytkich wodach przybrzeżnych lub w rzekach.
Leszcz zwykle zamieszkuje wody stojące i wolnopłynące, gdzie porusza się dużymi ławicami i
żeruje na larwach owadów, robakach i mięczakach. Tarło ma miejsce w maju i czerwcu wśród
gęstej roślinności, często w wodzie płytkiej i nocą.
Okonie zwykle spotyka się w pobliżu przeszkód w wodzie lub między nimi i są one pospolite
w słonawych wodach Morza Bałtyckiego. Okoń to gatunek drapieżny. Narybek żywi się
zooplanktonem, żyjącymi na dnie bezkręgowcami oraz innymi młodymi okoniami, natomiast
osobniki dorosłe żerują zarówno na bezkręgowcach, jak i rybach, w tym na ciernikowatych,
innych okoniach, płociach i strzeblach. Tarło okonia ma miejsce w maju i czerwcu. Jego ikra jest
zwykle niesmaczna dla innych ryb, dlatego nie pada ich ofiarą. Ikrę, sformowaną w nitki
o długości do 1 m, znajduje się nad zanurzonymi obiektami.
Pozostałe gatunki słodkowodne to szczupak (Esox lucius), jaź (Leuciscus idus), ukleja (Alburnus
alburnus), krąp (Blicca bjoerkna), certa (Vimba vimba), ciosa (Pelecus cultratus), sandacz
(Stizostedion lucioperca) i jazgarz (Gymnocephalus cernuus). Gatunki diadromiczne(2) to stynka
(Osmerus eperlanus) i minóg rzeczny (Lampetra fluviatilis). Łącznie podczas badań
przeprowadzonych w akwenach przybrzeżnych Zatoki Fińskiej w 1998 roku. zidentyfikowano
POL
(1)
Ryby wędrujące z morza do wód słodkich w celu odbycia tarła.
(2)
Ryby wędrujące z wód słodkich do słonych i odwrotnie.
584
13 gatunków ryb(1). Zagęszczenie występowania ryb jest zasadniczo większe w akwenach
przybrzeżnych.
W regionie tym można napotkać śledzia bałtyckiego (Clupea harengus membras) w niedużej
liczbie, ale dorsz, szprot i większość innych ryb morskich występuje raczej w bardziej
zasolonych częściach Morza Bałtyckiego, głównie ze względu na to, że rozwój ich ikry nie jest
możliwy przy zasoleniu niższym niż 6 psu(2). Ważnymi siedliskami ryb w tym obszarze są
płytkie, bogate w makrofity zatoki, skały oraz estuaria rzek i strumieni. Większość gatunków
pospolitych w podregionie ESR I jest uważana przez HELCOM za niskopriorytetowe pod
względem działań ochronnych. Jednak minóg rzeczny (Lampetra fluviatilis), gatunek
diadromiczny, wymieniony jest w załącznikach II i V do Dyrektywy Siedliskowej WE oraz
znajduje się, jako gatunek o wysokim priorytecie, w księdze HELCOM gatunków zagrożonych
i/lub ginących(3). Łosoś atlantycki (Salmo salar) jest także wymieniony w załączniku II i wśród
gatunków o wysokim priorytecie dla HELCOM. Łosoś atlantycki nie jest gatunkiem pospolitym
w podregionie ESR I, może jednak przepływać tędy w drodze na tarliska (szczyt tarła przypada
w czerwcu).
Bałtycką populację minoga rzecznego traktuje się, jako mającą znaczenie globalne i wykazującą
się wrażliwością na działalność człowieka. Duża część populacji światowej żyje w podregionie
ESR I. Minogi rzeczne wędrują z morza na swoje rzeczne tarliska jesienią. Ikrę składają w maju
i czerwcu w uprzednio wykopanych dołkach na dnie rzek, po czym dorosłe osobniki umierają.
Minóg rzeczny jest gatunkiem kluczowym, żerującym na innych rybach, w tym śledziu, dorszu,
płoci i łososiu, oraz stanowi ważny składnik pożywienia dla ptaków morskich, nabrzeżnych
i okoni(4),(5).
(1)
Lappalainen, A., Shurukhin, A., Alekseev, G. i Rinne, J., 2000. Coastal-fish communities along the Northern coats
of the Gulf of Finland, Baltic Sea: Responses to salinity and eutrophication. International Reviews in Hydrobiology,
85. 687-696.
(2)
Lappalainen, A., Shurukhin, A., Alekseev, G. i Rinne, J., 2000. Coastal-fish communities along the Northern coats
of the Gulf of Finland, Baltic Sea: Responses to salinity and eutrophication. International Reviews in Hydrobiology,
85. 687-696.
(3)
Komisja Helsińska. 2007. HELCOM Lists of threatened and/or declining species and biotopes/habitats in the Baltic
Sea area. Baltic Sea Environmental Proceedings, nr 113.
(4)
Komisja Helsińska. 2007. HELCOM Red list of threatened and declining species of lampreys and fishes of the
Baltic Sea, Baltic Sea Environmental Proceedings, nr 109.
(5)
Vladykov V.D., Petromyzonidae. 1984., s. 64–67. W: Whitehead P.J.P., Bauchot M.-L., Hureau J.-C., Nielsen J. i
Tortonese E. (red.), Fishes of the north-eastern Atlantic and Mediterranean, t. 1, UNESCO, Paryż, t. 1.
POL
585
Ramka 8.7
Wartości/wrażliwości ryb w podregionie ekologicznym ESR I
Różne kryteria służą do określenia wartości/wrażliwości zasobu lub przedmiotu
oddziaływania, między innymi odporność na zmiany, zdolność do adaptacji i rzadkość
występowania (patrz część 7.5). Poniższa macierz przedstawia wartość/wrażliwość
przypisaną do gatunków ryb w obrębie ESR I z uwzględnieniem zmian sezonowych.
Sty
Lut
Mar
Kwi
Maj
Cze
Lip
Sie
Wrz
Paź
Lis
Gru
Słodkowodne gatunki ryb
Mała
Mała
Mała
Śr.
Śr.
Śr.
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Gatunki pelagiczne
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Gatunki diadromiczne
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Duża
Mała
Mała
Duża
Duża
Duża
Mała
Ryby
Komentarz:
8.7.6

Środowisko rybne w ESR I jest zdominowane przez słodkowodne gatunki ryb. Ich
populacje nie są zagrożone. W kontekście sporej dystrybucji w ESR I, gatunki
słodkowodne uznaje się za gatunki o niskiej wrażliwości za wyjątkiem maja i czerwca,
kiedy rozmnaża się płoć i okoń

Gatunki pelagiczne składają się tylko z niskich gęstości śledzia bałtyckiego.
Powodzenie tarła jest ograniczone przez niskie zasolenie wody. Wrażliwość jest
w konsekwencji niska

Populacje minoga rzecznego i łososia atlantyckiego, które rozmnażają się w rzekach
i spędzają dorosłe życie w Zatoce Fińskiej i prawdopodobnie również w Zatoce
Portowaja, wymienione są w Załączniku II Dyrektywy Siedliskowej WE. Minóg rzeczny
uznany jest również za gatunek o wysokim priorytecie na liście gatunków zagrożonych
i/lub ginących HELCOM. W konsekwencji oba gatunki uznaje się za gatunki o wysokiej
wrażliwości podczas okresów migracji
Ptaki w podregionie ESR I
Część podregionu ESR I znajdująca się w pobliżu miejsca wyjścia rurociągu na ląd
charakteryzuje się płytkimi wodami o głębokości od 0 do 50 metrów. Jak opisano w
części 8.6.5, Zatoka Fińska stanowi ważne lęgowisko i żerowisko dla ptaków brodzących i
morskich, w którym pojawiają się w dużej liczbie (znaczenie międzynarodowe) ptaki gatunków
wędrownych. Wartość ekologiczna poza okresem lęgu i migracji jest raczej niska na skutek
zasięgu pokrywy lodowej (patrz mapa ME-2). Opis sytuacji wyjściowej i ocena skupia się na
Ważnych Obszarach Ornitologicznych (IBA) w obrębie 25 kilometrów strefy wokół rurociągu.
POL
586
Dokonano przeglądu gatunków ptaków na obszarach ponad 25 kilometrów w celu
zidentyfikowania gatunków o dużych obszarach żerowisk, takich jak mewy i rybitwy, aby ocenić
wpływy na te gatunki. Opis sytuacji wyjściowej ptaków morskich skupia się na Ważnych
Obszarach Ornitologicznych (IBA) oraz terenach podmokłych o międzynarodowym znaczeniu
wyznaczonych przez Konwencję Ramsar oraz na dostarczeniu opisu ważnych dla ptaków
siedlisk podczas różnych faz ich cyklu życia.
Wyznaczone obszary
Przez następujące Ważne Obszary Ornitologiczne i obszary Ramsar z ważnymi populacjami
ptaków przechodzi rurociąg Nord Stream w ESR I:

Ważny Obszar Ornitologiczny Wyspy Bieriozowyje IBA RU044

Obszar Ramsar Wyspy Bieriozowyje 3RU027

Ważny Obszar Ornitologiczny na wyspie Dołgij Rif oraz archipelagu Bolszoj Fiskar IBA
RU224

Obszar Ramsar Zatoka Kirkon-Vilkkiläntura 3FI022

Ważny Obszar Ornitologiczny Park Narodowy Itäinen Suomenlahti FI072

Rosyjski Obszar Ochrony Przyrody Ingermarlandzki

Ważny Obszar Ornitologiczny Zatoka Kirkon-Vilkkiläntura FI073
Ważne Obszary Ornitologiczne często zawierają Obszary Specjalnej Ochrony i Specjalne
Obszary Chronione, które opisano szczegółowo w Rozdziale 10.
Ważny Obszar Ornitologiczny Wyspy Bieriozowyje mieszczący się ok. 15 kilometrów na wschód
od rurociągu składa się z dużej liczby wysp o bardzo postrzępionych brzegach
charakteryzujących się zatoczkami i kanałami(1). Ten obszar ochronny jest drugim największym
obszarem w promieniu 25 kilometrów od rurociągu i zajmuje 12 tys. hektarów. Większość tych
wysp porastają lasy sosnowe. Do innych cech zalicza się bagna i kolonie trzcin, które
zapewniają idealne warunki siedliskowe ptakom migrującym, takim jak nurki i perkozy. Wyspy
Bieriozowyje są bardzo ważne dla ptaków stacjonujących wiosną, ponieważ leżą wzdłuż głównej
wodnej trasy ich migracji. Do obecnych tam gatunków można zaliczyć nurki (Gaviidae), perkozy
(Podecepedidae), łabędzie (Cygnus spp.), gęsi (Anser, Branta spp.), kaczki pływające (Anatini)
kaczki nurkujące (Aythya, Somateria et al.), siewkowate Charadriidae, mewy (Laridae) oraz
rybitwy (Sterninae). Na wyspach oraz w ich okolicach znajdują się 44 gatunki ptaków obecnie
(1)
RAMSAR. Information Sheet on Ramsar Wetlands. http://www.wetlands.org/reports/ris/3RU027en.pdf (data
uzyskania: 16.9.2008).
POL
587
zapisane w rosyjskiej Czerwonej Księdze oraz Czerwonej Księdze Regionu bałtyckiego,
spośród których 26 rozmnaża się na wyspach.
Wyspy Bieriozowyje zostały zakwalifikowane jako obszar Ramsar w związku z obecnością
dużych populacji ptaków wodnych, których gatunki zostały ujęte w Załączniku I Dyrektywy
Ptasiej WE. Obszary płytkowodne zapewniają ważne siedliska dla dużych ilości gęsi, kaczek
pływających i nurkujących, łabędzi i ptaków brodzących (Charadriiformes). Wśród nich obszary
o głębszych wodach mają największe znaczenie dla mew i rybitw żywiących się bentosem,
takich jak mewa śmieszka i rybitwa popielata. Mewy śmieszki są najliczniejszym gatunkiem
w tym obszarze.
Wyspa Dołgij Rif i Archipelag Bolszoj Fiskar znajduje się w bliskiej odległości (4 kilometry) w
stosunku do zachodniej części rurociągu. Obszary te zapewniają ważne tereny lęgowe dla
rybitw i mew. Pięć gatunków (mewa mała (Larus minutus), rybitwa rzeczna (Sterna hirundo),
rybitwa popielata (Sterna paradisea), rybitwa wielkodzioba (Sterna caspia) i rybitwa czarna
(Chlidonias niger)) znajdują się w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej Komisji Europejskiej.
Zatoka Kirkon-Vilkkiläntura leżąca 25 kilometrów na zachód od rurociągu przy wybrzeżu
rosyjskim jest przykładem niemal naturalnych terenów podmokłych i składa się z osłoniętej
zatoki morskiej, w której znajdują się obszary otwartej wody oraz liczne kolonie trzcin, które są
ważnym siedliskiem dla wielu ptaków(1). Zachodnią część obszaru zajmują łąki turzycowe
graniczące z podmokłymi lasami. Siedem gatunków wymienionych z Załączniku I Dyrektywy
Ptasiej WE(2), rozmnaża się na tych podmokłych terenach, a trzy gatunki znajdują się w fińskiej
Czerwonej Księdze. Kolonie trzcin i mokre trawy są ważnymi siedliskami lęgowymi i
żerowiskami dla niektórych gatunków, w tym błotniaka stawowego (Circus aeruginosus), bąka
(Botaurus stellaris), perkoza rogatego (Podiceps auritus) i trzcinniczki (Acrocephalus
arundinaceus). Zatoka Kirkon-Vilkkiläntura jest ważnym obszarem siedliskowym dla ptactwa
wodnego takiego jak łabędź krzykliwy (Cygnus Cygnus), łabędź czarnodzioby (Cygnus
columbianus), tracz bielaczek (Mergus albellus) i wiele rodzajów kaczek. Dla łabędzi
czarnodziobych jest to najważniejszy obszar w Finlandii.
Batalion (Philomachis pygnax) i brodziec leśny (Tringa glareola) również pojawiają się w okresie
wiosennej migracji, a płytkie wody w zatoce są również ważnymi żerowiskami dla tych
gatunków, które chronione są przez Dyrektywę Ptasią WE ujętych w Załączniku I(3).
(1)
RAMSAR. Information Sheet on Ramsar Wetlands. http://www.wetlands.org/reports/ris/3FI022_RISen05.pdf (data
uzyskania: 16.9.2008).
(2)
Dyrektywa
Rady
79/409/EWG
z
dnia
2
kwietnia
1979
r.
w
sprawie
ochrony
dzikiego
ptactwa,
http://europa.eu.int/eur-lex/da/consleg/pdf/1979/da_1979L0409_do_001.pdf (data uzyskania: 6.11.2008).
(3)
Dyrektywa
Rady
79/409/EWG
z
dnia
2
kwietnia
1979
r.
w
sprawie
ochrony
dzikiego
http://europa.eu.int/eur-lex/da/consleg/pdf/1979/da_1979L0409_do_001.pdf (data uzyskania: 6.11.2008).
POL
ptactwa,
588
Park narodowy Itäinen Suomenlahti, stanowiący obszar Natura 2000, zajmuje 520 ha
archipelagu zewnętrznego obejmującego całość północno-wschodniej części Zatoki Fińskiej.
Obszar ten mieści się 25 kilometrów na zachód od podregionu ESR I i opisany jest dokładniej
w Rozdziale 10. Obejmuje on rozległe akweny otwartego morza, zapełnione kilkoma dużymi,
zalesionymi wyspami i wieloma małymi, skalistymi wysepkami. Znajduje się tu kilka ważnych
podwodnych progów oraz, co ważniejsze dla awifauny, rozległe tarliska śledzia bałtyckiego.
Obszar ten zamieszkuje największa populacja mewy żółtonogiej (Larus fuscus) w Finlandii,
ponadto jest on ważny dla gatunków zamieszkujących wyspy, takich jak alka krzywonosa (Alca
torda) i nurnik (Cepphus grylle). Podczas wędrówek wiosennych w parku zatrzymują się setki
tysięcy kaczek arktycznych. Do ptactwa lęgowego w tym obszarze zalicza się trzy gatunki
z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej WE (rybołówka arktyczna (Sterna paradisea), bernikla białolica
(Branta leucopsis) oraz rybitwa wielkodzioba (Sterna caspia)). Ten ostatni gatunek znajduje się
również na liście gatunków zagrożonych HELCOM (1). Skaliste wysepki mają szczególne
znaczenie dla mew, rybitw, alek krzywonosych i nurników. Ważne siedliska żerowe dla ptaków
lęgowych to obszary o płytkich wodach dla ptaków brodzących i kaczek żywiących się
bentosem, podczas gdy obszary z głębszymi wodami są ważnym siedliskiem żerowym dla mew,
alek krzywonosych i nurników. Ważnymi siedliskami żerowymi dla chronionych gatunków
w podregionie ESR I są skaliste wysepki, kolonie trzcin i podmokłe trawy w Ważnym Obszarze
Ornitologicznym Wysp Bieriozowyje.
Większość ptaków morskich w Zatoce Kirkon-Vilkkiläntura i Parku Narodowym żywi się w
obszarach płytkowodnych, natomiast głębsze wody są ważne dla mew, alek krzywonosych
i nurników. Ikra śledzia jest ważnym źródłem pożywienia.
Kluczowe gatunki i populacje
Obszary morskie i brzegowe otaczające podregion ESR I zamieszkują 23 gatunki ptaków
wymienionych w załączniku I do Dyrektywy Ptasiej WE jako gatunki podlegające szczególnym
środkom ochrony(2). Zostały one wyszczególnione poniżej w Tabela 8.14
(1)
Komisja Helsińska. 2007. HELCOM list of threatened and/or declining species and biotopes/habit in the Baltic Sea
area. Baltic Sea environmental Proceedings. Nr 113.
(2)
Dyrektywa
Rady
79/409/EWG
z
dnia
2
kwietnia
1979
r.
w
sprawie
ochrony
dzikiego
http://europa.eu.int/eur-lex/da/consleg/pdf/1979/da_1979L0409_do_001.pdf (data uzyskania: 6.11.2008).
POL
ptactwa,
589
Tabela 8.14 Gatunki wymienione w załączniku I, występujące w podregionie ESR I i na
obszarach przyległych(1)
Gatunek
Nazwa naukowa
Status
Rybitwa popielata
Sterna paradisea
Lęgowy
Bernikla białolica
Branta leucopsis
Wędrowny, lęgowy
Łabędź czarnodzioby
Cygnus bewickii
Wędrowny
Bąk
Botaurus stellaris
Lęgowy
Rybitwa czarna
Chlidonias niger
Lęgowy
Nur czarnoszyi
Gavia arctica
Wędrowny
Rybitwa wielkodzioba
Sterna caspia
Lęgowy, wędrowny
Rybitwa rzeczna
Sterna hirundo
Lęgowy
Derkacz
Crex crex
Lęgowy
Żuraw
Grus grus
Lęgowy
Gęś biała mniejsza
Anser erythropus
Wędrowny
Mewa mała
Larus minutus
Lęgowy
Błotniak stawowy
Circus aeruginosus
Lęgowy
Rybołów
Pandion haliaetus
Lęgowy
Nur rdzawoszyi
Gavia stellata
Wędrowny
Batalion
Philomachis pgnax
Wędrowny
Sowa błotna
Asio flammeus
(2)
Lęgowy
Perkoz rogaty
Podiceps auritus
Lęgowy
(1)
Tracz bielaczek
Mergus albellus
Lęgowy, wędrowny
Kropiataka
Porzana porzana
Lęgowy
Bielik
Haliaeëtus albicilla
Wędrowny, lęgowy
Łabędź krzykliwy
Cygnus cygnus
Wędrowny, lęgowy
Brodziec leśny
Tringa glareola
Wędrowny
Wiele gatunków wymienionych w Załączniku I ma wylęg na wyspie Dołgij Rif i w archipelagu
Bolszoj Fiskar, w bezpośredniej bliskości trasy rurociągu. Należą do nich rybitwy rzeczne
(Sterna hirundo), rybitwy popielate (Sterna paradisea), rybitwy wielkodziobe (Sterna caspia),
rybitwy czarne (Chlidonias niger) i mewy małe (Larus minutus). Skaliste i/lub piaszczyste brzegi
i tereny otwarte są ważnymi siedliskami lęgowymi dla większości tych gatunków, których dieta
oparta jest na rybach.
Do innych godnych uwagi gatunków zalicza się ptactwo z terenów podmokłych, które często
rozmnażają się i żerują w koloniach trzcin i podmokłych trawach w pobliżu płytkich wód. Obszar
(1)
Dyrektywa
Rady
79/409/EWG
z
dnia
2
kwietnia
1979
r.
w
sprawie
ochrony
dzikiego
http://europa.eu.int/eur-lex/da/consleg/pdf/1979/da_1979L0409_do_001.pdf (data uzyskania: 6.11.2008).
POL
ptactwa,
590
Zatoki Kirkon-Vilkkiläntura jest ważnym obszarem lęgowym dla tych gatunków. Można do nich
zaliczyć bąki (Botaurus stellaris), błotniaki stawowe (Circus aeruginosus), perkozy rogate
(Podiceps auritus) i łabędzie krzykliwe (Cygnus cygnus).
Orły bieliki (Haliaeëtus albicilla) znane są z lęgu na północny-wschód od rurociągu, które to
miejsce jest jedynym znanym w pobliżu rurociągu (patrz Rysunek 8.28). Jak widać w Tabeli
8.14, gatunek ten znajduje się na liście gatunków wymienione w Załączniku I do Dyrektywy
Ptasiej WE. Duże skupiska tych ptaków występują również w obszarze Wysp Åland. W latach
2000–2005 odnaleziono trzy kolejne obszary gniazdowania na wyspie Seskar i Lipowo na
wodach rosyjskich (patrz Rysunek 8.28). W latach 1970–1990 orły bieliki nie odbywały częstych
lęgów w obszarze Zatoki Fińskiej. Później ich populacja powoli się zwiększała(1). Jednakże ich
populacja lęgowa po stronie fińskiej nadal wynosi mniej niż 10 par. Z pewnością będzie się ona
zwiększać w przyszłości, gdyż obecnie wiele niedojrzałych osobników poszukuje odpowiednich
terytoriów, patrz Rysunek 8.28.
Rys. 8.28
(1)
Rozkład populacji orła bielika (H.albicilla) w Finlandii i Rosyjskiej Karelii
pod koniec lat 90.(2). Czerwone kropki wskazują ćwiartki, w których
dostępne są dowody na lęg orła bielika
Stjernberg, T., Koivusaari, J., Högmander, J., Ollila, T. i Ekblom, H. 2005. Suomen merikotkat 2003-2004 – kanta
vahvistuu edelleen. Linnut vuosikirja 2004: 14-19.
(2)
Stjernberg, T., Koivusaari, J., Högmander, J., Ollila, T. i Ekblom, H. 2007. Population trends and breeding success
of the white-tailed eagle Haliaeëtus albicilla in Finland, 1970-2005. W: Status of raptor populations in eastern
Fennoscandia. Materiały z konferencji, Kostomuksza, Karelia, Rosja, 8-10.11.2005.
POL
591
Z kolei wyspy Bieriozowyje są domem dla gatunków wymienionych w Załączniku I, takich jak nur
rdzawoszyi, nur czarnoszyi, łabędź krzykliwy, bernikla białolica i biegus zmienny.
Wylęg
Wszystkie obszary wskazane powyżej są ważne dla wylęgu ptaków morskich. Archipelag Zatoki
Fińskiej to ważne lęgowisko ptaków wodnych i morskich Morza Bałtyckiego. Jak podano
powyżej, północna część Parku Narodowego Itäinen Suomenlahti mieści się w zachodniej
części ESR I. Park jest ważnym obszarem dla 27 gatunków ptactwa lęgowego(1). Są to m.in.:
rybitwa rzeczna, rybitwa wielkodzioba, rybitwa popielata, alka krzywonosa i nurnik. Ważne
tereny lęgowe dla rybitw mieszczą się również na wyspie Dołgij Rif i w archipelagu Bolszoj
Fiskar. Z kolei wyspy Bieriozowyje na wschód od podregionu ESR I to ważne lęgowisko dla
15 gatunków, takich jak biegus zmienny (Calidris alpina), mewa pospolita (Larus canus), rybitwa
popielata i rybitwa czarna.
Zimowanie
Wschodnia część Zatoki Fińskiej co roku pokrywa się lodem(2) (patrz mapy ME-1 i ME-2).
Maksymalne zlodzenie występuje zwykle pod koniec lutego lub w marcu. Fakt, że wody
przybrzeżne regularnie zamarzają zimą, sprawia, że podregion ESR I i obszary do niego
przyległe mają ograniczone znaczenie jako zimowisko.
Wędrówki
Rurociąg w podregionie ESR I przecina główną trasę migracji ptactwa wodnego, z której
korzysta ponad 30 gatunków. Do gatunków w ESR I zalicza się nur rdzawoszyi, nur czarnoszyi,
łabędź czarnodzioby (Cygnus columbianus), łabędź krzykliwy (Cygnus Cygnus), bernikla
białolica (Branta leucopsis), bernikla obrożna (Branta bernicla), czernica (Aythya fuligula), gągoł
(Bucephala clangula), markaczka (Melanitta nigra), szlachar (Mergus serrator), biegus malutki
(Calidris minuta), kulik (Numenius arquata), mewa mała (Larus minutus), rybitwa rzeczna
i rybitwa popielata. Liczba ptaków wędrujących przez Zatokę Fińską wiosną (zwłaszcza w maju)
ma znaczenie międzynarodowe. W zatoce Kirkon-Vilkkilantura podczas wędrówki zatrzymuje
się łabędź czarnodzioby, łabędź krzykliwy, bielik (Haliaeetus albicilla), orlik grubodzioby (Aquila
clanga), dubelt (Gallinago media) i rybitwa wielkodzioba. Wyspa Dołgij Rif i archipelag Bolszoj
Fiskar wykorzystywane są przez edredona (Somateria molissima) i uhlę (Melanitta fusca).
(1)
Skov, H., Vaitkus, G., Flensted, K.N., Grishanov G., Kalamees, A., Kondra-tyev, A., Leivo, M., Luigujõe, L., Mayr,
C., Rasmussen, J.F., Raudonikis, L., Scheller, W., Sidlo, P.O., Stipniece, A., Struwe-Juhl, B. i Welander, B. 2000.
Inventory of coastal and marine Important Bird Areas in the Baltic Sea. BirdLife International, Cambridge. 287 s.
(2)
Fiński Instytut Badań Morza. Ice conditions in the Baltic Sea. http://www.fimr.fi/en/tietoa/jaa/jaatalvi/en_GB/jaatalvi/
(data uzyskania: 24.9.2008).
POL
592
Wyspy Bieriozowyje są bardzo ważne podczas migracji wiosennej(1). Około 20-30 tysięcy
łabędzi (w tym łabędzie krzykliwe i czarnodziobe) oraz około 20-40 tysięcy nurów czarnoszyich
(Gavia arctica) migruje wiosną w obszarze. Łączna liczba gęsi w tym obszarze sięga 300
tysięcy osobników. Kaczki nurkujące i pływające składają się na najliczniejsze grupy gatunków
ptaków ze znacznymi liczbami markaczek, uhli, lodówek, czernic i ogorzałek. 28 gatunków
ptaków brodzących (Charadriidae) również pojawia się podczas migracji, a przyległe obszary
wód płytkich stanowią dla nich ważne żerowiska.
Ptaki brodzące, a także bernikla białolica i gęś białoczelna zwykle przelatują nad Zatoką Fińską
i podążają dalej ku Morzu Białemu, natomiast kaczki morskie, takie jak lodówka (Clangula
hyemalis) i markaczka (Melanitta nigra), a także niektóre bernikle obrożne i nury nocują
w trakcie wędrówki gdzieś na otwartym morzu. Wynika stąd, że we wschodniej części Zatoki
Fińskiej znajdować się musi co najmniej jedno noclegowisko, z którego ptaki odlatują
o wschodzie słońca. Duże skupiska wspomnianych ptaków morskich obserwowano na zachód
od Primorska, wiadomo także, że ważnym noclegowiskiem jest półwysep Kiperort w Zatoce
Wyborskiej(2) (3) (patrz Rysunek 8.29).
(1)
RAMSAR. Information Sheet on Ramsar Wetlands. http://www.wetlands.org/reports/ris/3RU027en.pdf (data
uzyskania: 16.9.2008).
(2)
Jari Kontiokorpi, kontakt osobisty, 2007.
(3)
Putkonen, T. A. 1942: Kevätmuutosta Viipurinlahdella. Ornis Fennica XIX (2): 33-43.
POL
593
Rys. 8.29
Obszary ważne dla ptaków wędrownych w podregionie ESR I(1) (2)
Mewy pojawiają się w dużych ilościach podczas jesiennej migracji i sięgają 1-1,5 mln osobników
we wrześniu i październiku(1). Najwięcej jest wśród nich mew śmieszek (Larus ridibundus), mew
srebrzystych (Larus argentatus), mew pospolitych (Larus canus) i mew żółtonogich (Larus
fuscus). Ostatni z tych gatunków ma szczególne znaczenie, ponieważ znajduje się na „Liście
gatunków zagrożonych i/lub ginących oraz biotopów/siedlisk na Morzu Bałtyckim wg
HELCOM”(2).
(1)
RAMSAR. Information Sheet on Ramsar Wetlands. http://www.wetlands.org/reports/ris/3RU027en.pdf (data
uzyskania: 16.9.2008).
(2)
Komisja Helsińska. 2007. HELCOM Lists of threatened and/or declining species and biotopes/habitats in the Baltic
Sea area. Baltic Sea Environmental Proceedings, nr 113.
POL
594
Ramka 8.8
Wartości/wrażliwości ptactwa podregionie ekologicznym ESR I
Różne kryteria służą do określenia wartości/wrażliwości zasobu lub przedmiotu
oddziaływania, między innymi odporność na zmiany, zdolność do adaptacji i rzadkość
występowania (patrz część 7.5). Poniższa macierz przedstawia wartość/wrażliwość
przypisaną do gatunków ptaków w obrębie ESR I z uwzględnieniem zmian sezonowych.
Sty
Lut
Mar
Kwi
Maj
Cze
Lip
Sie
Wrz
Paź
Lis
Gru
Ptaki lęgowe
Mała
Mała
Śr.
Duża
Duża
Duża
Duża
Duża
Duża
Śr.
Mała
Mała
Ptaki zimujące
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Śr.
Duża
Duża
Duża
Mała
Mała
Mała
Duża
Duża
Duża
Mała
Ptaki
Ptaki migrujące
Komentarz:

Do ptaków lęgowych i migrujących, obecnych w podregionie ESR I zalicza się kilka
gatunków, które są chronione przez prawo UE i pojawiają się na liście gatunków
zagrożonych i/lub ginących oraz biotopów/siedlisk na Morzu Bałtyckim wg HELCOM. W
konsekwencji populacja tych gatunków uznawana jest za szczególnie narażoną lub - innymi
słowy - bardzo wrażliwą podczas pór roku, kiedy przez ten obszar wędrują lub tam się
rozmnażają
8.7.7
Ssaki morskie w podregionie ESR I
W podregionie ESR I istnieją trzy gatunki ssaków morskich:

Morświn (Phocoena phocoena)

Nerpa (Phoca hispida botnica)

Foka szara (Halichoerus grypus balticus)
Morświn (Phocoena phocoena)
Nie wiadomo o żadnych obserwacjach morświna w podregionie ESR I w XX w. (patrz Rysunek
8.21 lub mapa MA-1), chociaż zgodnie z informacjami zawartymi w portalu bałtyckim Fińskiego
Instytutu Badań Morza (patrz mapa MA-2) ssak ten może pojawiać się w tym akwenie.
POL
595
Nerpa (Phoca hispida botnica)
Podregion ESR I to obszar ważny dla nerpy — duża część populacji bałtyckiej mieszka i
rozmnaża się w wodach rosyjskich we wschodniej części Zatoki Fińskiej (patrz Rysunek 8.22
lub mapa MA-3). Gody odbywają się od połowy lutego do połowy marca na otwartym morzu,
gdzie nerpy mogą tworzyć kolonie na lodzie(1). Szczyt linienia ma miejsce w koloniach, np. na
odizolowanych wysepkach, wyspach i skałach, od połowy kwietnia do początku maja. Rysunek
8.22 pokazuje rozkład nerpy w Rosji.
W bezpośredniej bliskości proponowanej trasy rurociągu ustanowiono szereg obszarów
chronionych, mających na celu m.in. ochronę nerpy. Jeden z tych obszarów, wyspy
Bieriozowyje, leży kilka kilometrów od obszaru lęgowego nerpy (patrz Rysunek 8.22 lub mapa
MA-3). Ta grupa wysp ma szczególny status, ponieważ jest to jeden z najważniejszych
obszarów lęgowych nerpy, kiedy zimą warunki lodowe są odpowiednie. Obszar ten leży ok. 15
kilometrów na południowy wschód od proponowanej trasy rurociągu.
Innym takim obszarem jest projektowany Ingermanlandzki Park Narodowy, obejmujący dziewięć
odrębnych wysp, których część leży w odległości 10 kilometrów od proponowanej trasy
rurociągu. Ustanowienie tego potencjalnego rezerwatu zostało zaproponowane przez HELCOM
częściowo w celu ochrony siedlisk nerpy.
Foka szara (Halichoerus grypus balticus)
Znane są kolonie foki szarej w dużej części Zatoki Fińskiej, jak i również na wybrzeżu rosyjskim
w odległości 20 km od podregionu ESR I (patrz Rysunek 8.24). Okres godowy foki szarej
przypada od kwietnia do czerwca. Młode rodzą się na pływającym lodzie od lutego do marca. W
ostatnich latach populacja foki szarej w Zatoce Fińskiej pozostaje względnie stabilna – w 2005 r.
regionie tym zarejestrowano 300 osobników(2).
Ustanowienie Ingermanlandzkiego Parku Narodowego ma na celu, obok ochrony siedlisk nerpy,
również ochronę siedlisk foki szarej.
Tabela 8.15 przedstawia zestawienie czynników wrażliwości (w tym sezonowości) właściwych
dla każdego ze ssaków morskich występujących w podregionie ESR I.
(1)
Noskov, G.A. (red.) 2002. Red Data Book of Nature of the Leningrad Region. T. 3. – Animals.
(2)
Halkka, A., Helle, E., Helander, B., Jussi, I., Karlsson, O., Soikkeli, M., Stenman, M. i Verevkin, M. 2005. Numbers
of grey seals counted in the Baltic Sea, 2000–2004. Międzynarodowa konferencja w sprawie fok bałtyckich. 15–18
luty. Helsinki, Finlandia.
POL
596
Tabela 8.15 Zestawienie czynników wrażliwości (w tym sezonowości) ssaków morskich
w podregionie ESR I
Gatunek
Czynnik wrażliwości
Sezonowość czynnika
wrażliwości
Średni – kiedy wody w
Od połowy lutego do
pobliżu są niezbędne do
połowy marca: okres
rozrodu
godowy
od kwietnia do maja:
rodzą się młode
Obszar ochronny w
Od maja do czerwca:
pobliżu podregionu ESR I okres godowy
od lutego do marca: rodzą
się młode
Nerpa (Phoca hispida botnica)
Foka szara (Halichoerus grypus
balticus)
Ramka 8.9
Wartości/wrażliwości ssaków morskich w Podregionie Ekologicznym ESR I
Różne kryteria służą do określenia wartości/wrażliwości zasobu lub przedmiotu
oddziaływania, między innymi odporność na zmiany, zdolności do adaptacji i rzadkość
występowania (patrz część 7.5). Poniższa macierz przedstawia wartość/wrażliwość
przypisaną do ssaków morskich w obrębie ESR I z uwzględnieniem zmian sezonowych.
Sty
Lut
Mar
Kwi
Maj
Cze
Lip
Sie
Wrz
Paź
Lis
Gru
Nerpa
Śr.
Duża
Duża
Duża
Duża
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Foka szara
Śr.
Duża
Duża
Śr.
Duża
Duża
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Ssaki morskie
Komentarz:

8.7.8
Oba gatunki fok zostały uznane za zagrożone przez IUCN i HELCOM oraz objęte
ochroną na mocy prawodawstwa UE. Szczególną wrażliwością cechują się podczas
rozrodu, linienia, rodzenia młodych oraz godów
Obszar ochronny w podregionie ESR I
ESR I jest krótkim odcinkiem trasy rurociągu, która rozciąga się od miejsca wyjścia na ląd
w Wyborgu przez północno-wschodnią Zatokę Fińską. W związku z tym, że ESR I leży na
rosyjskich wodach terytorialnych, większość obszarów ochrony przyrody w ESR I oznacza się
jako „Obszary chronione w rosyjskiej części Morza Bałtyckiego”. Choć trasa rurociągu nie
POL
597
przecina żadnych obszarów chronionych ESR I, w obrębie 20 kilometrów od trasy rurociągu
Nord Stream leżą cztery obszary ochrony przyrody, które mogą zostać naruszone przez Projekt,
jak pokazuje Tabela 8.16 oraz mapy PA-2 (Obszary chronione w rosyjskiej części Morza
Bałtyckiego), PA-4 (Obszary Ramsar) i PA-5 (BSPA). Odległość do trasy rurociągu określona
jest jako część obszaru ochrony przyrody najbliższa rurociągowi.
Tabela 8.16 Obszary ochrony przyrody zlokalizowane w odległości do 20 kilometrów od
rurociągu w podregionie ESR I
Obszary ochrony
przyrody
Wskazanie
Odległość
do
rurociągu
(km)
Wyspy Ingermanlandzkie- Obszary chronione w rosyjskiej części Morza
Skała Hali
Bałtyckiego
0,5
Wyspy Ingermanlandzkie– Obszary chronione w rosyjskiej części Morza
Bałtyckiego
Bolszoj Fiskar
3
Prigranicznyj
Obszary chronione w rosyjskiej części Morza
Bałtyckiego
7
Wyspy Bieriozowyje
Obszary chronione w rosyjskiej części Morza
Bałtyckiego,
Ramsar
15
Opis każdego z tych obszarów oraz przyczyny zainteresowania tymi obszarami podano
poniżej(1).
Rezerwat Przyrody Wyspy Ingermanlandzki
Dziewięć wysp w rosyjskim WSE składa się na proponowany rezerwat przyrody zwany
Ingermanlandzki. Region leningradzki zatwierdził ten projekt, lecz wciąż oczekuje się na
ostateczną decyzję rządu federalnego oraz fundusze na konkretne kroki. Cztery wyspy
wysunięte najdalej na południe stanowią część struktury rafowej, ciągnącej się od Estonii do
wyspy Gogland.
Rezerwat przyrody został stworzony w celu:
POL

Ochrony reprezentatywnego naturalnego środowiska wyspy na wschodnim Bałtyku

Wsparciu bioróżnorodności
(1)
Nord Stream AG i Ramboll, 2007. Notatka 4.3g - Protected Areas. Nord Stream AG, Zug, Szwajcaria.
598

Ochronie tradycyjnych obszarów tradycyjnych miejsc odpoczynku ptaków migrujących w
celu zachowania korytarza dla migracji z Morza Białego do Morza Bałtyckiego

Ochronie masowych miejsc gniazdowania ptactwa wodnego

Ochronie siedlisk rzadkich i zagrożonych gatunków

Ochronie siedlisk krytycznie zagrożonych ssaków morskich (foki szarej i nerpy), oraz

Spełnieniu obowiązków strony rosyjskiej związanych z programami środowiskowymi
w regionie Bałtyku, w tym z tworzeniem obszarów chronionych na granicy z Finlandią
i integracji z systemem BSPA
Nazwy każdej z wysp oraz przybliżone odległości od trasy rurociągu przedstawia Tabela 8.17.
Tabela 8.17. Wyspy Ingermanlandzki oraz przybliżone odległości od trasy rurociągu
Nord Stream
Wyspy Ingermanlandzki
Odległość do rurociągu (km)
Minimalna (km)
Średnia (km)
Skała Hali
0,5
1
Bolszoj Fiskar
2,9
3,2
Dołgi Kamień
9
11
Kopytin
14,6
15,5
Virginy
16,8
18,6
Mały Tuters
28,5
33,3
Bolszoj Tuters
31,6
35,7
34
38,4
38,6
43,3
Seskar
Skala Virgund
Trasa rurociągu mija wyspę Skała Hali w odległości około 0,5 kilometra oraz wyspę Bolszoj
Fiskar w odległości około 3 kilometrów. Wszystkie pozostałe wyspy Ingermanlandzki znajdują
się w odległości od 9 do 39 kilometrów od trasy rurociągu w swoich najbliższych punktach, jak
pokazuje Rysunek 8.30. Archipelag Bolszoj Fiskar i wyspa Skała Hali zostały wymienione
wśród Wysp Ingermanlandzki z powodów podanych powyżej.
Archipelag Bolszoj Fiskar ma łączną powierzchnię około siedmiu hektarów. Znajdują się na nim
kolonie lęgowe ptaków wraz z odpowiednimi żerowiskami. Żyją tam kolonie kormoranów
czarnych (Phalacrocorax carbo) oraz mew i rybitw, w tym mewy śmieszki (Larus spp), rybitwy
wielkodziobej (S.caspia), rybitwy rzecznej (S. hirundo) i rybitwy popielatej (S. paradisaea). Do
POL
599
innych gatunków należy tracz nurogęś (Mergus merganser), nurnik (Cepphus grylle), edredon
(Somateria mollissima) oraz alka krzywonosa (Alca torda).
Rys. 8.30
Wyspy Ingermanlandzki
Obszar chroniony Prigranicznyj.
Prigranicznyj jest regionalnym rezerwat przyrody (5,825 ha), który obejmuje linię brzegową oraz
wyspy leżące blisko granicy między Rosją i Finlandią. Głównym celem wyznaczenia tego
rezerwatu przyrody jest:

POL
Wsparcie biologicznej różnorodności
600

Ochrona rzadkich zwierząt i roślin ujętych w Czerwonych Księgach Federacji Rosyjskiej,
regionu Bałtyku, Wschodniej Fennoskandii, regionu Leningradu oraz specjalnie
chronionych obszarów w Europie

Ochrona miejsc odpoczynku ptaków brodzących i przelotów między Morzem Białym
i Morzem Bałtyckim
Do gatunków ptaków, których wylęg odbywa się w Obszarze Chronionym Prigranicznyj należy
nur czarnoszyi (G. arctica), bernikla białolica (B. leucopsis), łabędź niemy (C. olor), uhla
(M. deglandi) i bielik (H. albicilla). Foki szare (H. grypus) i nerpy (P. hispida) są również pod
ochroną w tym regionie.
Trasa rurociągu mija rezerwat chroniony Prigranicznyj w odległości około 7 km w najbliższym
punkcie.
Obszar Chroniony Wyspy Bieriozowyje/Obszar Ramsar
Sanktuarium Wyspy Bieriozowyje jest archipelagiem o powierzchni około 12 tys. hektarów,
składającym się z dużej liczby wysp i przyległych obszarów wodnych w Zatoce Fińskiej. Obszar
ten jest również wyznaczonym Obszarem Ramsar i leży około 15 kilometrów na wschód od
trasy rurociągu. Linia brzegowa wysp jest postrzępiona, jest tam wiele zatoczek, kanałów i
płycizn. Wyspy Bieriozowyje są chronione w związku z ich botanicznym znaczeniem (roślinność
na wyspach zdominowana jest przez sosny, lecz jest tam również wiele rzadkich gatunków
roślin) oraz ponieważ płycizny, zatoki i cieśniny między wyspami służą jako ważne tereny
lęgowe i stacjonowania dla ptactwa wodnego podczas migracji wiosennej. Do obecnych tam
gatunków można zaliczyć nurki (Gaviidae), perkozy (Podecepedidae), łabędzie (Cygnus spp.),
gęsi (Anser, Branta spp.), kaczki pływające (Anatini) kaczki nurkujące (Aythya, Somateria et al.),
Charadriidae, mewy (Laridae) oraz rybitwy (Sterninae).
Ponadto obszar na południe i zachód od Wysp Bieriozowyje służy jako tereny lęgowe dla nerpy
(Pusa hispida) w stopniu zależnym od granicy lodu, zwykle wynoszącym od 6 do 10 kilometrów
na południe od wyspy Bolszoj Bieriozowyj. Wyspy Bieriozowyje są również obszarami tarła i
lęgu ryb, w tym dla ważnych gospodarczo gatunków, jak śledź bałtycki (Clupea harengus
membras) (patrz część 8.5.4).
POL
601
Ramka 8.10 Wartości/wrażliwości obszarów ochrony przyrody w podregionie
ekologicznym ESR I
Różne kryteria służą do określenia wartości/wrażliwości zasobu lub przedmiotu
oddziaływania, między innymi odporność na zmiany, zdolność do adaptacji i rzadkość
występowania (patrz część 7.5). Poniższa macierz przedstawia wartość/wrażliwość
przypisaną do obszarów ochrony przyrody w obrębie ESR I z uwzględnieniem zmian
sezonowych.
Obszary ochrony
przyrody
Sty
Lut
Mar
Kwi
Maj
Cze
Lip
Sie
Wrz
Paź
Lis
Gru
Duża
Duża
Duża
Duża
Duża
Duża
Duża
Duża
Duża
Duża
Duża
Duża
Komentarz:
8.8

W wyniku wyznaczenia obszarów ochrony przyrody wraz ze stworzeniem pewnego
typu ochrony prawnej dla nich, obszary te wymagają specjalnej uwagi, w sytuacji, gdy
istnieje prawdopodobieństwo, iż projekt naruszy taki obszar.

Należy zrozumieć, że zwykłe oznaczenie obszaru jako obszaru Natura 2000, rezerwatu
biosfery lub obszaru RAMSAR, nie oznacza, że w jego granicach nie można planować
działań. Zależy to od aktualnie ustanowionego planu zarządzania , które będzie się
różnić dla obszarów oraz od tego, czy działania stanowią poważne zagrożenia dla
gatunków lub rodzajów siedlisk, dla których obszar został wyznaczony jako obszar
Natura 2000, rezerwat biosfery czy obszar RAMSAR.

Aby odzwierciedlić ten wyjątkowy stan, wszystkie obszary ochrony przyrody uznaje się
za obszary o dużej wartości/wrażliwości.
Podregion ekologiczny II — Zatoka Fińska
Korytarz rurociągu w podregionie ESR II biegnie na południowy zachód z płytszych wód ESR I
i rozciąga się przez Zatokę Fińską do PK 316, gdzie wkracza do Północnego Bałtyku
Właściwego. Zatoka Fińska przechodzi okresy obecności tlenu i niedotlenienia. W okresie
niedotlenienia ESR II wykazuje ogólne charakterystyki podregionu ESR III. Kontekst
geograficzny korytarza rurociągu w podregionie ESR II przedstawia Rysunek 8.31.
POL
Rys. 8.31
602
ESR II – Zatoka Fińska
POL
603
8.8.1
Słup wody w podregionie ESR II
Zasolenie
Zasolenie w podregionie ESR II rośnie ze wschodu na zachód w Zatoce Fińskiej. Zasolenie
powierzchniowe waha się od 5 ppt do 7 ppt w zachodniej części Zatoki Fińskiej oraz od 0 ppt do
3 ppt w części wschodniej. Zasolenie dna w zachodniej części Zatoki Fińskiej wynosi zwykle od
8 ppt do 9 ppt.
W zachodniej Zatoce Fińskiej przez większość roku na głębokości od około 60 do 70 metrów
istnieje haloklina(1). Obecność halokliny zapobiega pionowemu mieszaniu się wody aż do dna.
Idąc na wschód, różnica między zasoleniem powierzchni i dna maleje. Wpływ napływów
rzecznych widoczny jest zarówno w postaci wahań długoterminowych jak i sezonowych wahań
zasolenia. Funkcja ta jest typowa dla całej Zatoki Fińskiej, gdzie zasolenie wykazuje szerokie
wahania sezonowe (2). Wiosną i latem gradienty zasolenia pionowego są widoczne we
wschodniej Zatoce Fińskiej, przy czym zasolenie rośnie od około 1 ppt na powierzchni do 4 ppt
na głębokości 20 metrów(3).
Temperatura wody
Roczna zmienność temperatury wody powierzchniowej we Zatoce Fińskiej zasadniczo
powiązana jest z temperaturą powietrza, co jest typowe na umiarkowanych szerokościach
geograficznych.
Monitoring wykazał, że od stycznia do marca Zatoka Fińska jest niemal całkowicie pokryta
lodem, a temperatura wody w jej wschodniej części zbliżona jest do 0°°С. Najniższa średnia
miesięczna temperatura wody powierzchniowej występuje w lutym i marcu. Po roztopieniu się
lodu w Zatoce Fińskiej w kwietniu i maju, woda powierzchniowa zaczyna się szybko nagrzewać.
Prawie wszystkie stacje przybrzeżne we wschodniej części zatoki rejestrują zmianę temperatury
wody od średnio 2°С w kwietniu do 10°С w maju. Woda we wschodniej części Zatoki Fińskiej
nagrzewa się do końca lipca i początku sierpnia, kiedy średnia miesięczna temperatura wody
powierzchniowej osiąga maksymalny poziom 18–20°С. Na jesieni temperatura wody
powierzchniowej zaczyna spadać. W stacjach przybrzeżnych we wschodniej części Zatoki
Fińskiej średnia temperatura wody wynosi pomiędzy 5 a 10°С.
(1)
Olsonen R. 2006. FIMR monitoring of the Baltic Sea environment. Report Series of the Finnish Institute of Marine
Research, nr 59. FIMR, Helsinki..
(2)
Alenius et al. 1998. The physical oceanography of the Gulf of Finland: a review. Boreal Env. Res. 3: 97–125.
(3)
PeterGaz. 2006. The North European Gas Pipeline Project. Offshore Sections (The Baltic Sea). Cz. 2, ks. 1. Cz. 1.
Etap 2. Environmental Survey. Końcowy raport techniczny. Tekst raportu. Russian EEZ and territorial waters.
PeterGaz, Moskwa, Rosja.
POL
604
Kiedy temperatury powierzchni stają się wyższe niż maksymalna temperatura gęstości,
w Zatoce Fińskiej zaczyna się formować sezonowa termoklina, za wyjątkiem Zatoki Newskiej,
gdzie mieszanie zachowuje pionową jednorodność masy wody.
Temperatura wody, podobnie jak zasolenie, podlega w Zatoce Fińskiej dość istotnym zmianom
krótkoterminowym (patrz Rysunek 8.12). Jednym z powodów tej zmienności jest upwelling
przybrzeżny, odgrywający ważną rolę w formacji struktury termohalicznej wód przybrzeżnych.
Gradient temperatury na powierzchni morza wynosi 0,5–1,0°С/kilometr (niekiedy 4°С/kilometr),
natomiast spadek temperatury między wodami upwellingu a otwartą Zatoką Fińską wynosi od 2
do 10°С(1). Średni czas trwania upwellingu przybrzeżnego w niektórych miesiącach wynosi 1–10
dni, w większości przypadków 1–4 dni. Po zmianie pogody wyjściowy rozkład temperatur wody
wzdłuż wybrzeża przywracany jest w ciągu ok. 2–3 dni. Upwelling trwający mniej niż kilka dni
występuje, kiedy termoklina znajduje się niezbyt daleko od powierzchni zatoki, a kierunek wiatru
ulega gwałtownej zmianie. W takich przypadkach upwelling ma znacznie mniejszy zasięg,
powoduje jednak znacznie ostrzejsze kontrasty temperaturowe.
Tlen
Po wytworzeniu się halokliny w pobliżu dna dochodzi do regularnego zaniku tlenu. Załamanie
się stratyfikacji powoduje szybką poprawę warunków tlenowych na dnie. W zamkniętych
zatokach przybrzeżnych wzdłuż północnego i południowego brzegu, silne osadzanie się resztek
organicznych wraz z kwitnieniem glonów i ograniczoną wymianą wody z otwartym morzem
regularnie prowadzi do uzyskiwania słabych warunków tlenowych (O2).
Warunki tlenowe w głębszych wodach Zatoki Fińskiej są kontrolowane przez napływ ulegającej
rozkładowi materii organicznej oraz rozkład i przenoszenie wód spod stałej halokliny do Zatoki
Fińskiej(2)
Mapa WA-12 przedstawia poziomy tlenu i siarkowodoru (H2S) w wodzie przydennej od maja
2002 do 2005 roku, na podstawie danych ICES/Helcom. Stężenia rozpuszczonego tlenu i H2S
mierzone w Zatoce Fińskiej w 2006 i 2007 roku. (Rysunek 8.32) także wskazują na niedobory
tlenu w głębszym, środkowym korycie zatoki. Pomiary z 2007 roku. świadczą jednak o
wyraźnym wzroście stężenia tlenu i spadku stężenia siarkowodoru w porównaniu z wielkościami
z roku poprzedniego.
(1)
PeterGaz. 2006. Nord Stream Offshore Gas Pipeline Project (Russian Sector), t. 8, ks. 1, Offshore Section, cz. 1,
Environmental Impact Assessment, OOO PETERGAZ, dok. nr 36/07-01-ТEO-OOS-0801(1)-S3.
NORD STREAM AG, dokument nr G-PE-LFR-EIA-101-08010100-03. PeterGaz, Moskwa, Rosja.
(2)
Raateoja, M. et al. 2005. Recent Changes in Trophic State of the Baltic Sea along SW Coast of Finland. AMBIO.
T. 34 (3): 188-191.
POL
605
Rys. 8.32
Stężenia tlenu i siarkowodoru w wodach przydennych Zatoki Fińskiej
(2006/2007)(1)
Składniki pokarmowe
W roku 2000 całkowity zarejestrowany napływ azotu do Zatoki Fińskiej wynosił ok. 130 tys. ton
(całkowity napływ do Morza Bałtyckiego wynosił ponad 1009 tys. ton)(2). Mimo zmniejszenia się
poziomu zewnętrznego napływu fosforu i azotu do Zatoki Fińskiej ich stężenia nie spadły,
a wręcz przeciwnie: od lat 80-tych głównie rosły. Wynika to prawdopodobnie głównie z dużych
obciążeń wewnętrznych będących skutkiem małych ilości tlenu w wodach znajdujących się
blisko dna(3)
Mapa WA-13 przedstawia całkowitą zawartość azotu od 1 do 5 m poniżej powierzchni wody
w wybranych stacjach monitorowania HELCOM (lato/zima, 2000–2005). Stacja „1a” mieści się
obszarze ESR II. Letnie poziomy łącznego azotu zwiększyły się ogólnie w latach 2000-2005,
osiągając szczytową wartość 0,44 mg/l w 2004 roku (czerwiec, lipiec i sierpień). Tylko
(1)
Fiński Instytut Badań Morza (FIMR). Portal Morza Bałtyckiego Fińskiego Instytutu Badań Morskich.
http://www.fimr.fi/fi/itamerikanta (data uzyskania: 21.10.2007).
(2)
Komisja Helsińska. 2005. Nutrient Pollution to the Baltic Sea in 2000. Baltic Sea Environment Proceedings, nr
100, HELCOM, Helsinki, Finland.
(3)
Fiński Instytut Badań Morza (FIMR). 2007. Monitoring of the Baltic Sea Environment. Annual Report 2006, Finnish
Institute of Marine Research.
POL
606
pojedyncze dane zapisano dla poziomu zimowego łącznego azotu i wynoszą one około 0,15
mg/l w 2005 roku.
Mapa WA-14 przedstawia całkowitą zawartość fosforu 1–5 m poniżej powierzchni wody
w wybranych stacjach monitorowania HELCOM (lato/zima, 2000–2005). Poziomy łącznego
fosforu dla okresu lata znów zwiększyły się w tym okresie, osiągając szczytową wartość 0,046
mg/l w 2004 roku (czerwiec, lipiec i sierpień). Tylko pojedyncze dane zapisano dla zimowego
poziomu łącznego fosforu i wynosiły one około 0,03 mg/l w 2005. We wschodniej części Zatoki
Fińskiej zaobserwowano stałe najwyższe letnie poziomy całkowitego fosforu dla Morza
Bałtyckiego.
Procesy określające stężenia składników pokarmowych w Bałtyku omówiono w części 8.5.3.
Metale
Następujące maksymalne stężenia metali ciężkich zostały zanotowane podczas badania
PeterGaz 2006(1) w przydennej warstwie wschodniej części ESR II:

Mangan (0,0056 mg/l), nikiel (0,0026 mg/l), kadm (0,00022 mg/l) i arsen odnotowano na
zachód od Wyspy Sommers

Cynk (0,0062 mg/l), kobalt (0,0004 mg/l) i chrom (0,00082 mg/l ) na wschód od wyspy
Gogland

Miedź (0,0034 mg/l) i rtęć (0,000029 mg/l) na zachód od wyspy Gogland

Cyna (0,00057 mg/l) i molibden (0,0013 mg/l ) na północny-wschód od wyspy Sommers

Żelazo (0,0103 mg/l) w pobliżu wyspy Gogland

Ołów (0,0028 mg/l) na południe od wyspy Bolszoj Fiskar
Zanieczyszczenia organiczne
Stężenia łączne węglowodorów były nieco wyższe w Zatoce Fińskiej niż w wodach przyległych.
Stężenia fenoli wykraczające poza rosyjską normę dla łowisk (0,001 mg/l) zaobserwowano na
wschód od wyspy Sommers i na wschodnim skraju podregionu ESR II.
Średnie stężenia grupy pestycydów HCCH w wodach przydennych wynosiły 0,06 ng/l,
a maksymalny poziom 0,3 ng/l odkryto w wodach na wschód od wyspy Gogland. Średnie
(1)
PeterGaz. 2006. Nord Stream Offshore Gas Pipeline Project (Russian Sector), t. 8, ks. 1, Offshore Section, cz. 1,
Environmental Impact Assessment, PeterGaz, dok. nr 36/07-01-ТEO-OOS-0801(1)-S3, NORD STREAM AG, dok.
nr G-PE-LFR-EIA-101-08010100-03.
POL
607
stężenie DAT wynosiło 0,43 ng/l, a maksymalne 1,13 ng/l zaobserwowano na południe od
wyspy Mały Fiskar.
Ramka 8.11 Wartości/wrażliwości słupa wody w podregionie ekologicznym ESR II
Różne kryteria służą do określenia wartości/wrażliwości zasobu lub przedmiotu
oddziaływania, między innymi odporność na zmiany, zdolność do adaptacji i rzadkość
występowania (patrz część 7.5). Poniższa macierz przedstawia wartość/wrażliwość
przypisaną do każdego zasobu lub przedmiotu oddziaływania słupa wody, w obrębie ESR II
z uwzględnieniem zmian sezonowych.
Sty
Lut
Mar
Kwi
Maj
Cze
Lip
Sie
Wrz
Paź
Lis
Gru
Zasolenie
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Temperatura wody
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Tlen
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Składniki pokarmowe
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Metale
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Zanieczyszczenia
organiczne
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Słup wody
Komentarz:

8.8.2
Wszystkie parametry słupa wody w ESR II mają niską wartość wrażliwości przedmiotu
oddziaływania w ciągu roku. Należy stwierdzić, że zjawiska te nie poddają się
zmianom, wykraczającym poza naturalne zróżnicowania występujące na przestrzeni
roku lub sezonu. Warunki pogodowe i lodowe różnią się znacznie w ciągu roku, co
sprawia, że charakterystyki słupa wody są również podatne na zmiany w kontekście
działań związanych z projektem.
Dno morskie w podregionie ESR II
Gromadzenie danych
Pochodzenie danych wykorzystanych do określenia warunków dna morskiego w podregionie
ESR II podsumowano w części 9.4.7.
Struktura i procesy dna morskiego
W Zatoce Fińskiej osady składają się głównie z miękkich mułków (patrz mapa GE-2) i osadów
piaskowych (patrz mapa GE-2). Pod nimi znajduje się prekambryjskie podłoże krystaliczne
POL
608
(patrz mapa GE-1). Możliwe są procesy sedymentacji i ponownego osiadania w tym ESR (patrz
mapa GE-3).
Zanieczyszczenia
Metale śladowe i składniki pokarmowe
Dane dotyczące zarówno zanieczyszczeń organicznych i nieorganicznych w podregionie ESR II,
zgromadzone podczas badań SGU w 2007 roku, prezentuje Tabela 8.18. Lokalizacje stacji
poboru próbek osadu w ESR II zostały przedstawione na mapie GE-30c.
POL
POL
0,02
-
5,6
0,02
4,6
0,01
0,001
Cd
Cr
Cu
Hg
Ni
Pb
Zn
(mg/kg)
MAKS.
0,027
121
-
23,3
1,2
0,001
0,05
0,01
0,01
429
71
66
0,15
4100
-
4,35
21,4
30,37
37,34
0,04
141,1
-
0,77
9,37
0,0085
2,82
-
0,54*
0,29
0,001
0,0024
0,0012
0,0012
157,72
(mg/kg)
Średnia
(mg/kg)
278
39,1
50
0,08
96
-
1,88
16,5
0,021
0,012
-
0,0023
0,64
0,001
0,003
0,001
0,001
90 percentyl
Sveriges Geologiska Undersökning (SGU). 2007. Dane z badania terenowego.
0,001
MBT
(1)
0,005
-
DBT
0,001
ΣPCB9
0,001
HCH
ΣPCB7
0,001
DDT
0,01
0,001
HCB
ΣWWA16
0,001
CH całk.
Zanieczyszczenia organiczne
0.01
(mg/kg)
GO)
MIN. (powyżej
As
Metale
Parametr
GO
LP >
43
43
-
43
43
43
43
43
43
43
43
43
43
43
-
43
43
próbek
Liczba
43
43
-
43
43
43
43
43
43
43
43
43
43
43
-
43
43
0.1–1
1–10
-
-
-
0,001–0,01
-
-
-
-
-
50–500
5–50
5–50
0,05–0,5
5–50
10–100
(mg/kg)
EAC OSPAR
TEL
0,7
7,2
-
-
-
0,022
-
-
0,0012
-
-
124
30,2
15,9
0,13
18,7
52,3
(mg/kg)
PEL
-
-
-
0,189
-
-
0,0048
-
-
271
112
42,8
0,70
108
160
4,2
41,6
Wytyczne kanadyjskie
Tabela 8.18 Dane dotyczące zanieczyszczeń i składników pokarmowych w osadach w podregionie ESR II(1)
(mg/kg)
(szwedzka)
15–150
70–300
0,2–1
10-80
609
-
-
-
0–0,025
-
-
0–0,02
0–0,0025
-
85–650
30–120
30–130
0,04–0,6
EQC, klasa 2
MIN. (powyżej
Średnia
90 percentyl
LP >
Liczba
EAC OSPAR
Wytyczne kanadyjskie
(szwedzka)
EQC, klasa 2
-
MAKS.
(mg/kg)
-
-
próbek
-
-
-
GO
-
-
-
(mg/kg)
43
-
-
-
-
Parametr
GO)
(mg/kg)
43
43
-
-
-
(mg/kg)
0,057
43
43
-
-
(mg/kg)
0,023
0,005
43
43
-
(mg/kg)
0,096
0,0049
96000
43
43
PEL
0,001
0,005
45102
9100
43
TEL
0,001
130000
5018
1700
(mg/kg)
TBT
0,001
13000
1150
0,000005–
TPT
350
1900
C org.
0,00005
N
0,01
Inne zanieczyszczenia
P
—: brak danych/badań
Wszystkie stężenia odnoszą się do masy suchej
GO = Granica oznaczalności
N>GO: liczba próbek z poziomami powyżej GO
Kryteria jakości omówiono szczegółowo w Ramce 8.2.
Informacje dotyczące odpowiedniego badania prezentuje Tabela 8.7
* Ta wartość została uznana za niespójną z badaniami przeprowadzonymi w Szwecji, a różnica może być przypisywana maksymalnej wartości odbiegającej.
610
POL
611
Metale

Wysokie stężenia miedzi obserwowane są w Zatoce Fińskiej. Stężenia miedzi
przekraczające granicę oznaczalności wynoszą 50,0–148,0 mg/kg s.m., przy czym skrajną
wartość odbiegającą uzyskano podczas analizy próbki osadów ze stacji RD7C — wynosiła
ona 4 100 mg/kg s.m. (patrz mapa GE-30c)

Relatywnie wysokie stężenia niklu zaobserwowano blisko potencjalnych źródeł w Zatoce
Fińskiej oraz w bardziej odległych częściach. Sugeruje to efektywny transport wokół Morza
Bałtyckiego
Zanieczyszczenia organiczne
HCB spotyka się w najwyższych stężeniach w osadach korytarza rurociągu w Zatoce Fińskiej,
aczkolwiek zakres wartości EQC dla klasy 2 w klasyfikacji szwedzkiej został przekroczony tylko
w przypadku jednej próbki.
Średnie stężenie ΣPCB7 w danych z 2007 roku jest wielkością wykraczającą ponad górny EAC
OSPAR i kanadyjski PEL. Dane te są zniekształcone przez znaczną wartość odstającą
23,3 mg/kg DM, a 90 percentyl (0,0023 mg/kg DM) znajduje się poniżej osadów OSPAR
górnego EAC dla PCB, a rząd wielkości poniżej TEL.
Stężenia TBT są powyżej niższych wartości EAC OSPAR o kilka rzędów wielkości w całym
podregionie ESR II.
Składniki pokarmowe
Stężenia azotu, fosforu i węgla organicznego w osadach są bardzo zmienne w ESR II,
w zakresie kilku rzędów wielkości. Średnia zawartość materii organicznej jest relatywnie
wysoka. Powtarzające się kwitnienia fitoplanktonu oraz rzeki są głównymi źródłami dużych ilości
materii organicznej w Zatoce Fińskiej, czego rezultatem jest wysoce zmienna dystrybucja
składników pokarmowych.
POL
612
Ramka 8.12 Wartości/wrażliwości dna morskiego w podregionie ekologicznym ESR II
Różne kryteria służą do określenia wartości/wrażliwości zasobu lub przedmiotu
oddziaływania, między innymi odporność na zmiany, zdolność do adaptacji i rzadkość
występowania (patrz część 7.5). Poniższa macierz przedstawia wartość/wrażliwość
przypisaną do każdego zasobu lub przedmiotu oddziaływania znajdującego się na dnie
morskim w obrębie ESR II z uwzględnieniem zmian sezonowych.
Sty
Lut
Mar
Kwi
Maj
Cze
Lip
Sie
Wrz
Paź
Lis
Gru
Struktura i procesy dna
morskiego
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Zanieczyszczenia
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Dno morskie
Komentarz:
8.8.3

Struktura i procesy dna morskiego. W płytkich częściach Zatoki Fińskiej na głębokości
ponad 15 metrów, całkowity skład osadów jest naturalnie zmieniany przez częste
sztormy występujące w ciągu roku. Żłobienie lodu wpływa na osady w zatokach
przybrzeżnych. Głębsze części dna morskiego, choć rzadko niszczone przez sztormy,
składają się głównie z nieskonsolidowanego mułu i piasków z zachodzących okresowo
kwitnień oraz z napływów z rzek. W skali szerszego ekosystemu procesy
geomorfologiczne kształtujące dno morskie są odporne na zmiany wykraczające poza
naturalną zmienność

Zanieczyszczenia. Poziom zanieczyszczeń osadów zaobserwowany w Zatoce Fińskiej
odzwierciedla wiele lat wpływów antropogenicznych, w tym duże napływy
zanieczyszczeń z ujścia rzeki Newy. Poziomy zanieczyszczeń odzwierciedlają również
ogólny skład osadów, jako że wiele zanieczyszczeń jest trwale związanych z osadem.
W kontekście rozważanych działań związanych z projektem, poziomy zanieczyszczeń
nie są narażone na zmiany w stopniu większym, niż wynikałoby to z funkcjonowania
szerszych ekosystemów
Plankton w podregionie ESR II
Fitoplankton
Fotosyntetyczny fitoplankton wymaga światła i w związku z tym jest ograniczony do strefy
eufotycznej, gdzie dostęp do światła nie jest ograniczony. W ESR II znajduje się ona w obrębie
masy wody powierzchniowej, nad stałą halokliną. Wiosenny zakwit fitoplanktonu w dużej części
podregionu ESR II powodowany jest większym naświetleniem i wzrostem temperatury. Zakwit
obejmuje fazę wstępną (małe wiciowce), po której następuje masowy zakwit okrzemek
POL
613
i bruzdnic. Intensywność wiosennego zakwitu odzwierciedla wielkość zasobów składników
pokarmowych w wodzie. Jak zaznaczono w części 8.5, po pewnym czasie utrzymywania się
zakwitu wyczerpuje się azot rozpuszczony w wodach powierzchniowych i biomasa glonów ulega
znacznemu zmniejszeniu.
W Morzu Bałtyckim znanych jest ok. 2 tys. gatunków glonów, aczkolwiek w całym morzu zbiór
gatunków dominujących jest względnie jednolity(1). Wczesny zakwit zdominowany jest zwykle
przez okrzemki takie jak Achathes, Skeletonema, Thalassosira i Chaetoceros, po których na
pierwszy plan wysuwają się bruzdnice, w tym Peridiniella i Wolosynskia(2).
Zakwity w podregionie ESR II różnią się lokalnie, zależnie od miejscowych temperatur,
nasłonecznienia i dostępności składników pokarmowych. Rysunek 8.33 przedstawia
intensywność zakwitów w jednej części podregionu ESR II i częściach podregionu ESR III,
obliczoną jako względny wskaźnik ustalony na podstawie stężenia chlorofilu a (chl-a) i czasu
trwania zakwitu.
Rys. 8.33
(1)
Zakwity fitoplanktonu w zachodniej części Zatoki Fińskiej, ESR II (i ESR III)(3)
Kononen, K. 2001. Eutrophication, harmful algal blooms and species diversity in phytoplankton communities.
Examples from the Baltic Sea, Ambio 30 (4). S. 184-189.
(2)
Fleming-Lehtinen, V., Hällfors.S. i Kaitala, S. Phytoplankton biomass and species succession in the Gulf of
Finland,
Northern
Baltic
Proper
and
Southern
Baltic
http://www.helcom.fi/environment2/ifs/en_GB/cover/ (data uzyskania: 26.8.2008).
(3)
POL
Komisja Helsińska. Indicator Fact Sheets 2006.
Sea
in
2007.
614
Wiosenne zakwity zaczynają się w Bałtyku Właściwym. Po zakwitach wiosennych, w czerwcu
następuje minimum letnie. W okresie tym plankton zdominowany jest przez drobne wiciowce
z rodzajów takich jak Heterocaspa i Chrysochromulina. W lipcu i sierpniu w wielu miejscach
w podregionie ESR II mają miejsce powtarzające się zakwity sinic. Ponieważ niektóre z sinic
(Nodularia spumigena, Aphanizomenon flosaquae i Anabaena spp.) są w stanie wiązać azot
atmosferyczny w swoich komórkach, mogą rosnąć nawet po wyczerpaniu azotu w wodzie.
Sinice te utrzymują się na wodzie i mogą przez kilka tygodni tworzyć na powierzchni widoczne,
rozległe zbiorowiska. Są one uciążliwe dla użytkowników wód, a jedna z sinic tworzących
zakwity, N. spumigena, jest toksyczna i wydziela hepatotoksyczną nodularynę.
Wiosną i latem w podregionie ESR II zarejestrowano stężenia chlorofilu a, przekraczające
20 mg\m³, co wskazuje na zakwity fitoplanktonu. Z dostępnych danych wynika, że w latach
1992–2007 nie występowała istotna tendencja wzrostowa pod względem zakwitów w Zatoce
Fińskiej(1).
Zooplankton
Zooplankton Zatoki Fińskiej zdominowany jest przez drobne skorupiaki, przy czym
najważniejszymi grupami są widłonogi (na przykład Acartia i Temora spp.) oraz wioślarki
(na przykład Evadne nordmanii). Występuje także komponent sezonowy, obejmujący larwy
osiadłego makrobentosu i ryb. Jest to jednak zespół inny niż ten, który występuje w Bałtyku
Właściwym.
Dostępne dane dotyczące biomasy nie wskazują żadnych istotnych tendencji dla lat 1979-2005,
w ostatnim okresie zaobserwowano jednak zmiany w odniesieniu do niektórych większych
gatunków. Zmniejszyła się np. liczba widłonoga Pseudocalanus acuspes. Najbardziej widoczna
jest zmiana odsetka większych okazów zooplanktonu. Biomasa zooplanktonu jest wprawdzie
wysoka, odsetek dużego zooplanktonu jest jednak niski. Zbiega się to z okresami mniejszego
zasolenia, będącego najważniejszym czynnikiem regulującym skład gatunkowy i liczebność
zooplanktonu w Zatoce Fińskiej. Innymi czynnikami o bezpośrednim i pośrednim wpływie
regulującym jest aktywność ryb drapieżnych(2) i eutrofizacja.
(1)
Fleming-Lehtinen, V., Hällfors.S. i Kaitala, S. Phytoplankton biomass and species succession in the Gulf of
Finland,
Northern
Baltic
Proper
and
Southern
Baltic
Sea
in
2007.
http://www.helcom.fi/environment2/ifs/en_GB/cover/ (data uzyskania: 26.8.2008).
(2)
Kornilovs, G. Sidrevics, L. i Dippner, J.W. 2001. Fish and zooplankton interaction in the Central Baltic Sea. ICES
J. Mar. Sci. 58 579-588.
POL
615
Ramka 8.13 Wartości/wrażliwości planktonu w podregionie ekologicznym ESR II
Różne kryteria służą do określenia wartości/wrażliwości zasobu lub przedmiotu
oddziaływania, między innymi odporność na zmiany, zdolność do adaptacji i rzadkość
występowania (patrz część 7.5). Poniższa macierz przedstawia wartość/wrażliwość
przypisaną do planktonu w obrębie ESR II z uwzględnieniem zmian sezonowych.
Sty
Lut
Mar
Kwi
Maj
Cze
Lip
Sie
Wrz
Paź
Lis
Gru
Fitoplankton
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Zooplankton
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Plankton
Komentarz:

8.8.4
Plankton jest zwykle bardzo liczny w słupie wody. Jego skład różni się w zależności od
pory roku, częściowo opierając się na dostępności składników pokarmowych i
gatunków żeru, jak również na cyklu życia różnych gatunków. Plankton można uznać
za niepodatny na lokalne oddziaływanie ze strony dna morskiego, w związku z dużą
liczbą potomstwa organizmów morskich i charakterystykami rozproszenia na dużą
skalę.
Bentos w podregionie ESR II
Makrofity
W Zatoce Fińskiej, znanych są 93 gatunki makrofitów bentonicznych(1). W archipelagu
zewnętrznym we wschodniej części Zatoki Fińskiej górna strefa glonów nitkowatych
zdominowana jest przez gałęzatkę kłębiastą (Cladophora glomerata), strefa pośrednia
(głębokości od 1 do 5 m) przez morszczyn pęcherzykowaty (F. vesiculosus), a głębokowodna
strefa glonów nitkowatych przez gałęzatkę (Cladophora rupestris)(2).
U ujścia Zatoki Fińskiej i w jej części środkowej glony spotyka się na maksymalnych
głębokościach wynoszących, odpowiednio, 18–20 metrów i 10–15 metrów, co oznacza, że nie
występują one w bezpośredniej bliskości proponowanej trasy rurociągu, lecz w odległości ok.
(1)
Nielsen, R., Kristiansen, A., Mathiesen, L. i Mathiesen, H. 1995. Distributional index of the benthic macroalgae of
the Baltic area. Acta Botanica Fennica Ch. 155.
(2)
Komisja Helsińska. Baltic Marine Environment Protection Commission. 2002. Environment of the Baltic Sea Area
1994-1998. Helsinki. Baltic Sea Environment Proceedings, nr 82 B.
POL
616
30 kilometrów. Dla porównania, glony na wschodnich krańcach Zatoki Fińskiej występują na
głębokościach jedynie do 6 metrów, dlatego też należą do podregionu ESR I.
W niektórych miejscach blisko wybrzeża Finlandii kolonie morszczynu rozwijają się dziś
intensywnie na głębokościach do 5 m. W wodach przybrzeżnych pojedyncze rośliny można
znaleźć na głębokości 6–7 m. Do początku lat 70. XX w. rozwój pojedynczych roślin
obserwowano na głębokości ok. 10 m(1). W wewnętrznych częściach Zatoki Fińskiej zasolenie
jest zbyt niskie (< 3 psu), aby mogły tu rosnąć duże glony morskie, dlatego też F. vesiculosus
nie występuje. Na piaszczystych/mulistych podłożach płytkich akwenów wzdłuż wybrzeża
występują rośliny słodkowodne, takie jak trzciny (Phragmites spp.). Proponowana trasa
rurociągu biegnie w odległości ok. 30 km od tych przybrzeżnych zespołów makrofitów.
Pod koniec lat 80. XX w. w podregionie ESR II pospolity był luźno rosnący gatunek zielenicy —
taśma (Enteromorpha spp.). Na rozległych obszarach taśma Enteromorpha została jednak
niemal w całości wyparta przez gałęzatkę kłębiastą (C. glomerata). Glony w tej części Zatoki
Fińskiej występują jedynie na głębokości do 6 m. W wewnętrznych częściach zatoki, w których
zasolenie spada poniżej 3 psu, morszczyn pęcherzykowaty (F. vesiculosus) nie występuje.
Jednak w innych obszarach ESR II liczebność morszczynu pęcherzykowatego (F. vesiculosus)
uległa zmniejszeniu pod koniec lat 70. XX w., a następnie ponownie wzrosła pod koniec lat 80.
i na początku lat 90. Na piaszczystych/mulistych podłożach wzdłuż wybrzeża występują rośliny
słodkowodne, takie jak trzciny (Phragmites spp.).
Zoobentos
Liczne zespoły makrobentosu zarejestrowane na początku lat 90. XX w. w głębokich akwenach
środkowej części Zatoki Fińskiej uległy niemal całkowitemu wyginięciu w 1996 i 1997 roku i ze
względu na utrzymujący się niedobór tlenu poniżej stałej halokliny (patrz mapa WA-10) nie
odbudowały się dotychczas. Latem 2006 i 2007 roku w dużej części Morza Bałtyckiego stężenia
tlenu uległy zmniejszeniu (2), czego skutkiem była duża śmiertelność bentosu w podregionie
ESR II.
Jak podano w części 8.6.3, rosyjskie badania zoobentosu dennego dla wschodniej części
ESR II przeprowadzono w latach 2005 i 2006 (patrz Rysunek 8.26). W październiku 2005
zbadano 19 stacji (G1-G19) (w ESR I i II). W czerwcu i sierpniu 2006 roku ponownie
przeprowadzono badania w tych samych, a także w siedmiu dodatkowych stacjach. Spośród
tych stacji, G5–G10, G16A, G18A i G21–G26 mieszczą się w podregionie ESR II. Tabela 8.19
zawiera zestawienie stacji objętych badaniem w podregionie ESR II.
(1)
Komisja Helsińska. 2002. Op.cit.
(2)
Feistel, R. Nausch, G. i Hagen, E. Water exchange between the Baltic Sea and the North Sea, and conditions in
the deep basins. HELCOM Indicator Fact Sheets 2007. http://www.helcom.fi/environment2/ifs/en_GB/cover (data
uzyskania: 17.9.2008).
POL
617
Tabela 8.19 Zestawienie stacji poboru próbek zoobentosu na wodach rosyjskich
Pozycja
Październik 2005
Czerwiec 2006
Sierpień 2006
Łączna liczba stacji
19
poboru próbek podczas
rosyjskich badań
bentosu
26
26
Nazwy stacji
G1–G19
G1–G26
G1–G26
Stacje w podregionie
ESR II
G 5-10, G16A
i G18A
G 5-10, G16A, G18A i G 5-10, G16A, G18A i
G20-G26
G20-G26
W każdej stacji w korytarzu rurociągu pobrano podczas badania trzy próbki, na linii środkowej
proponowanej trasy oraz 300 metrów pod kątem prostym na północ i południe od jej
proponowanego przebiegu.
Zespoły zoobentosu w tych stacjach zdominowane były przez skąposzczety, których liczebność
w niektórych stacjach była wysoka, natomiast drugim co do liczebności taksonem były
skorupiaki, obecne w większości stacji podczas wszystkich badań. Średnia całkowita liczebność
wynosiła 0–3060 osobników na m2. Podczas badań w 2005 roku w wielu stacjach poboru
próbek we wschodniej części podregionu ESR II zoobentos był nieobecny (patrz mapa BE 08b).
Biomasa wynosiła 0–21,5 g/m3, a grupami dominującymi były mięczaki i skorupiaki. Liczebność
i biomasa w całym obszarze objętym badaniem były jednak, ogólnie rzecz biorąc, bardzo niskie
w porównaniu z wielkościami w podregionie ESR I. W trakcie rosyjskich badań zoobentosu
wykryto zoobentos w kilku próbkach na głębokościach pomiędzy 49 a 64 metrami.
Dalsze fińskie badania w 2007 wykazały, że małże stanowią dominującą grupę w stacjach
Zatoki Fińskiej — ich udział w całkowitej liczebności zoobentosu wynosił 50–75 procent.
W miejscach występowania zespołów zoobentosu, liczne były także wieloszczety i skorupiaki.
Największy udział w liczebności i biomasie zespołu bentosowego miały dwa gatunki: małż
rogowiec bałtycki (M. balthica) i niedawno wprowadzony wieloszczet Marenzelleria spp.
Pozostałe pospolite, ale rzadziej spotykane gatunki, to wieloszczet Bylgides sarsi, obunóg
pontoporeja czarnooka (Pontoporeia affinis) i równonóg podwój wielki (Saduria entomon).
W maju 2008 przeprowadzono dodatkowe badania wzdłuż preferowanej alternatywnej trasy
w Kalbadagrund, w Zatoce Fińskiej(1). Zoobentos był obecny we wszystkich stacjach na
alternatywnej trasie Kalbadagrund, gdzie głębokości wahały się od 46 m do 82 metrów (patrz
mapa BE-7c). Struktura fauny dennej zaobserwowana w 2008 roku była wyraźnie odmienna od
(1)
Dansk Biologisk Laboratorium. 2008. Macrozoobenthos along the South route of the Nord Stream Pipeline in the
Baltic Sea including the Kalbadagrund alternative in the Gulf of Finland. Raport końcowy, wrzesień 2008, s. 5.
POL
618
tej z roku 2007. W 2008 roku zbiorowisko zostało zdominowane przez Marenzelleria spp., który
stanowił 75 procent średniej liczebności.
W rezultacie badań pojawia się obraz, z którego wynika, że w miejscach, gdzie wzdłuż trasy
rurociągu obecny jest tlen, dno o podłożu piaszczystym jest zdominowane przez przydenne
zbiorowiska wysoce oportunistycznych gatunków wieloszczetów: rogowca bałtyckiego (Macoma
balthica) oraz obunoga Pontoporeia affinis i równonoga Saduria entomon. W warunkach
beztlenowych dno morskie jest w dużej mierze pozbawione makrozoobentosu.
POL
619
Ramka 8.14 Wartości/wrażliwości bentosu w Podregionie Ekologicznym ESR II
Różne kryteria służą do określenia wartości/wrażliwości zasobu lub przedmiotu oddziaływania, między
innymi odporność na zmiany, zdolność do adaptacji i rzadkość występowania (patrz część 7.5). W
macierzy poniżej przedstawiono wartość/wrażliwość przypisaną do bentosu w obrębie ESR II z
uwzględnieniem zmian sezonowych.
Sty
Lut
Mar
Kwi
Maj
Cze
Lip
Sie
Wrz
Paź
Lis
Gru
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Bentos
Makroglony i roślinność
wodna
Zielenice nitkowate
Krasnorosty i brunatnice
Wynurzone rośliny
naczyniowe
Zanurzone rośliny
naczyniowe
Zoobentos
Zbiorowiska na podłożu
piaszczystym
Komentarz:

W wodach płytkich blisko brzegu, zbiorowiska makroglonów są zdominowane przez zielenice
Cladophora glomerata mają niską wrażliwość w tym sensie, że żywią się w środowiskach
bogatych w składniki pokarmowe. Uważa się je za posiadające niską wrażliwość na zmiany
środowiskowe dzięki dużej liczebności i szybkiemu rozmnażaniu

Zbiorowiska krasnorostów i brunatnic, które są zdominowane przez morszczyn pęcherzykowaty
Fucus vesiculosis rosną na odkrytych i średnio odkrytych brzegach. Morszczyn pęcherzykowaty
charakteryzuje się małymi odległościami rozproszenia (średnio co kilka metrów), dlatego tak
powoli odradza się, gdy lokalnie wyginie. Choć wciąż jest popularny w basenie Zatoki Fińskiej,
HELCOM uznaje go za ważny gatunek formujący siedliska, którego populacja spada. Po
zaburzeniach siedlisko z czasem naturalnie się odbudowuje. Z tego powodu zbiorowisko
morszczynu pęcherzykowatego uznaje się za zbiorowisko o średniej wrażliwości

Zbiorowiska zanurzonych roślin naczyniowych zdominowane są przez rdestnicę grzebieniastą
oraz wynurzone rośliny naczyniowe, zdominowane przez trzcinę pospolitą i sitowia są popularne
w płytkich wodach na przeważającej części Bałtyku. Gatunki w tym zbiorowisku nie są uznawane
za wrażliwe

Zbiorowiska zoobentosu na piaszczystym dnie są rozprzestrzenione na całym obszarze. Gatunki
te są tolerancyjne dla warunków ubogich w tlen i zmian w zasoleniu. Wiele z obecnych gatunków
uznaje się za gatunki oportunistyczne, które chętnie osiedlają się w obszarach po wystąpieniu
zaburzeń. Populacje gatunków reprezentatywnych tych zbiorowisk nie zmniejszają się w ESR II,
za wyjątkiem obszarów, które stały się beztlenowe. Wrażliwość jest w konsekwencji niska
POL
620
8.8.5
Ryby w podregionie ESR II
W porównaniu do Bałtyku Właściwego, w Zatoce Fińskiej, występuje większa różnorodność
gatunków ryb. Obecnych jest tam również kilka gatunków niedużych ryb przybrzeżnych, należy
do nich miejscowy miętus (Lota lota), szczupak pospolity (Esox lucius), płoć (Rutilus rutilus),
jazgarz (Gymnocephalus cernuus) i krąp (Abramis bjoerkna). Wody przybrzeżne zamieszkują
również małe gatunki, takie jak pocierniec (Gasterosteus aculeatus, Pungitius pungitius)
i strzebla (Phoxinus phoxinus). Gatunki te zamieszkują wody o głębokości do 20 metrów
z zasoleniem do 3 psu.
W Zatoce Fińskiej śledź bałtycki (Clupea harengus membras), należy do gatunków
o największym znaczeniu gospodarczym. Śledź bałtycki jest typowym gatunkiem pelagicznym,
znany jest jednak z rozmnażania się w obszarach przybrzeżnych. Stornia i dorsz należą do
dennych gatunków ryb. Inny ważny gospodarczo gatunek, dorsz (Gadus morhua), jest
praktycznie nieobecny w Zatoce Fińskiej na skutek niskiego zasolenia po okresie wysokiej
liczebności we wczesnych latach 80-tych. Stornia (Platichtus flesus) jest powszechnym
gatunkiem w zachodniej Zatoce Fińskiej, przy czym zasolenie jest najważniejszym czynnikiem
określającym jego zakres występowania. Do diadromicznych(1) gatunków zalicza się łososia
atlantyckiego (Salmo salar), stynkę (Osmerus eperlanus) oraz minoga rzecznego (Lampetra
fluviatilis).
Łącznie podczas badań przeprowadzonych w akwenach przybrzeżnych Zatoki Fińskiej
w 1998 roku zidentyfikowano 13 gatunków ryb(2). Zagęszczenie występowania ryb jest
zasadniczo większe w akwenach przybrzeżnych. Większość gatunków pospolitych z podregionu
ESR II jest uważana przez HELCOM za niskopriorytetowe pod względem działań ochronnych.
Dwa gatunki diadromiczne są jednak chronione. Minóg rzeczny (Lampetra fluviatilis)
wymieniony jest w załącznikach II i V do Dyrektywy Siedliskowej WE oraz znajduje się, jako
gatunek o wysokim priorytecie, w księdze HELCOM gatunków zagrożonych i/lub ginących(3).
Łosoś atlantycki (Salmo salar) także wymieniony jest w załączniku II i wśród gatunków o
wysokim priorytecie dla HELCOM. Łosoś atlantycki nie jest gatunkiem pospolitym w podregionie
ESR II, może jednak przepływać tędy w drodze na tarliska (szczyt tarła przypada w czerwcu).
(1)
Ryby wędrujące z wód słodkich do słonych i vice versa.
(2)
Lappalainen et. al. op.cit.
(3)
Komisja Helsińska. 2007. HELCOM Lists of threatened and/or declining species and biotopes/habitats in the Baltic
Sea area. Baltic Sea Environmental Proceedings, nr 113.
POL
621
Ramka 8.15 Wartości/wrażliwości ryb w Podregionie Ekologicznym ESR II
Różne kryteria służą do określenia wartości/wrażliwości zasobu lub przedmiotu
oddziaływania, między innymi odporność na zmiany, zdolność do adaptacji i rzadkość
występowania (patrz część 7.5). Poniższa macierz przedstawia wartość/wrażliwość
przypisaną do gatunków ryb w obrębie ESR II z uwzględnieniem zmian sezonowych.
Sty
Lut
Mar
Kwi
Maj
Cze
Lip
Sie
Wrz
Paź
Lis
Gru
Ryby pelagiczne
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Ryby denne
Mała
Mała
Mała
Mała
Śr.
Śr.
Śr.
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Zbiorowiska ryb
słodkowodnych
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Gatunki diadromiczne
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Duża
Mała
Mała
Duża
Duża
Duża
Mała
Ryby
Komentarz:
POL

Pelagiczny śledź bałtycki oraz gatunki denne, takie jak dorsz, uznawane są za gatunki
o niskiej wrażliwości. Śledź bałtycki rozmnaża się w obszarach osłoniętych. Dorszy
raczej nie ma w Zatoce Fińskiej i tarło nie jest w związku z tym uznawane za zagrożone

Stornia, która jest rybą denną, rozmnaża się w Zatoce Fińskiej od marca do maja,
w głębszych piaskowych/mulistych dnach. Podczas okresu tarła, stornię uznaje się za
gatunek średnio wrażliwy

Ryby wód słodkowodnych są bardzo rozprzestrzenione w wielu zatoczkach Zatoki
Fińskiej. Zbiorowiska te mają niską wrażliwość w związku z liczebnością, wymaganiami
wobec siedliska, które ogranicza ich obecność do osłoniętych obszarów przybrzeżnych
oraz liczbą potomstwa. Populacje tych nie uważa się za zagrożone

Populacje minoga rzecznego i łososia atlantyckiego, które mnożą się w rzekach
i spędzają dorosłe życie w Zatoce Fińskiej wymienione są w Załączniku II Dyrektywy
Siedliskowej UE. Minóg rzeczny uznany jest również za gatunek o wysokim priorytecie
na liście gatunków zagrożonych i/lub ginących HELCOM. W konsekwencji oba gatunki
uznaje się za gatunki o wysokiej wrażliwości podczas okresów migracji
622
8.8.6
Ptaki w podregionie ESR II
W ESR II rurociąg przechodzi przez Zatokę Fińską, którą charakteryzują głębsze wody do 80
metrów, oraz przez kilka obszarów Ramsar i Ważnych Obszarów Ornitologicznych (IBA). Zatoka
Fińska stanowi ważne miejsce lęgu i stacjonowania dla ptaków brodzących i morskich, w którym
pojawiają się w dużej liczbie (znaczenie międzynarodowe) ptaki gatunków wędrownych.
Wartość ekologiczna poza okresem lęgu i migracji jest raczej niska na skutek rozmiaru pokrywy
lodowej (patrz mapa ME-2).
Wyznaczone obszary
Kilka Ważnych Obszarów Ornitologicznych istnieje wzdłuż północnego wybrzeża Zatoki Fińskiej
w obrębie 25 kilometrów rurociągu. Pokrywają się one częściowo z terenami podmokłymi o
znaczeniu międzynarodowym oznaczonymi, jako obszary Ramsar. Na wybrzeżu fińskim, na
północ od podregionu ESR II, znajduje się pewna liczba obszarów Natura 2000, których celem
jest ochrona siedlisk naturalnych i ptaków. Ich pełny opis znajduje się w Rozdziale 10.
Następujące Ważne Obszary Ornitologiczne i obszary Ramsar z ważnymi populacjami ptaków
przechodzą przez rurociąg Nord Stream w ESR II:

Ważny Obszar Ornitologiczny Park Narodowy Itäinen Suomenlahti IBA FI072

Ingermanlandzki

Ważny Obszar Ornitologiczny Pernaja Archipelag Zewnętrzny IBA FI075

Obszar Ramsar Wyspy Aspskär 3FI001

Ważny Obszar Ornitologiczny Porvoo Archipelag Zewnętrzny IBA FI077

Obszar Ramsar Söderskär i archipelag Långören 3FI002

Ważny Obszar Ornitologiczny Tammisaari i Zachodni Archipelag Inkoo IBA FI080

Obszar Ramsar, tereny podmokłe Hanko i Tammisaari 3FI016

Ważny Obszar Ornitologiczny Archipelag Kirkkonummi IBA FI082
Ważne Obszary Ornitologiczne często zawierają Obszary specjalnej ochrony i Specjalne
Obszary Chronione, które opisano szczegółowo w Rozdziale 10.
ESR II przechodzi w odległości 10 kilometrów od Parku Narodowego Itainen Suomenlahti,
obszaru Natury 2000, ważnego rejonu dla ptactwa. Szczegółowy opis przedstawiono w ESR I
i w Rozdziale 10.
POL
623
Ingermanlandzki składa się z 9 odizolowanych obszarów ochrony natury we wschodniej części
Zatoki Fińskiej. Do ważnych ptaków morskich w tym kompleksie należy nur czarnoszyi (Gavia
arctica), podgorzelec (Tadorna tadorna), edredon (Somateria mollissima), bielik (Haliaeethus
albicilla), kamusznik (Arenaria interpres), rybitwa wielkodzioba (Sterna caspia) oraz nurnik
(Cepphus grylle). Spośród tych gatunków nur czarnoszyi, bielik i rybitwa wielkodzioba znajdują
się w Załączniku I do Dyrektywy Ptasiej WE.
Ważny Obszar Ornitologiczny Pernaja Archipelag Zewnętrzny, do którego należą Wyspy
Aspskär, teren podmokły o znaczeniu międzynarodowym, jest ważnym lęgowiskiem dla alek
i rybitw.
Archipelag Zewnętrzny Porvoo, który zawiera obszar Ramsar Söderskär i archipelag Långören,
jest przykładem niemal naturalnych terenów podmokłych złożonych z borealnych bałtyckich łąk
brzegowych i stanowi siedlisko dla dwóch gatunków ptaków znajdujących się na Fińskiej
Czerwonej Księdze (mniejsza rybitwa czarna, Larus fuscus i rybitwa wielkodzioba, Sterna
caspia).
Tereny podmokłe Hanko i Tammisaari składają się ze złożonego kompleksu archipelagów,
płytkich zatok, z ważnym ptactwem i roślinnością, do których zalicza się jeden globalny
i dziewięć narodowych zagrożonych gatunków ptaków występujących na obszarze Zatoki
Fińskiej (1). Regularnie przebywa tam ponad 20 tys. ptaków wodnych. Jedną z głównych cech
tego obszaru jest jego znaczenie dla ptaków migrujących oraz dla stacjonującego i pierzącego
się edredona (Somateria molissima) wiosną. Jest tam również największa w Finlandii kolonia
rybitw wielkodziobych (Sterna caspia).
Park Narodowy Itäinen Suomenlahti, zewnętrzny archipelag Pernaja oraz zewnętrzny archipelag
Porvoo tworzą razem fiński Ważny Obszar Ornitologiczny FINBA 310114.
Kluczowe gatunki i populacje
Obszary morskie i brzegowe otaczające podregion ESR II zamieszkują 23 gatunki ptaków
wymienionych w załączniku I do Dyrektywy Ptasiej WE jako gatunki podlegające szczególnym
środkom ochrony(2). Zostały one wyszczególnione poniżej w Tabeli 8.20.
(1)
RAMSAR. Information Sheet on Ramsar wetlands.
http://www.wetlands.org/reports/ris/3FI016_RISen05.pdf (data uzyskania: 23.9.2008).
(2)
Dyrektywa
Rady
79/409/EWG
z
dnia
2
kwietnia
1979
r.
w
sprawie
ochrony
dzikiego
http://europa.eu.int/eur-lex/da/consleg/pdf/1979/da_1979L0409_do_001.pdf (data uzyskania: 6.11.2008).
POL
ptactwa,
624
Tabela 8.20 Gatunki wymienione w załączniku I, występujące w podregionie ESR I i na
obszarach przyległych(1)
Gatunek
Nazwa naukowa
Status
Rybitwa popielata
Sterna paradisea
Lęgowy
Bernikla białolica
Branta leucopsis
Wędrowny, lęgowy
Łabędź czarnodzioby
Cygnus bewickii
Wędrowny
Bąk
Botaurus stellaris
Lęgowy
Rybitwa czarna
Chlidonias niger
Lęgowy
Nur czarnoszyi
Gavia arctica
Wędrowny
Rybitwa wielkodzioba
Sterna caspia
Lęgowy, wędrowny
Rybitwa rzeczna
Sterna hirundo
Lęgowy
Derkacz
Crex crex
Lęgowy
Żuraw
Grus grus
Lęgowy
Gęś biała mniejsza
Anser erythropus
Wędrowny
Mewa mała
Larus minutus
Lęgowy
Błotniak stawowy
Circus aeruginosus
Lęgowy
Rybołów
Pandion haliaetus
Lęgowy
Nur rdzawoszyi
Gavia stellata
Wędrowny
Batalion
Philomachis pgnax
Wędrowny
Sowa błotna
Asio flammeus
Lęgowy
Perkoz rogaty
Podiceps auritus
Lęgowy
Tracz bielaczek
Mergus albellus
Lęgowy, wędrowny
Kropiatka
Porzana porzana
Lęgowy
Bielik
Haliaeëtus albicilla
Wędrowny, lęgowy
Łabędź krzykliwy
Cygnus cygnus
Wędrowny, lęgowy
Brodziec leśny
Tringa glareola
Wędrowny
Wylęg
W Zatoce Fińskiej znajdują się duże populacje ptaków lęgowych, z których najliczniejsze to
rybitwa popielata (Sterna paradisea), rybitwa rzeczna (Sterna hirundo), mewa srebrzysta (Larus
argentatus), mewa pospolita (Larus canus), edredon (Somateria molissima), czernica (Aythya
fuligula) i krzyżówka (Anas platyrhynchos)(2). Na południowym wybrzeżu Zatoki Fińskiej
przebywają duże populacje ptaków wodnych, takich jak gęsi, kaczki oraz ptaków brodzących,
mew i rybitw. Większość ptaków lęgowych gnieździ się na skalistych i kamienistych wysepkach
(1)
Dyrektywa
Rady
79/409/EWG
z
dnia
2
kwietnia
1979
r.
w
sprawie
ochrony
dzikiego
http://europa.eu.int/eur-lex/da/consleg/pdf/1979/da_1979L0409_do_001.pdf (data uzyskania: 6.11.2008).
(2)
POL
Nord Stream. 2009. Fińska krajowa OOŚ.
ptactwa,
625
zewnętrznego i środkowego archipelagu, gdzie porośnięte gęstą roślinnością płytkie zatoczki są
ważnym miejscem dla kaczek pływających i ptaków brodzących.
Jak opisano powyżej, Park Narodowy Itäinen Suomenlahti jest ważnym obszarem lęgowym dla
27 gatunków ptaków. Są to m.in.: rybitwa rzeczna, rybitwa wielkodzioba, rybitwa popielata, alka
krzywonosa i nurnik.
Na zachód od Parku Narodowego znajduje się zewnętrzny archipelag Pernaja stanowiący
ważny obszar lęgowy rybitwy wielkodziobej, alki krzywonosej, nurzyka podbielałego i nurnika.
Wiele innych obszarów archipelagu fińskiego położonych na północ od podregionu ESR II
funkcjonuje, jako ważne obszary lęgowe wspomnianych gatunków, a także mewy pospolitej,
edredona, trzcinniczka (Acrocephalus arundincaeus), wąsatki (Panurus biarmicus) i derkacza
(Crex crex). Wielkość populacji nurnika (Cepphus grylle) w rejonie Bałtyku spadła, co
zaobserwowano zarówno na obszarach lęgowych, jak i na zimowiskach. Od roku 1985
odnotowuje się spadek liczby rozmnażających się osobników w Szwecji i Finlandii(1).
Status innych gatunków, których głównym miejscem lęgowym są obszary archipelagu,
np. edredona (Somateria mollissima) i rybitwy wielkodziobej (Sterna caspia), jest nieznany,
a wielkość populacji tych gatunków może się zmniejszać na takich terenach(2).
Archipelag Söderskär i Långören jest siedliskiem trzech gatunków wymienionych w Załączniku I
do Dyrektywy Ptasiej WE i zalicza się do nich rybitwę szarą (Sterna paradisea) i rybitwę rzeczną
(Sterna hirundo). Ten obszar wraz z sąsiednimi siedliskami jest również obszarem lęgowym dla
nurnika (Cepphus grylle) i 1200 par edredonów (Somateria molissima), które reprezentują
największą populację w Zatoce Fińskiej(3).
Obszar Hanko i Tammisaari jest obszarem lęgowym 23 gatunków włączonych do Załącznika I
Dyrektywy Ptasiej WE i zalicza się do nich rybitwę szarą (Sterna paradisea) i rybitwę rzeczną
(Sterna hirundo).
(1)
Skov, H. Durinck, J. Leopold, M.F. i Tasker, M.L. 2007. A quantitative method for evaluating the importance of
marine areas for conservation of birds. Biol. Conserv. doi:10.1016/j.biocon.2006.12.016.
(2)
PeterGaz. 2005. The North European Gas Pipeline OFFSHORE Sections (the Baltic Sea). ENVIRONMENTAL
SURVEY. Cz. 1. ETAP I. Ks. 5. Raport końcowy.
(3)
RAMSAR. Information Sheet on Ramsar Wetlands. http://www.wetlands.org/reports/ris/3FI002_RISen05.pdf (data
uzyskania: 23.9.2008).
POL
626
We wschodniej części Zatoki Fińskiej znajdują się również cztery terytoria orła bielika
(Haliaeetus albicilla)(1),(2). Dwa spośród tych terytoriów znajdują się w granicach 50 kilometrów
od ESR I i II, jak pokazuje Rysunek 8.28.
Zimowanie
Zatoka Fińska regularnie pokrywa się lodem w chłodnej porze roku. Maksymalne zlodzenie
występuje zwykle pod koniec lutego lub w marcu (patrz mapa ME-2). Fakt, że wody
przybrzeżne regularnie zamarzają zimą, sprawia, że podregion ESR II i obszary przyległe mają
ograniczone znaczenie, jako zimowisko.
Wędrówki
Zatoka Fińska jest szlakiem migracji setek tysięcy ptaków morskich, a wybrzeże Finlandii
stanowi ważne miejsce odpoczynku o znaczeniu międzynarodowym. Obszar wybrzeża
fińskiego, na którym zatrzymują się ptaki przelotne, obejmuje deltę Porvoonjoki oraz archipelag
Kirkkonummi. Stwierdzono występowanie na tym obszarze następujących gatunków: birginiak
(Polysticta stelleri), bielik, łabędź krzykliwy, tracz bielaczek i nurogęś. Obszar wybrzeża
estońskiego, na którym zatrzymują się ptaki przelotne, obejmuje zatoki Lahepere i Lohusalu,
Eru oraz Paldiski. Do gatunków tych należy łabędź czarnodzioby (Cygnus columbianus), łabędź
krzykliwy (Cygnus Cygnus), ogorzałka (Aythya marila), lodówka (Clangula hyemalis) i gągoł
(Bucephala clangula).
Tereny podmokłe Hanko i Tammisaari są również ważne podczas okresów migracji(3). Na
obszarach przybrzeżnych znajduje się wiele łabędzi, ptaków brodzących i kaczek podczas
jesiennej i wiosennej migracji. Edredon (Somateria molissima) należy do najliczniejszych
gatunków kaczek. Ponad 20 tysięcy stacjonuje w zewnętrznym archipelagu i w podobnych
ilościach pojawia się podczas letniego okresu pierzenia. Wody przybrzeżne są najlepszymi
obszarami stacjonowania dla łabędzi wiosną i jesienią, a kilkaset łabędzi krzykliwych (Cygnus
cygnus) znajdujących się w załączniku I do Dyrektywy Ptasiej WE stacjonuje na płytkich wodach
półwyspu Hanko.
(1)
Stjernberg, T., Koivusaari, J., Högmander, J., Ollila, T. i Ekblom, H. 2007. Population trends and breeding success
of the white-tailed eagle Haliaeëtus albicilla in Finland, 1970-2005. W: Status of raptor populations in eastern
Fennoscandia. Materiały z konferencji, Kostomuksza, Karelia, Rosja, 8-10.11.2005.
(2)
Pchelintsev, V.G. 2007. Distribution and abundance of some raptor species in the Leningrad region. W: Status of
raptor populations in eastern Fennoscandia. Materiały z konferencji, Kostomuksza, Karelia, Rosja, 8-10.11.2005.
(3)
RAMSAR. Information Sheet on Ramsar wetlands.
http://www.wetlands.org/reports/ris/3FI016_RISen05.pdf (data uzyskania: 23.9.2008).
POL
627
Ramka 8.16 Wartości/wrażliwości ptaków w Podregionie Ekologicznym ESR II
Różne kryteria służą do określenia wartości/wrażliwości zasobu lub przedmiotu
oddziaływania, między innymi odporność na zmiany, zdolność do adaptacji i rzadkość
występowania (patrz część 7.5). Poniższa macierz przedstawia wartość/wrażliwość
przypisaną do gatunków ptaków w obrębie ESR II z uwzględnieniem zmian sezonowych.
Sty
Lut
Mar
Kwi
Maj
Cze
Lip
Sie
Wrz
Paź
Lis
Gru
Ptaki lęgowe
Mała
Mała
Śr.
Duża
Duża
Duża
Duża
Duża
Duża
Śr.
Mała
Mała
Ptaki zimujące
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Ptaki migrujące
Mała
Śr.
Duża
Duża
Duża
Mała
Mała
Mała
Duża
Duża
Duża
Mała
Ptaki
Komentarz:

8.8.7
Do ptaków lęgowych i migrujących, obecnych w podregionie ESR II, zalicza się kilka
gatunków, które są chronione przez prawo UE i pojawiają się na liście gatunków
zagrożonych i/lub ginących oraz biotopów/siedlisk na Morzu Bałtyckim wg HELCOM. W
konsekwencji populacja tych gatunków ptaków uznawana jest za szczególnie narażoną
lub - innymi słowy - bardzo wrażliwą podczas pór roku, kiedy przez ten obszar
przelatują lub tam się rozmnażają
Ssaki morskie w podregionie ESR II
W podregionie ESR II istnieją trzy gatunki ssaków morskich:

Morświn (Phocoena phocoena)

Nerpa (Phoca hispida botnica)

Foka szara (Halichoerus grypus balticus)
Morświn (Phocoena phocoena)
Morświny pojawiają się okazjonalnie w podregionie ESR II zgodnie z informacjami zawartymi
w portalu bałtyckim Fińskiego Instytutu Badań Morza (patrz mapa MA-2), najczęściej jednak
przebywają one w południowo-zachodniej części Bałtyku, szczególnie u wybrzeża Niemiec.
Nerpa (foka obrączkowana, Phoca hispida botnica)
Jak stwierdzono w części 8.6.6, nerpa występuje wyłącznie w wodach przybrzeżnych, które
zimą pokrywa lód. Podregion ESR II to obszar ważny dla nerpy — duża część populacji
POL
628
bałtyckiej mieszka i rozmnaża się we wschodniej części Zatoki Fińskiej. Kolonie istnieją
w wodach na południe od proponowanej trasy rurociągu w Zatoce Fińskiej (patrz mapa MA-3).
Gody odbywają się od połowy lutego do połowy marca na otwartym morzu, gdzie nerpy mogą
tworzyć kolonie na lodzie(1). Mapa MA-03 przedstawia rozmieszczenie nerpy w okresach
zlodzenia na obszarach należących do Rosji.
Proponowany Park Narodowy Ingermanlandzki jest miejscem przebywania nerpy. Ten Park
Narodowy składa się z dziewięciu odrębnych wysp, z których część położona jest 3 km na
południe od proponowanej trasy rurociągu w ESR II (na przykład Skała Hali i Bolszoj Fiskar).
Wyspy Bieriozowyje oraz Półwysep Kurgalski na wodach rosyjskich to kolejne obszary
chronione znajdujące się w bliskiej odległości (< 30 kilometrów) od proponowanej trasy
rurociągu, które odgrywają ważną rolę, jako miejsce lęgowe nerpy.
Foka szara (Halichoerus grypus balticus)
Znane są kolonie foki szarej w dużej części Zatoki Fińskiej oraz przy wybrzeżu rosyjskim (patrz
mapa MA-04). Okres godowy foki szarej przypada od kwietnia do czerwca. Młode rodzą się na
pływającym lodzie od lutego do marca. Ustanowienie Ingermanlandzkiego Parku Narodowego
ma na celu, obok ochrony siedlisk nerpy, również ochronę siedlisk foki szarej. W ostatnich
latach populacja foki szarej w Zatoce Fińskiej pozostaje względnie stabilna – w 2005 r. regionie
tym zarejestrowano 300 osobników(2).
Podsumowanie
Tabela 8.21 przedstawia zestawienie czynników wrażliwości (w tym sezonowości) właściwych
dla
każdego
ze
ssaków
morskich
występujących
w
podregionie
ESR
II.
(1)
Noskov, G.A. (red.) 2002. Red Data Book of Nature of the Leningrad Region. T. 3. – Animals.
(2)
Halkka, A., Helle, E., Helander, B., Jussi, I., Karlsson, O., Soikkeli, M., Stenman, M. i Verevkin, M. 2005. Numbers
of grey seals counted in the Baltic Sea, 2000–2004. Międzynarodowa konferencja w sprawie fok bałtyckich. 15–18
luty. Helsinki, Finlandia.
POL
629
Tabela 8.21 Zestawienie czynników wrażliwości (w tym sezonowości) ssaków morskich
w podregionie ESR II.
Gatunek
Czynnik wrażliwości
Morświn (Phocoena phocoena),
Rzadko obserwowany w
podregionie ESR II
Poziom średni —
Od połowy lutego do
pobliskie wody istotne dla połowy marca: okres
rozrodu itd.
godowy; od kwietnia do
maja: rodzą się młode
Nie występuje w
Od maja do czerwca:
podregionie ESR II
okres godowy; od lutego
do marca: rodzą się młode
Nerpa (Phoca hispida botnica)
Foka szara (Halichoerus grypus
balticus)
Sezonowość czynnika
wrażliwości
—
Ramka 8.17 Wartości/wrażliwości ssaków morskich w podregionie ekologicznym ESR II
Różne kryteria służą do określenia wartości/wrażliwości zasobu lub przedmiotu
oddziaływania, między innymi odporność na zmiany, zdolność do adaptacji i rzadkość
występowania (patrz część 7.5). Poniższa macierz przedstawia wartość/wrażliwość
przypisaną do ssaków morskich w obrębie ESR II z uwzględnieniem zmian sezonowych.
Sty
Lut
Mar
Kwi
Maj
Cze
Lip
Sie
Wrz
Paź
Lis
Gru
Ssaki morskie
Morświn
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Nerpa
Śr.
Duża
Duża
Duża
Duża
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Foka szara
Śr.
Duża
Duża
Śr.
Duża
Duża
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Komentarz:
POL

Morświn, choć jest gatunkiem chronionym w UE, pojawia się tylko okazjonalnie i nie ma
stałej populacji w Zatoce Fińskiej. Sugeruje to, że w kontekście działań projektowych
gatunek ten jest mniej narażony niż żyjące tam populacje fok

Oba gatunki fok zostały uznane za zagrożone przez IUCN i HELCOM oraz objęte
ochroną na mocy prawodawstwa UE. Szczególną wrażliwością cechują się podczas
rozrodu, linienia, rodzenia młodych oraz godów
630
8.8.8
Obszar ochronny w podregionie ESR II
Trasa rurociągu nie przecina żadnego z obszarów chronionych ESR II, jednak w obrębie 20
kilometrów od trasy rurociągu Nord Stream leżą trzy obszary ochrony przyrody, które mogą
zostać naruszone przez Projekt, jak ilustrują to Tabela 8.22 oraz mapy PA-2, PA-4 (Obszary
Ramsar) i PA-5 (BSPA). Odległość do trasy rurociągu określona jest, jako część obszaru
ochrony przyrody najbliższa rurociągowi. Podobnie jak w przypadku ESR I, część podregionu
ESR II leży na rosyjskich wodach terytorialnych oznaczonych, jako „Obszary chronione w
rosyjskiej części Morza Bałtyckiego”.
Tabela 8.22 Obszary ochrony przyrody zlokalizowane w odległości do 20 kilometrów od
rurociągu w podregionie ESR II
Obszary ochrony
przyrody
Wskazanie
Odległość
do
rurociągu
(km)
Wyspy Ingermanlandzki
Obszary chronione w rosyjskiej części Morza
Bałtyckiego
4
Suursaari
Obszary chronione w rosyjskiej części Morza
Bałtyckiego
6
Prigranicznyj
Obszary chronione w rosyjskiej części Morza
Bałtyckiego
10
Opis każdego z tych obszarów oraz przyczyny zainteresowania tymi obszarami podano
poniżej(1).
Rezerwat Przyrody Wyspy Ingermanlandzki
Ścisły rezerwat przyrody Wyspy Ingermanlandzkie składa się z 9 wysp w rosyjskiej WSE, jak
opisano w części 8.6.8 dla ESR I. W ESR II trasa rurociągu przebiega w pobliżu tych wysp.
Najbliżej leżącymi przy trasie rurociągu wyspami w ESR II są Bolszoj Fiskar (ok. 4 kilometrów)
oraz Skała Hali (ok. 5 kilometrów). Pozostałe wyspy Ingermanlandzkie leżą w najbliższym
punkcie w odległości od 12 kilometrów do 40 kilometrów od trasy rurociągu. Nazwy każdej z
wysp oraz przybliżone odległości od trasy rurociągu przedstawia Tabela 8.23.
(1)
POL
Nord Stream AG i Ramboll, 2007. Notatka 4.3g - Protected Areas. Nord Stream AG, Zug, Szwajcaria.
631
Tabela 8.23 Wyspy Ingermanlandzkie — ESR II
Wyspy Ingermanlandzki
Minimalna odległość do rurociągu (km)
Bolszoj Fiskar
4
Skała Hali
5
Dołgi Kamień
12
Kopytin
15
Virginy
17
Mały Tuters
33
Bolszoj Tuters
34
Skala Virgund
39
Seskar
40
Obszar chroniony Prigranicznyj
Ten obszar naturalny (1044 ha) powstał w celu ochrony unikalnej formacji geologicznej Wyspy
Gogland, włączając w to siedliska oraz rzadkie i zagrożone gatunki. Suursaari został
wyznaczony przez Instytut Badań Biologicznych na Uniwersytecie w St. Petersburgu w latach
2003-2004 w celu ochrony ważnych gatunków geologicznych, botanicznych i zoologicznych
(w tym ptaków i ssaków morskich). Więcej informacji na temat przyczyn wyznaczenia tego
obszaru nie jest znanych. Trasa rurociągu Nord Stream mija obszar chroniony Suursaari
w odległości ok. 6 kilometrów.
Obszar chroniony Prigranicznyj
Jak przedstawiono to w części 8.6.8 Prigranicznyj to regionalny rezerwat przyrody (5,825 ha),
który obejmuje linię brzegową oraz wyspy leżące blisko granicy między Rosją a Finlandią. Trasa
rurociągu w ESR II mija rezerwat przyrody Prigranicznyj w odległości około 10 kilometrów w
najbliższym punkcie.
POL
632
Ramka 8.18 Wartości/wrażliwości
Ekologicznym ESR II
obszarów
ochrony
przyrody
w
Podregionie
Różne kryteria służą do określenia wartości/wrażliwości zasobu lub przedmiotu
oddziaływania, między innymi odporność na zmiany, zdolność do adaptacji i rzadkość
występowania (patrz część 7.5). Poniższa macierz przedstawia wartość/wrażliwość
przypisaną do obszarów ochrony przyrody w obrębie ESR II z uwzględnieniem zmian
sezonowych.
Obszary ochrony
przyrody
Sty
Lut
Mar
Kwi
Maj
Cze
Lip
Sie
Wrz
Paź
Lis
Gru
Duża
Duża
Duża
Duża
Duża
Duża
Duża
Duża
Duża
Duża
Duża
Duża
Komentarz:
8.9

W wyniku wyznaczenia obszarów ochrony przyrody wraz ze stworzeniem pewnego
typu ochrony prawnej dla nich, obszary te wymagają specjalnej uwagi, w sytuacji,
gdy istnieje prawdopodobieństwo, iż projekt naruszy taki obszar.

Należy zrozumieć, że zwykłe oznaczenie obszaru jako obszaru Natura 2000,
rezerwatu biosfery lub obszaru RAMSAR nie oznacza, że w jego granicach nie
można planować działań. Zależy to od aktualnie ustanowionego planu zarządzania,
które będzie się różnić dla obszarów oraz od tego, czy działania stanowią poważne
zagrożenia dla gatunków lub rodzajów siedlisk, dla których obszar został
wyznaczony jako obszar Natura 2000, rezerwat biosfery czy obszar RAMSAR.

Aby odzwierciedlić ten wyjątkowy stan, wszystkie obszary ochrony przyrody uznaje
się za obszary o dużej wartości/wrażliwości.
Podregion ekologiczny III — strefa wód głębokich z przeważającą anoksją
przy dnie morskim
Dwa odcinki korytarza rurociągu biegnące przez podregion ESR III przedstawiono na
Rysunku 8.34. Duża część całej trasy leży w podregionie ESR III.
POL
Rys. 8.34
POL
ESR III – strefa wód głębokich z przeważającą anoksją przy dnie morskim
633
634
8.9.1
Słup wody w podregionie ESR III
W podregionie ESR III stała haloklina znajduje się na głębokości ok. od 60 do 70 metrów w
środkowej części Bałtyku Właściwego i od 30 do 40 metrów w Basenie Bornholmskim (patrz
Tabela 8.5). Ze względu na szczególnie dominujący wpływ halokliny na całość środowiska
naturalnego podregionu ESR III, w regionie tym dokonuje się rozróżnienia między
właściwościami słupa wody powyżej i poniżej halokliny.
Zasolenie
Procesy wpływające na zasolenie Morza Bałtyckiego przedstawiono na Rysunkach 8.10, 8.11 i
8.12 wraz z mapami WA-4, WA-5 i WA-6(1) ilustrują profile zasolenia zaobserwowane na
proponowanej trasie rurociągu w ESR III podczas badań przeprowadzonych w latach 2005 i
2006 przez spółkę PeterGaz.
Średnie zasolenie w podregionie ESR III w górnej części słupa wody (< 50 metrów) wynosi od 4
do 8 psu i zwiększa się od wschodniego do zachodniego skraju podregionu ESR III (patrz mapy
WA-4, WA-5 i WA-6). Zasolenie wód głębokich pod halokliną (od 50 do 70 metrów) waha się od
ok. 14 psu we wschodniej części Basenu Gotlandzkiego do maks. 20 psu w Basenie
Bornholmskim.
Temperatura wody
Profile temperatur określone podczas badań prowadzonych przez spółkę PeterGaz w latach
2005 i 2006. wskazują, że średnia temperatura wód powierzchniowych (< 10 metrów) w
podregionie ESR II waha się od 6°C w kwietniu/maju do 18°C w lipcu/sierpniu (patrz mapy WA9, WA-10 i WA-11(2)).
W głębokich akwenach północnej części Morza Bałtyckiego i wschodniej części Basenu
Gotlandzkiego temperatura poniżej termokliny i stałej halokliny jest znacznie niższa, zwykle
wynosi ok. 5°С. W miesiącach zimowych różnica temperatur między dnem morza i jego
powierzchnią nie wystarcza do utrzymania stratyfikacji termicznej. Ogólne trendy temperatur
w Bałtyku omówiono w części 8.5.2.
Tlen
Zawartość tlenu w wodach powierzchniowych zależna jest od temperatury, zasolenia i rozwoju
fitoplanktonu, a także od wymiany z atmosferą. Ponadto pewną rolę odgrywają procesy
hydrodynamiczne. Zawartość tlenu w wodach powierzchniowych może ulegać zmniejszeniu na
(1)
Mapy WA-3 i WA-8 identyfikują położenie stacji badawczych wzdłuż korytarza rurociągu (odpowiednio październik
2005 i kwiecień/maj 2006).
(2)
Mapy WA-3 i WA-8 identyfikują położenie stacji badawczych wzdłuż korytarza rurociągu (odpowiednio październik
2005 i kwiecień/maj 2006).
POL
635
skutek rozkładu materii organicznej i oddychania. Wody powierzchniowe są nasycone tlenem
w ciągu roku, choć podczas zakwitów planktonu dochodzi do wyczerpania tlenu na skutek
rosnącej aktywności biologicznej. Ważne procesy oceanograficzne określające stężenia tlenu
w Bałtyku omówiono w części 8.5.2.
Tlen w profilach w podregionie ESR III wykazuje ogólnie wysokie poziomy, od powierzchni do
halokliny, natomiast w niższych warstwach wody brak jest tlenu (patrz mapa WA-1a).
Mapa WA-12 przedstawia poziomy tlenu i H2S w wodzie przydennej od maja 2002 do 2005
roku, na podstawie obserwacji ICES/HELCOM.. Przed końcem 2002 roku siarkowodór był
obecny we wszystkich basenach Bałtyku Właściwego. Wprawdzie w styczniu 2003 roku wlew
wody bogatej w tlen spowodował poważne zmiany w warunkach hydrograficznych w głębokich
wodach między Basenem Arkońskim i wschodnią częścią Basenu Gotlandzkiego (patrz mapa
WA-1a), wydaje się jednak, że zmiany te były krótkotrwałe. Warunki anoksji prowadzące do
wytworzenia H2S powróciły na obszar Basenu Bornholmskiego i południowo-wschodniego
Bałtyku Właściwego i utrzymywały się do maja 2005 (mapa WA-12). Wyraźnie widać, że
warunki niedotlenienia dominują w głębszych częściach ESR III i często występuje H2S.
Najniższe poziomy tlenu obserwuje się zwykle pod koniec lata, między sierpniem
a październikiem, kiedy rozkładają się zakwity planktonu. Jeżeli stężenie tlenu spada poniżej
1 mg/l, bakterie zaczynają wykorzystywać procesy beztlenowe i wytwarzają siarkowodór.
Głębokowodne baseny Bałtyku Właściwego ostro odczuwają skutki długotrwałych niedoborów
tlenu. W takich warunkach środowisko staje się nieprzydatne dla życia zwierzęcego(1).
Składniki pokarmowe
Mapa WA-13 przedstawia całkowitą zawartość azotu na głębokości od 1 do 5 metrów poniżej
powierzchni wody w wybranych stacjach monitorowania HELCOM (lato/zima, 2000–2005).
W podregionie ESR II mieszczą się stacje „3a” i „4a”. W latach 2000–2005 letnie poziomy
całkowitego azotu stopniowo rosły, a poziomy zimowe pozostawały na mniej więcej stałym
poziomie. Dane z 2005 roku wskazują, że poziomy całkowitego azotu wahają się od wartości
maksymalnej 0,26 mg/l latem (czerwiec/lipiec/sierpień) w stacji „3a” do wartości minimalnej
0,15 mg/l w miesiącach zimowych (grudzień/styczeń/luty) w stacji „4a”.
Mapa WA-14 przedstawia całkowitą zawartość fosforu na głębokości od 1 do 5 metrów poniżej
powierzchni wody w wybranych stacjach monitorowania HELCOM (lato/zima, 2000–2005).
W roku 2005 całkowity poziom fosforu zasadniczo narastał w ciągu roku — od średnio 0,02 mg/l
latem do 0,0275 mg/l zimą w stacji „4a”.
Procesy określające stężenia składników pokarmowych w Bałtyku omówiono w części 8.5.3.
(1)
Håkansson,
B.
i
Alenius,
P.
2002.
Hydrography
and
oxygen
in
the
deep
http://www.helcom.fi/environment2/ifs/archive/ifs2002/en_GB/oxygen/ (data uzyskania: 21.10.2007).
POL
basins.
636
Metale
W ramach przeprowadzonego przez HELCOM badania przeanalizowano stężenia metali
śladowych w głębokich i powierzchniowych wodach Basenu Bornholmskiego i Basenu
Gotlandzkiego. Na ogół w całym podregionie ESR III stężenia metali ciężkich w słupie wody są
niskie jak na Morze Bałtyckie, ale wysokie w porównaniu ze wskaźnikami dla innych mórz.
W latach 1999–2006 wody powyżej halokliny wykazywały zmniejszenie się zawartości
rozpuszczonego Cd, Pb i Hg całk.(1).
Od początku lat 90. XX w., stężenia ołowiu poniżej halokliny w Bałtyku Właściwym malały,
a w 2000 roku w środkowej części Morza Bałtyckiego ustabilizowały się. Uważa się, że
związane jest to z szerszym zastosowaniem benzyny bezołowiowej, szybkim transportem
pionowym ołowiu związanego z cząsteczkami i ich wzbogacaniem w osadach. Należy jednak
zauważyć, że po wystawieniu na oddziaływanie niskich poziomów tlenu po okresie anoksji,
związane z osadami metale mogą zostać uwolnione do roztworu.
Poniżej halokliny w środkowej części Morza Bałtyckiego od 1995/1996 roku obserwuje się
spadek stężeń rozpuszczonego kadmu (Cd) i miedzi (Cu). Wynika to z opadania, w warunkach
beztlenowych w wodach głębokich, gatunków wytwarzających siarczki kadmu oraz ich
wzbogacania w osadach powierzchniowych. Przykład ten pokazuje, jak zmiany stężenia
rozpuszczonych metali śladowych powiązane są z eutrofizacją.
Zanieczyszczenia organiczne
Dane z HELCOM dotyczące organicznych zanieczyszczeń w środkowym i zachodnim Bałtyku,
pokrywające dużą część ESR III, wskazują na to, że stężenia PCB w wodach powierzchniowych
w latach 1994-1998 były niskie(2). Niemożliwe było określenie tendencji czasowej, nie było także
danych wskazujących na zmienność geograficzną, z wyjątkiem ogólnego wzrostu stężenia
w kierunku wybrzeży. Ze względu na wysoką lipofilowość PCB w zawiesinach i osadach ulegają
wzbogaceniu.
Stężenie DDT w wodzie powierzchniowej wynosiło od 2 do 77 pg/l. W południowej i zachodniej
części Morza Bałtyckiego zakres stężeń wahał się w granicach 2–30 pg/l. Ze względu na niskie
stężenia zbiór danych jest raczej ograniczony, a zmienność wysoka. Stężenia HCB w wodzie
powierzchniowej wynosiły od < 5 do 10 pg/l. Ze względu na niskie stężenia nie znaleziono
żadnych danych świadczących o zróżnicowaniu geograficznym w obszarze Morza Bałtyckiego.
(1)
Pohl C. i Hennings U. 2007, Trace metal concentrations and trends in Baltic surface and deep waters, 1993–2006.
HELCOM Indicator Fact Sheets 2006. http://www.helcom.fi/environment2/ifs/en_GB/cover/ (data uzyskania:
11.11.2008).
(2)
Komisja Helsińska. Baltic Marine Environment Protection Commission. 2002. Environment of the Baltic Sea Area
1994-1998. Helsinki. Baltic Sea Environment Proceedings, nr 82 B.
POL
637
Gradient stężenia HCH przebiega ze wschodu na zachód. Gradient taki stwierdzono już
uprzednio i można go przypisać mieszaniu się mniej zanieczyszczonych wód z Morza
Północnego z bardziej zanieczyszczonymi wodami Morza Bałtyckiego, w których nadal
widoczne są dawne obciążenia HCH. Lindan wykazywał zmienność sezonową — jego
podwyższone stężenia (ok. 30% wyższe) obserwowano we wczesnych miesiącach letnich.
W środkowych częściach Morza Bałtyckiego stężenia lindanu były względnie jednolite, a ich
średnia wartość wynosiła ok. 1 ng/l (zakres 0,88–1,3 ng/l).
Całkowite stężenia węglowodorów były względnie jednolite w zachodniej i środkowej części
obszaru Morza Bałtyckiego, w miesiącach letnich 1997 i 1998 roku kształtowały się w zakresie
0,5–1,6 μg/l. Zimą stężenia były znacznie wyższe, wynosiły 1,1–3 μg/l. Na skutek dużych
wahań, nie można było określić trendu długoterminowego w żadnej części Bałtyku. Duży
odsetek alkanów n-C15 i wyższych ma pochodzenie biogeniczne. Ogólnie stężenia
węglowodorów naftowych pozostają względnie wysokie w całym słupie wody i są większe na
powierzchni wody niż przy dnie. Uważa się, że główną przyczyną zanieczyszczeń w podregionie
ESR III jest duży ruch statków.
W zachodniej i środkowej części Morza Bałtyckiego stężenia pojedynczych WWA w wodach
powierzchniowych wynosiły od 4,5 do < 2 pg/l. Zmienność stężeń była wysoka, przy czym
znacznie większe stężenia obserwowano zimą, co można przypisać nasileniu emisji w drodze
spalania, spowolnieniu procesów rozkładu oraz — w wodach płytkich — wysokiej zawartości
zawiesin.
Stężenie syntetycznych środków powierzchniowo czynnych między wyspą Sommers a
Gotlandią nie przekracza 0,012 mg/l. Obserwowane stężenia fenoli są niższe niż 0,002 mg/l, ale
w niektórych miejscach przekraczają wartość określoną rosyjską normą dla rybołówstwa
(0,001 mg/l).
Potencjalne źródła zanieczyszczeń organicznych w Bałtyku omówiono w części 8.5.3.
POL
638
Ramka 8.19 Wartości/wrażliwości słupa wody w Podregionie Ekologicznym ESR III
Różne kryteria służą do określenia wartości/wrażliwości zasobu lub przedmiotu
oddziaływania, między innymi odporność na zmiany, zdolność do adaptacji i rzadkość
występowania (patrz część 7.5). Poniższa macierz przedstawia wartość/wrażliwość
przypisaną do każdego zasobu lub przedmiotu oddziaływania w słupie wody w obrębie ESR
III z uwzględnieniem zmian sezonowych.
Sty
Lut
Mar
Kwi
Maj
Cze
Lip
Sie
Wrz
Paź
Lis
Gru
Zasolenie
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Temperatura wody
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Tlen
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Składniki pokarmowe
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Metale
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Zanieczyszczenia
organiczne
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Słup wody
Komentarz:

POL
Wszystkie parametry warstwy wody w ESR III mają niską wartość wrażliwości
przedmiotu oddziaływania w ciągu roku. Należy stwierdzić, że przedmiotowe zjawiska
są odporne na zmiany wykraczające poza naturalne zróżnicowanie w skali rocznej lub
sezonowej. Warunki pogodowe różnią się znacznie w ciągu roku co sprawia, że
charakterystyki słupa wody podlegają zmianom w kontekście działań związanych
z projektem. Warunki niedotlenienia panujące pod halokliną mają charakter stały.
Głębokość, na której znajduje się haloklina może różnić się sezonowo
i w poszczególnych latach, jest jednak odporna na zmiany w kontekście działań
związanych z projektem.
639
8.9.2
Dno morskie w podregionie ESR III
Struktura i procesy dna morskiego
Dno morskie w podregionie ESR III tworzą prekambryjskie podłoże krystaliczne w na północy,
następnie pasma piaskowców kambryjskich oraz wapieni i łupków ordowickich, przechodzące
w sylurskie podłoże skalne oraz kredę i wapienie kredowe na południu (patrz mapa GE-1).
Podłoże to pokryte jest głównie polodowcowymi mułkami i mułkami piaszczystymi, z kilkoma
obszarami gliny polodowcowej i gliny zwałowej. Występujący słaby stały obieg w Morzu
Bałtyckim (poza obszarem przejściowym) skutkuje względnie niskim stężeniem zawiesin ciał
stałych w tym obszarze. W związku z dużymi głębokościami wody, wywołany falami ruch nie
wystarcza do poruszenia materiałem znajdującym się na dnie morskim. Polodowcowe muliste
osady dominują również w basenach Bornholmskim i Gotlandzkim. Piasek dominuje w płytszych
obszarach. Twarda glina lodowcowa jest odsłonięta na zachodnich zboczach basenu
Gotlandzkiego.
W północno-zachodnich partiach fińskiej części podregionu ESR III oraz w większej części
obszaru należącego do Szwecji (od części fińskiej i wzdłuż wschodniej części Gotlandii)
rurociąg przechodzi przez obszary sedymentacji (patrz mapa GE-3). Pozostałe obszary dna
morskiego w podregionie ESR III to mieszane strefy sedymentacji i braku sedymentacji oraz
strefy braku sedymentacji z rozproszoną sedymentacją lokalną.
Zanieczyszczenia
Dane dotyczące zanieczyszczeń organicznych i nieorganicznych w podregionie ESR III,
zgromadzone podczas badania SGU w 2007 roku, przedstawia Tabela 8.24 oraz mapy GE-22
i GE-23. Mapa GE-30c przestawia położenie stacji poboru próbek osadów w podregionie ESR
III.
POL
MIN. (powyżej
EAC OSPAR
Wytyczne kanadyjskie
EQC, klasa 2 (szwedzka)
Cd
As
10,2
21,1
0,1
3,0
102
0,19
148
90,7
7,85
39,9
266,46
40,61
38,77
0,068
49,67
43,62
1,79
16,6
0,0003
0,0013
677
69,5
79,9
0,158
111
71,1
5,27
29,3
52
54
53
55
50
50
50
51
50
51
51
61
61
61
61
61
61
61
61
61
61
61
61
61
61
61
-
-
0,001–0,01
-
-
-
-
-
50–500
5–50
5–50
0,05–0,5
5–50
10–100
0,1–1
1–10
-
-
-
0,022
-
-
0,0012
-
-
124
30,2
15,9
0,13
18,7
52,3
0,7
7,2
-
-
-
0,189
-
-
0,0048
-
-
271
112
42,8
0,70
108
160
4,2
41,6
-
-
-
0–0,025
-
-
0–0,02
0–0,0025
-
85–650
30–120
30–130
0,04–0,6
15–150
70–300
0,2–1
10–80
Liczba próbek
Cr
0,01
111
0,00038
0,044
53
-
-
LP > GO
Cu
10,4
914
0,00015
0,0017
53
61
90 percentyl
Hg
13,2
0,0022
0,014
3,25
-
61
Średnia
Ni
44,9
0,00073
0,00071
0,0168
59
(mg/kg)
Pb
0,0001
0,16
1,39
-
59
MAKS.
(mg/kg)
Zn
0,0001
0,0025
0,0051
0,011
(mg/kg)
CH całk.
0,0001
4,94
-
0,018
(mg/kg)
HCB
0,0001
0,026
0,0042
(mg/kg)
DDT
0,011
-
0,0072
(mg/kg)
Tabela 8.24 Dane dotyczące zanieczyszczeń i składników pokarmowych w osadach w podregionie ESR III(1)
Parametr
GO)
HCH
0,0001
0,015
PEL
ΣWWA16
-
0,028
TEL
ΣPCB7
0,001
(mg/kg)
ΣPCB9
0,001
Metale
DBT
Sveriges Geologiska Undersökning (SGU). 2007. Dane z badania terenowego.
Zanieczyszczenia organiczne
MBT
(1)
640
POL
POL
310
P
(mg/kg)
MAKS.
-
0,047
(mg/kg)
Średnia
Informacje dotyczące odpowiedniego badania zawiera Tabela 8.7
1500
11480
150000
Kryteria jakości omówiono szczegółowo w Ramce 8.2
N>GO: liczba próbek z poziomami powyżej GO;
GO = Granica oznaczalności;
Wszystkie stężenia odnoszą się do masy suchej
—: brak danych/badań
86
N
C org.
800
-
TPT
Inne zanieczyszczenia
0,001
(mg/kg)
GO)
MIN. (powyżej
TBT
Parametr
717
4625
59395
-
0,011
(mg/kg)
90 percentyl
1180
9570
127000
-
0,031
LP > GO
50
51
50
-
59
61
61
61
-
61
Liczba próbek
-
-
-
-
0,00005
0,000005–
(mg/kg)
EAC OSPAR
TEL
(mg/kg)
-
-
-
-
-
PEL
Wytyczne kanadyjskie
-
-
-
-
-
(mg/kg)
-
-
-
-
-
641
EQC, klasa 2 (szwedzka)
642
Metale
Wszystkie stężenia metali śladowych na poziomie maksymalnym i 90-tym percentylu
wykraczają poza niższe wartości EAC OSPAR. Wszystkie stężenia oprócz danych dotyczących
rtęci i chromu, również przekraczają górne wartości EAC Komisji OSPAR. Stężenia kadmu,
miedzi, niklu i cynku wykraczają poza PEL, tj. poziom, na którym efekty ekologiczne są
prawdopodobne.

Lokalizacje o najwyższym stężeniu arsenu w osadach w podregionie ESR III
zarejestrowano w Bałtyku Właściwym i w Basenie Bornholmskim

Stężenia arsenu przekraczające granicę oznaczalności wynoszą 3,0–39,9 mg/kg s.m.

Obserwacje prowadzone w podregionie ESR III pod względem kadmu wykazują jego
najwyższe stężenia w osadach Bałtyku Właściwego. Stężenia kadmu w osadach
przekraczające górne wartości EAC Komisji OSPAR wynoszą od 0,1 do 7,85 mg/kg s.m.
i nawet określona dla zbioru danych wartość średnia jest wyższa od tego progu

Wysokie stężenia miedzi obserwowane są w północnym Bałtyku Właściwym. Stężenia
miedzi przekraczające granicę oznaczalności wahają się w granicach 10,2–148,0 mg/kg
s.m.

Dane o niklu w osadach wskazują na efektywny transport wokół Morza Bałtyckiego,
ponieważ względnie wysokie stężenia tego metalu w osadach zarejestrowano zarówno
pobliżu potencjalnych źródeł zanieczyszczenia nad Zatoką Fińską, jak i w bardziej
odległych częściach Morza Bałtyckiego. Według danych SGU z 2007 roku, najwyższe
stężenia niklu występują w północnej części Bałtyku Właściwego

Względnie wysokie stężenia ołowiu w osadach w podregionie ESR III obserwowane są
w Basenie Bornholmskim oraz (w bardzo niewielu przypadkach) w obszarze wokół
Gotlandii w środkowej części Morza Bałtyckiego. W tej części morza rejestruje się niskie
stężenia ołowiu w osadach. Średnie stężenie nie przekracza górnej wartości progowej EAC
Komisji OSPAR, a 90 percentyl przekracza ją jedynie nieznacznie

Cynk występuje naturalnie w wysokich stężeniach, jednak tendencje zaobserwowane pod
tym względem wykazują kilka szczytowych stężeń w północnej części Bałtyku Właściwego.
W pozostałej części podregionu ESR III rejestruje się względnie niskie stężenia w osadach
(90 percentyl minimalnie przekracza górną wartość progową EAC Komisji OSPAR)
Ogólnie stężenia metali i innych hydrofobowych zanieczyszczeń są najwyższe w obszarach
z osadami miękkimi, co wiąże się z tendencją zanieczyszczeń do wchłaniania takich osadów
i organicznych cząstek stałych (poza obszarami leżącymi blisko punktowych źródeł
zanieczyszczeń). W tym znaczeniu nie jest zaskakujące, że większość próbek charakteryzuje
się dużą zawartością materii organicznej.
POL
643
Zanieczyszczenia organiczne
Nie zaobserwowano żadnych wyraźnych tendencji czasowych związanych ze stężeniem DDT,
dane SGU z 2007 roku wykazują jednak najwyższe stężenia w środkowej części Morza
Bałtyckiego. Ponad 50 procent próbek zebranych w podregionie ESR III przekraczało kanadyjski
poziom TEL, a 90 percentyl zbioru danych ponad pięciokrotnie przekracza kanadyjski poziom
PEL, co oznacza, że w osadach o podwyższonych stężeniach należy oczekiwać częstego
występowania niekorzystnych efektów obecności DDT w osadach podregionu ESR III.
Wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA) obecne są w wysokich stężeniach
w całym korytarzu rurociągu w środkowej części Morza Bałtyckiego oraz w obszarze wokół
Bornholmu. Łączne stężenie szesnastu wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych
(WWA) wynosi od 0,011 do 4,94 mg/kg ze średnią 1,39 mg/kg. Komisja OSPAR nie
opublikowała wartości EAC dla wszystkich istotnych WWA uwzględnionych w całkowitym
stężeniu. Jednak niektórym WWA przypisano wartości EAC i maksymalna wartość EAC dla
poszczególnych WWA jest wyższa niż maksymalne całkowite stężenie w osadach.
Zaobserwowane tendencje związane z obecnością PCB w osadach wykazują podwyższone
stężenia w środkowej części Morza Bałtyckiego (wschodnia część Basenu Gotlandzkiego).
Zestaw danych dla osadów cynoorganicznych jest zbyt mały, by dokonać rzetelnej oceny
wzorców przenoszenia przez Bałtyk. Dane SGU z 2007 roku wskazują jednak, że stężenia dla
wszystkich trzech parametrów maleją wzdłuż korytarza rurociągu w podregionie ESR III od
Zatoki Fińskiej w kierunku Bałtyku Właściwego. Niższe stężenia w osadach zaobserwowano
w obszarze wokół Bornholmu.
Stężenia tributylocyny (TBT) przekraczające granicę oznaczalności wynoszą od 0,001 do
0,047 mg/kg s.m., przy czym średnia to 0,011 mg/kg s.m. W całym podregionie ESR III górna
wartość progowa EAC Komisji OSPAR dla zawartości TBT w osadach przekroczona jest o kilka
rzędów wielkości.
Składniki pokarmowe
Stężenia azotu, fosforu i węgla organicznego w osadach są bardzo zmienne w ESR III,
w zakresie kilku rzędów wielkości. Jest to prawdopodobnie związane ze zmiennym tempem
tworzenia się osadów, związanym z bliskością źródeł zawierających materię organiczną
z zakwitów fitoplanktonu, struktur osadów i przenoszenia materiału dennego. Zwykle najniższe
stężenia występują w płytszych, bardziej piaszczystych i lepiej dotlenionych obszarach ESR III,
najbliżej ławic Hoburg i Midsjö (ESR IV).
POL
644
Ramka 8.20 Wartości/wrażliwości dna morskiego w Podregionie Ekologicznym ESR III
Różne kryteria służą do określenia wartości/wrażliwości zasobu lub przedmiotu
oddziaływania, między innymi odporność na zmiany, zdolność do adaptacji i rzadkość
występowania (patrz część 7.5). Poniższa macierz przedstawia wartość/wrażliwość
przypisaną do każdego zasobu lub przedmiotu oddziaływania na dnie morskim w obrębie
ESR III z uwzględnieniem zmian sezonowych.
Sty
Lut
Mar
Kwi
Maj
Cze
Lip
Sie
Wrz
Paź
Lis
Gru
Struktura i procesy dna
morskiego
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Zanieczyszczenia
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Dno morskie
Komentarz:
8.9.3

Struktura i procesy dna morskiego. Dno morskie w podregionie ESR III leży na
głębokościach, które zabezpieczają jego zaburzanie przez niekorzystne warunki
pogodowe, być może za wyjątkiem tych sztormów, które pojawiają się raz na sto lat.
Osady materii organicznej pochodzącej z górnych warstw i mieszania się głębokiej
wody dominują w składzie i właściwościach chemicznych dna morskiego. Mieszanie się
głębokich wód zależy od napływów bałtyckich i jest to zjawisko, które przenosi tlen w
głębiny i powoduje gwałtowne mieszanie się przepływów gęstości na progach
w głębokich basenach. Występowanie tych procesów w dużej skali sugeruje, że
całkowita struktura dna i procesy zachodzące w ESR III nie są wrażliwe na zmiany
w kontekście działań związanych z projektem.

Zanieczyszczenia. Poziom zanieczyszczeń zaobserwowanych w głębszych obszarach
Bałtyku sugeruje, że obszary te otrzymały napływy z przyległych podbasenów. Innymi
słowy, obszary głębsze działają jak ostateczne zlewisko. Poziomy zanieczyszczeń
odzwierciedlają
również
ogólny
skład
osadów,
z
wieloma
obecnymi
zanieczyszczeniami bogatymi w materię organiczną. W kontekście rozważanych
działań związanych z projektem, poziomy zanieczyszczeń nie są narażone na zmiany
w stopniu większym, niż wynikałoby to z funkcjonowania szerszych ekosystemów.
Plankton w podregionie ESR III
Fitoplankton
W ESR III fotosyntetyczny fitoplankton ogranicza się do strefy eufotycznej w obrębie masy wody
powierzchniowej nad stałą termokliną, gdzie dostęp światła nie jest ograniczony. Jak w
POL
645
przypadku ESR II, wiosenny zakwit fitoplanktonu w dużej części podregionu ESR III
powodowany jest większym naświetleniem i wzrostem temperatury. Wczesny zakwit
zdominowany jest zwykle przez okrzemki takie jak Achathes, Skeletonema, Thalassosira
i Chaetoceros, po których na pierwszy plan wysuwają się bruzdnice, w tym Peridiniella
i Wolosynskia.
Zakwity w podregionie ESR III różnią się lokalnie, zależnie od miejscowych temperatur,
nasłonecznienia i dostępności składników pokarmowych. Rysunek 8.35 przedstawia
intensywność zakwitów w dwóch częściach podregionu ESR III i jednej części podregionu ESR
II, obliczoną, jako względny wskaźnik ustalony na podstawie stężenia chlorofilu a (chl-a) i czasu
trwania zakwitu.
Rys. 8.35
Zakwity fitoplanktonu w podregionie ESR III i ESR II(1)
Wiosenne zakwity zaczynają się wcześniej i są mniej intensywne w południowej części
podregionu ESR III, osiągając średnie stężenie, odpowiednio, 5 i 7 mg chl-a na m3 (patrz
Rysunek 8.36 i Rysunek 8.37) (1).
(1)
Fleming, V. i Kaitala, S. 2006. Phytoplankton spring bloom biomass in the Gulf of Finland, Northern Baltic Proper
and Arkona Basin in 2006. HELCOM Indicator Fact Sheets 2006.
POL
646
Rys. 8.36
Średnia intensywność zakwitu, południowa część Bałtyku Właściwego(1)
Rys. 8.37
Średnia intensywność zakwitu, północna część Bałtyku Właściwego(1)
Po zakwitach wiosennych w czerwcu następuje minimum letnie. W okresie tym plankton
zdominowany jest przez drobne wiciowce z rodzajów takich jak Heterocaspa i Chrysochromulina
W lipcu i sierpniu w wielu miejscach w podregionie ESR III mają miejsce powtarzające się
zakwity sinic. Ponieważ niektóre z sinic (Nodularia spumigena, Aphanizomenon flosaquae
i Anabaena spp.) są w stanie zatrzymywać azot atmosferyczny w swoich komórkach, mogą
rosnąć nawet po wyczerpaniu azotu w wodzie. Sinice te utrzymują się na wodzie i mogą przez
kilka tygodni tworzyć na powierzchni widoczne masywne zbiorowiska. Są one uciążliwe dla
(1)
Fleming, V. i Kaitala, S. 2006. Phytoplankton spring bloom biomass in the Gulf of Finland, Northern Baltic Proper
and Arkona Basin in 2006. HELCOM Indicator Fact Sheets 2006.
POL
647
użytkowników wód, a jedna z sinic tworzących zakwity, N. spumigena, jest toksyczna i wydziela
hepatotoksyczną nodularynę.
Zooplankton
Zróżnicowanie składu gatunkowego zooplanktonu w podregionie ESR III może być znaczne,
zależnie od szeregu czynników, w tym zasolenia (wlewy z Morza Północnego), dostępności
pożywienia i presji drapieżniczej ze strony ryb. Podstawowe źródła pożywienia dla zooplanktonu
występują powyżej halokliny, dlatego też zooplankton znajdowany jest głównie w tej warstwie.
Jednak w okresach napływu wody bogatej w tlen w warstwie przydennej, zooplankton można
znaleźć także tutaj.
Występujące co pewien czas, wlewy wody słonej ze Skagerraku i nadmiar wody słodkiej z rzek
tworzą niepowtarzalne siedliska, zamieszkane przez różne zespoły zooplanktonu(1). Obecne są
gatunki występujące w wodach o niskim zasoleniu, takie jak wrotki Keratella quadrata
i widłonogi Eurytemora hirundoides, a także nerytyczne gatunki morskie, np. Evadne nordmanni,
Acartia spp. i gatunki właściwe dla otwartego morza, takie jak Paracalanus parvus i Oithona
similis(2). Na rozmieszczenie pionowe zooplanktonu ma wpływ stratyfikacja — gatunki takie jak
O.similis występują zwykle w bardziej zasolonych wodach poniżej halokliny.
W ostatnich dziesięcioleciach zaobserwowano wzrost udziału wrotków w zooplanktonie
bałtyckim, co przypisuje się eutrofizacji. Może to być jednak związane również ze zmianami
klimatycznymi (łagodne zimy i wiosny) oraz większą liczebnością stanowiących jego pożywienie
gatunków fitoplanktonu. Zmiany w zespołach zooplanktonu wpływają także na dostępność
pożywienia dla populacji ryb, a mniejsza ilość preferowanego pożywienia może oddziaływać
niekorzystnie na wielkość zasobów rybnych. Przykładowo większe widłonogi są ulubionym
pożywieniem śledzia bałtyckiego, którego populacja zmniejszyła się wraz ze spadkiem populacji
widłonogów Pseudocalanus.
Fiński Instytut Badań Morza (FIMR) przeanalizował tendencje długookresowe pod względem
biomasy planktonu rok po roku w latach 1979–2005 i zasadniczo nie zidentyfikował żadnych
istotnych tendencji w zakresie ogólnego rozwoju biomasy zooplanktonu(3). Tendencje
zaobserwowane w latach 1979–1998 przedstawia Rysunek 8.38.
(1)
Casini, M. Cardinale, M. i Arrhenius, F. 2004. Feeding preferences of herring (Clupea harengus) and sprat
(Sprattus sprattus) in the Southern Baltic Sea. J. Mar Sci. 61 1267- 1277.
(2)
Dippner, J.W. Kornilovs, G. i Sidrevics, L. 2000. Long-term variability of mesozooplankton in the Central Baltic
Sea. J. Mar.Sys. 25 23- 31.
(3)
Olsonen, R. 2006. FIMR monitoring of the Baltic Sea environment. Report Series of the Finnish Institute of Marine
Research 59 FIMR, Finlandia.
POL
648
Rys. 8.38
Zmiany roczne w liczebności zooplanktonu w południowej części Morza
Bałtyckiego w latach 1979–1998(1)
Ramka 8.21 Wartości/wrażliwości planktonu w podregionie ekologicznym ESR III
Różne kryteria służą do określenia wartości/wrażliwości zasobu lub przedmiotu
oddziaływania, między innymi odporność na zmiany, zdolność do adaptacji i rzadkość
występowania (patrz część 7.5). Poniższa macierz przedstawia wartość/wrażliwość
przypisaną do planktonu w obrębie ESR III z uwzględnieniem zmian sezonowych.
Sty
Lut
Mar
Kwi
Maj
Cze
Lip
Sie
Wrz
Paź
Lis
Gru
Fitoplankton
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Zooplankton
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Plankton
Komentarz:

(1)
Plankton jest zwykle bardzo liczny w słupie wody. Jego skład różni się w zależności od
pory roku, częściowo opierając się na dostępności składników pokarmowych i
gatunków żerujące, jak również na cyklu życia różnych gatunków. Plankton można
uznać za niewrażliwy na lokalne ingerencje ze strony dna w związku z dużą liczbą
potomstwa organizmów morskich i charakterystykami rozproszenia na dużą skalę.
Komisja Helsińska. Baltic Marine Environment Protection Commission. 2002. Environment of the Baltic Sea Area
1994-1998. Helsinki. Baltic Sea Environment Proceedings, nr 82 B.
POL
649
8.9.4
Bentos w podregionie ESR III
Makrofity
W przeważającej części podregionu ESR III na trasie rurociągu nie występują zespoły
makrofitów, gdyż na taką głębokość dociera zbyt mało światła, aby możliwy był tam rozwój roślin
(patrz Rysunek 8.13).
W pobliżu brzegu można wyróżnić trzy odrębne zespoły. W akwenach u wybrzeży Gotlandii w
bezpośredniej bliskości proponowanej trasy rurociągu występuje roślinność słodkowodna, np.
trzciny (Phragmites spp.).
W przybrzeżnych zespołach flory na podłożu piaszczystym i w obszarach o miękkim podłożu
występują: zostera morska (Z. marina) i zostera drobna (Z. noltii), a także morszczyn
pęcherzykowaty (F. vesiculosus) i morszczyn piłkowany (F. serratus). Te dwa gatunki
morszczynu występują w Bałtyku Właściwym na maksymalnej głębokości od 10 do 12 metrów,
dlatego nie spotyka się ich w głębszych wodach podregionu ESR III, ale w bezpośredniej
bliskości wybrzeża(1).
Podobnie w przypadku podłoży skalistych, krasnorosty takie jak Ceramium, Phyllophora i
Polysiphonia spp. występują zasadniczo do głębokości 25 m, a zatem w podregionie ESR III są
rzadko spotykane.
Zoobentos
Jak wspomniano w części 8.6.3, Bałtyk Właściwy w porównaniu z innymi morzami ma
względnie ubogi zoobentos. Z powodu zależności głębokich akwenów od wlewów natlenionej
wody z Morza Północnego, w okresach niedoboru tlenu duże obszary dna morskiego w
podregionie ESR III ulegają zubożeniu. Obecnie (w 2008 roku) wielkość obszaru pozbawionego
zoobentosu jest porównywalna z takim obszarem w połowie ostatniego okresu stagnacji w
latach 70. i 80. XX w., tzn. w przybliżeniu na jednej trzeciej obszaru Morza Bałtyckiego
zoobentos nie występuje(2).
Ze względu na ograniczone wlewy wody słonej w latach 1977–1993, po długich okresach
stagnacji zanikła stratyfikacja pod względem zasolenia, co spowodowało śmierć bentosu. W
latach 1993–1994 jednak ponownie utworzyły się zespoły makrofauny. Gatunki oportunistyczne,
takie jak wieloszczety Bylgides sarsi zastąpiły liczne poprzednio długowieczne gatunki, takie jak
małże Macoma calcarea i Astarte borealis. W okresach letnich 2006 i 2007 stężenia tlenu w
(1)
Komisja Helsińska. 2002. Fourth Periodic Assessment of the State of the Marine Environment of the Baltic Sea
Area, 1994–1998, Baltic Sea Environment Proceedings nr 82 B.
(2)
Laine, A. O. i Norkko, A. .2005. Trends in soft sediment macrozoobenthic communities in the open sea areas of
the Baltic Sea (1965 to 2005). (wyd.: HELCOM).
POL
650
Morzu Bałtyckim uległy zmniejszeniu(1). Doprowadziło to do dużej śmiertelności bentosu w
podregionie ESR III.
Badania zoobentosu w wodach fińskich i szwedzkich w podregionie ESR III przeprowadzono w
sierpniu i wrześniu 2007 roku (patrz mapy od 7d i 7e). Natomiast w wodach duńskich badania
zoobentosu miały miejsce w maju 2008 roku (patrz mapy 7f i 7g). We wspomnianych wodach
krajowych próbki pobrane zostały w stacjach i transektach wzdłuż proponowanej trasy rurociągu
(patrz mapy BE-7). W poszczególnych badaniach krajowych zastosowano różne metody
poboru próbek, a szczegółowy opis metodyki badawczej dostępny jest w raporcie
przygotowanym przez DBL(2). Należy zaznaczyć, że w badaniach krajowych używano różnego
rodzaju sprzętu oraz prowadzono je w różnych porach roku różnych lat. W związku z tym wyniki
badań w poszczególnych WSE nie są bezpośrednio porównywalne.
Pobrano szereg próbek w północnej części Bałtyku Właściwego (patrz mapa BE-7). Całkowita
liczba gatunków zarejestrowanych w fińskiej WSE (osiem) była skrajnie niska, a w większości
stacji poboru próbek zoobentos był nieobecny (patrz mapa BE-7d). Fauna denna fińskiej WSE
odznacza się podobną dominacją bardzo niewielkiej liczby gatunków mających największy
udział w całkowitej liczebności i biomasie(3). Na głębokościach większych niż 77 m, gdzie
stężenie tlenu wynosiło 0–1,21 mg/l, w wodach szwedzkich nie znaleziono żadnego
zoobentosu. Większość próbek zawierających bentos pobrano na głębokości mniejszej niż 60
m, zwykle zbliżonej do głębokości halokliny lub znajdującej się nad nią. Całkowita liczba
gatunków zarejestrowanych w szwedzkiej WSE wynosiła 14, a zatem była bardzo mała w
porównaniu z liczbą gatunków w całym Morzu Bałtyckim. Basen Gotlandzki cechuje się małą
liczbą gatunków w porównaniu z Basenem Bornholmskim, a zespół denny w wodach
szwedzkich składa się z bardzo niewielu gatunków, dominujących pod względem liczebności i
biomasy, takich jak rogowiec bałtycki (Macoma balthica), pontoporeja czarnooka (Pontoporeia
affinis) i należący do wieloszczetów Bylgides sarsi.
Podczas badań zoobentosu przeprowadzonych w maju 2008 roku w wodach duńskich, nie
zaobserwowano praktycznie żadnego zoobentosu w próbkach pobranych w części podregionu
ESR III na zachód od ławicy Södra Midsjö i na wschód od Bornholmu. We wszystkich stacjach
w tej części podregionu ESR III, gdzie znaleziono zoobentos, jego liczebność wynosiła < 200
osobników/m2 (patrz mapa BE-7f), jednak w wielu stacjach w ogóle nie stwierdzono obecności
bentosu. Głębokość wody, miękkie osady muliste, brak światła i okresowe niedobory tlenu
(1)
Feistel, R. Nausch,G. i Hagen, E. (red., 2007). Water exchange between the Baltic Sea and the North Sea, and
conditions in the deep basins.. HELCOM Indicator Fact Sheets 2007. Online. [data uzyskania: 17.9.2008],
http://www.helcom.fi/environment2/ifs/en_GB/cover
(2)
Dansk Biologisk Laboratorium. 2008. Macrozoobenthos along the South route of the Nord Stream Pipeline in the
Baltic Sea including the Kalbadagrund alternative in the Gulf of Finland. Raport końcowy, wrzesień 2008, s. 5.
(3)
Dansk Biologisk Laboratorium. 2008. Macrozoobenthos along the Nord Stream Pipeline in the Baltic Sea in 2006
and 2007. Raport końcowy. Luty 2008. Rys. 7.1.
POL
651
uważa się za główne czynniki ograniczające różnorodność gatunkową, liczebność i biomasę
fauny dennej.
Ramka 8.22 Wartość/wrażliwość bentosu w podregionie ekologicznym ESR II
Różne kryteria służą do określenia wartości/wrażliwości zasobu lub przedmiotu
oddziaływania, między innymi odporność na zmiany, zdolność do adaptacji i rzadkość
występowania (patrz część 7.5). W macierzy poniżej przedstawiono wartość/wrażliwość
przypisaną bentosowi w podregionie ESR III z uwzględnieniem zmienności sezonowej.
Sty
Lut
Mar
Kwi
Maj
Cze
Lip
Sie
Wrz
Paź
Lis
Gru
Śr
Śr
Śr
Śr
Śr
Śr
Śr
Śr
Śr
Śr
Bentos
Makroglony i roślinność
wodna
Zespoły morszczyna
pęcherzykowatego i
trawy morskiej
Nawodne rośliny
naczyniowe
Glony na podłożach
skalistych
Śr.
Śr.
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Zoobentos
Zespoły na podłożu
miękkim
Komentarz:
POL

W płytkich wodach w pobliżu brzegu występują zespoły morszczyna pęcherzykowatego
(Fucus vesiculosis ) oraz zostery morskiej (Zostera marina ) i zostery drobnej (Zostera
noltii). Gatunki te tworzą we wschodniej części Basenu Gotlandzkiego ważne siedliska,
uważane przez HELCOM za ginące. Ze względu na ich wagę dla funkcjonowania
ekosystemu uważa się, że ich wrażliwość jest średnia.

Zespół nawodnych roślin naczyniowych, zdominowany przez trzcinę pospolitą i sitowie,
występuje wzdłuż wybrzeża Gotlandii oraz dużej części wybrzeża bałtyckiego w ogóle.
Gatunki należące do tego zespołu nie są uznawane za wrażliwe.

Zespół glonów na podłożach skalistych, obejmujący róże gatunki krasnorostów
(Rhodophyceae), jest względnie nieliczny w pobliżu Gotlandii, nie jest jednak uważany
za ginący. W związku z tym jego wrażliwość jest mała.

Ubogi zespół zoobentosu na podłożach miękkich rozmieszczony jest na całym
obszarze w miejscach, gdzie umożliwia to natlenienie. Jego wrażliwość uważa się za
małą.
652
8.9.5
Ryby w podregionie ESR III
Wstęp
ESR III to największy podregion ekologiczny, obejmujący większość środkowej części Morza
Bałtyckiego. Głęboka woda, silna termoklina, brak tlenu i ubogi zespół bentosu, z jakim mamy
do czynienia w dużej części podregionu ESR III, sprawiają, że populacja ryb dennych
i bentonicznych w podregionie ESR III jest niezbyt liczna, aczkolwiek w Bałtyku Właściwym
ważną rolę odgrywa dorsz. Ryby w podregionie ESR III są silnie zdominowane przez gatunki
pelagiczne, w tym ważne pod względem gospodarczym: szprota i śledzia. W przypadku
obecności wystarczającej ilości tlenu i pożywienia, populacje ryb dennych i bentonicznych
znaleźć można także, w głębszych wodach podregionu ESR III.
Ogólne informacje na temat zbiorowisk ryb w Bałtyku podsumowano w części 8.6.4.
Szprot
Szprot występuje w akwenach pełnomorskich całego Morza Bałtyckiego. Przez cały rok
mieszane ławice szprota i śledzia pojawiają się często zarówno, na otwartym morzu, jak
i w wodach przybrzeżnych. Szproty wędrują w różnych porach roku w poszukiwaniu
cieplejszych warstw wody, unikając temperatur poniżej 2–3°C, mogących powodować wysoką
śmiertelność. Żywią się głównie zooplanktonem i narybkiem dorsza.
Od lat 90-tych XX wieku wielkość zasobów szprota rośnie, głównie ze względu na mniejszą
drapieżność dorsza i duży (chociaż o zmiennym poziomie) sukces reprodukcyjny(1). Jednakże,
w latach 90-tych XX wieku miało miejsce spowolnienie tempa wzrostu osobników dorosłych,
wynikające ze spadku liczebności widłonoga Pseudocalanus sp., będącego jednym
z najważniejszych składników diety szprota podczas tarła. Ponadto na populację mogła wpłynąć
silna konkurencja wewnątrzgatunkowa, związana z dużą liczebnością zasobów w latach 90.
XX w. Połowy szprota mają coraz większe znaczenie dla komercyjnego rybołówstwa, zwłaszcza
w północnej i wschodniej części Morza Bałtyckiego, co prawdopodobnie odbije się na dynamice
populacji w przyszłości. Rysunek 8.39 przedstawia rozmieszczenie szprota i lokalizację tarlisk
w Morzu Bałtyckim.
(1)
Köster, F.W., Möllmann, C., Neuenfeldt, S., Vinther, M., St. John, M.A., Tomkiewicz, J., Voss, R., Hinrichsen,
H.H., Kraus, G. i Schnack, D. 2003. Fish stock development in the Central Baltic Sea (1976-2000) in relation to
variability in the physical environment ICES Marine Science Symposia, 219: 294-306.
POL
(1)
Rozmieszczenie i obszary tarła szprota w Morzu Bałtyckim(1)
Aby zapoznać się z większą wersją, patrz mapa FI-3 w Atlasie.
Rys. 8.39
POL
653
654
Tarło szprota odbywa się w słupie wody otwartych akwenów, często w pobliżu zboczy głębokich
basenów. Szczególnie ważnymi tarliskami są Głębia Bornholmska, Głębia Gdańska
i południowe części Głębi Gotlandzkiej (pokazuje to Rysunek 8.39). Tarło ma miejsce od
kwietnia do lipca, zależnie od lokalizacji geograficznej. Proponowana trasa rurociągu
w podregionie ESR III przebiega przez tarliska lub w pobliżu tarlisk w Głębi Gotlandzkiej i Głębi
Bornholmskiej.
Śledź
W Morzu Bałtyckim występują dwa podgatunki śledzia: śledź atlantycki (Clupea harengus
harengus) i śledź bałtycki (Clupea harengus membras). Śledź bałtycki jest mniejszy od śledzia
atlantyckiego, a jego mięso jest chudsze i odznacza się znacznie niższą zawartością tłuszczu
niż mięso śledzia atlantyckiego. Populacje śledzia bałtyckiego występują we wschodniej części
Morza Bałtyckiego, na wschód od umownej linii biegnącej od południowego krańca Olandii do
Zatoki Gdańskiej, a także w Zatoce Fińskiej i Zatoce Botnickiej. Śledzie bałtyckie występują
w całym Morzu Bałtyckim, z wyjątkiem najdalej na północ wysuniętej części Zatoki Botnickiej
i najdalej na wschód wysuniętej części Zatoki Fińskiej. Zasoby tych dwóch gatunków zwykle
mieszają się ze sobą i są poławiane w tych samych ławicach.
Śledź występuje w podregionie ESR III i w pozostałej części Morza Bałtyckiego, w dużych
ławicach(1) oraz często wędruje sezonowo między przybrzeżnymi archipelagami i otwartymi
akwenami morskimi. Wiosną i jesienią oba podgatunki trzymają się blisko brzegu, a lato
spędzają w bogatym w składniki pokarmowe otwartym morzu. Szereg populacji z Morza
Bałtyckiego wykazuje pewien wzrost liczebności, zwłaszcza w Zatoce Botnickiej i Zatoce
Ryskiej. Uważa się, że populacje te rozrosły się, dzięki odpowiednio łagodnym zimom i ciepłym
latom, a także zmniejszeniu się populacji drapieżnego dorsza. Sądzi się jednak, że zasoby
środkowej części Morza Bałtyckiego, maleją. Sugeruje się, że jest to spowodowane niskim
zasoleniem, prowadzącym do spadku liczebności widłonoga Pseudocalanus sp., stanowiącego
ważny składnik diety śledzia.
Tarło śledzia ma miejsce w akwenach przybrzeżnych większej części Morza Bałtyckiego, ale nie
w pobliżu trasy rurociągu w podregionie ESR III, jak pokazuje Rysunek 8.40. Od lat 60. XX w.
ogólna populacja śledzia, zdominowana jest przez śledzie wiosenne (odbywające tarło wiosną),
natomiast śledzie jesienne zostały sklasyfikowane jako zagrożone i umieszczone w czerwonej
księdze Morza Bałtyckiego. Młode śledzie zwykle trzymają się blisko brzegu, nie jest więc
prawdopodobne napotkanie ich na trasie rurociągu w podregionie ESR III, natomiast starsze
śledzie zimą przenoszą się w głębsze wody. Śledź żeruje przede wszystkim na zooplanktonie,
aczkolwiek starsze śledzie mogą zjadać ikrę i narybek.
(1)
Komisja Helsińska. 2006. Assessment of Coastal Fish in the Baltic Sea, Baltic Sea Environment Proceedings, nr
103A, HELCOM. Helsinki, Finlandia.
POL
(1)
Obszary tarła śledzia oraz trasy migracji w poszukiwaniu pożywienia(1)
Aby zapoznać się z większą wersją, patrz mapa FI-2 w Atlasie.
Rys. 8.40
POL
655
656
Gatunki diadromiczne
Do gatunków diadromicznych w ESR III należą łosoś atlantycki (Salmo salar) i stynka (Osmerus
eperlanus). Łosoś atlantycki jest gatunkiem chronionym zgodnie z załącznikiem II do dyrektywy
siedliskowej UE i został uznany przez HELCOM za gatunek priorytetowy. Łosoś atlantycki rodzi
się i spędza początkowe lata swojego życia w jednej z ok. 30 rzek wpadających do Morza
Bałtyckiego. Następnie wędruje do otwartego morza i podąża przez kilka lat za ławicami
szprotów i śledzi, po czym wraca w górę rzeki do miejsca wylęgu w celu złożenia ikry. Wędrówki
tarłowe rozpoczynają się wczesnym latem, a ich szczyt przypada w czerwcu; składanie ikry ma
miejsce w okresie od września do listopada(1). Wielkość populacji dzikiego łososia, zmniejsza
się w związku ze zmianami w ekosystemie rzek, które uniemożliwiają im dotarcie do obszarów
tarłowych. Większość łososi w Morzu Bałtyckim pochodzi obecnie z wylęgarni.
Dorsz
Żyjący w obszarze dennym dorsz to pod względem gospodarczym najważniejszy gatunek ryby
w Morzu Bałtyckim, jednak jego zasoby w ostatnich latach maleją w szybkim tempie.
W rezultacie klasyfikowany jest, jako zagrożony, w szwedzkiej czerwonej księdze(2) oraz jako
gatunek o wysokim priorytecie według kryteriów HELCOM(3). Dorszowi zagraża rybołówstwo
(jako gatunkowi celowo poławianemu), eutrofizacja i utrata siedlisk. Jest to gatunek kluczowy
w Morzu Bałtyckim; wiele innych gatunków, np. ptaki morskie, uzależnionych jest od dorsza jako
źródła pożywienia. Populacja ta ma również znaczenie globalne, ponieważ jest to jedna
z ostatnich utrzymujących się populacji tego gatunku(4).
W Morzu Bałtyckim żyją dwie populacje dorszy: wschodni i zachodni dorsz bałtycki, różniące się
cechami morfologicznymi i genetycznymi. Te dwie populacje różnią się od siebie biologicznie,
zdarzają się jednak wędrówki ryb między obszarami ich występowania. Wschodnia populacja
dorsza występuje w środkowej, wschodniej i północnej części Morza Bałtyckiego, jej liczebność
nie jest jednak duża na północ od Wysp Alandzkich. Populacja wscho<dnia jest większa: należy
do niej ok. 90 procent zasobów dorsza w Morzu Bałtyckim(5). Zachodnia populacja dorsza
zamieszkuje akweny na zachód od Bornholmu oraz cieśniny duńskie. Wydaje się, że odznacza
się ona wysoką produktywnością, ponieważ od wielu lat utrzymuje się mimo bardzo dużej
(1)
Fiński
Instytut
Łowiectwa
i
Rybołówstwa.
Atlantic
salmon
(Salmo
salar).
http://www.rktl.fi/english/fish/fish_atlas/atlantic_salmon, data uzyskania: 12.9.2008.
(2)
Gärdenfors, U. (red.). 2005. The 2005 red list of Swedish species. Uppsala (ArtDatabanken).
(3)
Komisja Helsińska. 2007. Helcom Red list of threatened and declining species of lampreys and fishes of the Baltic
Sea, Baltic Sea Environmental Proceedings, nr 109.
(4)
Komisja Helsińska. 2007. Helcom Red list of threatened and declining species of lampreys and fishes of the Baltic
Sea, Baltic Sea Environmental Proceedings, nr 109.
(5)
Komisja Helsińska. 2006. Changing communities of Baltic coastal fish, Baltic Sea Environmental Proceeding, nr
103A, Helsinki, Finlandia.
POL
657
śmiertelności połowowej. Poziom reprodukcji jest zmienny i wielkość zasobów jest w dużej
mierze uzależniona od siły kolejnych roczników.
POL
Główne obszary tarła i żerowania narybku dorsza w Morzu Bałtyckim(1)
Aby zapoznać się z większą wersją, patrz mapa FI-1 w Atlasie.
Rys. 8.41
(1)
658
POL
659
Wyjątkowe uwarunkowania hydrograficzne Morza Bałtyckiego sprawiają, że reprodukcja dorsza
nie zachodzi regularnie. Bałtyckie zasoby dorsza są prawdopodobnie w wysokim stopniu
uzależnione od zasilania z innych obszarów (w szczególności populacja zachodnia), na których
liczebność dorsza zmalała w ostatnich latach (tak jak w przypadku Morza Północnego)(1).
W Morzu Bałtyckim zidentyfikowano jednak szereg tarlisk, w tym w Głębi Bornholmskiej, Rynnie
Słupskiej i Głębi Gdańskiej. Rysunek 8.41 przedstawia główne tradycyjne tarliska i obszary
żerowania narybku dorsza w Morzu Bałtyckim.
Tarliska dorsza w Morzu Bałtyckim są ograniczone do obszarów o głębokości 60–90 metrów, co
zasadniczo odpowiada warunkom w podregionie ESR III. Oprócz odpowiedniej głębokości,
udany rozwój ikry wymaga minimalnego poziomu tlenu wynoszącego 1–2 mg/l oraz warstwy
wody morskiej zapewniającej neutralną pływalność (zasolenie powyżej 11 psu). W okresach bez
dużych wlewów wody z cieśnin duńskich niedobór tlenu ogranicza przeżywalność. Ponadto
poziom reprodukcji zasobów dorsza zmalał w ciągu ostatnich dwóch dekad ze względu na
ograniczenie wielkości stad tarłowych, spowodowane przełowieniem i spadkiem biomasy
widłonoga Pseudocalanus sp., które doprowadziły do zmniejszenia dostępności pożywienia dla
larw dorsza. Czynniki te, w połączeniu z nasilonym żerowaniem szprota na ikrze dorsza,
spowodowały ograniczenie poziomu reprodukcji dorosłej populacji. Kiedy tlen jest obecny pod
halokliną, dorsza można znaleźć w głębszych wodach, gdzie żywi się dennymi bezkręgowcami.
Flądrokształtne
W Morzu Bałtyckim występuje szereg żyjących przy dnie gatunków flądrokształtnych, przy czym
gatunki o największym znaczeniu gospodarczym to stornia (Platichthys flesus), gładzica
(Pleuronectes platessa), turbot (Psetta maxima) i nagład (Scophthalmus rhombus). Ich połowy
są zasadniczo znacznie mniejsze niż połowy innych ważnych ze względów gospodarczych
gatunków morskich w Morzu Bałtyckim. Większa część podregionu ESR III nie ma
szczególnego znaczenia dla flądrokształtnych, jedynie Głębia Bornholmska jest ważnym
tarliskiem dla niektórych gatunków.
Stornia
Stornia rozmieszczona jest równomiernie we wszystkich częściach Morza Bałtyckiego,
z wyjątkiem północnej części Zatoki Botnickiej, najdalej na wschód wysuniętej części Zatoki
Fińskiej i najgłębszych partii Głębi Gotlandzkiej. Badania wędrówek wykazują, że istnieje kilka
odrębnych populacji storni, między którymi rzadko zachodzi wymiana dorosłych osobników .
Tarło storni ma miejsce w Basenie Arkońskim, Rynnie Słupskiej oraz Głębi Bornholmskiej, na
głębokości 40–80 m, w okresie od maja do czerwca. Po złożeniu ikry stornie wędrują na
(1)
Komisja Helsińska. 2007. HELCOM Red list of threatened and declining species of lampreys and fishes of the
Baltic Sea, Baltic Sea Environmental Proceedings, nr 109.
POL
660
żerowiska w płytkich wodach przybrzeżnych, na południe w kierunku polskiego i niemieckiego
wybrzeża, a także na północ w kierunku wybrzeża szwedzkiego.
Ramka 8.23 Wartości/wrażliwość ryb w podregionie ekologicznym ESR III
Różne kryteria służą do określenia wartości/wrażliwości zasobu lub przedmiotu
oddziaływania, między innymi odporność na zmiany, zdolność do adaptacji i rzadkość
występowania (patrz część 7.5). W macierzy poniżej przedstawiono wartość/wrażliwość
przypisaną do gatunków ryb w obrębie ESR III z uwzględnieniem zmian sezonowych.
Sty
Lut
Mar
Kwi
Maj
Cze
Lip
Sie
Wrz
Paź
Lis
Gru
Mała
Mała
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Duża
Duża
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Ryby
Ryby pelagiczne (szprot i
śledź)
Ryby denne (dorsz i
gatunki płastug)
Gatunki diadromiczne
Komentarz:
8.9.6

Gatunki pelagiczne (śledź i szprot) oraz denne (dorsz i kilka gatunków płastug) są
uznawane za gatunki o niskiej wrażliwości przez większą część roku za wyjątkiem
okresów tarła. Szprot, dorsz i stornia rozmnażają się wzdłuż zboczy Głębi
Bornholmskiej. Unikają one głębszych, niedotlenionych części podregionu ESR III.

Populacje łososia atlantyckiego, które mnożą się w rzekach i spędzają dorosłe życie w
Morzu Bałtyckim wymienione są w Załączniku II Dyrektywy Siedliskowej UE.
W konsekwencji gatunki te uznaje się za gatunki o wysokiej wrażliwości podczas
okresów migracji.
Ptaki w podregionie ESR III
W podregionie ESR III, rurociąg biegnie wzdłuż wschodniego wybrzeża Gotlandii i Basenu
Bornholmskiego, gdzie żyją lęgowe ptaki morskie i gdzie znajdują się siedliska żerowe dla tych
gatunków. Głębsze obszary w Północnym Bałtyku Właściwym, mają mniejsze znaczenie
ekologiczne dla ptaków.
Opis sytuacji wyjściowej i ocena skupia się na Ważnych Obszarach Ornitologicznych (IBA)
w obrębie 25 kilometrów strefy wokół rurociągu. Dokonano również przeglądu gatunków ptaków
na obszarach ponad 25 kilometrów, w celu zidentyfikowania gatunków o dużych obszarach
żerowisk, takich jak mewy i rybitwy, aby ocenić wpływy na te gatunki. Opis sytuacji wyjściowej
ptaków morskich skupia się na Ważnych Obszarach Ornitologicznych (IBA) oraz terenach
POL
661
podmokłych o międzynarodowym znaczeniu, wyznaczonych przez Konwencję Ramsar oraz na
dostarczeniu opisu ważnych dla ptaków siedlisk podczas różnych faz ich cyklu życia.
Wyznaczone obszary
Następujące Ważne Obszary Ornitologiczne z ważnymi populacjami ptaków przechodzą przez
rurociąg Nord Stream w ESR III:

Ważny Obszar Ornitologiczny Tammisaari i Zachodni Archipelag Inkoo IBA FI080

Obszar Ramsar, tereny podmokłe Hanko i Tammisaari 3FI016

Ważny Obszar Ornitologiczny Zachodni Archipelag Hanko FI081

Ważny Obszar Ornitologiczny Obszary Przybrzeżne wokół Gotlandii IBA SE050
Ważne Obszary Ornitologiczne Tammisaari i Zachodni Archipelag Inkoo (FI080) oraz tereny
podmokłe Hanko i Tammisaari (obszar Ramsar 3FI016) są opisane szczegółowo w
części 8.8.6. Zachodni archipelag Hanko (FI081) ma znaczenie międzynarodowe w związku
z obecnością trzech gatunków wymienionych w Załączniku I do Dyrektywy Ptasiej WE, w tym
birginiaka (Polysticta stelleri), dubelta (Gallinago media) i orła bielika (Heliaeetus albicilla). Ten
ostatni gatunek zimuje również w tym obszarze. Edredon (Somateria molissima) również
rozmnaża się w tym obszarze. Tammisaari i zachodni archipelag Inkoo tworzą zachodnią część
należących do obszaru Ramsar terenów podmokłych Hanko i Tammisaari.
Gotlandia, położona na zachód od podregionu ESR III, ma kilka wyznaczonych obszarów, w tym
obszar Ramsar, ostoje ptaków oraz rezerwaty przyrody, które znajdują się na jej wschodnim
wybrzeżu. Obszar ten składa się z przybrzeżnych obszarów wzdłuż wybrzeża Gotlandii oraz
płytkich wód wokół wyspy Gotska Sandön. W obszarze tym w latach 1988–1993 zimowało około
237 tysięcy lodówek (Clangula hyemalis), co odpowiada 5 procentom całej europejskiej,
północno-zachodniej populacji zimującej(1). Na obszarach przybrzeżnych znajdują się wielkie
populacje kaczek nurkujących, do których należy czernica (Aythya fuligula), gągoł (Bucephala
clangula) i ogorzałka (Aythya marila). Obszar ten ma również znaczenie międzynarodowe dla
gęsi i kaczek, jak opisano poniżej(2). Różne części tego obszaru są również ważnymi regionami
lęgowymi dla ptaków wodnych, takich jak różne gatunki ptaków brodzących (Charadriidae)
i rybitw (Sternidae). Obszar ten ma znaczenie międzynarodowe dla siedmiu gatunków ptaków.
(1)
Dunrick, J., Skov, H., Jensen, F.P. i Phil, S. 1994: Important marine areas for wintering birds in the Baltic Sea. EU
DG XI research contract no. 2242/90-09-01, Ornis Consult report, 110 s.
(2)
RAMSAR. Information Sheet on Ramsar Wetlands. http://www.wetlands.org/reports/ris/3SE008en.pdf (data
uzyskania: 22.9.2008).
POL
662
Dno morskie w obszarze przybrzeżnym składa się głównie z pokładów żwiru, a omułki stanowią
w nim ważne źródło pożywienia(1).
Kluczowe gatunki i populacje
Obszary morskie otaczające podregion ESR III zamieszkuje 12 gatunków ptaków wymienionych
w załączniku I do dyrektywy WE w sprawie ptaków jako gatunki podlegające szczególnym
środkom ochrony(2). Zostały one wyszczególnione poniżej w Tabeli 8.25.
Tabela 8.25 Gatunki wymienione w załączniku I, występujące w podregionie ESR III i na
obszarach przyległych
Nazwa
Nazwa naukowa
Status
Łabędź krzykliwy
Cygnus cygnus
Wędrówki
Łabędź czarnodzioby
C.columbianus
Wędrówki
Bernikla białolica
B.leucopsis
Wylęg
Birginiak
Polysticta stelleri
Przelotny, zimujący
Tracz bielaczek
Mergusalbellus
Zimowanie
Bielik
Heliaeetusalbicilla
Lęgowy, przelotny, zimujący
Rybitwa białoczelna
Sterna albifrons
Wylęg
Rybitwa popielata
Sterna paradisae
Wylęg
Rybitwa wielkodzioba
Sterna caspia
Wylęg
Nur rdzawoszyi
Gavia stellata
Przelotny, zimujący
Nur czarnoszyi
Gavia arctica
Przelotny, zimujący
Szablodziób
Recurvirostra avocetta
Wylęg
Wylęg
Podregion ESR III znajduje się w pobliżu Basenów Gotlandzkiego i Bornholmskiego, które
stanowią ważne żerowiska nurzyka podbielałego i alki krzywonosej, tj. dwóch gatunków ptaków
morskich, których głównym pożywieniem są szproty (pelagiczne ryby ławicowe) w Morzu
Bałtyckim. Podstawowe tereny lęgowe alek na Morzu Bałtyckim znajdują się w pobliżu tych
obszarów (Lille i Stora Karlsö, Christiansö).
(1)
Dunrick, J., Skov, H., Jensen, F.P. i Phil, S. 1994: Important marine areas for wintering birds in the Baltic Sea. EU
DG XI research contract no. 2242/90-09-01, Ornis Consult report, 110 s.
(2)
Dyrektywa
Rady
79/409/EWG
z
dnia
2
kwietnia
1979
r.
w
sprawie
ochrony
dzikiego
http://europa.eu.int/eur-lex/da/consleg/pdf/1979/da_1979L0409_do_001.pdf (data uzyskania: 6.11.2008).
POL
ptactwa,
663
Wybrzeża Gotlandii są ważnym miejscem dla gatunków ptaków chronionych zgodnie
z Dyrektywą Ptasią Komisji Europejskiej i należą do nich rybitwy, bernikle białolice, edredony i
kilka gatunków ptaków brodzących (Charadriidae spp.)(1). Siedliska muraw, przybrzeżne tereny
błotne, kolonie trzcin zapewniają ważne obszary żerowe i lęgowe dla wielu gatunków.
Wielkość populacji nurnika (Cepphus grylle) w rejonie Bałtyku spadła, co zaobserwowano
zarówno na obszarach lęgowych, jak i na zimowiskach. Od roku 1985 odnotowuje się spadek
liczby rozmnażających się osobników w Szwecji i Finlandii(2).
Stan innych gatunków, których głównym miejscem lęgowym są obszary archipelagu, np.
edredona (Somateria mollissima) i rybitwy wielkodziobej (Sterna caspia), jest niepewny,
a wielkość populacji tych gatunków może się zmniejszać na tych terenach(3).
Zimowanie
Szwedzkie obszary ESR III w pobliżu wysp Gotlandia i Öland są ważnymi obszarami dla
zimujących ptaków morskich na Morzu Bałtyckim(4), w tym czernicy (Aythya fuligula), ogorzałki
(Aythya marila), lodówki (Clangula hyemalis), bielaczki (Mergus albellus) i nurogęsi (Mergus
merganser). Na Gotlandii żyje do 237 tysięcy zimujących lodówek. Ważnym źródłem pożywienia
dla tego gatunku są omułki.
Wędrówki
Wschodnia część Gotlandii ma znaczenie międzynarodowe dla gęsi, zwłaszcza dla bernikli
białolicej (Branta leucopsis)(5). Podczas migracji wiosennej i jesiennej odpoczywa tu ponad
40 tysięcy bernikli, łabędzi czarnodziobych (Cygnus columbianus) i traczy bielaczków (Mergus
albellus). Orzeł bielik (Heliaeetus albicilla) migruje przez obszar zachodniego archipelagu
Hanko. Ten rybożerny gatunek żywi się głównie wzdłuż skalistych brzegów i w płytkich
zatoczkach.
(1)
RAMSAR. Information Sheet on Ramsar Wetlands. http://www.wetlands.org/reports/ris/3SE008en.pdf (data
uzyskania: 22.9.2008).
(2)
Skov, H. Durinck, J. Leopold, M.F. i Tasker, M.L. 2007. A quantitative method for evaluating the importance of
marine areas for conservation of birds. Biol. Conserv. doi:10.1016/j.biocon.2006.12.016.
(3)
PeterGaz. 2006. The North European Gas Pipeline OFFSHORE Sections (the Baltic Sea). ENVIRONMENTAL
SURVEY. Cz. 1. ETAP I. Ks. 5. Raport końcowy.
(4)
Skov H., Durinck J., Leopold M.F. i Tasker M.L. 2007. A quantitative method for evaluating the importance of
marine areas for conservation of birds (2007), Biol. Conserv.
(5)
RAMSAR. Information Sheet on Ramsar Wetlands. http://www.wetlands.org/reports/ris/3SE008en.pdf, data
uzyskania: 22.9.2008.
POL
664
Ramka 8.24
Wartości/wrażliwość ptaków w podregionie ekologicznym ESR III
Różne kryteria służą do określenia wartości/wrażliwości zasobu lub przedmiotu
oddziaływania, między innymi odporność na zmiany, zdolność do adaptacji i rzadkość
występowania (patrz część 7.5). Poniższa macierz przedstawia wartość/wrażliwość
przypisaną do gatunków ptaków w obrębie ESR III z uwzględnieniem zmian sezonowych.
Sty
Lut
Mar
Kwi
Maj
Cze
Lip
Sie
Wrz
Paź
Lis
Gru
Ptaki lęgowe
Niska
Niska
Śr.
Wyso
ka
Wyso
ka
Wyso
ka
Wyso
ka
Wyso
ka
Wyso
ka
Śr.
Niska
Niska
Ptaki zimujące
Wyso
ka
Wyso
ka
Śr.
Niska
Niska
Niska
Niska
Niska
Śr.
Niska
Śr.
Wyso
ka
Wyso
ka
Niska
Niska
Niska
Wyso
ka
Wyso
ka
Wyso
ka
Wyso
ka
Wyso
ka
Ptaki migrujące
Wyso
ka
Wyso
ka
Ptaki
Niska
Komentarz:

8.9.7
Do ptaków lęgowych, zimujących i migrujących, obecnych w podregionie ESR III
zalicza się kilka gatunków, które są chronione przez prawo UE i pojawiają się na liście
gatunków zagrożonych i/lub ginących oraz biotopów/siedlisk na Morzu Bałtyckim
wg HELCOM. W konsekwencji populacja tych gatunków uznawana jest za szczególnie
narażoną lub - innymi słowy - bardzo wrażliwą podczas pór roku, kiedy przez ten
obszar przelatują, rozmnażają się lub zbierają w obszarach żerowych na wodach
przybrzeżnych.
Ssaki morskie w podregionie ESR III
Wstęp
W podregionie ESR III w pobliżu rurociągu występują cztery gatunki ssaków morskich, w tym
jeden gatunek waleni i trzy gatunki fok:

Morświn (Phocoena phocoena)

Nerpa (Phoca hispida botnica)

Foka pospolita (Phoca vitulina)

Foka szara (Halichoerus grypus balticus)
POL
665
Morświn (Phocoena phocoena)
Największe skupiska morświnów występują w południowo-zachodniej części Bałtyku, w pobliżu
wybrzeża Niemiec, jednak gatunek ten obserwowano w podregionie ESR III, głównie w Basenie
Bornholmskim (patrz mapy MA-01 i MA-02 lub Rysunek 8.21). Rzadko można je spotkać
wzdłuż proponowanej trasy rurociągu od zachodniej granicy z ESR II po ławice Norra i Södra
Midsjö na południe od Gotlandii.
Obecnie populacja morświnów w Bałtyku Właściwym składa się zaledwie z kilkuset osobników,
a dowody wskazują, że populacja jest genetycznie odizolowana. W związku z tym należy podjąć
szczególne środki ostrożności przy zarządzaniu populacją bałtycką.
Nerpa (Phoca hispida botnica)
Jak stwierdzono w części 8.6.6, nerpa występuje wyłącznie w wodach przybrzeżnych, które
zimą pokrywa lód. W podregionie ESR III foki te żyją od zachodniej granicy ESR II do wybrzeży
Gotlandii. Zamieszkują one wyspy i wysepki na płytkich wodach u wybrzeży Estonii (ponad
50 kilometrów na południe od proponowanej trasy rurociągu), gdzie zimą pojawia się pokrywa
lodowa (patrz Rysunek 8.22 lub mapa ME-2). Niektóre samice rodzą młode również na tych
wysepkach, zwłaszcza u wybrzeża Estonii oraz w Archipelagu Sztokholmskim. Gdy wyspy
pokrywa lód, bałtyckie nerpy opuszczają te siedliska i udają się na otwarte morze w celach
lęgowych.
Foka pospolita (Phoca vitulina)
Nie odnotowano znaczącej liczby osobników foki pospolitej w podregionie ESR III. Kolonie fok
pospolitych z Kalmarsund znajdują się około 75 kilometrów na północ od rurociągu w
podregionie ESR III (patrz Rysunek 8.23 lub mapa MA-05). Zasięg dystrybucji tych fok rozciąga
się na 20 kilometrów od trasy rurociągu. Linienie zachodzi od lipca do września, jednak jak
opisano w części 8.6.6, foki pospolite trzymają się w odległości 25 kilometrów od wybrzeża,
istnieje więc niewielkie prawdopodobieństwo, że znajdą się w pobliżu proponowanej trasy
rurociągu.
Foka szara (Halichoerus grypus balticus)
Foki szare występują na obszarze od najbardziej wysuniętej na północ części Zatoki Botnickiej
po południowo-zachodnią część Bałtyku Właściwego w okresie od maja do czerwca w czasie
godów. Młode rodzą się na pływającym lodzie od lutego do marca. Zasięg występowania fok
przedstawia Rysunek 8.24 lub mapa MA-4.
Stwierdzono występowanie kolonii fok szarych na północ i zachód od Gotlandii w obszarach
przybrzeżnych zachodniej i wschodniej części Basenu Gotlandzkiego, około 50 kilometrów od
trasy rurociągu. Przedstawia to mapa MA-4. W obszarze tym nie stwierdzono występowania fok
w odległości 10 km od trasy rurociągu. Na północ od Gotlandii, w odległości ok. 30 kilometrów
POL
666
od proponowanej trasy rurociągu, utworzono Bałtycki System Obszarów Chronionych (BSPA)
w obszarze Kopparstenarna-Gotska Sandön-Salvorev, m.in. w celu ochrony foki szarej (patrz
mapa MA-4).
Wiadomo, że Morze Archipelagowe stanowi jeden z głównych obszarów lęgowych foki szarej.
Leży on w odległości ok. 50 kilometrów na północ od proponowanej trasy rurociągu w
podregionie ESR III. Na wschodzie proponowanej trasy rurociągu, w Zatoce Ryskiej, kolonie foki
szarej przebywają u wybrzeży Estonii i Łotwy i gdy warunki oblodzenia są sprzyjające, rodzą
młode na lodzie wokół wyspy Saaremaa. W okresie linienia przebywają na skałach i wysepkach,
a niekiedy także na resztkach lodu dryfującego w Zatoce Botnickiej. W ciągu ostatnich kilku
dekad poziom populacji fok w tym regionie, nieznacznie się zwiększył, zwłaszcza w środkowej
części Morza Bałtyckiego.
Podsumowanie
Tabela 8.26 przedstawia zestawienie czynników wrażliwości (w tym sezonowości) właściwych
dla każdego ze ssaków morskich występujących w podregionie ESR III.
Tabela 8.26 Zestawienie czynników wrażliwości (w tym sezonowości) ssaków morskich
w podregionie ESR III
Gatunek
Czynnik wrażliwości
Morświn (Phocoena
phocoena),
Liczne występowanie w Basenie
Bornholmskim i innych obszarach.
Mniej narażone na wpływy.
Nerpa (Phoca hispida botnica) Kolonie obecne we wschodniej
części Bałtyku Właściwego
Kolonie w odległości ok. 50 km od
trasy rurociągu.
Foka pospolita (Phoca vitulina) Brak znanych kolonii w
podregionie ESR III
Foka szara (Halichoerus
Występuje w podregionie ESR III.
grypus balticus)
Wrażliwość uznaje się za wysoką,
ponieważ proponowana trasa
rurociągu przebiega przez obszary
lęgowe.
POL
Sezonowość czynnika
wrażliwości
—
Od połowy lutego do
połowy marca — rodzą
się młode
Od kwietnia do maja —
linienie
—
Od maja do czerwca —
gody i linienie
Od lutego do marca —
rodzą się młode
667
Ramka 8.25 Wartości/wrażliwość ssaków morskich w podregionie ekologicznym ESR III
Różne kryteria służą do określenia wartości/wrażliwości zasobu lub przedmiotu
oddziaływania, między innymi odporność na zmiany, zdolność do adaptacji i rzadkość
występowania (patrz część 7.5). Poniższa macierz przedstawia wartość/wrażliwość
przypisaną do ssaków morskich w obrębie ESR III z uwzględnieniem zmian sezonowych.
Sty
Lut
Mar
Kwi
Maj
Cze
Lip
Sie
Wrz
Paź
Lis
Gru
Morświn
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Nerpa
Śr.
Duża
Duża
Duża
Duża
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Duża
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Ssaki morskie
Foka szara
Śr.
Duża
Duża
Śr.
Duża
Komentarz:
8.9.8

Morświny, choć znajdują się pod ochroną prawną UE, występują powszechnie w tym
regionie. Gatunek ten trzyma się płytkich wód przybrzeżnych. W związku z tym
w kontekście działań projektowych gatunek ten jest mniej narażony niż żyjące tam
populacje fok.

Oba gatunki fok znajdują się na liście gatunków zagrożonych IUCN i są one chronione
przez prawo UE i uznane za zagrożone przez HELCOM. Są one szczególnie narażone
podczas wylęgu, linienia, rodzenia się młodych czy godów.
Obszar ochronny w podregionie ESR III
W ESR III Trasa rurociągu nie przecina żadnych obszarów chronionych, jednak w obrębie
20 km od trasy rurociągu Nord Stream leży obszar ochrony przyrody, który może zostać
naruszony przez Projekt, jak pokazuje Tabela 8.27 oraz mapy PA-1, PA-2 i PA-5 (BSPA
i Zapasy biosferyczne UNESCO).
Tabela 8.27 Obszary ochrony przyrody zlokalizowane w odległości do 20 km od
rurociągu w podregionie ESR III
POL
Obszary ochrony przyrody
Wskazanie
Odległość do rurociągu
(km)
Archipelag Zachodnioestoński
UNESCO
12
668
Opis tego obszaru oraz przyczyny zainteresowania nim podano poniżej(1).
Archipelag Zachodnioestoński
Rezerwaty Biosfery UNESCO Archipelagu Zachodnioestońskiego stanowią wyspy Saaremaa,
Hiiumaa, Vormsi i Muhu, a także liczne inne wysepki i inne części morza. Do głównych typów
ekosystemów należą umiarkowane lasy liściaste lub tereny leśne i strefa wybrzeża. Do typów
siedlisk należą przybrzeżne łąki słonolubne, lasy sosnowe, mieszane lasy świerkowe i liściaste,
bagna i torfowiska. W obrębie rezerwatu biosfery znajduje się wiele obszarów chronionych
i jeden park narodowy, stanowiące miejsca wykorzystywane do badań i monitorowania.
Do najważniejszych rodzajów ekosystemów należą lasy szerokoliściaste lub tereny zalesione
klimatu umiarkowanego oraz morska strefa przybrzeżna. Głównym celem tego rezerwatu
biosfery jest zachowanie wyspowych i brzegowych krajobrazów, jak również cech kulturowych
i społeczno-ekonomicznych tego obszaru. Archipelag Zachodnioestoński leży około 12
kilometrów na południe od trasy rurociągu.
Oprócz tego obszaru ochrony przyrody, rurociąg Nord Stream przechodzi również przez kilka
obszarów Natura 2000 w podregionie ESR III, w tym przez Wschodnią Zatokę Archipelagu
Fińskiego, Archipelag Söderskär i Långören oraz wysepkę Kallbådan, które to obszary
omówione zostały w Rozdziale 10. Wiele obszarów Natura 2000 ma inne przeznaczenia.
Przykładowo, wiele obszarów Natura 2000 na Morzu Bałtyckim zostało również oznakowanych
jako BSPA. Tam, gdzie obszary ochrony przyrody pokrywają się z obszarami Natura 2000, cały
obszar uznaje się za obszar Natura 2000 i zostanie omówiony w Rozdziale 10.
(1)
POL
Nord Stream AG i Ramboll, 2007. Notatka 4.3g - Protected Areas. Nord Stream AG, Zug, Szwajcaria.
669
Ramka 8.26 Wartości/wrażliwość obszarów ochrony przyrody w podregionie
ekologicznym ESR III
Różne kryteria służą do określenia wartości/wrażliwości zasobu lub przedmiotu
oddziaływania, między innymi odporność na zmiany, zdolność do adaptacji i rzadkość
występowania (patrz cześć 7.5). Poniższa macierz przedstawia wartość/wrażliwość
przypisaną do obszarów ochrony przyrody w obrębie ESR III z uwzględnieniem zmian
sezonowych.
Obszary ochrony
przyrody
Sty
Lut
Mar
Kwi
Maj
Cze
Lip
Sie
Wrz
Paź
Lis
Gru
Duża
Duża
Duża
Duża
Duża
Duża
Duża
Duża
Duża
Duża
Duża
Duża
Komentarz:
8.10

Dzięki wyznaczeniu na obszary ochrony przyrody z pewnego rodzaju ochroną prawną,
obszary te wymagają specjalnej uwagi, kiedy projekt naruszy obszar.

Należy zrozumieć, że zwykłe oznaczenie obszaru jako obszaru Natura 2000, rezerwatu
biosfery lub obszaru RAMSAR nie oznacza, że w jego granicach nie można planować
działań. Zależy to od aktualnego planu zarządzania w miejscu, które będzie się różnić z
obszaru na obszar oraz od tego, czy działania stanowią poważne zagrożenia dla
gatunków lub rodzajów siedlisk, dla których obszar został wyznaczony jako obszar
Natura 2000, rezerwat biosfery czy obszar RAMSAR.

Aby odzwierciedlić ten wyjątkowy stan, wszystkie obszary ochrony przyrody uznaje się
za obszary o dużej wartości/wrażliwości.
Podregion ekologiczny IV — piaszczyste ławice na południu
Trzy odcinki korytarza rurociągu biegnące przez podregion ESR IV przedstawia Rysunek 8.42.
Główny odcinek przecina północno-zachodnią krawędź Południowego Bałtyku Właściwego
i rozciąga się w kierunku Basenu Bornholmskiego. Choć jest to krótsza część trasy niż
w przypadku podregionu ESR III, znaczna część trasy przebiega przez ESR IV.
POL
Rys. 8.42
670
ESR IV — piaszczyste ławice na południu
POL
671
8.10.1
Słup wody w podregionie ESR IV
Zasolenie
Zasolenie wód powierzchniowych w podregionie ESR IV jest wyższe niż w przypadku czterech
pozostałych podregionów. Dane HELCOM dotyczące okresu 1900–2005, przedstawione na
mapie WA-2, wskazują średnie roczne zasolenie na poziomie od 7 psu w wodach
powierzchniowych do 16 psu na głębokości 75 metrów (wartości dla „stacji nr 5” na mapie).
Profile zasolenia opracowane podczas badań spółki PeterGaz w latach 2005 i 2006
potwierdzają taki rozkład (patrz mapy WA-4, WA-5 i WA-6(1)).
W wodach przejściowych, w pobliżu Basenu Arkońskiego (południowa część podregionu
ESR IV), na głębokości ok. 50 metrów, może występować haloklina. Wody w Zatoce Pomorskiej
normalnie nie charakteryzują się taką halinową stratyfikacją, jednakże, woda o wyższej
zawartości soli może sporadycznie napływać z Basenu Arkońskiego przez kanał Sassnitz(2).
Temperatura wody
Profile temperatur określone w latach 2005 i 2006 podczas badań przeprowadzonych przez
spółkę PeterGaz wskazują, że średnia temperatura wód powierzchniowych (na głębokości < 10
metrów) waha się od 4°C w kwietniu/maju do 20°C w lipcu/sierpniu w całym podregionie ESR IV
(patrz mapy WA-9, WA-10 i WA-11(3)).
Temperatura wód głębokich (na głębokości > 40 m) również wykazuje wahania — od 2°C
w kwietniu i maju do 10°C w październiku. Jest to w dużym stopniu wywołane temperaturą
napływającej z Morza Północnego wody, która waha się od 2 do 14°C(4).
Na mapie WA-7 pokazano rozkład średniej temperatury wód Bałtyku latem i zimą w okresie
1900–2005.
Tlen
Wody podregionu ESR IV są dość dobrze utlenione, a normalne nasycenie rozpuszczonym
tlenem przekracza 30 procent. Wody wokół wysp Christiansø i Graesholm na wschód od
(1)
Mapy WA-3 i WA-8 identyfikują położenie stacji badawczych wzdłuż korytarza rurociągu (odpowiednio październik
2005 i kwiecień/maj 2006).
(2)
Institut für Angewandte Ökolgie GmbH. 2008. Nord Stream gas pipeline from the border of the German Exclusive
Economic Zone (EEZ) to the landfall point - Summary of the baseline description with reference to eco regions 5
and 6 - Route to the north of Bornholm (NoB), lipiec 2008.
(3)
Mapy WA-3 i WA-8 identyfikują położenie stacji badawczych wzdłuż korytarza rurociągu (odpowiednio październik
2005 i kwiecień/maj 2006).
(4)
Fiński Instytut Badań Morza (FIMR). Portal Morza Bałtyckiego Fińskiego Instytutu Badań Morskich.
http://www.fimr.fi/fi/itamerikanta (data uzyskania: 21.10.2007).
POL
672
Bornholmu mogą być okresowo niedotlenione na skutek względnej bliskości głębokich wód
podregionu ESR III. Mapa WA-12 przedstawia poziomy tlenu i siarkowodoru w wodzie
przydennej od maja 2002 do 2005 roku, na podstawie obserwacji HELCOM/ICES.
W sierpniu 2003 roku zaobserwowano poważny niedobór tlenu, o stężeniu od 0,5 do 1,5 mg/l,
w wodach głębokich przy dnie morskim w obszarze Adlergrund, Zatoce Pomorskiej oraz
w pobliżu ujścia Odry, mimo że w maju 2003 roku poziom tlenu był stosunkowo wysoki w
porównaniu z innymi latami (patrz mapa WA-12).
Składniki pokarmowe
Zatokę Pomorską charakteryzują stabilne warunki mezotroficzne i stosunkowo niska zawartość
składników pokarmowych przez cały rok. Jednak koncentracja składników pokarmowych
zwiększa się na południu w związku z napływem wód z Odry, a podwyższony poziom
składników pokarmowych można zaobserwować w starorzeczu Odry (w tym w kanale Sassnitz).
Podczas sprzyjających wiatrów wschodnich i północno-wschodnich składniki pokarmowe
transportowane są z Zatoki Pomorskiej do Basenu Arkońskiego przez kanał Sassnitz. Warunki
eutroficzne występują w związku z tym w obszarach bezpośredniego oddziaływania wód Odry,
które mogą obejmować południowo-zachodnią część podregionu ESR IV.
Mapa WA-13 przedstawia całkowitą zawartość azotu 1–5 m poniżej powierzchni wody,
w wybranych stacjach monitorowania HELCOM (lato/zima, 2000–2005). Można zauważyć, że
w latach 2000–2005 całkowite stężenie azotu w wodzie, zarówno latem, jak i zimą, utrzymywało
się na stosunkowo stałym poziomie, osiągając średnio wartość 0,25–0,30 mg/l.
Mapa WA-14 przedstawia całkowitą zawartość fosforu poniżej powierzchni wody. Łączne
stężenie fosforu wzrosło nieco w 2005 roku z 0,02 do 0,03 mg/l.
Metale
Stężenia metali śladowych w Bałtyku są zasadniczo wyższe niż w wodach Atlantyku, choć
w latach 1980–1993 odnotowano malejący trend 6 procent rocznie dla kadmu i miedzi
(HELCOM 1996) w bałtyckich wodach powierzchniowych.
POL
673
Rys. 8.43
Stężenia rtęci w Zatoce Arkońskiej, Zatoce Meklemburskiej, Morzu
Bornholmskim i Morzu Gotlandzkim(1)
W 2006 stężenia ołowiu i kadmu były wyższe w podregionie ESR IV niż we wschodnim Bałtyku.
Różnice w ciągu roku w stacjach poboru próbek na zachodnim Bałtyku w latach 1993–2006
(1)
Pohl C. i Hennings U. 2007, Trace metal concentrations and trends in Baltic surface and deep waters, 1993–2006.
HELCOM Indicator Fact Sheets 2006. http://www.helcom.fi/environment2/ifs/en_GB/cover/ (data uzyskania:
11.11.2008).
POL
674
wykazały, że nie tylko zasolenie, ale również stężenia metali ciężkich są podatne na wahania,
zwłaszcza w przesmyku między Morzem Północnym a Morzem Bałtyckim.
Zanieczyszczenia organiczne
Obecnie brak danych na temat zanieczyszczeń organicznych w ESR IV. Dane przedstawione
w Tabeli 8.28 dotyczą okresu 1994–1998 w odniesieniu do środkowej i zachodniej części Morza
Bałtyckiego. Ich źródłem są obserwacje prowadzone przez HELCOM(1).
Tabela 8.28
Zanieczyszczenia organiczne w środkowej i zachodniej części Morza
Bałtyckiego w okresie 1994–1998
Zanieczyszczenie organiczne
Polichlorowane bifenyle (PCB)
Dichlorodifenylotrichloroetan (DDT)
Heksachlorobenzen (HCB)
Heksachlorocykloheksany (izomery
HCH)
Ropa naftowa i inne węglowodory
Wielopierścieniowe węglowodory
aromatyczne (WWA)
(1)
Stężenie
Stężenie PCB 153 (jeden z głównych kongenerów)
wynosiło od 10 do 24 pg/l (średnie wartości).
Stężenie DDT w wodach powierzchniowych
wynosiło od 2 do 30 pg/l w południowej i zachodniej
części Morza Bałtyckiego.
Stężenie HCB w wodach powierzchniowych
wynosiło od < 5 do 10 pg/l.
Stężenie izomerów HCH w wodach
powierzchniowych wykazywało znaczne
zróżnicowanie geograficzne na obszarze Morza
Bałtyckiego. Stężenie α-HCH mieściło się w zakresie
0,43–1,1 ng/l. Zaobserwowano wyraźny gradient
stężeń w kierunku od wschodu na zachód. Stężenie
lindanu (γ-HCH) w wodach powierzchniowych Morza
Bałtyckiego wynosiło od 0,9 do 2,6 ng/l.
Całkowite stężenie węglowodorów wynosiło od 0,5
do 1,6 μg/l w miesiącach letnich, przy czym wyższe
wartości obserwowano w regionach przybrzeżnych.
W miesiącach zimowych stężenie wynosiło od 1,1
do 3 μg/l.
Stężenie pojedynczych WWA w wodach
powierzchniowych wynosiło od < 2 do 4,5 pg/l.
Średnie stężenie wielopierścieniowych
węglowodorów aromatycznych o liczbie pierścieni
od 2 do 4 (od naftalenu do chryzenu) na otwartym
morzu wynosiło od 0,02 do 2,1 ng/l. Średnie
stężenie pięcio- i sześciopierścieniowych WWA
wynosiło od < 0,005 do 0,15 ng/l.
Pohl C. i Hennings U. 2007, Trace metal concentrations and trends in Baltic surface and deep waters, 1993–2006.
HELCOM Indicator Fact Sheets 2006. http://www.helcom.fi/environment2/ifs/en_GB/cover/ (data uzyskania:
11.11.2008).
POL
675
Ramka 8.27 Wartości/wrażliwość słupa wody w podregionie ekologicznym ESR IV
Różne kryteria służą do określenia wartości/wrażliwości zasobu lub przedmiotu
oddziaływania, między innymi odporność na zmiany, zdolność do adaptacji i rzadkość
występowania (patrz część 7.5). Poniższa macierz przedstawia wartość/wrażliwość
przypisaną do każdego zasobu lub przedmiotu oddziaływania w słupie wody w obrębie ESR
IV z uwzględnieniem zmian sezonowych.
Sty
Lut
Mar
Kwi
Maj
Cze
Lip
Sie
Wrz
Paź
Lis
Gru
Zasolenie
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Temperatura wody
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Tlen
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Składniki pokarmowe
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Metale
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Zanieczyszczenia
organiczne
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Słup wody
Komentarz:
Wszystkie parametry słupa wody w ESR IV mają niską wartość wrażliwości przedmiotu
oddziaływania w ciągu roku. Należy stwierdzić, że interesujące zjawiska są odporne na
zmiany wykraczające poza naturalne zróżnicowanie w skali rocznej lub sezonowej. Warunki
pogodowe i prądy zapewniają dobre mieszanie się w słupie wody powyżej obecnej halokliny.
Warunki beztlenowe mogą rozwinąć się w głębszych częściach ESR IV oraz w płytszych
wodach Zatoki Pomorskiej w wyniku napływu wód pozbawionych tlenu z przyległych
basenów oraz eutrofizacji.
8.10.2
Dno morskie w podregionie ESR IV
Struktura i procesy dna morskiego
Geologia dna morskiego w podregionie ESR IV składa się z sylurskich wapieni, łupków
osadowych i łupków we wschodnim Basenie Gotlandzkim oraz łupków osadowych i piaskowców
pochodzących z okresu kredy. Pokryte są one piaskiem, grubszymi osadami oraz gliną
lodowcową i gliną zwałową (patrz mapa GE-1 i GE-2).
Osady w Zatoce Pomorskiej obejmują głównie drobno- i średnioziarnisty piasek. Lokalnie
występują także osady mułowe, szczególnie na powierzchni dna morskiego. Na północnowschodniej krawędzi Boddenrandschwelle (wejście do Zatoki Greifswaldzkiej) występują
POL
676
obszerne, zachodzące na siebie złoża iłów polodowcowych i gliny zwałowej; obszary między
nimi są wypełnione, a także częściowo pokryte piaskiem naniesionym w epoce holocenu(1).
Północna część dna morskiego w podregionie ESR IV obejmuje głównie strefy
niesedymentacyjne, natomiast strefy sedymentacyjne (z cienkimi, niedawnymi warstwami
powierzchniowymi) występują na obszarach w pobliżu Gotlandii (patrz mapa GE-3). Południowa
część dna morskiego w podregionie ESR IV obejmuje strefy niesedymentacyjne i rozproszone
lokalne strefy sedymentacyjne w Basenie Arkońskim, które przechodzą w piaszczyste dna w
pobliżu podregionu ESR V, gdzie prawdopodobnie zachodzą sedymentacja i redepozycja.
Zanieczyszczenia
Dane dotyczące zanieczyszczeń organicznych i nieorganicznych w podregionie ESR IV,
zgromadzone podczas badania SGU w 2007 roku, przedstawia Tabela 8.29. Mapa GE-30c
przestawia położenie stacji poboru próbek osadów w podregionie ESR IV.
(1)
Institut für Angewandte Ökolgie GmbH. 2008. Nord Stream gas pipeline from the border of the German Exclusive
Economic Zone (EEZ) to the landfall point - Summary of the baseline description with reference to eco regions 5
and 6 - Route to the north of Bornholm (NoB), lipiec 2008.
POL
0,01
1,64
0,64
0,01
0,91
3,24
7,21
Cd
Cr
Cu
Hg
Ni
Pb
Zn
200
74
41
0,51
190
51,4
1,5
33
MAKS.
(mg/kg)
0,0001
0,001
ΣPCB9
DBT
0,011
0,00105
0,00552
0,875
0,001
0,005
0,00011
0,0001
0,0017
0,00022
0,00053
0,152
0,00039
0,0010
0,000097
0,0000965
76,63
25,92
15,76
0,11
40,84
20,42
0,31
8,32
Średnia
(mg/kg)
0,0033
0,00045
0,0014
0,23
0,0001
0,0028
0,00011
-
185
67
32,5
0,35
160
38
1,0
21
90
percentyl
(mg/kg)
Sveriges Geologiska Undersökning (SGU). 2007. Dane z badania terenowego.
0,0001
ΣPCB7
(1)
0,0001
0,01
0,0001
DDT
ΣWWA16
0,0001
HCB
HCH
0,0001
CH całk.
Zanieczyszczenia organiczne
0,837
MIN.
(powyżej
GO)
(mg/kg)
40
11
40
40
40
39
40
28
40
41
40
41
40
40
41
42
LP >
GO
41
12
42
41
41
41
41
29
41
42
41
42
41
41
41
42
Liczba
próbek
-
-
0,001–0,01
-
-
-
-
-
50–500
5–50
5–50
0,05–0,5
5–50
10–00
0,1–1
1–10
EAC
OSPAR
(mg/kg)
-
-
0,022
-
-
-
0,189
-
-
0,004
8
0,001
2
-
-
-
271
112
42,8
0,70
108
160
4,2
41,6
PEL
-
-
124
30,2
15,9
0,13
18,7
52,3
0,7
7,2
TEL
Wytyczne
kanadyjskie
(mg/kg)
Dane dotyczące zanieczyszczeń i składników pokarmowych w osadach w podregionie ESR IV(1)
As
Metale
Parametr
Tabela 8.29
POL
-
-
0–0,025
-
-
0–0,02
0–0,0025
-
85–650
30–120
30–130
0,04–0,6
15–150
70–300
0,2–1
10–80
EQC, klasa 2 (szwedzka)
(mg/kg)
677
MBT
Parametr
0,001
0,001
MIN.
(powyżej
GO)
0,001
0,031
0,016
0,001
0,0021
0,0028
Średnia
(mg/kg)
-
0,0033
0,0065
90
percentyl
(mg/kg)
12
40
40
LP >
GO
12
41
41
Liczba
próbek
-
0,000005–
0,00005
-
EAC
OSPAR
(mg/kg)
-
-
-
-
-
-
Wytyczne
kanadyjskie
(mg/kg)
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
EQC, klasa 2 (szwedzka)
(mg/kg)
TBT
0,001
42
MAKS.
(mg/kg)
TPT
41
Inne zanieczyszczenia
39
40
-
1020
-
8200
-
599,04
-
5120
42
3610
40
55770
545
118
308,07
500
910
C org.
74
N
P
—: brak danych/badań
Wszystkie stężenia odnoszą się do masy suchej
GO = granica oznaczalności
N>GO: liczba próbek z poziomami powyżej GO.
Kryteria jakości omówiono szczegółowo w Ramce 8.2
Informacje dotyczące odpowiedniego badania zawieraTabela 8.7
678
POL
679
Metale
Wszystkie stężenia metali śladowych na poziomie maksymalnym i 90. percentylu w ESR IV
wykraczają poza niższe wartości EAC OSPAR. Wartości 90 percentyla dla próbek arsenu
i miedzi są również wyższe od górnej wartości progowej EAC Komisji OSPAR, co wskazuje, że
poziom tych metali w osadach powierzchniowych może powodować szkodliwe skutki
biologiczne. 90. Percentyle arsenu, kadmu, miedzi, niklu i cynku również wykraczają poza
kanadyjski poziom TEL, choć tylko wartość 90-tego percentyla miedzi ( 160 mg/kg) przekracza
kanadyjski poziom PEL.
Dane okresowe są niewystarczające, aby opisać tendencje występowania metali ciężkich
w osadach na południe od Gotlandii (północna część względnie płytkich wód podregionu ESR
IV). Mimo że podczas badań spółki PeterGaz w 2005 roku w kilku stacjach tej części
proponowanego korytarza rurociągu odnotowano podwyższonym poziom miedzi, nie
stwierdzono wyraźnych tendencji występowania tego metalu. We wcześniej prowadzonych
badaniach wykryto zwiększony poziom zanieczyszczeń antropogenicznych w osadach kanału
Sassnitz(1) w południowej części podregionu ESR IV.
Zanieczyszczenia organiczne
Stężenia dichlorodifenylotrichloroetanu (DDT) przekraczają dopuszczalny poziom oddziaływania
(TEL), mieszczą się jednak w zakresie odpowiednich wartości PEL. W danych okresowych
stężeń DDT nie wykryto jednak wyraźnych trendów, istnieje jednak możliwość, że stężenia DDT
w osadach ESR IV są wystarczające, by wywołać niekorzystne efekty ekologiczne.
Choć stężenia ΣPCB7 przekraczają niższą wartość EAC OSPAR, pobrane próbki są o rząd
wartości poniżej kanadyjskiej TEL, co sugeruje, że stężenia PCB nie są wystarczająco wysokie,
by mieć negatywny wpływ ekologiczny na podregion ESR IV.
Wszystkie stężenia tributylocyny (TBT) odnotowane w podregionie ESR IV podczas pobierania
próbek w 2007 roku przekraczają górną wartość progową EAC Komisji OSPAR, co wskazuje na
istnienie osadów, w których wystąpienie negatywnych skutków biologicznych może się zdarzyć.
(1)
Leipe, T., Eidam, J., Lampe, R., Meyer, H., Neumann, Th., Osadczuk, A., Janke, W., Puff, Th., Blanz, Th.,
Gingele, F. X., Dannenberger, D., Witt, G. 1998. Das Oderhaff. Beiträge zur Rekonstruktion der holozänen
geologischen Entwicklung und anthropogenen Beeinflussung des Oder-Ästuars. Meereswissenschaftliche
Berichte 28. Rostock-Warnemünde.
POL
680
Ramka 8.28 Wartości/wrażliwość dna morskiego w podregionie ekologicznym ESR IV
Różne kryteria służą do określenia wartości/wrażliwości zasobu lub przedmiotu
oddziaływania, między innymi odporność na zmiany, zdolność do adaptacji i rzadkość
występowania (patrz część 7.5). Poniższa macierz przedstawia wartość/wrażliwość
przypisaną do każdego zasobu lub przedmiotu oddziaływania na dnie morskim w obrębie
ESR IV z uwzględnieniem zmian sezonowych.
Sty
Lut
Mar
Kwi
Maj
Cze
Lip
Sie
Wrz
Paź
Lis
Gru
Struktura i procesy dna
morskiego
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Zanieczyszczenia
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Dno morskie
Komentarz:

Struktura i procesy dna morskiego. W płytszych częściach Zatoki Pomorskiej, na
głębokościach 15-20 m, przeważnie nieskonsolidowane dno w ESR IV jest regularnie
naruszane przez niekorzystne warunki pogodowe. Częste resuspensje i akumulacje
tworzą strukturę dna morskiego i związanej z nim flory i fauny. Dynamiczny charakter
tych procesów sprawia, że środowisko jest względnie niepodatne na zmiany w
kontekście działań związanych z projektem. Dno morskie w głębszych częściach ESR
IV jest obszarem akumulacyjnym, który podlega zmiennym napływom z Basenu
Arkońskiego i okazjonalnym sztormom na skalę, która sugeruje niską wrażliwość
ogólnej struktury dna oraz procesów.

Zanieczyszczenia. Nie zaobserwowano żadnych trendów wśród zanieczyszczeń, które
wskazywałyby na wyjątkowo wrażliwe obszary lub kumulacje zanieczyszczeń. Choć
procesy wymiany wody oraz dynamiczne zachowanie nieskonsolidowanych osadów
regularnie powodują uwalnianie się zanieczyszczeń z dna, większość zanieczyszczeń
pozostaje w zasadzie związana z powierzchnią osadu, zostaje zakopana lub wytrąca
się gwałtownie po uwolnieniu do słupa wody. W zależności od typu osadu i
przeważających warunków tlenowych, poziomy zanieczyszczeń różnią się w obrębie
obszaru. Łączna jakość w danej lokalizacji będzie więc naturalnie zmieniać się w
pewnym zakresie. Chwilowe przekroczenia tego zakresu powrócą do poziomów
naturalnych w ograniczonym okresie czasu, jak zaobserwowano po wylaniu Odry w
1997 roku. Z tych powodów temu przedmiotowi oddziaływania przypisuje się niską
wrażliwość.
POL
681
8.10.3
Plankton w podregionie ESR IV
Fitoplankton
Model wzrostu biomasy fitoplanktonu w południowej części Bałtyku cechuje wyraźna,
dwuetapowa, zmienność sezonowa. W Zatoce Pomorskiej maksymalną ilość biomasy
fitoplanktonu obserwuje się w marcu oraz w lipcu/sierpniu. Podczas gdy wiosną ma miejsce
zakwit okrzemek Melosira nummuloides i Pseudonitzschia spp., latem dochodzi do zakwitu
różnych nitkowatych sinic, np. Aphanizonemon flos-aquae, oraz potencjalnie toksycznej
Nodularia spumigena, a także sinic kolonijnych (Merismopedia spp. i Gomphospheria spp.).
Późną wiosną i latem, najliczniejszą grupę fitoplanktonu stanowią bruzdnice. Duże ilości
biomasy klejnotek, zaobserwowano w kwietniu, a po nich zielenic w październiku i listopadzie.
Z kolei wzrost liczebności bakterii, zasadniczo przebiega zgodnie z krzywą temperatury
sezonowej, z wyjątkiem wysokich temperatur w trakcie lata oraz niskich późną jesienią i zimą(1).
Zooplankton
Zooplankton w podregionie ESR IV jest ogólnie podobny do tego z ESR III i składa się głównie
z widłonogów, wrotek, wioślarek, larw małży, brzuchonogów i wąsonogów (pąkli). Znaczną
część biomasy zooplanktonu, mogą stanowić larwy oraz jaja zwierząt niewchodzących w skład
planktonu (tzw. meroplankton), choć jest to zjawisko sezonowe. Mimo że najliczniejszą grupą
zwierząt planktonowych są zwykle widłonogi (do 80 procent populacji), wrotki mogą stanowić 40
procent zooplanktonu w obszarach znajdujących się w strefie oddziaływania wody słodkiej.
W podregionie ESR IV widoczny jest podział na strefy, który związany jest z poziomem
oddziaływania wody morskiej i słodkiej. Grupy limniczne (słodkowodne), na przykład oczliki,
występują na obszarze 10 do 18 kilometrów od wybrzeża. Z kolei takie gatunki jak Acartia
longiremis, Pseudocalanus minutus elongatus i Evadne nordmanni występują w strefie
większego oddziaływania wód na otwartym Bałtyku, w odległości ok. 55 kilometrów od ujść
głównych rzek.
(1)
Institut für Angewandte Ökolgie GmbH. 2008. Nord Stream gas pipeline from the border of the German Exclusive
Economic Zone (EEZ) to the landfall point: Summary of the baseline description with reference to eco regions 5
and 6.
POL
682
Ramka 8.29 Wartości/wrażliwość planktonu w podregionie ekologicznym ESR IV
Różne kryteria służą do określenia wartości/wrażliwości zasobu lub przedmiotu
oddziaływania, między innymi odporność na zmiany, zdolność do adaptacji i rzadkość
występowania (patrz część 7.5). Poniższa macierz przedstawia wartość/wrażliwość
przypisaną do planktonu w obrębie ESR IV z uwzględnieniem zmian sezonowych.
Sty
Lut
Mar
Kwi
Maj
Cze
Lip
Sie
Wrz
Paź
Lis
Gru
Fitoplankton
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Zooplankton
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Plankton
Komentarz:

8.10.4
Plankton jest zwykle bardzo liczny w słupie wody. Jego skład różni się w zależności od
pory roku, częściowo opierając się na dostępności składników pokarmowych i
gatunków żeru, jak również na cyklu życia różnych gatunków. Plankton można uznać
za niewrażliwy na lokalne ingerencje ze strony dna, w związku z dużą liczbą potomstwa
organizmów morskich i charakterystykami rozproszenia na dużą skalę.
Bentos w podregionie ESR IV
Makrofity
Oczekuje się, że w podregionie ESR IV rurociąg będzie przebiegać stosunkowo blisko,
aczkolwiek w odległości kilku kilometrów, od zbiorowisk makrofitów na ławicy Hoburg oraz na
północnej i południowej ławicy Midsjö.
Na ławicy Hoburg, w odległości ok. 10 kilometrów na głębokości ponad 25 metrów można
natrafić na makroglony. Dominującymi gatunkami są tutaj brunatnice Sphacelaria arctica i
Sphacelaria plumigera. Krasnorosty Ceramium tenuicorne, Furcellaria lumbricalis, Coccostylus
truncates, Polysiphonia fucoids i Rhodomela conferivoides również powszechnie występują:
zaobserwowano 17 gatunków krasnorostów, brunatnic i zielenic. Gatunki Fucus znajdują się na
płytszych wodach.
Na południowych i północnych ławicach Midsjö makroglony pojawiają się na głębokości około
30 m, przy czym dominującym gatunkiem jest Rhodomela confervoides oraz nitkowate
krasnorosty Pilayella littoralis.
Makroglony można również znaleźć na Adlergrund. Mniej lub bardziej gęste kolonie
krasnorostów zaobserwowano na głębokości do 12 m. Glony, zdominowane przez morszczyn
POL
683
piłkowany Fucus serratus, żyją na kamiennych podłożach. Listownica cukrowa Laminaria
saccharina występuje w niewielkich ilościach. Zaobserwowano również trochę krasnorostów
i Chorda tomentosa. Nitkowate i dryfujące glony (Polysiphonia spp. i Ahnfeltia plicata) osiadają
na głębokościach do 20 metrów.(1)
Zoobentos
Badania zoobentosu na szwedzkich wodach podregionu ESR IV przeprowadzono między
sierpniem a wrześniem 2007 roku, w maju 2008 na wodach duńskich i między majem
a sierpniem 2006 na wodach niemieckich (patrz mapy BE-7e, 7f, 7g i 7h).
W podregionie ESR IV, nieopodal ławicy Hoburg oraz północnej i południowej ławicy Midsjö
zbiorowiska zoobentosu były nieobecne w dwóch próbkach pobranych wzdłuż trasy rurociągu
na wschód od ławicy Hoburg w najgłębszych wodach tego ESR oraz obecne w niedużych
ilościach obunogi w trzeciej próbce (patrz mapa BE-7e w Atlasie). W obszarze rurociągu
między tymi ławicami zaobserwowano zespoły zoobentosu, były one jednak małe w znaczeniu
liczby osobników. Najliczniejszą grupę stanowiły skorupiaki, a wieloszczety reprezentowały
drugą z kolei najpowszechniejszą jednostkę taksonomiczną. Większość próbek zoobentosu w
tym obszarze pobrano na głębokości poniżej 60 metrów i jest mało prawdopodobne, aby w tym
rejonie wytworzyła się warstwa halokliny. Łączna liczba zanotowanych gatunków była mała.
W porównaniu z Basenem Bornholmskim, Basen Gotlandzki wykazuje bardzo niską
różnorodność gatunków.
W podregionie ESR IV na południe i wschód od Bornholmu, zoobentos znajdował się przy
niemal wszystkich stacjach wzdłuż trasy rurociągu na głębokościach mniejszych niż 54 metry
(patrz mapa BE-7f). Łączna liczba zanotowanych gatunków (łącznie 36(2)) jest dość wysoka
uwzględniając fakt, że przy niektórych stacjach nie było bentosu. Prawdopodobnie przyczyny
tego stanu należy upatrywać w tym, że większość próbek została pobrana na głębokości
powyżej halokliny, w związku z tym tlen nie stanowi czynnika ograniczającego rozwój
organizmów w tym obszarze Bałtyku. Najczęściej występujące gatunki, pod względem
liczebności i biomasy, znacznie różnią się od gatunków spotykanych na pozostałych odcinkach
trasy rurociągu na wodach duńskich, przy czym dominującym gatunkiem pozostają małże.
Charakterystycznym gatunkiem są małże Astarte borealis, A. elliptica, Mytilus edulis, Macoma
(1)
Zettler, M.L. i Gosselck, F. 2006. Benthic assessment of marine areas of particular ecological importance within
the German Baltic Sea EEZ. W: von Nordheim, H., Boedeker, D., Krause, J.C. (red.). Progress in marine
conservation in Europe, Springer.
(2)
Dansk Biologisk Laboratorium. 2008. Macrozoobenthos along the Nord Stream Pipeline in the Baltic Sea in 2006
and 2007. Raport końcowy. Luty 2008. Rys. 4.3.
POL
684
balthica oraz M. calcarea, a następne z kolei to wieloszczety Scoloplos armiger i Pygospio
elegans. Astarte borealis i M. calcarea zostały uznane przez HELCOM za gatunki zagrożone(1).
Zoobentos w Zatoce Pomorskiej składa się z gatunków euryhalinowych, które cechują się dużą
tolerancją na zmienne parametry środowiska. Dominują wieloszczety, głównie Pygospioelegans
sp. i Hediste diversicolor, również z rodziny Marenzelleria. Wieloszczety stanowią średnio 75
procent zoobentosu przy każdej stacji, po nich kolejno znajdują się obunogi, skorupiaki i
skąposzczety (patrz mapa BE-7g). Spośród znalezionych skorupiaków niewiele gatunków jest
specyficznych dla podłoża piaszczystego (na przykład Bathyporeia pilosa oraz garnela pospolita
(Crangon crangon)). Większość innych gatunków obecnych w Zatoce Pomorskiej związana jest
z „dryfującymi glonami” lub konglomeratami dryfujących omułków. Do najważniejszych
ekologicznie grup gatunkowych należą mięczaki, takie jak wodożytka przybrzeżna (Hydrobia
ulvae) oraz obunogi Mytilus edulis (omułki), Cerastoderma glaucum (sercówka bałtycka), Mya
arenaria (małgiew piaskołaz) i Macoma balthica (rogowiec bałtycki). W związku z rozmiarami
i liczebnością, gatunki te stanowią ważny wkład do zaobserwowanej bogatej biomasy.
Choć badania nie obejmowały ławic Hoburg i Midsjö, wiadomo, że na tych ławicach mogą
znajdować się duże zagęszczenia omułków, Mytilus edulis, zwłaszcza w płytszych obszarach.
Kolonie omułków są ważnym źródłem pożywienia dla zimujących populacji lodówek, Clangula
hyemalis(2).
(1)
Komisja Helsińska. 2007. HELCOM lists of threatened and/or declining species and biotopes/habitats in the Baltic
Sea area. Baltic Sea Environmental Proceedings, nr 113.
(2)
World Wildlife Fund (WWF) Sweden. 2001. Hoburgs Bank: Biodiversity characteristics and threats. Przedstawione
podczas warsztatów HELCOM/SEPA dot. bałtyckich obszarów chronionych (BSPA), Sigulda, Łotwa, 1920.5.2001.
POL
685
Ramka 8.30 Wartości/wrażliwość bentosu w Podregionie Ekologicznym ESR IV
Różne kryteria służą do określenia wartości/wrażliwość zasobu lub przedmiotu
oddziaływania, między innymi odporność na zmiany, zdolność do adaptacji i rzadkość
występowania (patrz część 7.5). Poniższa macierz przedstawia wartość/wrażliwość
przypisaną do bentosu w obrębie ESR IV z uwzględnieniem zmian sezonowych.
Sty
Lut
Mar
Kwi
Maj
Cze
Lip
Sie
Wrz
Paź
Lis
Gru
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Bentos
Makroglony i roślinność
wodna
Glony na podłożach
skalistych
Zoobentos
Zbiorowiska na podłożu
piaszczystym
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Kolonie małży
Duża
Dużą
Dużą
Dużą
Dużą
Dużą
Dużą
Dużą
Dużą
Dużą
Dużą
Dużą
Komentarz:
POL

Do glonów należą różne gatunki krasnorostów (Rhodophyceae) i nitkowatych brunatnic.
Choć są one obecne na dość dużych głębokościach w pobliżu ławicy Hoburg i Midsjö,
nie uznaje się ich za szczególnie wrażliwe czy zanikające. W wypadku eutrofizacji
nitkowate brunatnice mogą szybko rozmnożyć się i uformować dryfujące grupy.

Zespoły zoobentosu żyjącego na piaszczystym dnie są często spotykane w podregionie
ESR IV i charakteryzują je gatunki zaadaptowane do środowiska dynamicznego i które
często wykazują duże zmiany w liczebności. Wrażliwość uznaje się za niską, ponieważ

Kolonie małży są traktowane, jako oddzielne siedlisko bentosu, ze względu na ich
zdolność do konsolodowania osadu. Jest to wysoce wartościowe ze względu na
ważność dla różnych gatunków ptaków, których przetrwanie dależy od tych kolonii
małży.
686
8.10.5
yby w podregionie ESR IV
Wstęp
Względnie płytkie i piaszczyste osady w podregionie ESR IV pełnią ważną funkcję dla szerokiej
gamy gatunków ryb przydennych i bentonicznych, a także pelagicznych, np. opisanych w części
dotyczącej podregionu ESR III, które występują powszechnie w Morzu Bałtyckim.
Zatoka Pomorska i płycizny wokół Bornholmu
Południowe części podregionu ESR IV znajdują się w Zatoce Pomorskiej. Najczęściej
występującym gatunkiem ryb pelagicznych w Zatoce Pomorskiej w podregionie ESR IV jest
śledź (Clupea harengus), który spotykany jest na całym obszarze Morza Bałtyckiego.
Charakterystyczne dla tego regionu są także szprot (Sprattus sprattus), łosoś (Salmo salar)
i troć wędrowna (Salmo trutta f. trutta). Jednak w stosunkowo płytkich wodach Zatoki Pomorskiej
gatunki bentoniczne i przydenne stanowią szczególnie ważny element zbiorowisk ryb.
Skupiska ryb bentonicznych w Zatoce Pomorskiej obejmują gatunki o znaczeniu gospodarczym,
takie jak stornia (Platichthys flesus), gładzica (Pleuronectes platessa) i turbot (Psetta maxima).
Ostatnio badania Zatoki Pomorskiej przeprowadzili Thiel i Winkler (2007)(1), którzy złowili
24 gatunki ryb za pomocą włoków. Z ich badań wynika, że w południowej części Zatoki
Pomorskiej najpowszechniej występującym gatunkiem ryb jest stornia, która stanowiła
67 procent złowionych osobników. Zaobserwowano również duże populacje babki małej
(Pomatoschistus minutus), sandaczy (Stizostedion lucioperca), okoni (Perca fluviatilis) i jazgarzy
(Gymnocephalus cernuus).
Z badań przeprowadzonych w pobliżu trasy rurociągu w Zatoce Pomorskiej wynika, że
najczęściej spotykanymi w tym rejonie gatunkami są: stornia, gładzica, szprot i dorsz. Jednak na
obszarach przybrzeżnych złowiono gatunki słodkowodne, takie jak sandacz, okoń i płoć (Rutilus
rutilus). Inne gatunki znalezione podczas połowu to: nagład (Scophthalmus rhombus), tasza
(Cyclopterus lumpus) i pocierniec (Gasterosteus aculeatus).
Ławica Odrzana w Zatoce Pomorskiej stanowi szczególnie ważne tarliska i miejsca żerowania
narybku turbota(2). Inne gatunki zaobserwowane w tym obszarze to ryby migrujące z zachodnich
rejonów Bałtyku, takie jak witlinek (Merlangius merlangus), sola (Solea solea), czarniak
(Pollachius virens), plamiak (Melanogrammus aeglefinus) i węgorz (Anguilla anguilla)(3).
(1)
Thiel, R. i H. Winkler. 2007. Erfassung von FFH-Anhang II-Fischarten in der deutschen AWZ von Nord- und
Ostsee. Schlußbericht über das F+E-Vorhaben für das BfN. Stralsund und Rostock. Mai.
(2)
Fries. Federalny Ośrodek Badawczy ds. Rybołówstwa. Kontakt osobisty.
(3)
Rechlin, O. i O. Bagge. 1996: Entwicklung der Nutzfischbestände. W: Lozan, J. L.; Lampe, R.; Matthäus, W.;
Rachor, R.; Rumohr, H. i H. Von Westernhagen. Warnsignale aus der Ostsee. Parey Verlag Berlin: 188-196.
POL
687
Płytkie, piaszczyste siedliska w podregionie ESR IV mają także istotne znaczenie dla węgorza
europejskiego, gatunku stanowiącego ważne źródło pożywienia dla wielu gatunków ryb
i ptaków(1).
Narybek węgorza wędruje z Morza Sargassowego(2) do Bałtyku. Niektóre osobniki pozostają
w morzu, a pozostałe płyną w górę rzek lub przedostają się do połączonych ze sobą jezior.
Spędzają tam kilka lat życia jako „węgorze żółte”, a następnie przekształcają się w węgorza
srebrzystego i rozpoczynają powrotną wędrówkę do Morza Sargassowego, gdzie odbywają
tarło. Z badań wynika, że węgorze wędrują najczęściej w bliskiej odległości od wybrzeża, jednak
znaczna część populacji będzie migrować przez podregion ESR IV(3).
Napływ narybku węgorzy do Europy spadł gwałtownie w ciągu ostatnich 25 lat. Historycznie
niski poziom napływu narybku wskazuje, że możliwości rozmnażania uległy poważnemu
pogorszeniu, a zasoby węgorzy prawdopodobnie zostaną znacząco uszczuplone. Węgorz
europejski jest gatunkiem zagrożonym w stopniu krytycznym według IUCN oraz gatunkiem
o znaczeniu priorytetowym podlegającym ochronie według HELCOM(4).
Badania populacji ryb zostały przeprowadzone w obszarze Adlergrund w latach 2002–2004
w celu oceny możliwości zainstalowania morskich turbin wiatrowych(5). Dorsz (Gadus morhua),
stornia i gładzica były najczęściej obserwowanymi gatunkami na zachodnim zboczu Adlergrund
i zajmowały dominującą pozycję w skupiskach ryb pod względem obecności, liczebności
i biomasy. Bardziej na północ, w obszarach podregionu ESR IV wokół wyspy Bornholm,
w skupiskach ryb pelagicznych dominuje śledź, szprot i łosoś. Inne gatunki ryb pelagicznych
wędrują z Morza Północnego, ale nie rozmnażają się na omawianym obszarze; są to m.in.:
makrela atlantycka (Scomber scombrus), czarniak oraz dobijak z rodziny Ammoydytes.
Skupiska ryb bentonicznych i przydennych w obszarach podregionu ESR IV wokół Bornholmu
obejmują gatunki o znaczeniu gospodarczym, takie jak dorsz, stornia, gładzica i turbot. Płycizny
na obszarze Natura 2000 obejmującym ławicę Davida w pobliżu wybrzeża Bornholmu oraz
w obszarze Natura 2000 na archipelagu Ertholmene na południe od planowanej trasy rurociągu
stanowią ważne tarliska i miejsca żerowania narybku wielu gatunków flądrokształtnych (patrz
mapa PA-3).
(1)
Komisja Helsińska. 2007. Helcom Red list of threatened and declining species of lampreys and fishes of the Baltic
Sea, Baltic Sea Environmental Proceedings, nr 109.
(2)
Fiński Instytut Łowiectwa i Rybołówstwa.. Węgorz (Anguilla anguilla). http://www.rktl.fi/english/fish/fish_atlas/eel/
(data uzyskania: 12.9.2008).
(3)
Yrkesfiskeren. 2006. Resultat av ålmärkning i Östersjön. (Tylko w języku szwedzkim). Rozdz. 23/24.
(4)
Komisja Helsińska. 2007. op cit.
(5)
Institut für angewandte Ökologie (IfAÖ) 2005. b: Fachgutachten Fische zum Offshore-Windparkprojekt „Ventotec
Ost 2“. Abschlussbericht der Basisaufnahme, Betrachtungszeitraum: November 2002 bis Juni 2004, Institut für
angewandte Ökologie, Forschungsgesellschaft mbH Neu Broderstorf, styczeń 2005.
POL
688
Oprócz gatunków rodzimych opisanych powyżej niektóre gatunki wędrują do południowych
obszarów podregionu ESR IV z zachodu. Należą do nich: witlinek (Merlangius merlangus), sola,
złocica (Microstomus kitt), nagład, belona (Belone belone) i plamiak.
Ławica Hoburg jest obszarem Natura 2000 chronionym ze względu na siedliska rafowe.
Północna ławica Midsjö jest proponowanym obszarem Natura 2000 z uwagi na wartościowe
siedliska ławicowe oraz obszary tarła turbota i śledzia. Ławice Hoburg i północna Midsjö
położone są w odległości odpowiednio 4 kilometry i 3,2 kilometra od trasy rurociągu.
Ryby można sklasyfikować w czterech odrębnych zbiorowiskach w odniesieniu do
specyficznych wymagań siedliskowych. Do kategorii tych zalicza się:

Ryby pelagiczne: żyjące w słupie wody, żerujące na małym zooplanktonie i rybach. Do tej
kategorii należy śledź, szprot i makrela atlantycka

Zbiorowiska ryb dennych: gatunki żyjące przy dnie, uzależnione od makrozoobentosu jako
swojego pożywienia. Do tej kategorii należą takie gatunki, jak dorsz, płastuga, plamiak czy
witlinek

Zbiorowiska ryb słodkowodnych: gatunki, które pozostają w osłoniętych zatokach czy
lagunach o niskim zasoleniu związanym z napływami rzecznymi. Do tej kategorii należą
takie gatunki jak sandacz, okoń i płoć

Diadromiczne gatunki ryb: gatunki spędzające część życia w morzu i część w rzekach czy
jeziorach. Do tej kategorii należą łososie i węgorze
POL
689
Ramka 8.31 Wartości/wrażliwość ryb w Podregionie Ekologicznym ESR IV
Różne kryteria służą do określenia wartości/wrażliwości zasobu lub przedmiotu
oddziaływania, między innymi odporność na zmiany, zdolność do adaptacji i rzadkość
występowania (patrz część 7.5). Poniższa macierz przedstawia wartość/wrażliwość
przypisaną do gatunków ryb w obrębie ESR IV z uwzględnieniem zmian sezonowych.
Sty
Lut
Mar
Kwi
Maj
Cze
Lip
Sie
Wrz
Paź
Lis
Gru
Mała
Mała
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Duża
Duża
Duża
Duża
Duża
Duża
Mała
Mała
Ryby
Ryby pelagiczne (szprot i
śledź)
Ryby denne (dorsz i
gatunki płastug)
Zbiorowiska ryb
słodkowodnych
Gatunki diadromiczne
(łosoś, węgorz)
Komentarz:
POL

Gatunki pelagiczne i denne uznawane są ogólnie za gatunki o niskiej wrażliwości
w związku z ich dużą dystrybucją w całym obszarze. Okres tarła pokrywa się z okresem
średniej wrażliwości. Różne gatunki mają tarło w różnych okresach. Zbocza wokół Głębi
Bornholmskiej są ważne dla różnych płastug, dorszy i szprotów. Turbot ma tarło w
piaszczystych częściach Zatoki Pomorskiej.

Zbiorowiska ryb słodkowodnych nie zawierają gatunków, których populacje są
zagrożone. W związku z dużą dystrybucją w obszarach przybrzeżnych podregionu ESR
IV, gatunki słodkowodne mają niską wrażliwość. Tarło nie odbywa się na otwartych
wodach podregionu ESR IV, przez które przechodzi rurociąg.

Węgorz i łosoś atlantycki znajdują się w Załączniku II Dyrektywy Siedliskowej UE.
Gatunki te są również uznane za gatunki o wysokim priorytecie na liście gatunków
zagrożonych i/lub ginących HELCOM. W konsekwencji oba gatunki uznaje się za
gatunki o wysokiej wrażliwości podczas okresów migracji.
690
8.10.6
Ptaki w podregionie ESR IV
Podregion ESR IV, charakteryzuje się raczej płytkimi wodami i przechodzi wzdłuż układu ławic
Hoburg, północnej i południowej Midsjö, skąd ta ostatnia krzyżuje się wzdłuż północnozachodniego narożnika oraz Ertholmene. Krzyżuje się ona również z Zatoką Pomorską na
południowy-wschód od Bornholmu. Te układy ławic są najważniejszymi obszarami zimowania,
odpoczynku i lęgu dla ptaków na Morzu Bałtyckim.
Opis sytuacji wyjściowej i ocena skupia się na Ważnych Obszarach Ornitologicznych (IBA)
w strefie 25 km wokół rurociągu oraz terenach podmokłych o międzynarodowym znaczeniu
wyznaczonych przez Konwencję Ramsar oraz na dostarczeniu opisu ważnych dla ptaków
siedlisk podczas różnych faz ich cyklu życia. Następujące Ważne Obszary Ornitologiczne
i obszary Ramsar z ważnymi populacjami ptaków przecinają/przechodzą przez rurociąg Nord
Stream w ESR IV:
Wyznaczone obszary

Ważny Obszar Ornitologiczny Ławica Hoburg IBA SE065

Ważny Obszar Ornitologiczny Północna ławica Midsjö IBA SE066

Ważny Obszar Ornitologiczny południowa ławica Midsjö Bank IBA SE067

Ważny Obszar Ornitologiczny Ertholmene DK079

Obszar Ramsar Ertholmene 3DK026

Ważny Obszar Ornitologiczny ławica Rønne DK120

Ważny Obszar Ornitologiczny Zatoka Pomorska DE040

Ważny Obszar Ornitologiczny Zatoka Pomorska PL081
Ławica Hoburg położona na południe od Gotlandii stanowi mozaikę kilku łach przydennych i raf
z wodą o głębokości od 10 do 40 m(1). Ten Ważny Obszar Ornitologiczny ma wielkie znaczenie
dla zimujących lodówek (Clangula hyemalis) i nurników (Cepphus grylle). Ponad 20 procent
zimującej populacji biogeograficznej lodówek na wodach europejskich, czyli niemal milion
(1)
Dunrick, J., Skov, H., Jensen, F.P. i Phil, S. 1994: Important marine areas for wintering birds in the Baltic Sea. EU
DG XI research contract no. 2242/90-09-01, Ornis Consult report, 110 s.
POL
691
ptaków, regularnie przebywa nad tą ławicą(1). Omułki, które występują bardzo licznie na
skalistych zboczach układu ławic, stanowią ważne źródło pożywienia dla tych gatunków.
Ten sam gatunek ptaków zimuje w dużych ilościach w obszarze ławic Norra i Södra Midsjö, na
południe od ławicy Hoburg. Ławica Norra Midsjö składa się z łach przydennych i raf, a
głębokość wody waha się tam od 8 do 20 metrów, przy czym najpłytsze części można znaleźć w
środkowej części ławicy. Wschodnią i zachodnią część charakteryzują strome zbocza
opadające do około 70 metrów.
Ważny Obszar Ornitologiczny i obszar Ramsar Ertholmene to skalista wyspa otoczona
głębokimi wodami na północno-zachodnim brzegu Bornholmu(2). To miejsce jest w Danii jedyną
lokalizacją dla nurzyka podbielałego (Uria aalge) i alki krzywodziobej (Alca torda) i stanowi
drugą największą kolonię lęgową dla edredona (Somateria milissima) w całym kraju.
Dziesięć gatunków ptaków o liczebnościach ważnych w skali międzynarodowej zimuje w Zatoce
Pomorskiej, która jest również trzecim najważniejszym obszarem zimowania lodówek na Morzu
Bałtyckim(3). Abiotyczna charakterystyka Zatoki Pomorskiej dotyczy piaszczystych osadów i
średniej głębokości między 12 a 18 metrami. Fauna przydenna ma wysoką produktywność,
która zapewnia ważne źródło pożywienia dla wielu gatunków ptaków morskich w miesiącach
zimowych oraz podczas wiosennego i jesiennego okresu migracji.
Zatoka Pomorska zawiera również Obszar specjalnej ochrony Adlergrund, który opisano
w Rozdziale 10. W obszarze tym przebywają trzy gatunki chronione przez Dyrektywę WE
w sprawie ptaków (nurnik, nur rdzawoszyi Gavia stallata i nur czarnoszy i G. arctica) w okresie
zimy oraz migracji wiosna/jesień (nurnik). Omułki występują w dużych ilościach i zapewniają
ważne źródło pożywienia dla nurników i zimujących kaczek, np. lodówek czy markaczek.
Obszar ten jest ważnym schronieniem dla ptaków podczas ostrych zim.
Kluczowe gatunki i populacje
Obszary otaczające podregion ESR IV zamieszkuje sześć gatunków ptaków wymienionych
w załączniku I do dyrektywy WE w sprawie ptaków jako gatunki podlegające szczególnym
środkom ochrony(4). Zostały one wyszczególnione poniżej w Tabeli 8.30.
(1)
Szwedzki Instytut Badań Środowiskowych (IVL). 2008. Data inventory of flora and fauna on Hoburgs Bank and
Norra Midsjobanken. Complementary IVL background report.
(2)
RAMSAR. Information Sheet on Ramsar Wetlands. http://www.wetlands.org/reports/ris/3DK026en.pdf (data
uzyskania: 22.9.2008).
(3)
Dunrick, J., Skov, H., Jensen, F.P. i Phil, S. 1994: Important marine areas for wintering birds in the Baltic Sea. EU
DG XI research contract no. 2242/90-09-01, Ornis Consult report, 110 s.
(4)
Dyrektywa
Rady
79/409/EWG
z
dnia
2
kwietnia
1979
r.
w
sprawie
ochrony
dzikiego
http://europa.eu.int/eur-lex/da/consleg/pdf/1979/da_1979L0409_do_001.pdf (data uzyskania: 6.11.2008).
POL
ptactwa,
692
Tabela 8.30 Gatunki wymienione w załączniku I, występujące w podregionie ESR IV i na
obszarach przyległych(1)
Nazwa
Nazwa naukowa
Status
Bernikla białolica
B.leucopsis
Lęgowy
Rybitwa białoczelna
S.albifrons
Lęgowy
Rybitwa wielkodzioba
S. caspia
Lęgowy
Szablodziób
Recurvirostra avocetta
Lęgowy
Nur rdzawoszyi
G. stellata
Wędrowny, zimujący
Perkoz rogaty
Podiceps auritus
Wędrowny
Wylęg
Ertholmene jest jednym z głównych obszarów lęgowych w ESR IV. Ta skalista wyspa i jej
otoczenie ma duże znaczenie dla lęgu nurnika, alki krzywodziobej i edredona. Rozmnaża się
tam około 2000 – 2500 par nurzyków, 745 alek krzywodziobych i 3000 par edredonów(2).
Żerujące alki krzywodziobe zaobserwowano w niedużych grupach nad szerokim obszarem
wokół Ertholmene podczas badania w 2008 roku(3). Największe stężenia stwierdzono w
obszarze między 2 a 4 kilometrami na północ od kolonii lęgowej Nurniki korzystają z większych
obszarów wokół Ertholmene dla żerowania w okresie lęgowym. Ptaki lęgowe wykorzystują
obszar w promieniu 20 kilometrów dla celów żerowych.
Obszar głębszych wód między Ławicą Odrzaną i Ławicą Rønne jest regularnie wykorzystywany
przez pierzące się i młode osobniki z tego gatunku. Podobnie ławice Hoburg i Midsjö
wykorzystywane są przez młode i niedojrzałe osobniki nurnika (Cepphus grylle) od lipca do
września.
Zimowanie
Zatoka Pomorska to jedno z głównych zimowisk ptaków morskich na Morzu Bałtyckim.
W Zatoce Pomorskiej znajdują się zimowiska 10 gatunków ptaków morskich, których wielkość
populacji ma znaczenie międzynarodowe(4). Występują tu m.in. największe na Morzu Bałtyckim
skupiska nurnika (Cepphus grylle), perkoza dwuczubego (Podiceps cristatus), perkoza
rdzawoszyjego (Podiceps grisegena), perkoza rogatego (Podiceps auritus), lodówki (Clangula
(1)
Dyrektywa
Rady
79/409/EWG
z
dnia
2
kwietnia
1979
r.
w
sprawie
ochrony
dzikiego
ptactwa,
http://europa.eu.int/eur-lex/da/consleg/pdf/1979/da_1979L0409_do_001.pdf (data uzyskania: 6.11.2008).
(2)
http://www.wetlands.org/reports/ris/3DK026en.pdf data uzyskania: 21.9.2008.
(3)
Rambøll. 2008. The use of sea area northeast of Ertholmene by breeding guillemot Uria aalge and razorbill Alca
torda. Baseline investigation - Baltic gas pipeline.
(4)
Durinck, J., Skov, H, Jensen, F.P., Pihl, S. 1994. Important Marine Areas for Wintering Birds in the Baltic Sea. EU
DG XI research contract no. 2242/90-09-01. Ornis Consult report.
POL
693
hyemalis), markaczki (Melanitta nigra), uhli (Melanitta fusca) i szlachara (Mergus serrator).(1)
Fauna bentoniczna w Zatoce Pomorskiej odznacza się wysoką produktywnością i obejmuje
różnorodne gatunki, dzięki temu stanowi atrakcyjne pożywienie dla ptaków morskich.
W Zatoce Pomorskiej występują również gatunki wymienione w załączniku I do Dyrektywy
Ptasiej WE, opisane szczegółowo w Rozdziale 10.
Lodówki pojawiają się od listopada do mniej więcej końca kwietnia i jest ich najwięcej
w obszarach płytszych (15 metrów) Ławicy Odrzanej i Adlergrund. Tarło śledzia stanowi ważne
źródło pożywienia dla tego gatunku i duże ilości migrują w kierunku Boddenrandschwelle
podczas okresu tarła śledzia.
Nur rdzawoszyi (Gavia stellata) i nur czarnoszyi (Gavia arctica) występują regularnie we
wszystkich częściach Zatoki Pomorskiej. W środku zimy nur czarnoszyi (Gavia arctica) zwykle
zajmuje obszary na wschód od Rugii. Nury rdzawoszyje występują zimą oraz podczas wędrówki
powrotnej. W zależności od sukcesu rozrodczego śledzia oraz wydarzeń na trasie migracji nura
rdzawoszyjego grupy liczące kilkaset osobników mogą tworzyć czasami o tej porze roku
skupiska na niewielkich obszarach, zwłaszcza w zachodniej części Zatoki Pomorskiej.
Zachodnia część Zatoki Pomorskiej ma szczególne znaczenie międzynarodowe jako zimowisko
dla kaczek morskich, nurów i perkozów. W obrębie tego chronionego obszaru trasa rurociągu
przebiega głównie przez region odznaczający się dużym natężeniem ruchu statków (podejście
do toru wodnego u wejścia do Zatoki Greifswaldzkiej i Świnoujścia). W związku z tym
zagęszczenie ptaków morskich jest odpowiednio niższe w wielu obszarach(2). Podczas badań
w terenie związanych z projektem obserwowano sporadycznie wysokie zagęszczenia nurów.
Ptaki te zwykle spotykane są wiosną, w okresie tarła śledzi.
Liczba uhli (Melanitta fusca) w Zatoce Pomorskiej jest zawsze wysoka, szczególnie w okresie
tarła śledzi. Największe populacje ptaków poszukujących miejsca odpoczynku spotyka się
wiosną (od marca do maja). Na wodach niemieckich maksymalna liczba osobników w ujęciu
rocznym waha się od 50 tys. do 60 tys.(3).
Adlergrund stanowi ważne zimowisko dla lodówek i nurników(4). Ten drugi gatunek obecny jest
w dużej liczbie od listopada do kwietnia. Adlergrund to jego najdalej na zachód wysunięte
(1)
Durinck, J., Skov, H, Jensen, F.P., Pihl, S. 1994. op.cit.
(2)
Kube J. i Skov H., Habitat selection, feeding characteristics, and food consumption of long-tailed ducks, Clangula
hyemalis, in the southern Baltic Sea (1996), Meereswissenschaftliche Berichte — MARINE SCIENCE REPORTS,
t. 18, s. 83-100.
(3)
Sonntag N., Mendel B. i Garthe S. 2007. Erfassung von Meeressäugetieren und Seevögeln in der deutschen AWZ
von Nord- und Ostsee (EMSON): Teilvorhaben.
(4)
POL
Durinck, J., Skov, H., Jensen, F. P., i Pihl, S., 1994. Op.cit.
694
zimowisko(1). Większość lodówek preferuje płytsze obszary Adlergrund (głównie o głębokości
mniejszej niż 15 m). Jedyna populacja uhli zimująca w niemieckiej części Morza Bałtyckiego
wykorzystuje ten obszar głównie od listopada do maja i trzyma się przede wszystkim jego części
południowej, okolicy kanału Adlergrund i północnego krańca Zatoki Pomorskiej, sięgającej aż do
trasy rurociągu. Zimą na wschód od Bornholmu i na północ od Adlergrund spotyka się alkę
krzywonosą i nurzyka podbielałego, które to gatunki również regularnie wypoczywają na
Adlergrund. Nurzyki podbielałe żerują na całym obszarze, są jednak znacznie rzadziej
spotykane w płytkich wodach Adlergrund o głębokości mniejszej niż 15 m.
Jak wyjaśniono powyżej, na ławicach Hoburg i Midsjö żeruje prawie milion lodówek (Clangula
hyemalis) poza okresem lęgowym, co odpowiada 22% europejskiej populacji zimowej tych
ptaków(2). Oprócz lodówek podczas zimy, od listopada do kwietnia, z ławic korzystają jednak
także nurniki (Cepphus grylle), natomiast młode i niedojrzałe ptaki żerują tam również od lipca
do września. Edredon (Somateria mollissima) pojawia się na ławicy Hoburg bliżej wybrzeża.
Do celów bieżącej oceny zagęszczenie lodówki oszacowano na sześciu transektach
równoległych do trasy rurociągu, między ławicami Hoburg i Norra Midsjö(3) (patrz Rysunek
8.44). Obszar na wschód od ławicy Hoburg jest zasadniczo nieodpowiedni dla tych ptaków,
gdyż woda osiąga tam głębokości większe niż 50 m (patrz profil 1 na Rysunku 8.44). Obszary o
zagęszczeniu większym niż 100 ptaków/km2 w odległości do 5 km od rurociągu znajdują się na
południowy wschód i południe od ławic Hoburg i Norra Midsjö Bank (patrz profil 2 i 3 na
Rysunku 8.44). Obszary największego zagęszczenia wydają się występować zaledwie kilkaset
metrów od trasy, jednak ich dokładne położenie może zmieniać się zależnie od dostępności
pożywienia. Średnie zagęszczenia lodówek (do 25 ptaków/ km2) występują ok. 7 km od
rurociągu, wzdłuż profili południowych (profile 5 i 6 na Rysunku 8.44) przecinających ławicę
Norra Midsjö. Potwierdza to ustalenia wcześniejszego badania,(4) które wykazało, że na ławicy
Norra Midsjö duże zagęszczenia zimujących lodówek występują głównie w obszarach o
głębokości wody od 12 do 35 m, podczas gdy największe zagęszczenia nurników obserwowano
w obszarach o głębokości wody od 10 do 20 m.. Nurniki preferują względnie płytsze części
obszarów o głębokościach mniejszych niż 30 m.
(1)
Garthe, S., Ullrich, N., Weichler, T., Dierschke, V., Kubetzki, U., Kotzerka, J., Krüger, T., Sonntag, N. i Helbig, A. J.
2003. See- und Wasservögel der deutschen Ostsee. Verbreitung, Gefährdung und Schutz.
(2)
Larsson, K. i Skov, H. 2001 Utbredning av övervintrande alfågel och tobisgrissla på Norra Midsjöbanken mellan
1987 och 2001.
(3)
Nord Stream AG. 2008. Szwedzka krajowa OOŚ.
(4)
Larsson, K. i Skov, H. 2000, Utbredning av övervintrande alfågel och tobisgrissla på Norra Midsjöbanken mellan
1987 och 2001.
POL
695
Rys. 8.44
POL
Lokalizacja profili użytych do analizy zagęszczenia lodówek na ławicach
Hoburg i Norra Midsjö
696
Rys. 8.45
POL
Szacowane zagęszczenia lodówek (Clangula hyemalis) wzdłuż sześciu profili
(patrz Rysunek 8.45) przecinających ławice Hoburg i Norra Midsjö. Gęstości
oszacowano na podstawie danych z europejskiej bazy danych dotyczącej
ptaków morskich (ESAS), Uniwersytetu Gotlandzkiego i DHI. Wykorzystano
wszystkie dostępne dane z badań prowadzonych w tym obszarze za pomocą
statków w latach 1993-2007
697
Wędrówka
Zatoka Pomorska stanowi jedno z najważniejszych miejsc odpoczynku mewy małej (Larus
minutus) podczas jej wędrówki na zimowiska. Wędrówki odbywają się od końca lipca do
grudnia(1). Głównym miejscem występowania tych ptaków są obszary Zatoki Pomorskiej wzdłuż
wschodniego wybrzeża Rugii do przylądka Arkona.
Rybitwa czarna (Chlidonias niger) spotykana jest w Zatoce Pomorskiej wyłącznie podczas
wędrówek na zimowiska i wybiera ten obszar jako miejsce odpoczynku. Obszar występowania
tych ptaków ograniczony jest w większej mierze do ujścia Odry. W Zatoce Pomorskiej występują
trzy gatunki alek. Zwykle zasięg ich występowania ograniczony jest do zewnętrznych, głębszych
wód Zatoki Pomorskiej i obszaru Adlergrund.
Nury rdzawoszyje występują zimą oraz podczas wędrówki powrotnej. Stanowią one
najliczniejszy gatunek ptaków w Zatoce Pomorskiej w okresie tarła śledzi od lutego do maja,
latem jednak nie występują na tym obszarze.
(1)
Schirmeister, B. 2001. Ungewöhnliche Ansammlungen der Zwergmöwe Larus minutus in der Pommerschen Bucht
vor Usedom im Spätsommer 2000, Orn. Rundbrief Meckl. -Vorp., t. 43, s. 35- 48.
POL
698
Ramka 8.32 Wartości/wrażliwość ptaków w podregionie ekologicznym ESR IV
Do określenia wartości/wrażliwości zasobu lub przedmiotu oddziaływania używa się różnych
kryteriów, takich jak odporność na zmianę, zdolność przystosowania się i rzadkość
(dodatkowe wyjaśnienia znaleźć można w części 7.5). Poniższa macierz podsumowuje
informacje dotyczące wartości/wrażliwości przypisanej zespołom gatunków ptaków w
podregionie ESR IV, z podkreśleniem wszelkich zmienności sezonowych.
Sty
Lut
Mar
Kwi
Maj
Cze
Lip
Sie
Wrz
Paź
Lis
Gru
Mał
a
Duż
a
Mał
a
Mał
a
Duż
a
Mał
a
Duż
a
Duż
a
Mał
a
Mał
a
Mał
a
Duż
a
Mał
a
Mał
a
Mał
a
Mał
a
Mał
a
Mał
a
Mał
a
Mał
a
Mał
a
Mał
a
Mał
a
Duż
a
Mał
a
Mał
a
Duż
a
Duż
a
Mał
a
Duż
a
Mał
a
Ptaki
Ptaki lęgowe
Ptaki zimujące
Ptaki wędrowne
Śr.
Śr.
Duż
a
Śr.
Duż
a
Komentarz:

Ptaki lęgowe, zimujące i wędrowne, występujące w podregionie ESR IV, to m.in. szereg
gatunków chronionych na mocy prawodawstwa UE i występujących na listach
HELCOM zagrożonych i/lub ginących gatunków oraz biotopów/siedlisk w regionie
Morza Bałtyckiego. W rezultacie populacje tych gatunków uważa się za szczególnie
narażone, czyli innymi słowy cechujące się dużą wrażliwością, w okresach, kiedy
wędrują przez ten obszar lub odbywają w nim lęgi bądź gromadzą się na żerowiskach
w akwenach przybrzeżnych i pełnomorskich.

8.10.7
Klasyfikacja ptaków jako lęgowych, zimujących i wędrownych odzwierciedla ich
sezonową obecność w danym obszarze. Do celów niniejszej oceny termin „lęgi” nie
ogranicza się do samego składania i wysiadywania jaj, ale także do obecności ptaków
pierzących się i nielęgowych (np. ptaków niedojrzałych) żerujących i odpoczywających
latem i wczesną jesienią.
Ssaki morskie w podregionie ESR IV
Wstęp
W podregionie ESR IV w pobliżu rurociągu występują trzy gatunki ssaków morskich, w tym
jeden gatunek waleni i dwa gatunki fok:

Morświn (Phocoena phocoena)

Foka pospolita (Phoca vitulina)

Foka szara (Halichoerus grypus balticus)
POL
699
Morświn (Phocoena phocoena)
W północnej części podregionu ESR IV morświn spotykany jest jedynie sporadycznie. Gęstość
populacji wzrasta do 0,5 osobnika na kilometr kwadratowy w pobliżu niemieckiego wybrzeża,
ponieważ zwierzęta te zamieszkują wody południowego Bałtyku. Na południowy zachód od
Basenu Bornholmskiego, między Bornholmem i Zatoką Greifswaldzką, zarejestrowano bardzo
dużą liczbę osobników morświna w odniesieniu do jednostki przyjętej w badaniu (patrz
Rysunek 8.21 lub mapa MA-5). Wiadomo, że w obszarze tym zamieszkuje największa
populacja morświnów w Morzu Bałtyckim. Odnotowano także występowanie tych zwierząt w
najdalej na zachód wysuniętej części wybrzeża polskiego w pobliżu niemieckiej WSE, ich
populacja była jednak mniejsza(1). W północnej części ESR IV morświny obserwuje się
najczęściej wokół Ławicy Odrzanej, obszaru Adlergrund oraz ławicy Rønne, jednak nie z taką
częstością, jak bardziej na południe.
Mimo że morświny są najczęściej spotykane w pobliżu wybrzeża, zaobserwowano także kilka
osobników na pełnym morzu, w najbardziej na południe wysuniętej części podregionu ESR IV.
Morświny obserwuje się regularnie w kanale Kadet, na zachód od podregionu ESR IV. Uznaje
się, że stanowi on ważny szlak wędrówek morświnów poszukujących pożywienia.
Foka pospolita (Phoca vitulina)
Foka pospolita w Morzu Bałtyckim występuje na niewielkim terytorium, tym samym przebywa
blisko swoich terenów lęgowych. Zasięg występowania populacji oraz kolonie foki pospolitej
w podregionie ESR IV przedstawia Rysunek 8.23 lub mapa MA-5. Jak opisano w części 8.6.6,
na Bałtyku zaobserwowano dwie populacje foki pospolitej — obie w bliskiej odległości od
podregionu ESR IV. Na wodach szwedzkich foka pospolita spotykana jest głównie w trzech
obszarach Cieśniny Kalmarskiej w pobliżu Olandii: Värnanäs, Eckelsudde i Abramsäng.
W 2006 roku nieopodal wyspy Öland zaobserwowano łącznie 530 fok pospolitych. Wyspa leży
50 kilometrów na północny zachód od proponowanej trasy rurociągu.
W cieśninie Kattegat występuje także ok. 4 tys. fok pospolitych(2), przy czym
ok. 300 osobników(3) skupia się wokół obszaru Rödsand na wodach duńskich. Rödsand jest
najważniejszym miejscem odpoczynku i rozmnażania się foki pospolitej w zachodniej części
Morza Bałtyckiego.
(1)
Skora, K. i Kuklik. A plan for the conservation of the harbour porpoise. http://hel.univ.gda.pl/animals/oplanie.htm
(data uzyskania: 20.7.2008).
(2)
Komisja Helsińska. Common Seal.
http://www.helcom.fi/environment2/biodiv/seals/en_GB/common/ (data uzyskania: 7.7.2008).
(3)
Jonas Teilmann. Kontakt osobisty. 2008. Badacz ssaków morskich, Krajowy Instytut Badań Środowiskowych,
Dania.
POL
700
Należy wspomnieć, że foka pospolita występująca w Cieśninie Kalmarskiej, która różni się
genetycznie od foki spotykanej w cieśninie Kattegat, jest wymieniona w księdze IUCN jako
gatunek zagrożony(1).
Wzdłuż niemieckiego wybrzeża Bałtyku nie stwierdzono występowania miejsc odpoczynku foki
pospolitej.
Foka szara (Halichoerus grypus balticus)
Kolonie foki szarej odnotowano w Cieśninie Kalmarskiej w pobliżu Olandii, jak pokazują
Rysunek 8.24 i mapa MA-4. Foki szare można spotykać w południowo-zachodnich wodach
Bałtyku Właściwego w okresie godowym od kwietnia do czerwca. Obszar Natura 2000, DE1251301, przez który przechodzi trasa rurociągu, ustanowiono m.in. w celu ochrony foki szarej.
Foki szare występujące w zachodniej części Morza Bałtyckiego podejmują długą wędrówkę,
w trakcie której regularnie pokonują Morze Arkońskie i Zatokę Pomorską(2).
Mimo że za południową granicę obszaru lęgowego foki szarej uznaje się Falsterbo
w południowej Szwecji, kilka młodych fok zaobserwowano także w Danii, Niemczech i Polsce,
co oznacza, że rozmnażanie tych zwierząt może odbywać się w podregionie ESR IV(3).
Podsumowanie
Tabela 8.31 przedstawia zestawienie czynników wrażliwości (w tym sezonowości) właściwych
dla każdego ze ssaków morskich występujących w podregionie ESR IV.
(1)
Härkönen, T. 2006. Populations inventeringar av knubbsäl i Kalmarsund. Miljögiftgruppen, Naturhistoriska
Riksmuseet i Stockholm.
(2)
Institut für angewandte Ökologie (IfAO). 2008. Nord Stream gas pipeline from the border of the German Exclusive
Economic Zone (EEZ) to the landfall point: Summary of the baseline description with reference to eco regions 5
and 6.
(3)
POL
Naturvårdsverket. National management plan for the grey seal stock in the Baltic Sea.
701
Tabela 8.31 Zestawienie czynników wrażliwości (w tym sezonowości) ssaków morskich
w podregionie ESR IV
Gatunek
Morświn (Phocoena phocoena)
Foka pospolita (Phoca vitulina)
Wrażliwość
Sezonowość czynnika
wrażliwości
Duża między Bornholmem Środek lata
i Zatoką Greifswaldzką.
Od czerwca do sierpnia
Średnia — w pobliżu
— okres godowy
Rödsand
Od lipca do września —
linienie
Foka szara (Halichoerus grypus
balticus)
POL
Kolonia w podregionie
Maj–czerwiec — gody
ESR IV na północ od
Od lutego do marca —
Bornholmu.
Trasa rurociągu przebiega rodzą się młode
przez obszar Natura 2000
702
Ramka 8.33 Wartości/wrażliwości ssaków morskich w podregionie ekologicznym ESR IV
Różne kryteria służą do określenia wartości/wrażliwości zasobu lub przedmiotu
oddziaływania, między innymi odporność na zmiany, zdolność do adaptacji i rzadkość
występowania (patrz część 7.5). Poniższa macierz przedstawia wartość/wrażliwość
przypisaną do ssaków morskich w obrębie ESR IV z uwzględnieniem zmian sezonowych.
Sty
Lut
Mar
Kwi
Maj
Cze
Lip
Sie
Wrz
Paź
Lis
Gru
Morświn
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Duża
Duża
Duża
Duża
Śr.
Śr.
Śr.
Foka pospolita
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Duża
Duża
Duża
Duża
Śr.
Śr.
Śr.
Foka szara
Śr.
Duża
Duża
Śr.
Duża
Duża
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Ssaki morskie
Komentarz:
8.10.8

Morświny, choć znajdują się pod ochroną prawną UE, występują dość powszechnie
w tym regionie. Gatunek ten trzyma się płytkich wód przybrzeżnych. Uznaje się go za
gatunek o średniej wrażliwości w odniesieniu do faktu, że gatunek ten może unikać
zaburzeń. Podczas pory lęgowej nadaje mu się dużą wrażliwość.

Oba gatunki fok znajdują się na liście gatunków zagrożonych IUCN i są one chronione
przez prawo UE i uznane za zagrożone przez HELCOM. Są one szczególnie narażone
podczas wylęgu, linienia, rodzenia się młodych czy godów.
Obszar ochronny w podregionie ESR IV
W podregionie ESR IV trasa rurociągu Nord Stream mija kilka obszarów ochrony przyrody,
z których większość to obszary Natura 2000 omówione w Rozdziale 10. Trasa rurociągu
przechodzi również w odległości 20 kilometrów od dwóch innych obszarów ochrony przyrody, na
które projekt może mieć wpływ, jak pokazuje Tabela 8.32. Obszary UNESCO pokazane są
również na mapie PA-5.
POL
703
Tabela 8.32 Obszary ochrony przyrody zlokalizowane w odległości do 20 km od
rurociągu w podregionie ESR IV
Obszary ochrony
przyrody
Wskazanie
Odległość do
rurociągu (km)
Pd.-wsch. Rugia
Rezerwat biosfery UNESCO, Rezerwat
przyrody
3
Wyspa Uznam
Park narodowy/rezerwat przyrody
14
Opis każdego z tych obszarów oraz przyczyny ich utworzenia podano poniżej(1).
Południowo-wschodnia Rugia — rezerwat biosfery UNESCO/rezerwat przyrody
Rezerwat biosfery UNESCO wyspy Rugia znajduje się w południowo-wschodniej części wyspy
Rugia, w północnych Niemczech. Obszar ten także jest uznany za rezerwat przyrody. Rezerwat
biosfery składa się z półwyspu Mönchgut, obszaru leśnego Granitz, obszaru wokół Putbus,
wyspy Vilm i północnej części Greifswalder Bodden. Obszar ten zajmuje 22.800 ha lądu i wody,
w tym umiarkowanych szerokoliściastych lasów, krajobrazów morenowych z lasami bukowymi,
przybrzeżnymi zbiorowiskami buków, wydmami, słonymi łąkami, płytkimi wodami, plażami
i poletkami słonej trzciny. Wody lądowe są płytkie i zawierają półwyspy, małe wyspy
i zakrzywione cyple. Obszar ten jest znany ze zrównoważonych połowów dorszy na małą skalę,
co jest modelem dla innych regionów oraz jest miejscem tarła śledzi bałtyckich. Południowowschodnia Rugia jest również ważnym obszarem lęgowym i odpoczynku ptaków, w tym rybitwy
wielkodziobej (S. caspia), orła bielika (H. albicilla), wędrownych gęsi gęgaw (A. anser) i gęsi
białych (A. albifrons). Trasa rurociągu przechodzi w odległości 3 km od chronionego obszaru
Rugii, kiedy zbliża się do Greifswalder Bodden.
Wyspa Uznam — park narodowy/rezerwat przyrody
Park narodowy wyspa Uznam charakteryzuje się zróżnicowanym krajobrazem, takim jak plaże,
wybrzeża, wydmy, jeziora eutroficzne i lasy bukowe. Obszar ten jest również uznany za
Rezerwat Przyrody Pasa Kontynentalnego wyspy Uznam. Niemal 15 procent obszarów
chronionych składa się z różnych form wrzosowisk, a niemal połowa parku narodowego składa
się z obszarów wód przybrzeżnych. Wyspa Uznam jest jednym z najbogatszych w ptaki
obszarów we Wschodnich Niemczech, rozmnaża się tam ponad 280 gatunków. Wyspa Uznam
jest również ważna dla wędrownych kaczek i gęsi. Do ptaków wodnych zaobserwowanych w
lagunie Uznam należy kormoran (P. carbo), łabędź krzykliwy (C. cygnus), gęś zbożowa (A.
fabalis), gęś biała (A. albifrons), czernica (A. fuligula), ogorzałka (A. marila), gągoł (B. clangula),
(1)
POL
Nord Stream AG i Ramboll, 2007, „Notatka 4.3g - Protected Areas”, Nord Stream AG, Zug, Szwajcaria.
704
tracz bielaczek (M. albellus) i nurogęś (M. merganser)(1). Wyspa Uznam leży w odległości 14 km
na południe od trasy rurociągu w najbliższym punkcie ESR IV.
Oprócz tych obszarów ochrony przyrody, trasa rurociągu Nord Stream przecina obszary Natura
2000: Zatokę Pomorską, zachodnią Zatokę Pomorską oraz kilka innych obszarów Natura 2000
w ESR IV, w tym Zatokę Pomorską, Ławicę Odrzaną i Adlergrund. Obszary Natura 2000
omówiono w szczegółach w Rozdziale 10 i nie omawia się ich tutaj.
Ramka 8.34 Wartości/wrażliwości obszarów ochrony przyrody w podregionie
ekologicznym ESR IV
Różne kryteria służą do określenia wartości/wrażliwości zasobu lub przedmiotu
oddziaływania, między innymi odporność na zmiany, zdolność do adaptacji i rzadkość
występowania (patrz część 7.5). Poniższa macierz przedstawia wartość/wrażliwość
przypisaną do obszarów ochrony przyrody w obrębie ESR IV z uwzględnieniem zmian
sezonowych.
Obszary ochrony
przyrody
Sty
Lut
Mar
Kwi
Maj
Cze
Lip
Sie
Wrz
Paź
Lis
Gru
Duża
Duża
Duża
Duża
Duża
Duża
Duża
Duża
Duża
Duża
Duża
Duża
Komentarz:

Dzięki ustanowieniu obszarów ochrony przyrody z pewnego rodzaju ochroną prawną,
obszary te wymagają specjalnej uwagi, kiedy projekt może wpływać na ten obszar.

Należy zrozumieć, że zwykłe ustanowienie obszaru jako obszaru Natura 2000,
rezerwatu biosfery lub obszaru RAMSAR nie oznacza, że w jego granicach nie można
planować działań. Zależy to od aktualnego planu zarządzania w miejscu, które będzie
się różnić w zależności od obszaru i od tego, czy działania stanowią poważne
zagrożenia dla gatunków lub rodzajów siedlisk, dla których obszar został wyznaczony
jako obszar Natura 2000, rezerwat biosfery czy obszar RAMSAR.

Aby odzwierciedlić ten szczególny status, wszystkie obszary ochrony przyrody uznaje
się za obszary o dużej wartości/wrażliwości.
(1)
POL
Skov, H. et al. 2000. Inventory of coastal and marine important bird areas in the Baltic Sea. BirdLife International.
705
8.11
Podregion ekologiczny V — Zatoka Greifswaldzka
Na podregion ekologiczny ESR V składa się Zatoka Greifswaldzka oraz płytkie wody przy
południowo-zachodnim skraju trasy (patrz Rysunek 8.46).
Rys. 8.46
8.11.1
ESR V — Zatoka Greifswaldzka
Słup wody w podregionie ESR V
Zasolenie
Zatoka Greifswaldzka leży w strefie wód mezohalinowych(1), a jej poziom zasolenia znacznie
różni się od obszaru wód oligohalinowych na południowym wschodzie w obszarze Zalewu
Szczecińskiego oraz cieśniny Peenestrom.
Wskutek dopływu wody słodkiej, długoterminowe średnie zasolenie części Zatoki
Greifswaldzkiej w latach od 1975–1981 do 1994 było stosunkowo niskie i wynosiło 7,3 psu.
Minimalna i maksymalna zarejestrowana wartość zasolenia wynosiły odpowiednio
1,0 i 10,6 psu(2). Zasolenie wód przydennych mieści się w zakresie od 5 do 10 psu
(1)
Umiarkowanie słonawa woda o poziomie zasolenia 5–18 psu.
(2)
Landesamt für Umwelt, Naturschutz and Geologie (LUNG). 2001. Gewässergütebericht M-V 1998/1999.
Landesamt für Umwelt, Naturschutz and Geologie Mecklenburg-Vorpommern. Güstrow.
POL
706
w podregionie ESR V, a w samej Zatoce Greifswaldzkiej — w zakresie od 3 do 7 psu(1). Niski
poziom zasolenia spowodowany jest dopływem wody słodkiej z rzek.
Temperatura wody
Średnia temperatura wody morskiej w Zatoce Greifswaldzkiej wynosi około 9ºC, wahając się od
około -5ºC do 23ºC w skali roku(2).
Tlen
Według Vietinghoff et. al. (1995) szacowana równowaga tlenowa w Zatoce Greifswaldzkiej jest
korzystna, ponieważ wystarczająca ilość tlenu znajduje się nawet na dnie morskim(3). Przy tlenie
na poziomie 6 do 8 mg/l nawet najgłębsze regiony Zatoki Greifswaldzkiej mają wysokie stężenia
tlenu. Jednak wahania dobowe, szczególnie wiosną i latem, regularnie powodują podwyższone
poziomy tlenu. Im wyższy poziom troficzny organizmów w wodzie, tym częściej do tego
dochodzi.
Wysokie temperatury wody latem mogą spowodować niedobór tlenu przy dnie morskim wskutek
wysokiej wymiany tlenowej (zwłaszcza w miejscach termicznego uwarstwienia naturalnego
zbiornika wodnego). Sporadyczny niedobór tlenu występuje głównie w osłoniętych, płytkich
zatokach na obszarze mulistego basenu w zachodniej części Zatoki Greifswaldzkiej.
Rosnący poziom troficzny organizmów w słupie wody Zatoki Greifswaldzkiej oraz globalne
ocieplenie doprowadziły do gwałtownego wzrostu częstotliwości i intensywności występowania
niedoborów tlenu od 1980 roku. Poważne niedobory tlenu na dużą skalę miały kilkakrotnie
miejsce w Zatoce Greifswaldzkiej w ciągu ostatnich kilku lat — w sierpniu 1994 roku na
głębokości poniżej 6 m (po długim okresie słonecznej i niemal bezwietrznej pogody),
w marcu/kwietniu 1996 roku głównie na płyciznach (pod pokrywą lodową) oraz w
sierpniu/wrześniu 1997 roku wokół cieśniny Peenestrom (wylew Odry). Podwyższone poziomy
tlenu oraz jego niedobór regularnie powodują śmierć bezkręgowców i ryb bentonicznych, tym
samym wpływając na skład wodnych systemów ekologicznych(4).
(1)
Zettler, M. L., Schiedek, D., Bobertz, B. 2007. Benthic biodiversity indices versus salinity gradient in the southern
Baltic Sea. Marine Pollution Bulletin 55 258–270.
(2)
(3)
Projekt Nord Stream. 2007. Detail Design Steady State Analyses. Dokument G-GE-PIE-REP-102-0004.
Vietinghoff, U., Hubert, M.-L. i H. Westphal. 1995. Zustandsanalyse und Langzeitveränderungen des Ökosystems
Greifswalder Bodden. Abschlußbericht an das Umweltbundesamt UBA-FB 95-003, Rostock.
(4)
Institut für Angewandte Ökolgie GmbH. 2008. Nord Stream gas pipeline from the border of the German Exclusive
Economic Zone (EEZ) to the landfall point - Summary of the baseline description with reference to eco regions 5
and 6 - Route to the north of Bornholm (NoB), lipiec 2008.
POL
707
Składniki pokarmowe
Relatywnie niezakłócona wymiana wód z otwartym morzem oznacza, że w Zatoce
Greifswaldzkiej istnieje relatywnie mała akumulacja składników pokarmowych, a poziomy są
niższe niż w przypadku delty Odry w wewnętrznej Zatoce Pomorskiej.
Średnia jakość wody we wszystkich stacjach w rejonie zatoki, badana w latach 1993–2002,
spowodowała zaliczenie Zatoki Greifswaldzkiej do grupy zbiorników eutroficznych(1).
Metale i zanieczyszczenia organiczne
Poziom metali ciężkich w regionie Zatoki Greifswaldzkiej jest regularnie monitorowany.
Mierzone jest stężenie metali ciężkich w zawiesinach ciał stałych. Maksymalne wartości
przeciętne dotyczące różnych metali zaobserwowane w okresie 1997–2001(2) odnosiły się do
arsenu (16 mg/kg SM(3)), ołowiu (128 mg/kg SM), kadmu (2,77 mg/kg SM), chromu (43 mg/kg
SM), miedzi (132 mg/kg SM), niklu (56 mg/kg SM), rtęci (1,46 mg/kg SM) i cynku (821 mg/kg
SM). Wartości te mieszczą się w takim samym zakresie lub są nieco niższe niż wartości
zaobserwowane w Zatoce Pomorskiej w tym samym okresie i — z wyjątkiem chromu —
przekraczają normy EAC ustanowione przez OSPAR. Jest to zgodne z zaobserwowanym
wzorcem zanieczyszczeń osadów dna morskiego, opisanym w części 8.5.4. Wobec braku
danych na temat zanieczyszczeń organicznych w słupie wody, powyższe obserwacje sugerują,
że zanieczyszczenia organiczne zawiesin ciał stałego będą zachowywać się w sposób podobny
do wartości zaobserwowanych w przypadku dna morskiego.
Między Zatoką Greifswaldzką i Zatoką Pomorską wymiana wody jest praktycznie
nieograniczona. Ocena porównawcza(4) sugeruje, że większość metali ciężkich i zanieczyszczeń
organicznych w Zatoce Pomorskiej pochodzi z Odry. Zatoka Pomorska (południowe Morze
Bałtyckie) jest strefą mieszania wód z Bałtyki właściwego oraz Odry, która jest odpływem
z gęsto zaludnionych i wysoce uprzemysłowionych zlewisk Europy środkowej. W związku
z wysokim napływem energii obszary wód płytkich, do których należy Zatoka Greifswaldzka są
niezwiązane z osadami w czasie dłuższym niż 1–2 tygodnie(5). Poziomy zanieczyszczenia są
(1)
(2)
UMWELTMINISTERIUM M-V .2004. Gewässergütebericht des Landes M-V 2000/2001/2002. Schwerin.
Gewässergütebericht Mecklenburg-Vorpommern 2000/2001/2002, 1996/97. Ergebnisse der Güteüberwachung
der Fließ-, Stand- und Küstengewässer und des Grundwassers in Mecklenburg-Vorpommern. Landesamt für
Umwelt, Naturschutz und Geologie Mecklenburg-Vorpommern.
(3)
(4)
SM = sucha masa zawiesiny ciał stałych w słupie wody.
Bachor, A. i Ch. Schöppe. 2004. Pollution Load Compilation of the German part of the Oder Estuary (1990-1998).
In: Schernewski, G. i T. Dolch (red.): The Oder Estuary – against the background of the European Water
Framework Directive. Mar Sc Rep 57. ISSN: 0939-396X.
(5)
C. Christiansen et al. .2002. Material transport from the nearshore to the basinal environment in the southern
Baltic Sea I. Processes and mass estimates. Journal of marine systems, t. 35, nr 3-4, s. 133-150.
POL
708
bardzo zmienne i odzwierciedlają zmiany w aktywności biologicznej oraz resuspensji
i osadzaniu się.
Zawiesiny ciał stałych
Jak można się spodziewać w obszarze przybrzeżnym, napływ zawiesin ciał stałych w Zatoce
Greifswaldzkiej jest nieco podwyższony. Jednak poziom zawiesiny jest znacznie niższy niż
w Zalewie Szczecińskim i innych wodach przybrzeżnych na południowym wschodzie, co jest
wynikiem wymiany wody z otwartym morzem.
W 2000 r. w Zatoce Greifswaldzkiej dokonano pomiarów ilości zawiesiny osadów i średni jej
poziom wynosił 4,8 mg/l, przy czym wahał się w zakresie od 2,2 do 11,1 mg/l. Istnieje silna
zależność między poziomem zawiesiny w płytkich wodach przybrzeżnych i warunkami morskimi
(siła wiatru i falowanie). W przypadku głębszych rejonów Zatoki Greifswaldzkiej siła tej korelacji
maleje(1).
(1)
Institut für angewandte Ökologie(IfAÖ). Lipiec 2008. Nord Stream gas pipeline from the border of the German
Exclusive Economic Zone (EEZ) to the landfall point.
POL
709
Ramka 8.35 Wartości/właściwości słupa wody w podregionie ekologicznym ESR V
Różne kryteria służą do określenia wartości/wrażliwości zasobu lub przedmiotu
oddziaływania, między innymi odporność na zmiany, zdolności do adaptacji i rzadkość
występowania (patrz część 7.5). Poniższa macierz przedstawia wartość/wrażliwość
przypisaną do każdego zasobu lub przedmiotu oddziaływania w słupie wody w obrębie ESR
V z uwzględnieniem zmian sezonowych.
Sty
Lut
Mar
Kwi
Maj
Cze
Lip
Sie
Wrz
Paź
Lis
Gru
Zasolenie
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Temperatura wody
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Tlen
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Składniki pokarmowe
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Metale
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Zanieczyszczenia
organiczne
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Warstwy wody
Komentarz:

8.11.2
Wszystkie parametry słupa wody w ESR V mają niską wrażliwość przedmiotu
oddziaływania w ciągu roku. Należy stwierdzić, że występujące zjawiska są odporne na
zmiany wykraczające poza naturalne zróżnicowanie w skali rocznej lub sezonowej.
Zatoka charakteryzuje się dobrą wymianą, ponieważ ma otwarte połączenie z morzem i
rzekami. Do wyczerpania tlenu może dojść okazjonalnie po dłuższym okresie
bezwietrznym lub jeśli zatoka pokryta jest pokrywą lodową.
Dno morskie w podregionie ESR V
Struktura i procesy dna morskiego
W skład osadów w Zatoce Greifswaldzkiej (ESR V) wchodzi głównie drobny piasek z niewielką
ilością mułu (patrz mapy GE-1 i GE-2). Na wschód od podejścia do portu Lubmin strefa płycizny
rozszerza się i pojawiają się długie piaszczyste wały o niższej zawartości mułu w porównaniu
z oddzielającymi je obniżeniami terenu(1). Wzdłuż proponowanej trasy rurociągu na odcinku od
Lubmina do Boddenrandschwelle włącznie, piasek stanowi główny osad powierzchniowy.
W osadzie dominuje drobny piasek, ale w niektórych miejscach występuje też piasek
średnioziarnisty, natomiast piasek gruboziarnisty występuje na Boddenrandschwelle. Piasek
pokrywa glinę zwałową i inne osady w głębszym podłożu. Większość dna morskiego pokrywa
(1)
Reinicke R. 1989. Der Greifswalder Bodden — geographisch-geologischer Überblick, Morphogenese und
Küstendynamik. Meer und Museum, 5: 3-9.
POL
710
piasek, w związku z tym na znacznym obszarze podregionu ESR V mogą zachodzić zjawiska
sedymentacji i wtórnego osadzania się (patrz mapa GE-3).
Płytka charakterystyka zatoki oraz obecność nieskonsolidowanych osadów wskazuje na fakt,
że niekorzystne warunki pogodowe regularnie prowadzą do resuspensji. Badania w Zatoce
Pomorskiej(1) wykazały, że do resuspensji wywołanej falami może dochodzić od 4 do 6 razy
w miesiącu i może to mieć wpływ na osady na głębokości do 16 m. Krótki czas pobytu w słupie
wody oraz częste resuspensje wskazują na fakt, że dno morskie ulega częstym zmianom. W
związku z wysokim napływem energii obszary wód płytkich są niezwiązane z osadami w czasie
dłuższym niż 1–2 tygodnie.
O ruchomości dna morza świadczy także analiza zafalowania. Fale o wysokości 1 m w czasie
ponad 3 sekund wytwarzają wystarczającą prędkość orbitalną na dnie, by unieść osady na
głębokości do 6 m. Takie warunki mogą występować regularnie, na przykład podczas zamieci
zimowych.
Rys. 8.47
Kalkulator prędkości orbitalnej dna
Zanieczyszczenia
Gdy cząstki zanieczyszczeń unoszone przez rzeki dostają się do wody słonej, ich ładunek
powierzchniowy się zmienia, dochodzi do flokulacji i odkładania się w warstwie osadu(2).
W związku z tym osady w wodach estuaryjnych, np. w Zatoce Greifswaldzkiej, funkcjonują jako
zbiorniki zanieczyszczeń.
(1)
Christiansen C. et al. 2002. Material Transport from the nearshore to the basinal environment in the Southern
Baltic Sea I: Processes and mass estimates. Journal of Marine Systems 35: 133-150.
(2)
Grupa ds. Monitorowania Środowiska Morskiego. 2004. UK National Marine Monitoring Programme — Second
Report (1999–2001).
POL
711
Dane dotyczące zanieczyszczeń organicznych i nieorganicznych w podregionie ESR V,
zgromadzone podczas badania SGU w 2007 r., przedstawia Tabela 8.33. Mapa GE-30c
prezentuje miejsca poboru próbek osadów w podregionie ESR V.
POL
EQC,
PEL
0,2–1
10–80
90 percentyl
TEL
41,6
70–300
Średnia
klasa 2 (szwedzka)
7,2
4,2
15–150
MAKS.
EAC
OSPAR
1–10
0,7
160
0,04–0,6
Liczba
próbek
35
0,1–1
52,3
108
30–130
LP >
GO
35
35
10–100
18,7
0,70
(mg/kg)
17,9
35
35
5–50
42,8
(mg/kg)
11,41
1,53
35
35
0,13
(mg/kg)
24
1,09
42
35
15,9
(mg/kg)
1
3
30,63
136
0,05–0,5
(mg/kg)
As
0,3
48
74,37
5–50
Wytyczne
kanadyjskie
(mg/kg)
Tabela 8.33 Dane dotyczące zanieczyszczeń i składników pokarmowych w osadach w podregionie ESR V (SGU, 2007)
Parametr
MIN.
(powyżej
GO)
Cd
10
180
35
(mg/kg)
Cr
24
35
Metale
Cu
35
30–20
35
112
85–650
0,59
30,2
271
147
5–50
124
0,304
35
50–500
56,51
35
35
240
67
35
0,82
43,72
235
10
81
180,03
0,00025
9,1
250
Hg
Pb
41
Ni
Zn
DBT
ΣPCB9
ΣPCB7
ΣWWA16
HCH
DDT
HCB
CH całk.
0,001
0,001
0,0001
0,0001
0,02
0,00006
0,0001
0,0001
-
0,008
0,007
0,00096
0,00096
0,2
0,1
0,0063
0,0001
-
0,0019
0,0021
0,00022
0,00022
0,17
0,003
0,0012
0,0001
-
0,0037
0,005
0,00062
0,00062
0,2
0,0005
0,0039
0,0001
-
35
35
35
35
35
35
35
35
-
35
35
35
35
35
35
35
35
-
-
-
-
0,001–
0,01
-
-
-
-
-
-
-
-
0,022
-
-
0,0012
-
-
-
-
-
0,189
-
-
0,0048
-
-
-
-
-
0–0,025
-
-
0–0,02
0–0,0025
-
Zanieczyszczenia organiczne
MBT
712
POL
POL
0,001
TPT
90
91
N
P
290
1360
8500
0,001
0,01
161
339,48
2585
0,001
0,0015
260
690
6500
0,001
0,003
Informacje dotyczące odpowiedniego badania zawiera Tabela 8.7
—: brak danych/badań
Wszystkie stężenia odnoszą się do masy suchej
GO = Granica oznaczalności;
N>GO: liczba próbek z poziomami powyżej GO;
Kryteria jakości omówiono szczegółowo w Ramce 8.2
1000
C org.
Inne zanieczyszczenia
0,001
TBT
35
35
35
35
35
35
35
35
35
35
-
-
-
-
0,000005
–0,00005
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
713
714
Metale
Badanie próbek osadu przeprowadzone przez SGU w 2007 r. wzdłuż trasy rurociągu w Zatoce
Greifswaldzkiej wskazuje, że wszystkie metale ciężkie wymienione jako zanieczyszczenia mają
wartości 90. percentyla przekraczające dolne wartości progowe EAC Komisji OSPAR.
Wszystkie zbiory danych, oprócz danych dotyczących chromu i cynku, obejmują próbki
przekraczające górne wartości EAC Komisji OSPAR. Maksymalne stężenia miedzi, niklu i rtęci
również przekraczają kanadyjskie wartości PEL, wskazując osady, w których bardziej
prawdopodobne jest wystąpienie niekorzystnych wpływów biologicznych.
Zanieczyszczenia organiczne
90. percentyl: stężenia DDT wykraczają poza kanadyjską wartość TEL, a szczytowe stężenia
przekraczają wartość PEL. Stężenia DDT są jednak poniżej szwedzkich wartości EQC.
Wskazuje to na fakt, że w ESR V istnieją obszary, gdzie DDT znajdujący się w osadach może
powodować niekorzystne oddziaływanie. Nie jest to zjawiskiem nietypowym w osadach, które
otrzymują znaczne ilości ziemi z obszarów rolnych. Nie zaobserwowano wyraźnych tendencji
w danych czasowych dotyczących stężenia DDT.
Przy stacji NEGP_101 (mieszczącej się w pobliżu stacji NEGP_100, mapa GE-30c)
odnotowano stężenie HCH na poziomie 0,1 mg/kg(1). Choć dla tego parametru nie ma wartości
wytycznych, jest to wyjątkowo wysokie stężenie w porównaniu z próbkami z innych podregionów
ESR. Wskutek braku wystarczających danych nie można stwierdzić, czy takie stężenie stanowi
wartość skrajną czy rzeczywiście wskazuje na poważne zanieczyszczenie tego obszaru.
Podobnie jak w przypadku podregionu ESR IV, wszystkie stężenia tributylocyny (TBT)
odnotowane w podregionie ESR V podczas pobierania próbek w roku 2007 przekraczają
znacznie górną wartość progową EAC Komisji OSPAR, co wskazuje na istnienie osadów,
w których możliwe jest wystąpienie negatywnych skutków biologicznych.
Wyniki te potwierdzają wcześniejsze wnioski, że w Zatoce Greifswaldzkiej obecne są te
zanieczyszczenia. W badaniu BfG (niemieckiego Federalnego Instytutu Hydrologii)(2) wykryto
podwyższony poziom DDT w osadach powierzchniowych wokół kanału na północny wschód od
Elsagrund oraz na szlaku wodnym u wejścia do zatoki. Dotyczyło to jednak wyłącznie osadów
powierzchniowych. Wyniki badania BfG wykazały także nieznacznie podwyższone stężenie
cynku i arsenu wokół Cieśniny Peenestrom w Zatoce Greifswaldzkiej.
(1)
Heksachlorocykloheksan (znany także jako lindan) jest środkiem owadobójczym i konserwującym, który
stosowano w dużych ilościach do ochrony roślin, drewna i tekstyliów. W 2002 r. wprowadzono zakaz używania
tego pestycydu w rolnictwie na obszarze UE.
(2)
Bundesanstalt für Gewässerkunde. 2004. Schadstoffbelastungsgutachten für den 7,50 m-Ausbau der
Ostansteuerung Stralsund. Koblencja.
POL
715
Ramka 8.36 Wartości/wrażliwości dna morskiego w podregionie ekologicznym ESR V
Różne kryteria służą do określenia wartości/wrażliwości zasobu lub przedmiotu
oddziaływania, między innymi odporność na zmiany, zdolność do adaptacji i rzadkość
występowania (patrz część 7.5). Poniższa macierz przedstawia wartość/wrażliwość
przypisaną do każdego zasobu lub przedmiotu oddziaływania na dnie morskim w obrębie
ESR V z uwzględnieniem zmian sezonowych.
Sty
Lut
Mar
Kwi
Maj
Cze
Lip
Sie
Wrz
Paź
Lis
Gru
Struktura i procesy dna
morskiego
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Zanieczyszczenia
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Dno morskie
Komentarz:
8.11.3

Struktura i procesy dna morskiego. Przeważnie nieskonsolidowane dno w ESR V jest
regularnie naruszane przez niekorzystne warunki pogodowe. Częste resuspensje
i akumulacje tworzą strukturę dna morskiego i związanej z nim flory i fauny.
Dynamiczny charakter tych procesów sprawia, że środowisko jest względnie
niepodatne na zmiany w kontekście działań związanych z projektem.

Zanieczyszczenia. Nie zaobserwowano żadnych trendów wśród zanieczyszczeń, które
wskazywałyby na wyjątkowo wrażliwe obszary lub kumulacje zanieczyszczeń. Jakość
osadów różni się w rezultacie napływów z rzek i mieszania z otwartymi wodami Zatoki
Pomorskiej. Łączna jakość w zatoce będzie więc naturalnie zmieniać się w pewnym
zakresie. Chwilowe przekroczenia tego zakresu powrócą do poziomów naturalnych w
ograniczonym okresie czasu, jak zaobserwowano po wylaniu Odry w 1997 roku. Z
tych powodów temu receptorowi przypisuje się niską wrażliwość.
Plankton w podregionie ESR V
Fitoplankton
W latach 1976–1985 zaobserwowano 223 gatunki fitoplanktonu w podregionie ESR V(1).
Większość z nich stanowiły okrzemki. W mniejszych ilościach występowały także gatunki sinic,
bruzdnic oraz klejnotek. Stwierdzono również obecność zielenic i kryptofitów, odnotowano
jednak zaledwie trzy gatunki z każdej gromady. Taki rozkład liczby gatunków tylko częściowo
(1)
Institut für angewandte Ökologie. Lipiec 2008. Nord Stream gas pipeline from the border of the German Exclusive
Economic Zone (EEZ) to the landfall point.
POL
716
znajduje odzwierciedlenie we względnej ich liczebności. Grupy reprezentowane przez kilka
gatunków mogą zdobyć dominację przynajmniej w niektórych porach roku.
W kontekście całkowitej liczebności okrzemka Achnanthes taeniata jest najpowszechniej
występującym gatunkiem i osiąga maksymalne zagęszczenie 70 x 106 komórek na litr.
Dominujące gatunki fitoplanktonu zawiera Tabela 8.34.
Tabela 8.34 Fitoplankton w podregionie ESR V
Gatunek
Typ
Liczba komórek na litr
Achnanthes taeniata
okrzemek
70 x 106
Cyclotella caspia
okrzemek
16 x 106
Detonula confervacea
okrzemek
11,2 x 106
Kirchneriella irregularis
okrzemek
9,8 x 106
Skeletonema costatum
okrzemek
7 x 106
Gomphosphaeria pusilla
sinice
6 x 106
Carteria cordiformis
krasnorosty
5 x 106
Rhodomonas minuta
cryptomonad flagellate
5 x 106
Stephanodiscus hantzschii
okrzemek
5 x 106
Roczny cykl liczebności fitoplanktonu w Zatoce Greifswaldzkiej („Zicker Höft”) można opisać
w następujący sposób(1).

Wczesną wiosną, przed pełnymi roztopami występują zakwity okrzemek Achnanthes
taeniata, Chaetoceros holsaticum, C. wighamii i Leosira arctia

W miarę roztopów występują zakwity okrzemek Skeletonema costatum i Diatoma elongata.
Najważniejszym czynnikiem ograniczającym rozwój jest temperatura, a drugim z kolei
stężenie krzemianów. Zawartość azotu i fosforu może wpływać ograniczająco na rozwój
w późniejszym okresie

W kwietniu/maju/czerwcu w miejsce okrzemek pojawiają się Rhodomonas spp. oraz
zielenice Scenedesmus, Monoraphidium contorta i Pediastrum. Rozpoczyna się wzrost
sinic Oscillatoria limnetica i Aphanizomenon flos-aquae, jednak w tym okresie może być
ograniczony
(1)
Institut für angewandte Ökologie(IfAÖ). Lipiec 2008. Nord Stream gas pipeline from the border of the German
Exclusive Economic Zone (EEZ) to the landfall point.
POL
717

Latem dochodzi głównie do zakwitów sinic Gomphospheria pusilla, Anabaena sp., Lyngbya
sp., Merismopedia sp. i Microcystis spp. Można także zaobserwować wysoką liczbę
okrzemek, takich jak Thalassiosira oceanica, a także zielenic z rodziny Scenedesmus

Jesienią charakterystycznym zjawiskiem są zakwity bruzdnic (Ceratium spp. i
Prorocentrum micans). W dużych ilościach mogą także występować sinice
Gomphosphaeria pusilla, Aphanizomenon flos-aquae, Merismopedia tenuissima, M.
punctata, a także zielenice Scenedesmus quadricauda i okrzemki Nitzschia spp. oraz
Navicula spp
Wielkość biomasy oraz produkcji pierwotnej wykazuje wyraźną wartość szczytową wiosną oraz
kilka wartości maksymalnych latem. Zatoka Greifswaldzka jest klasyfikowana, jako zbiornik
mezotroficzny lub eutroficzny, w zależności od wielkości produkcji pierwotnej.
Na bardzo płytkich obszarach, które mogą być zasilane składnikami pokarmowymi pochodzenia
rolniczego, istnieje wyraźna bezpośrednia korelacja między maksymalną wartością biomasy
a temperaturą. Oznacza to, że dostępność składników pokarmowych nie jest czynnikiem
ograniczającym rozrost fitoplanktonu i wyraźnie wskazuje na bardzo wysoki poziom troficzny
tych płytkich i dobrze wymieszanych wód.
Zooplankton
Zooplankton w Zatoce Greifswaldzkiej obejmuje gatunki pochodzące z Bałtyku i wód słodkich,
w związku z tym stanowi mieszankę skupisk zooplanktonu bałtyckiego, grup słonowodnych
widłonogów z rodzaju Eurytemora oraz koncentracji gatunków słodkowodnych(1).
Zooplankton w Zatoce Greifswaldzkiej obejmuje 20 gatunków wrotków, 10 widłonogów,
3 liścionogów(2), a także larwy wieloszczetów i pąkli. Larwy planktoniczne różnych organizmów
bentonicznych występują w znacznych ilościach w różnych okresach: małże od kwietnia
do lipca, brzuchonogi od maja do lipca oraz wieloszczety w październiku(3).
W zooplanktonie zaobserwowano także szeroką gamę korzenionóżek i orzęsków z typu
Protista. Jednak bardziej aktualne badania wskazują, że powszechnie występuje tylko jeden
rodzaj orzęsków — Tintinnopsis. Mimo, że zwierzęta te stanowią 70–80% populacji
(1)
Jönsson, N. Busch, A. Lorenz, T. i Korth, B. 1997. Struktur und Funktion von Boddenlebensgemeinschaften im
Ergebnis von Austausch- und Vermischungsprozessen. (GOAP) Abschlussbericht.
(2)
Rodzaj ramienionoga.
(3)
Jönsson, N., Busch, A., Lorenz, T. i Korth, B. 1997. Struktur und Funktion von Boddenlebensgemeinschaften im
Ergebnis von Austausch- und Vermischungsprozessen. GOAP Abschlussbericht.
POL
718
zooplanktonu, rzadko kiedy przyczyniają się do produkcji biomasy przekraczającej wartość
10%(1).
Średnia wielkość biomasy zooplanktonu znacznie waha się od 100 do 1300 mg/m3, a wartość
szczytową osiąga w czerwcu. W zależności od pogody oraz występowania glonów, w trakcie
roku mogą wystąpić wyraźne wahania liczebności najważniejszych grup wchodzących w skład
tych skupisk zooplanktonu.
Ramka 8.37 Wartość/wrażliwość planktonu w podregionie ekologicznym ESR V
Różne kryteria służą do określenia wartości/wrażliwości zasobu lub przedmiotu
oddziaływania, między innymi odporność na zmiany, zdolność do adaptacji i rzadkość
występowania (patrz część 7.5). Poniższa macierz przedstawia wartość/wrażliwość
przypisaną do planktonu w podregionie ESR V z uwzględnieniem zmienności sezonowej.
Sty
Lut
Mar
Kwi
Maj
Cze
Lip
Sie
Wrz
Paź
Lis
Gru
Fitoplankton
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Zooplankton
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Plankton
Komentarz:

8.11.4
Plankton jest zwykle bardzo liczny w słupie wody. Jego skład różni się
w poszczególnych porach roku, częściowo zależnie od dostępności składników
pokarmowych i gatunków stanowiących pożywienie, ale także od cyklu życia różnych
gatunków. Plankton można uznać za niewrażliwy na lokalne ingerencje w dno morskie
w związku z dużą liczbą potomstwa, typową dla organizmów morskich i charakterystyką
rozproszenia na dużą skalę.
Bentos w podregionie ESR V
Makrofity
Zatokę Greifswaldzką cechuje duża różnorodność makrofitów. W pobliżu miejsca wyjścia na ląd
w pobliżu Lubmina spotyka się zagęszczone i rozproszone skupiska podwodnych makrofitów od
linii przyboju do wód o głębokości 2–2,5 m. Z roku na rok skupiska te podlegają dużym
wahaniom.
(1)
Institut für angewandte Ökologie. Lipiec 2008. Nord Stream gas pipeline from the border of the German Exclusive
Economic Zone (EEZ) to the landfall point.
POL
719
Kamieniste/złożone z otoczaków brzegi na wschód od portu Lubmin kolonizują zielenice, takie
jak taśma wstęgowata (Ulva compressa i U. intestinalis) oraz gałęzatka kłębiasta (Cladophora
glomerata). Na tych płyciznach rozpowszechnione są krasnorosty, takie jak Ceramium sp.
i Pilayella sp.
Zbiorowiska zanurzonych roślin wodnych zdominowane są przez rdestnicę grzebieniastą
(Potamogeton pectinatus). Zbiorowiska te występują na piaszczystych podłożach na głębokości
< 0,6 m i obejmują pojedyncze rośliny lub niewielkie skupiska zamętnicy błotnej (Zannichellia
palustris) i wywłócznika kłosowego (Myriophyllum spicatum). Od 1938 roku nastąpiło wyraźne
zmniejszenie liczebności makrofitów w Zatoce Greifswaldzkiej(1),(2). Ich zróżnicowanie jest
jednak wciąż wysokie(3).
Rdestnica grzebieniasta (P. pectinatus) była dominującym makrofitem we wszystkich stacjach
wzdłuż transektu, w których pobrano próbki. W obrębie skupisk rdestnicy rozproszone są
niewielkie populacje wywłócznika kłosowego (Myriophyllum spicatum) oraz zostery morskiej
(Zostera marina). W wodach płytszych niż 2 m skupiska makroflory są zdominowane przez
niewielką liczbę zielenic, a na większych głębokościach występują w niewielkich ilościach
gatunki brunatnic i krasnorostów. Na większych głębokościach nie stwierdzono występowania
makrofitów.
Wzdłuż proponowanej trasy rurociągu w Zatoce Greifswaldzkiej między Lubminem
a Boddenrandschwelle nie istnieją kolonie makrofitów, z wyjątkiem pewnych nitkowatych
krasnorostów, takich jak Ceramium spp. i Polysiphon spp. obecnych na twardym podłożu.
W płytkich obniżeniach terenu na północny zachód od wyspy Ruden, na miękkim podłożu,
rośnie w dużym zagęszczeniu zostera morska (Zostera marina) i rdestnica grzebieniasta
(Potamogeton pectinatus)(4). Kolonie tych gatunków występują na głębokości od ok. 0,5 m do
3 m. Wokół toru wodnego u wejścia do zatoki (na północny zachód od trasy rurociągu) znajdują
się niewielkie skupiska zostery morskiej, na głębokości do 4,5 m(5). Na głębokości do 6 m
(1)
Geisel, T. i U. Meßner. 1989. Flora und Fauna des Bodens im Greifswalder Bodden. Meer und Museum 5: 44-51.
(2)
Blümel, C., Domin, A. Krause, J.C., Schubert, M., Schiewer, U. i Schubert, H. 2002. Der historische
Makrophytenbewuchs der inneren Gewässer der deutschen Ostseeküste.
(3)
Schiewer, U. 2002. Recent changes in northern German lagoons with special reference to eutrophication. W:
Schernewski, G. i U. Schiewer (red.), Baltic coastal ecosystems, structure, function and coastal zone
management. Springer Verlag, Berlin, s. 19-30.
(4)
Institut für angewandte Ökologie (IfAÖ). 2007. Anpassung der Seewasserstraße „Nördlicher Peenestrom” an die
veränderten Anforderungen aus Hafen- und Werftbetrieb der Stadt Wolgast. Fachgutachten Makrophyten.
Gutachten des Institutes für angewandte Ökologie, Forschungsgesellschaft mbH Neu Broderstorf.
(5)
Institut für Angewandte Ökolgie (IfAÖ) GmbH. 2004. Beschreibung und Bewertung der benthischen
Biotopstrukturen und Lebensgemeinschaften (Makrozoobenthos) im Bereich des Landtiefs zum Projekt „7,50 m-
POL
720
twarde podłoże Boddenrandschwelle kolonizują w dużej mierze krasnorosty (głównie
Polysiphonia fucoides, Furcellaria fastigiata i Ahnfeltia plicata) oraz brunatnice (Pilayella
littoralis)(1).
Skupiska trawy morskiej (Zostera marina) oraz łąki i skupiska makrofitów stanowią siedliska
chronione wymienione w Załączniku I do Dyrektywy Siedliskowej WE i są uznawane przez
HELCOM za siedliska zagrożone na obszarze Bałtyku.
Zoobentos
W latach 1989–2004 przeprowadzono liczne badania organizmów bentonicznych w Zatoce
Greifswaldzkiej, w których stwierdzono występowanie 70 gatunków makrozoobentosu na tym
obszarze(2),(3),(4),(5). Najpowszechniejszą grupę zwierząt stanowią skorupiaki, a drugą pod
względem liczebności — mięczaki. Większość gatunków to gatunki morskie lub euryhalinowe,
obecne są jednak także gatunki słodkowodne, np. ślimaki Potamopyrgus antipodarum, małże
Dreissena polymorpha oraz larwy owadów.
Między majem a sierpniem 2006 roku na niemieckich wodach należących do podregionu ESR V
przeprowadzono badania zoobentosu(6). Próbki pobrane zostały w stacjach i transektach wzdłuż
proponowanej trasy rurociągu (patrz mapy BE-7h). Odnotowano występowanie łącznie
50 gatunków makrozoobentosu wzdłuż trasy rurociągu w rejonie Zatoki Greifswaldzkiej.
Podsumowanie dotyczące zaobserwowanych gatunków dominujących przedstawia Tabela 8.35.
Makrozoobentos w tym obszarze obejmuje stosunkowo dużą liczbę gatunków, a ich
zagęszczenie sięga od 4,4 tys. do 14,5 tys. osobników na m².
Wielkość biomasy w Zatoce Greifswaldzkiej była niezwykle wysoka i mieściła się w zakresie od
11,4 do 259 g suchej masy bez popiołu na m² (średnia wartość 108 g suchej masy bez popiołu
Ausbau der Ostansteuerung Stralsund“. Fachgutachten des Instituts für Angewandte Ökologie GmbH im Auftrag
des Wasser- und Schifffahrtsamtes Stralsund: 47 S.
(1)
Institut für Angewandte Ökolgie GmbH. 2004. Op. cit.
(2)
Saavedra-Perez, M. 1990. Bonitierung des Makrozoobenthos im Greifswalder Bodden. Diplomarbeit Univ.
Rostock.
(3)
Suchau, A. 1994 Benthos. W: Greifswalder Bodden und Oderästuar - Austauschprozesse (GOAP).
Zwischenbericht 1993/94. Teilprojekt 7: 16.
(4)
Günther, B. 1994 Die Funktion des Makrozoobenthos bei Stoffumsatz- und Stoffaustauschprozessen zwischen
Sediment und Wasser. GOAP, Zwischenbericht 1993/94. Teilprojekt 5: 1-31.
(5)
Gosselck, F.; Bönsch, R. i V. Kell. 1999. Umweltauswirkungen der Kühlwasserführung der geplanten GuDKraftwerke am Standort Lubmin auf die angrenzenden Gewässer. Fachgutachten: Makrobenthos (submerse
Wasserpflanzen und wirbellose Tiere), Fische. Unveröffentlichtes Gutachten im Auftrag von Froelich & Sporbeck,
Bochum: 1-27.
(6)
POL
Nord Stream AG. 2008. Niemiecka krajowa OOŚ.
721
na m²). W strukturze biomasy dominował małgiew piaskołaz Mya arenaria (lokalnie do 92%
całkowitej wielkości biomasy). Oprócz mięczaków gatunki z rodziny wieloszczetów
Marenzelleria osiągały wielkość biomasy do 10,5 g suchej masy bez popiołu na m².
Tabela 8.35 Zestawienie makrozoobentosu w rejonie Zatoki Greifswaldzkiej
Grupa
Liczba stwierdzonych
gatunków
Gatunki dominujące
Udział procentowy
we wszystkich
stacjach
Skorupiaki
19
Corophium volutator
Cyathura carinata
87
95
Wieloszczety
11
Hediste diversicolor
Marenzelleria sp.
Neanthes succinea
100
100
82
Skąposzczety
8
Heterochaeta costata
82
Mięczaki
10
Hydrobia ulvae
Hydrobia ventrosa
Mya arenaria
Macoma balthica
95–100
76
Electra crustrulenta
76
Owady
3
Parzydełkowce
2
Mszywioły
1
Wstężnice
1
Na piaszczystym podłożu wokół proponowanego miejsca wyjścia na ląd, na głębokości ok. 2 m,
skupiska organizmów bentonicznych nieco różnią się od skupisk osłoniętych pasem makrofitów.
Piaszczyste podłoże odsłoniętej płycizny jest skolonizowane przez niewielką liczbę gatunków,
których zagęszczenie wynosi średnio 3,5 tys. osobników na m². Skupiska organizmów w tym
obszarze były zdominowane przez gatunki wymienione w Tabeli 8.36.
POL
722
Tabela 8.36 Dominujące gatunki zoobentosu na piaszczystym podłożu w podregionie
ESR V
Gatunek
Grupa
Zagęszczenie (liczba osobników na
m²)
Hydrobia ulvae
Mięczaki
1.667
Marenzelleria sp.
Wieloszczety
500
Mya arenaria
Mięczaki
400
Cyathura carinata
Skorupiaki
400
Neanthes succinea
Wieloszczety
133
Średnia biomasa skupisk organizmów przy stacjach na piaszczystych podłożach wynosiła
ok. 2,6 g suchej masy bez popiołu na m², w związku z tym była znacznie niższa niż w głębszych
strefach Zatoki Greifswaldzkiej, głównie z powodu mniejszego zagęszczenia dużych małży.
Gwałtowne zmiany biotopów są typową cechą obszaru Boddenrandschwelle, tzn. glina
zwałowa, skały i głazy występują na przemian z obszarami piaszczystymi o różnej wielkości
ziaren piasku i różnej zawartości mułu. Odpowiednie różnice w mniejszej skali widoczne są
w przypadku kolonii makrozoobentosu. W obszarze miejscowym małże (Mytilus edulis) gęsto
pokrywają piaszczysty substrat tworząc kolonie, które stanowią siedliska dla innych gatunków.
W tych miejscach obecne były także gatunki fauny bentonicznej, takie jak równonogi (Jaera
albifrons), kiełż (Gammarus spp.) i siatecznik bałtycki (Electra crustulenta). Omułki stanowiły
największy odsetek biomasy, która lokalnie osiągała wartość 245 g suchej masy bez popiołu na
m². Na otwartych płyciznach z gruboziarnistym piaskiem powszechnie występowały skorupiaki
Bathyporeia pilosa (do 5 288 g/m²) oraz kilka gatunków skąposzczetów (do 11 282 g/m²).
Na obszarach z drobnoziarnistym piaskiem skupiska organizmów w dużej mierze odpowiadały
skupiskom w Zatoce Greifswaldzkiej.
POL
723
Ramka 8.38 Wartość/wrażliwość bentosu w podregionie ekologicznym ESR V
Różne kryteria służą do określenia wartości/wrażliwości zasobu lub przedmiotu
oddziaływania, między innymi odporność na zmiany, zdolność do adaptacji i rzadkość
występowania (patrz część 7.5). Poniższa macierz przedstawia wartość/wrażliwość
przypisaną do bentosu w podregionie ESR V z uwzględnieniem zmienności sezonowej.
Sty
Lut
Mar
Kwi
Maj
Cze
Lip
Sie
Wrz
Paź
Lis
Gru
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Bentos
Makroglony i roślinność
wodna
Makroglony
Rdestnica grzebieniasta
Mała
Mała
Mała
Śr.
Sr.
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Mała
Mała
Skupiska trawy morskiej
Duża
Duża
Duża
Duża
Duża
Duża
Duża
Duża
Duża
Duża
Duża
Duża
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Zoobentos
Zbiorowiska na podłożu
piaszczystym
Kolonie małży
Komentarz:
POL

Do glonów należą różne gatunki krasnorostów (Rhodophyceae), nitkowatych brunatnic i
zielenic (Ulva spp.). Nie są one uważane za wyjątkowo wrażliwe lub ginące

Zbiorowiska rdestnic stanowią ważne siedliska przybrzeżne, przynajmniej przez część
roku. Wiosną zbiorowiska te wyrastają z bulw, które przetrwały zimę. Późną jesienią
niekorzystne warunki pogodowe oraz żerujące, migrujące ptaki redukują skupiska
makrofitów. Tę sezonowość odzwierciedla wartość wrażliwości

Skupiska trawy morskiej są uznane przez HELCOM za zanikające. Stanowią one
ważne siedlisko dla różnych gatunków. Trawy morskie są również wymienione
w załączniku I Dyrektywy Siedliskowej. W Zatoce Greifswaldzkiej są one obecne przez
cały rok, choć istnieją sezonowe oraz coroczne wahania w tym zakresie. Trawa morska
jest gatunkiem bardzo wrażliwym

Zespoły zoobentosu żyjącego na piaszczystym dnie są często spotykane w zatoce
i charakteryzują je gatunki zaadaptowane do środowiska dynamicznego i które często
wykazują duże zmiany w liczebności. Wrażliwość uznaje się za niską, ponieważ
populacje poszczególnych gatunków nie są uznawane za zagrożone czy ginące

Kolonie małży (uformowane przez omułki Mytilus edulis) można uznać za ważne
siedlisko dla różnych gatunków zwierząt. Kolonie małży mają średnią wrażliwość.
724
8.11.5
Ryby w podregionie ESR V
Płytkie obniżenia terenu oraz strefy przybrzeżne Zatoki Greifswaldzkiej, na których występują
łąki makrofitów i skupiska omułków, stanowią ważne tarliska dla wielu gatunków ryb(1). Tego
typu siedliska w Zatoce Greifswaldzkiej zajmują ok. 14% regionu(2). Biester (1986)(3)
odnotowuje, że tarliska na południowym zachodzie zatoki (ujście cieśniny Strelasund do zatoki
Dänische Wiek) oraz na południowym wybrzeżu zatoki (od Lubmin Dorf do Freesendorfer
Haken) mają szczególne znaczenie w tym regionie.
Mimo że śledzie odbywają tarło na obszarach przybrzeżnych całego Bałtyku, Zatoka
Greifswaldzka ma znaczenie międzynarodowe jako tarlisko i miejsce żerowania narybku
odmiany śledzia bałtyckiego, tj. śledzia wiosennego (Clupea harengus), wokół Rugii. Oprócz
tego w regionie występuje mniejsza liczba ryb odbywających tarło na jesieni. Ogólnie rzecz
biorąc, liczba śledzi bałtyckich zmniejszyła się wskutek spadku poziomu zasolenia, zmian ilości
zooplanktonu, na którym żeruje ten gatunek, a także przeławiania jego zasobów.
Wykaz gatunków w Zatoce Greifswaldzkiej obejmuje 42 rodzime gatunki ryb, 10 wędrownych
oraz 4 gatunki obce(4).W ostatnim czasie w podregionie ESR V przeprowadzono szereg
badania. Poniżej przedstawiono wynik tych badań:
Wiosną 2006 roku wzdłuż trasy rurociągu w obrębie podregionu ESR V przeprowadzono
badanie z wykorzystaniem włoków do połowu węgorzy. Odnotowano łącznie 19 gatunków ryb,
przy czym dominującymi gatunkami były okoń i stornia, które stanowiły 71% średniej wagi
połowu. Na kolejnym miejscu pod względem liczebności znalazły się takie gatunki jak śledź,
szprot i gładzica, z których każdy odpowiadał za 5–9% średniej wagi połowu.

Wiosną 2006 roku zostały pobrane przez IfAÖ próbki larw ryb za pomocą sieci do połowu
zooplanktonu na odcinku trasy rurociągu w Zatoce Greifswaldzkiej. Na początku maja
połowy obejmowały larwy śledzia (97%), larwy babki z rodzaju Pomatoschistus (2%) oraz
larwy okonia (1%). W czerwcu, po zakończeniu okresu tarła śledzia, liczba larw śledzia
w całkowitym połowie spadła zgodnie z przewidywaniami do 55%, natomiast odsetek larw
babki i okonia wzrósł odpowiednio do 23% i 22%
(1)
Bochert, R. i H. M. Winkler 2001. Ichthyofauna Greifswalder Bodden. Studium literaturowe. Niepublikowany raport
na zlecenie Energiewerke Nord GmbH: 25 s.
(2)
Jönsson, N., Busch, A., Lorenz, T. i Korth, B. 1997. Struktur und Funktion von Boddenlebensgemeinschaften im
Ergebnis von Austausch- und Vermischungsprozessen. GOAP Abschlussbericht.
(3)
Biester, E. 1986. Heringslarven und -jungfische. W: 15 J. Fischereibiologie. I. Fischereibiologische Herbsttagung
vom 20. bis 21. Nov. 1986 in Rostock.
(4)
Bochert, R. i H. M. Winkler 2001. Ichthyofauna Greifswalder Bodden. Studium literaturowe. Niepublikowany raport
na zlecenie Energiewerke Nord GmbH: 25 s.
POL
725

Wiosną 2006 roku złowiono dziewięć gatunków za pomocą niewodu plażowego na
płyciźnie znajdującej się na wschód od podejścia do przemysłowego portu Lubmin od
strony morza. W skupiskach ryb dominowała babka piaskowa (76% populacji). Kolejnymi
gatunkami pod względem liczebności były ciernik (Gasterosteus aculeatus) i stornia, które
stanowiły łącznie 16% populacji. Średnia liczebność śledzia, babki małej i cierniczka
(Pungitius pungitius) wynosiła mniej niż 5%. Skupisko to wykazywało podobieństwa do
skupiska obserwowanego w badaniach w latach 2001–2003, w którym dominującym
gatunkiem był ciernik, młode śledzie, młode płocie, babka piaskowa i babka mała
Osiem gatunków ryb zaliczono do grupy zagrożonych w czerwonej księdze dla Morza
Bałtyckiego oraz regionu Meklemburgia-Pomorze Zachodnie. Gatunki wymienione w załączniku
II do dyrektywy siedliskowej, które występują w podregionie ESR V:

Minóg rzeczny (Lampetra fluviatilis), który odbywa regularne wędrówki do tarlisk w
cieśninie Peenestrom

Minóg morski (Petromyzon marinus), który czasami jest obserwowany na tym obszarze

Paprosz (Alosa fallax), który w ciągu ostatnich trzech dekad niemal całkowicie zniknął
z tego obszaru, w ostatnich latach był jednak poławiany w coraz większych ilościach.
Paprosz przedostaje się do obszarów pływowych rzek w maju lub na początku czerwca
w celu odbycia tarła. Składanie ikry odbywa się w nocy na piasku lub żwirze, w
temperaturze 15-20°C. Dorosłe osobniki wracają do morza po zakończeniu tarła, mogą
jednak wrócić na tarliska po raz drugi lub trzeci(1)

Boleń (Aspius aspius), gatunek słodkowodny występujący w Odrze, sporadycznie
spotykany na obszarze zatoki

Łosoś (Salmo salar)

Jesiotr ostronosy (Acipenser oxyrinchus), który był gatunkiem wymarłym, jednak dokonano
jego reintrodukcji w obszarze ujścia Odry
(1)
Whitehead, P.J.P. 1985. FAO species catalogue. T. 7. Clupeoid fishes of the world (suborder Clupeioidei). An
annotated and illustrated catalogue of the herrings, sardines, pilchards, sprats, shads, anchovies and wolfherrings. Cz. 1 - Chirocentridae, Clupeidae and Pristigasteridae. FAO Fish. Synop. 125(7/1):1-303.
POL
726
W wyniku badań przeprowadzonych w podregionie ESR V, w celu oceny zagrożenia środowiska
w ramach projektu, odnotowano występowanie trzech gatunków ujętych w czerwonej księdze
dla Bałtyku(1) jako „zagrożone”: siei (Coregonus maraena), pocierńca (Spinachia spinachia)
i dennika (Liparis liparis), a także „potencjalnie zagrożonego” gatunku — kur diabeł
(Myoxocephalus scorpius).
Zbiorowiska ryb pojawiające się w Zatoce Greifswaldzkiej można zaklasyfikować do
następujących grup:

Ryby pelagiczne: żyjące w słupie wody, żerujące na małym zooplanktonie i rybach. Do tej
kategorii należy śledź bałtycki, dla którego Zatoka Greifswaldzka jest ważnym obszarem
tarła

Zbiorowiska ryb dennych: gatunki żyjące przy dnie, uzależnione od makrozoobentosu
(narostów lub zooplanktonu),jako swojego pożywienia. Do tej kategorii należą płastugi takie
jak gładzica i zimnica, lecz również mniejsze gatunki, jak babka i ciernik

Zbiorowiska ryb słodkowodnych: gatunki, które pozostają w osłoniętych zatokach czy
lagunach o niskim zasoleniu związanym z napływami rzecznymi. Do tej kategorii należą
takie gatunki jak sandacz, szczupak, okoń i płoć

Do oddzielnej kategorii zalicza się gatunki chronione prawem UE, z których wiele to gatunki
diadromiczne, takie jak łosoś
(1)
Fricke, R.; Rechlin, O.; Winkler, H. M.; Bast, H.-D. i E. Hahlbeck. 1996. Rote Liste und Artenliste der Rundmäuler
und Meeresfische des deutschen Meeres- und Küstenbereichs der Ostsee. In: MERCK, T. & H. V. NORDHEIM
(wyd.): Rote Listen und Artenlisten der Tiere und Pflanzen des Deutschen Meeres- und Küstenbereichs der
Ostsee. Schr.-R. f. Landschaftspfl. u. Natursch.; H.48: 83-90.
POL
727
Ramka 8.39 Wartość/wrażliwość ryb w podregionie ekologicznym ESR V
Różne kryteria służą do określenia wartości/wrażliwości zasobu lub przedmiotu
oddziaływania, między innymi odporność na zmiany, zdolność do adaptacji i rzadkość
występowania (patrz część 7.5). Poniższa macierz przedstawia wartość/wrażliwość
przypisaną do gatunków ryb w obrębie ESR V z uwzględnieniem zmienności sezonowej.
Sty
Lut
Mar
Kwi
Maj
Cze
Lip
Sie
Wrz
Paź
Lis
Gru
Ryby pelagiczne (śledź)
Mała
Mała
Śr.
Śr.
Śr.
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Ryby denne
Mała
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Zbiorowiska ryb
słodkowodnych
Mała
Mała
Mała
Śr.
Śr.
Śr.
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Gatunki diadromiczne
Mała
Mała
Mała
Mała
Duża
Duża
Duża
Duża
Duża
Duża
Duża
Mała
Ryby
Komentarz:
POL

Śledź ma genetycznie odmienną populację odbywającą tarło wiosną w podregionie
ESR V. W tym okresie gatunki pelagiczne mają średnią wrażliwość. W innych porach
roku wrażliwość staje się niska ze względu na liczebność

Gatunki denne mają niską wrażliwość ze względu na szeroką dystrybucję w obszarze
za wyjątkiem okresu tarła, które przypada w tym samym okresie w Zatoce Pomorskiej

Zbiorowiska ryb słodkowodnych nie zawierają gatunków, których populacje są
zagrożone. W związku z dużą dystrybucją w obszarach przybrzeżnych podregionu ESR
III, gatunki słodkowodne mają niską wrażliwość za wyjątkiem tych okresów tarła

Gatunki diadromiczne, takie jak paprosz, łosoś atlantycki, minóg rzeczny i kilka innych,
które żyją w Zatoce Greifswaldzkiej, znajdują się w załączniku II Dyrektywy
Siedliskowej UE i są gatunkami o wysokim priorytecie na liście gatunków zagrożonych
i/lub ginących HELCOM. W konsekwencji gatunki te uznaje się za gatunki o wysokiej
wrażliwości podczas okresów migracji
728
8.11.6
Ptaki w podregionie ESR V
W podregionie ESR V rurociąg Nord Stream wchodzi do Boddenrandschwelle w Zatoce
Greifswaldzkiej od północy. Zatoka Greifswaldzka jest jednym z najważniejszych obszarów
zimowania i odpoczynku dla ptactwa morskiego na Morzu Bałtyckim, zwłaszcza kaczek i gęsi,
natomiast Boddenrandschwelle to siedlisko o dużym znaczeniu dla wielu gatunków ptaków.
Wejście do zatoki oddziela ją od Zatoki Pomorskiej w podregionie ESR V.
Opis sytuacji wyjściowej i ocena skupia się na Ważnych Obszarach Ornitologicznych (IBA)
w obrębie 25 kilometrów strefy wokół rurociągów. Dokonano przeglądu gatunków ptaków na
obszarach ponad 25 kilometrów w celu zidentyfikowania gatunków o dużych obszarach
żerowisk, takich jak mewy i i niektóre gatunki rybitwy, aby ocenić wpływy na te gatunki. Opis
sytuacji wyjściowej ptaków morskich skupia się na Ważnych Obszarach Ornitologicznych (IBA)
oraz terenach podmokłych o międzynarodowym znaczeniu wyznaczonych przez Konwencję
Ramsar oraz na dostarczeniu opisu ważnych dla ptaków siedlisk podczas różnych faz ich cyklu
życia.
Wyznaczone obszary
Następujące Ważne Obszary Ornitologiczne i obszary Ramsar z ważnymi populacjami ptaków
przechodzą przez rurociąg Nord Stream w ESR V:

Ważny Obszar Ornitologiczny Zatoka Greifswaldzka IBA DE044

Ważny Obszar Ornitologiczny Laguna Uznam IBA DE046
Zatoka Greifswaldzka została uznana za obszar chroniony na mocy konwencji ramsarskiej,
a laguna jest obszarem Natura 2000 i wchodzi w skład rezerwatu biosfery. Ważne Obszary
Ornitologiczne często zawierają Obszary Specjalnej Ochrony i Specjalne Obszary Ochrony,
które opisano szczegółowo w Rozdziale 10. Stanowi ona ważne zimowisko dla kaczek
morskich.
Płytkie laguny znajdujące się na tym obszarze, w tym w Zatoce Greifswaldzkiej, obejmują
najważniejsze zimowiska ptaków morskich na Morzu Bałtyckim, w tym gęsi białoczelnej (Anser
albifrons), gęsi zbożowej (ok. 130 000), 12 000 podgorzelców (Tadorna tadorna), 80 000
lodówek i 70 000 ogorzałek(1). Boddenrandschwelle oddziela Zatokę Greifswaldzką od Zatoki
Pomorskiej. W Zatoce Greifswaldzkiej znajdują się również gatunki wymienione w Załączniku I
Dyrektywy Siedliskowej WE, które szczegółowo opisano w Rozdziale 10.
(1)
POL
Arkusz informacyjny SPA.
729
Zatoka Greifswaldzka i laguna Uznam tworzą ważny element laguny Szczecińskiej i laguny
Vorpommern. Jest to najważniejszy obszar dla zimujących ptaków na Morzu Bałtyckim,
a trzynaście gatunków żyje w liczebnościach ważnych międzynarodowo(1).
Kluczowe gatunki i populacje
Na terenach morskich i brzegowych otaczających podregion ESR V, 29 gatunków ptaków
wymienionych w załączniku I Dyrektywy Ptasiej WE, wymaga szczególnych zabiegów
ochronnych(2). Zostały one wyszczególnione w Tabeli 8.37.
(1)
Durinck, J., Skov, H., Jensen, F. P., i Pihl, S. 1994. Important Marine Areas for Wintering Birds in the Baltic Sea.
EU DG XI research contract no. 2242/90-09-01. Ornis Consult report.
(2)
Dyrektywa
Rady
79/409/EWG
z
dnia
2
kwietnia
1979
r.
w
sprawie
ochrony
dzikiego
http://europa.eu.int/eur-lex/da/consleg/pdf/1979/da_1979L0409_do_001.pdf (data uzyskania: 6.11.2008).
POL
ptactwa,
730
Tabela 8.37 Gatunki wymienione w załączniku I, występujące w podregionie ESR V
i na obszarach przyległych(1)
Gatunek
Nazwa naukowa
Status
Wodniczka
Acrocephalus paludicola
Lęgowy
Zimorodek
Alcedo atthis
Lęgowy
Sowa błotna
Asio flammeus
Lęgowy
Bernikla białolica
Branta leucopsis
Wędrowny
Rybitwa czarna
Chlidonias niger
Wędrowny
Bocian biały
Ciconia ciconia
Lęgowy
Błotniak stawowy
Circus aeruginosus
Lęgowy
Błotniak zbożowy
Circus cyaneus
Wędrowny
Łabędź czarnodzioby
Cygnus columbianus
Wędrowny
Łabędź krzykliwy
Cygnus cygnus
Wędrowny, zimujący
Łabędź krzykliwy
Cygnus cygnus
Zimujący
Dzięcioł czarny
Dryocopus martius
Lęgowy
Drzemlik
Falco columbarius
Wędrowny
Sokół wędrowny
Falco peregrinus
Wędrowny
Muchołówka mała
Ficedula parva
Lęgowy
Nur czarnoszyi
Gavia arctica
Wędrowny
Nur rdzawoszyi
Gavia stellata
Wędrowny
Żuraw
Grus grus
Wędrowny
Bielik
Haliaeetus albicilla
Wędrowny, lęgowy
Dzierzba gąsiorek
Lanius collurio
Lęgowy
Mewa czarnogłowa
Larus melanocephalus
Lęgowy
Szlamnik
Limosa lapponica
Wędrowny
Lerka
Lullula arborea
Lęgowy
Tracz bielaczek
Mergus albellus
Wędrowny, zimujący, lęgowy
Kania ruda
Milvus milvus
Lęgowy
Płatkonóg szydłodzioby
Phalaropus lobatus
Wędrowny
Batalion
Philomachus pugnax
Wędrowny
Siewka złota
Pluvialis apricaria
Wędrowny
Perkoz rogaty
Podiceps auritus
Wędrowny
Płytkie wody Zatoki Greifswaldzkiej są miejscem, gdzie żyje wiele gatunków ptaków, jest to
również obszar ważny dla nurkujących i pływających kaczek podczas wiosennego i jesiennego
okresu migracji oraz dla zimujących gęsi i kaczek morskich.
(1)
Dyrektywa
Rady
79/409/EWG
z
dnia
2
kwietnia
1979
r.
w
sprawie
ochrony
dzikiego
http://europa.eu.int/eur-lex/da/consleg/pdf/1979/da_1979L0409_do_001.pdf (data uzyskania: 6.11.2008).
POL
ptactwa,
731
Wylęg
Niewiele gatunków ptaków wykorzystuje obszary Zatoki Pomorskiej lub Zatoki Greifswaldzkiej
do wylęgu. Wyjątek stanowią rybitwa białoczelna oraz kormoran.
Od 2001 roku 6–7 tys. kormoranów (Phalacrocorax carbo) łączących się w pary w okresie
godów wybiera co roku Zatokę Greifswaldzką i cieśninę Strelasund jako miejsca na założenie
gniazda(1). Liczba ta stanowi ok. 25 procent całkowitej rozmnażającej się populacji tego gatunku
w Niemczech(2). Zwykle ptaki te skupiają się w dwóch koloniach w pobliżu Niederhof
i Peenemünde. Najważniejszymi żerowiskami kormoranów (Phalacrocorax carbo) z kolonii
w okolicy Peenemünde jest wschodnia część Zatoki Greifswaldzkiej oraz Boddenrandschwelle.
Choć małe rybitwy rozmnażają się w Zatoce Greifswaldzkiej, miejsce to jest ważniejsze dla
zimujących populacji tego gatunku, jak opisano poniżej.
Zimowanie
Zatoka Greifswaldzka to jedno z najważniejszych zimowisk dla ptaków wodnych na całym
obszarze Bałtyku(3). Obszar ten jest miejscem przebywania wielu gatunków zimujących ptaków,
takie jak pływające i nurkujące kaczki, łabędzie i ptaki z rzędu siewkowatych (Charadriidae).
Co roku w rejonie tej zatoki zimuje ogorzałka (Aythya marila). W środku zimy w Zatoce
Greifswaldzkiej odnotowuje się każdego roku 5–20 tys. osobników tego gatunku. W lutym
wielkość populacji odpoczywających na tym obszarze ptaków szybko wzrasta w związku
z rozpoczęciem okresu tarła śledzia. Ogorzałki odlatują na lęgowiska na początku maja. Za dnia
ogorzałki wykorzystują wiele różnych miejsc gniazdowania między jeziorem Prohner (na
zachodzie) i wyspą Rugia (na wschodzie). Dzienne miejsca gniazdowania wybierane są
w zależności od stopnia pokrycia lodem oraz falowania. Ogorzałki zimujące na obszarze
Boddenrandschwelle żerują nocą i żywiąc się przed wszystkim omułkami oraz gatunkami
epifauny.
W okresie tarła śledzia (od lutego do maja) płytkie akweny przy ujściu cieśniny Strelasund
(półwysep Zudar, wyspa Koos) stanowią również ważne obszary, na których ptaki żerują także
w ciągu dnia. Ptaki zwykle przemieszczają się pomiędzy miejscami gniazdowania a żerowiskami
o świcie i o zmierzchu. Za dnia przemieszczają się także między dziennymi miejscami
gniazdowania (na przykład bieliki i mewy siodłate podczas łowów). Ikra śledzi jest również
(1)
Strunk, P. (2007). Managementerfahrungen in der Kormorankolonie Niederhof. BfN-Skripten, Vol. 204, s. 201206.
(2)
Kieckbusch, J. J. i Knief, W. 2007. Brutbestandsentwicklung des Kormorans (Phalacrocorax carbo sinensis) in
Deutschland und Europa. Tagungsband der Fachtagung Kormorane 2006.
(3)
Durinck, J., Skov, H., Jensen, F. P., i Pihl, S. (1994) Important Marine Areas for Wintering Birds in the Baltic Sea.
EU DG XI research contract no. 2242/90-09-01. Ornis Consult report.
POL
732
ważnym źródłem pożywienia dla nura rdzawoszyjego (Gavia stellata). Gatunek ten migruje
z Zatoki Pomorskiej do Zatoki Greifswaldzkiej od lutego i pozostaje tam do maja.
Zatoka Greifswaldzka stanowi jedno z najważniejszych obszarów zimowania szlachara (Mergus
serrator) na niemieckim wybrzeżu Bałtyku. Co roku zimuje tu ok. 2–5 tys. osobników tego
gatunku. Maksymalne zagęszczenie tych ptaków zwykle odnotowuje się w obszarze
Boddenrandschwelle.
W środku zimy w Zatoce Greifswaldzkiej obserwuje się zazwyczaj niewielkie populacje
odpoczywających lodówek (Clangula hyemalis). Co roku, na początku okresu tarła śledzia
przypadającego pod koniec zimy, do Zatoki Greifswaldzkiej przylatuje 40–60 tys. ptaków,
głównie w celu żerowania na ikrze śledzia. W Zatoce Greifswaldzkiej odpoczywające ptaki
tworzą zwykle liczne stada, inaczej niż w Zatoce Pomorskiej, gdzie rozkład ptaków na
żerowiskach jest dość równomierny(1).
Zimą perkoz dwuczuby przebywa na obszarach przybrzeżnych, szczególnie w południowych
rejonach Zatoki Greifswaldzkiej. Stada zimowe mogą czasem liczyć ponad 1 tys. osobników(2).
Obszary przybrzeżne Zatoki Greifswaldzkiej są podczas zimy bardzo ważne dla łabędzi oraz
nurkujących i pływających kaczek(3).
Wędrówki
W okresie od maja do października dominują gatunki o rozmieszczeniu subarktycznym i
arktycznym, odpoczywające w Zatoce Greifswaldzkiej podczas migracji do zimowych miejsc
gniazdowania położonych dalej na południu i z powrotem. Wędrówki powrotne trwają od połowy
marca do początku czerwca, a wędrówki do zimowych miejsc gniazdowania w okresie od
połowy lipca do końca października. Niektóre gatunki wykorzystują rejony Zatoki Greifswaldzkiej
w czerwcu i lipcu jako miejsca zmiany upierzenia, np. głowienka (Aythya ferina) i czernica
(Aythya fuligula).
Miejsca odpoczynku i wędrówki ograniczone są głównie do obszarów w pobliżu wybrzeża oraz
do obszaru Boddenrandschwelle. Ważnymi siedliskami z perspektywy łańcucha pokarmowego
są strefy przybrzeżne, odsłaniane podczas niskich stanów wody (makrofity i zoobentos), strefa
litoralu ze skupiskami rdestnicy grzebieniastej Potamogeton pectinatus (makrofity i ryby) oraz
strefa litoralu ze skupiskami zostery morskiej Zostera marina (ryby). Głębsze wody poniżej
(1)
Leipe, T. 2008. Zur Nahrungsökologie der Eisente (Clangula hyemalis) im Greifswalder Bodden (unter
Berücksichtigung einiger anderer nordischer Tauchentenarten), Beitr. Vogelkd., t. 31, s. 121- 140.
(2)
Garthe, S., Ullrich, N., Weichler, T., Dierschke, V., Kubetzki, U., Kotzerka, J., Krüger, T., Sonntag, N. i Helbig, A.
J., See- und Wasservögel der deutschen Ostsee. Verbreitung, Gefährdung und Schutz, 2003.
(3)
Institut für Angewandte Ökolgie (IfAÖ) GmbH. 2008. Umweltverträglichkeitsstudie (UVS) zur Nord Stream Pipeline
von der Grenze der deutschen Ausschließlichen Wirtschaftszone (AWZ) bis zum Anlandungspunk, 5. Entwurf.
POL
733
granicy występowania roślinności, a także obszary przydenne piaszczystych stref sublitoralu są
rzadko wykorzystywane przez ptaki wodne latem. Strefy płytkich wód w pobliżu wybrzeża są
ważne latem jako miejsca zmiany upierzenia (w szczególności dla łabędzi niemych na
półwyspie Struck).
Obszary Zatoki Pomorskiej oraz zewnętrzne rejony Zatoki Greifswaldzkiej stanowią ważne
miejsca odpoczynku dla mewy małej (Larus minutus) podczas jej wędrówek do zimowych miejsc
gniazdowania. Główne tereny wypoczynku znajdują się wokół ujścia Odry, między ujściem
cieśniny Peenestrom, południowo-wschodnią częścią Rugii i ujściem Świny, a także wzdłuż
wschodniego wybrzeża Rugii do przylądka Arkona(1). Wędrówki do zimowych miejsc
gniazdowania trwają bardzo długo. Rozpoczynają się pod koniec lipca, a w przypadku dużej
liczebności ptaków kończą się dopiero w grudniu. Od połowy lat 90. XX w. odnotowuje się dużą
liczbę ptaków odpoczywających w tym rejonie. Maksymalna liczebność populacji w większości
lat wynosi ok. 1–3 tys. osobników(2).
Obszar Boddenrandschwelle ma latem znaczenie regionalne dla perkoza dwuczubego. Niemal
co roku, w okresie od lipca do września, na obszarze tym gromadzi się od 500 do 1000
osobników(3).
Rafy i obfitość makrofitów w tym obszarze zapewniają środowisko i pokarm dla jednego
z najważniejszych tarlisk śledzia w Zatoce Greifswaldzkiej. W okresie tarła śledzia obszar ten
stanowi najważniejsze w regionie żerowisko i miejsce odpoczynku lodówek i ogorzałek. Oprócz
kaczek nurkujących i morskich na obszarze tym można także wiosną spotkać perkozy i tracze
nurogęsi. Od marca do września ten obszar morski jest także najważniejszym żerowiskiem dla
kolonii kormorana w Zatoce Greifswaldzkiej. Późnym latem występuje tu największa w regionie
liczba żerujących mew małych (Larus minutus) i rybitw czarnych.
Trasa rurociągów przebiega wzdłuż zachodniej krawędzi obszaru odpoczynku ptaków
i oddziałuje głównie na dzienne miejsca gniazdowania zimujących lodówek i ogorzałek. Płycizny
na wschód od wejścia portu Lubmin do kanału Freesendorfer See mają duże znaczenie jako
żerowiska kaczek pływających, łabędzi, biegusów oraz, w mniejszym stopniu, kaczek
nurkujących. Duża liczba kaczek nurkujących (do 5 tys. lodówek, do 1 tys. gągołów) przybywa
do tego obszaru ze względu na odpowiednią ilość pożywienia. Rejon ten stanowi także miejsce
(1)
Sonntag, N., Mendel, B., i Garthe, S. 2007. Erfassung von Meeressäugetieren und Seevögeln in der deutschen
AWZ von Nord- und Ostsee (EMSON): Teilvorhaben Seevögel. Abschlussbericht für das F+E Vorhaben BfN
80285260, Uni. Kiel, FTZ Büsum, Büsum, s. 80.
(2)
Schirmeister, B. 2001. Ungewöhnliche Ansammlungen der Zwergmöwe Larus minutus in der Pommerschen Bucht
vor Usedom im Spätsommer 2000, Orn. Rundbrief Meckl. -Vorp., Vol. 43, s. 35- 48.
(3)
Heinicke, Th. 2004. Auswertung periodischer Wasservogelzählung am Greifswalder Bodden - Teilbereich SERügen. Zeitraum 2002-2004. Im Auftrag der UmweltPlan GmbH Stralsund.
POL
734
odpoczynku i gniazdowania dla łabędzi, gęsi, kaczek pływających (regularnie ponad
20 gatunków) oraz biegusów (regularnie 18–20 gatunków).
Zatoka Greifswaldzka jest także ważnym miejscem odpoczynku dla perkozów. W okresie tarła
śledzi regularnie obserwuje się duże stada perkozów rogatych. Obszar ten ma znaczenie
regionalne dla perkoza dwuczubego latem. Gromadzi się tutaj od 500 do 1000 osobników
w okresie od lipca do września(1).
Rybitwa wielkodzioba, będąca gatunkiem zagrożonym wyginięciem na Bałtyku, wykorzystuje ten
region jako miejsce odpoczynku i żerowisko podczas wędrówek. Późnym latem wokół ujścia
cieśniny Peenestrom sporadycznie gromadzi się 50–100 osobników rybitwy wielkodziobej.
Stanowią one 20 procent odpoczywającego stada w regionie Meklemburgii-Pomorza
Przedniego (łącznie maksymalnie 500 osobników każdego roku, szacowana rotacja 1000
ptaków, bałtycka populacja rozmnażających się par 2–3 tys.).
Ramka 8.40 Wartości/wrażliwości ptaków w podregionie ekologicznym ESR V
Różne kryteria służą do określenia wartości/wrażliwości zasobu lub przedmiotu
oddziaływania, między innymi odporność na zmiany, zdolność do adaptacji i rzadkość
występowania (patrz część 7.5). W macierzy poniżej przedstawiono wartość/wrażliwość
przypisaną do gatunków ptaków w obrębie ESR V z uwzględnieniem odmian sezonowych.
Sty
Lut
Mar
Kwi
Maj
Cze
Lip
Sie
Wrz
Paź
Lis
Gru
Ptaki
Ptaki lęgowe
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Ptaki zimujące
Duża
Duża
Duża
Śr.
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Śr.
Duża
Duża
Ptaki wędrowne
Mała
Śr.
Duża
Duża
Duża
Mała
Mała
Mała
Duża
Duża
Duża
Mała
Komentarz:

(1)
Do ptaków lęgowych, zimujących i migrujących, obecnych w podregionie ESR V
zalicza się kilka gatunków, które są chronione przez prawo UE i pojawiają się na
liście gatunków zagrożonych i/lub ginących oraz biotopów/siedlisk na Morzu
Bałtyckim wg HELCOM. W konsekwencji populacja tych gatunków uznawana jest za
szczególnie narażoną lub - innymi słowy - bardzo wrażliwą podczas pór roku, kiedy
przez ten obszar przelatują, rozmnażają się lub zbierają w obszarach żerowych na
wodach przybrzeżnych
Heinicke, Th. 2004. Auswertung periodischer Wasservogelzählung am Greifswalder Bodden - Teilbereich SERügen. Zeitraum 2002-2004. Im Auftrag der UmweltPlan GmbH Stralsund.
POL
735
8.11.7
Ssaki morskie w podregionie ESR V
Wstęp
W podregionie ESR V w pobliżu rurociągu występują zazwyczaj cztery gatunki ssaków
morskich, w tym jeden gatunek waleni i dwa gatunki fok:

Morświn (Phocoena phocoena)

Nerpa (Phoca hispida botnica)

Foka pospolita (Phoca vitulina)

Foka szara (Halichoerus grypus balticus)
Morświn (Phocoena phocoena)
Morświny występują wzdłuż wybrzeża niemieckiego w podregionie ESR IV, a sporadycznie
obserwowano je w Zatoce Greifswaldzkiej (patrz Rysunek 8.21 lub mapa MA-1), jednak
zagęszczenie tego gatunku jest niskie w podregionie ESR V (ogólnie mniej niż
0,5 osobnika/km²).
Nerpa (Phoca hispida botnica)
W podregionie ESR V nie stwierdzono występowania kolonii nerpy (patrz Rysunek 8.22).
W niemieckiej części Bałtyku jedynie sporadycznie obserwowano pojedyncze osobniki nerpy.
Z obserwacji żywych i martwych osobników wynika, że w Zatoce Greifswaldzkiej istnieje
niewielka koncentracja tych ssaków, np. 5 z 12 obserwacji w latach 1964–1988 dokonano na
wybrzeżu regionu Meklemburgii-Pomorza Zachodniego(1). W 2006 osobniki z tego gatunku
pojawiły się również w Zatoce Greifswaldzkiej i Strelasund(2). Zatokę Greifswaldzką oraz Zatokę
Pomorską należy uznać za obszary okresowo lub rzadko wykorzystywane jako miejsca migracji
i żerowiska przez poszczególne osobniki.
Foka pospolita (Phoca vitulina)
Obecnie na niemieckim wybrzeżu w południowej części Bałtyku nie występują kolonie foki
pospolitej(3). Foki te, sporadycznie obserwowane na niemieckim wybrzeżu Bałtyku,
najprawdopodobniej należą do populacji zachodniobałtyckiej, która skupia się w obszarze
(1)
Harder, K. i Schulze, G. 1989. Meeressäugetiere im Greifswalder Bodden. Meer und Museum; 5: 90-95.
(2)
Landesamt für Umwelt, Naturschutz und Geologie (LUNG) i DMM. Niepublikowane dane z monitorowania.
(3)
Schwarz, J.; Harder, K.; Nordhein, H. von i W. Dinter. 2003. Wiederansiedlung der Ostseekegelrobbe (Halichoerus
grypus balticus) an der deutschen Ostseeküste. Angewandte Landschaftsökologie; 54: 196 s.
POL
736
Morza Bełtów. Odpowiednie siedliska dla foki pospolitej występują głównie w Zatoce
Wismarskiej oraz w Zatoce Greifswaldzkiej na zachód od Rugii(1).
Obszary morskie przy wybrzeżu niemieckim w Zatoce Greifswaldzkiej zostały wyznaczone jako
obszary chronione, m.in. w celu ochrony foki pospolitej: obszary Natura 2000 DE 1747-301,
Greifswalder Bodden, Teile des Strelasundes i Nordspitzze Usedom oraz i DE 1749-301,
Greifswalder Oie. Obszary te pokazuje Rysunek 8.23 lub mapy MA-5 i PA-3.
Foka szara (Halichoerus grypus balticus)
Foki szare występują w południowo-zachodniej części Bałtyku Właściwego od maja do czerwca,
w okresie godowym. Mimo że za południową granicę obszaru lęgowego foki szarej uznaje się
Falsterbo w południowej Szwecji, kilka młodych fok zaobserwowano także w Danii, Niemczech
i Polsce, co oznacza, że rozmnażanie tych zwierząt odbywa się częściowo w podregionie
ESR V(2).
Od roku 2000 foki szare obserwuje się regularnie wzdłuż wybrzeża regionu MeklemburgiiPomorza Zachodniego (szczególnie w Zatoce Wismarskiej oraz w zachodniej części Zatoki
Pomorskiej). Foki szare występują obecnie w Zatoce Greifswaldzkiej przez cały rok, zwłaszcza
wokół wyspy Grosser Stubber. Od roku 2005 zwykle odnotowywano od 5 do 10 przypadków
zaobserwowania tych zwierząt zimą. Latem obserwowano maksymalnie pięć osobników foki
szarej(3),(4).. Miejsca żerowania tych zwierząt nie są znane.
Obszary morskie przy wybrzeżu niemieckim w Zatoce Greifswaldzkiej, które wyznaczono jako
obszary ochrony foki pospolitej, mają na celu m.in. także ochronę foki szarej. Są to obszary
Natura 2000 DE 1747-301 i DE 1749-301. Zostały one oznaczone na Rysunku 8.24 lub na
mapach MA-5 i PA-3.
Podsumowanie
Tabela 8.38 przedstawia zestawienie czynnika wrażliwości (w tym sezonowości) właściwych dla
każdego ze ssaków morskich występujących w podregionie ESR V.
(1)
Harder, K. 1996. Zur Situation der Robbenbestände. w: Lozan, J. L.; Lampe, R.; Matthaus, W.; Rachor, E.;
Rumohr, H. i H. V. Westernhagen: Warnsignale aus der Ostsee. Parey Buchverlag Berlin: 236-242.
(2)
Naturvårdsverket. National management plan for the grey seal stock in the Baltic Sea.
(3)
Laun, M-V, Landesraumentwicklungsprogramm Mecklenburg-Vorpommern. Ministerium f. Arbeit, Bau und
Landesentwicklung Mecklenburg-Vorpommern, Schwerin 2005.
(4)
POL
DMM, niepubl.
737
Tabela 8.38 Zestawienie czynnika wrażliwości (w tym sezonowości) ssaków morskich
w podregionie ESR V
Gatunek
Wrażliwość
Sezonowość
wrażliwości
Środek lata — okres
godowy
Od czerwca do sierpnia —
okres godowy
Od lipca do września —
linienie
Morświn (Phocoena phocoena)
Wysoka
Foka pospolita (Phoca vitulina)
Stwierdzono
występowanie, brak
kolonii
Foka szara (Halichoerus grypus
balticus)
Występuje przez cały rok
Od maja do czerwca —
okres godowy
Od lutego do marca —
rodzą się młode
Ramka 8.41 Wartości/wrażliwość ssaków morskich w podregionie ekologicznym ESR V
Różne kryteria służą do określenia wartości/wrażliwości zasobu lub przedmiotu
oddziaływania, między innymi odporność na zmiany, zdolność do adaptacji i rzadkość
występowania (patrz część 7.5). Poniższa macierz przedstawia wartość/wrażliwość
przypisaną do ssaków morskich w obrębie ESR V z uwzględnieniem odmian sezonowych.
Sty
Lut
Mar
Kwi
Maj
Cze
Lip
Sie
Wrz
Paź
Lis
Gru
Morświn
Śr.
Śr.
Śr.
Duża
Duża
Duża
Duża
Duża
Duża
Śr.
Śr.
Śr.
Foka pospolita
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Duża
Duża
Duża
Duża
Śr.
Śr.
Śr.
Foka szara
Śr.
Duża
Duża
Śr.
Duża
Duża
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Ssaki morskie
Komentarz:
POL

Morświny, choć znajdują się pod ochroną prawną UE, występują rzadko w tym regionie.
Gatunek ten trzyma się płytkich wód przybrzeżnych. Uznaje się go za gatunek o
średniej wrażliwości w odniesieniu do faktu, że gatunek ten może unikać zaburzeń,
jednak w okresie lęgowym nadaje mu się wysoką wrażliwość

Oba gatunki fok znajdują się na liście gatunków zagrożonych IUCN i są one chronione
przez prawo UE oraz uznane za zagrożone przez HELCOM. Są one szczególnie
narażone podczas rozrodu, linienia, rodzenia się młodych czy godów.
738
8.11.8
Obszary ochrony przyrody w podregionie ESR V
W podregionie ESR V trasa rurociągu Nord Stream mija kilka obszarów ochrony przyrody,
z których większość to obszary Natura 2000, omówione w Rozdziale 10. Tam, gdzie obszary
ochrony przyrody pokrywają się z obszarami Natura 2000, cały obszar uznaje się za obszar
Natura 2000. Trasa rurociągu przechodzi również w odległości 20 km od dwóch innych
obszarów ochrony przyrody, które mogą być potencjalnie narażone na oddziaływanie przez
Projekt(1), jak pokazuje Tabela 8.39. Rezerwaty biosfery UNESCO pokazane są również na
mapie PA-5.
Tabela 8.39 Obszary ochrony przyrody zlokalizowane w odległości do 20 kilometrów od
rurociągu w podregionie ESR V
Obszary ochrony przyrody
Wskazanie
Odległość
do
rurociągu
(km)
Wyspa Uznam
Park
narodowy/rezerwat
przyrody
0,2
Południowo-wschodnia Rugia
UNESCO, Rezerwat
przyrody
0,75
Opis każdego z tych obszarów oraz przyczyny ich ustanowienia podano poniżej(2).
Wyspa Uznam — park narodowy/rezerwat przyrody
Park Narodowy / rezerwat przyrody wyspa Uznam został opisany w części 8.10.8. Wyspa
Uznam jest jednym z najbogatszych ornitologicznie obszarów we Wschodnich Niemczech,
Rozmnaża się na tym obszarze ponad 280 gatunków, jest to również ważny obszar dla
migrujących kaczek i gęsi. W podregionie ESR V trasa rurociągu Nord Stream zbliża się do
wyspy Uznam od północy, a następnie w odległości 200 metrów od parku w obszarze zejścia do
morza.
Południowo-wschodnia Rugia — rezerwat biosfery UNESCO/rezerwat przyrody
Rezerwat biosfery w południowo-wschodniej Rugii opisano w części 8.10.8. Rezerwat biosfery
zawiera ważne tarliska dorsza i śledzia bałtyckiego oraz jest ważnym obszarem lęgowym
i odpoczynku dla ptaków. W podregionie ESR V trasa rurociągu biegnie przy wschodnim skraju
(1)
Nord Stream AG. 2008. Niemiecka krajowa OOŚ.
(2)
Nord Stream AG & Ramboll, 2007, "Memo 4.3g - Protected Areas", Nord Stream AG, Zug, Szwajcaria, 2007.
POL
739
rezerwatu biosfery i znajduje się w odległości 0,75 km w miejscu, gdzie trasa wchodzi do Zatoki
Greifswaldzkiej.
Poza tymi obszarami ochrony przyrody, trasa rurociągu Nord Stream przecina kilka obszarów
Natura 2000 w ESR V, w tym Zatokę Greifswaldzką oraz Zatokę Greifswaldzką i Sudlicher
Strelasund oraz mija kilka innych obszarów Natura 2000. Obszary Natura 2000 omówiono
szczegółowo w Rozdziale 10 i nie omawia się ich tutaj.
Ramka 8.42 Wartości/wrażliwość obszarów ochrony przyrody w Podregionie
Ekologicznym ESR V
Różne kryteria służą do określenia wartości/wrażliwości zasobu lub przedmiotu
oddziaływania, między innymi odporność na zmiany, zdolność do adaptacji i rzadkość
występowania (patrz część 7.5). Poniższa macierz przedstawia wartość/wrażliwość
przypisaną do obszarów ochrony przyrody w obrębie ESR V z uwzględnieniem odmian
sezonowych.
Obszary ochrony
przyrody
Sty
Lut
Mar
Kwi
Maj
Cze
Lip
Sie
Wrz
Paź
Lis
Gru
Duża
Duża
Duża
Duża
Duża
Duża
Duża
Duża
Duża
Duża
Duża
Duża
Komentarz:
POL

Poprzez ustanowienie dla tych terenów form ochrony przyrody z pewnego rodzaju
ochroną prawną, obszary te wymagają specjalnej uwagi, gdyż możliwy jest wpływ
projektu na ten obszar

Należy zrozumieć, że zwykłe ustanowienie obszaru jako obszaru Natura 2000,
rezerwatu biosfery lub obszaru Ramsar nie oznacza, że w jego granicach nie można
planować działań. Zależy to od aktualnego planu zarządzania w miejscu, które będzie
się różnić w zależności od obszaru oraz od tego, czy działania stanowią poważne
zagrożenia dla gatunków lub rodzajów siedlisk, dla których obszar został ustanowiony
jako obszar Natura 2000, rezerwat biosfery czy obszar Ramsar

Aby odzwierciedlić ten wyjątkowy stan, wszystkie obszary ochrony przyrody uznaje się
b
d ż j
t ś i/
żli ś i
740
8.12
Środowisko społeczne i społeczno-gospodarcze
Niniejsza część zawiera przegląd środowiska społeczno-gospodarczego państw leżących przy
proponowanej trasie rurociągu, ze szczególnym uwzględnieniem stron pochodzenia (SP) oraz,
tam gdzie to dotyczy, stron narażonych (SN). Zawarty w niniejszym dokumencie rozdział
opisowy dotyczący projektu posłużył, jako podstawa do określenia istotnych przedmiotów
oddziaływania, które powinny znaleźć się w tej części. Zidentyfikowane zostały przedmioty
oddziaływania, które mogą być wrażliwe na zmiany i w związku z tym może mieć na nie wpływ
realizacja Projektu. Przedstawiono je poniżej:

Rybołówstwo

Żegluga i nawigacja

Turystyka i rekreacja

Dziedzictwo kulturowe

Przemysł morski

Operacje wojskowe

Broń chemiczna i konwencjonalna
Zebrane informacje pochodzą z różnorodnych źródeł, w tym: z przeglądu notatek z badań
przygotowanych przez firmę Ramboll, z badań w terenie przeprowadzonych przez spółkę Nord
Stream, wyników badań i danych statystycznych uzyskanych od organów administracji
państwowej. Informacje te uzupełniono o wstępne wersje krajowych OOŚ dla poszczególnych
krajów sporządzone w ramach projektu w celu określenia sytuacji wyjściowej pod względem
społecznym i społeczno-gospodarczym.
8.12.1
Rybołówstwo
Morze Bałtyckie graniczy z dziewięcioma krajami. Każdy z nich wspiera sektor rybołówstwa
działający na Morzu Bałtyckim, w większości przypadków uzależniony od Bałtyku. W wielu
krajach nadbałtyckich rybołówstwo jest nie tylko ważnym źródłem żywności, lecz postrzegane
jest też, jako część tożsamości społeczności. Sektor kształtowany jest przez określoną liczbę
czynników, obejmujących poławiane gatunki, fluktuacje rozmiaru ławic, morfologię dna
morskiego, wzorce demograficzne i społeczno-gospodarcze, innowacje technologiczne i
przepisy.
Ramy legislacyjne rządzące obszarem Bałtyku pozwalają państwom na połowy w wyłącznych
strefach ekonomicznych (WSE), poza wodami terytorialnymi poszczególnych państw
POL
741
nadbałtyckich. Dostęp do wód terytorialnych w pasie 12 mil morskich (21,224 km) od brzegu
regulowany jest przez jurysdykcję krajową. Nierzadko można więc spotkać na przykład fińskich
lub łotewskich rybaków łowiących w duńskiej WSE wokół Bornholmu. Dlatego oddziaływania
wpływające na sektor rybołówstwa wzdłuż trasy rurociągu mogą być odczuwane szerzej.
W poniższej części przedstawiono informacje na temat sektora rybołówstwa w krajach będących
stronami pochodzenia (Niemcy, Rosja, Dania, Finlandia i Szwecja) i w krajach będących
stronami narażonymi (Estonia, Łotwa, Litwa i Polska), które reprezentują wszystkie kraje
uprawnione do połowów ryb w Morzu Bałtyckim. Część ta zawiera opis:

Regulacji legislacyjnych i kontrolnych dotyczących Morza Bałtyckiego

Zasobów rybnych

Sprzętu rybackiego i metod połowów

Rybołówstwa bałtyckiego na trasie rurociągu
Zarządzanie i legislacja w odniesieniu do rybołówstwa na Morzu Bałtyckim
Połów ryb w większości części Morza Bałtyckiego podlega zarządzaniu, którego celem jest
zapewnienie zrównoważonego wykorzystania zasobów ryb i innych gatunków zwierząt
wodnych. Zarządzanie zasobami ryb bałtyckich znajduje się niemal całkowicie w gestii
nadbałtyckich krajów UE (jedynym krajem spoza UE jest Rosja). W przeszłości rybołówstwem
na Morzu Bałtyckim zarządzała Międzynarodowa Komisja Rybołówstwa Morza Bałtyckiego
(IBSFC), do której należało sześciu członków: Rosja, Estonia, Łotwa, Litwa, Polska i UE. W roku
2007(1) Wspólnota Europejska i Rosja zawarły umowę dotyczącą współpracy w sektorze
rybołówstwa i ochrony zasobów morskich. Umowa, którą zawarto początkowo na okres 6 lat,
pozwala rybakom rosyjskim wykorzystać ustaloną część wspólnych ławic Morza Bałtyckiego i
zastępuje wcześniejsze umowy dwustronne, istniejące przed akcesją nowych państw
członkowskich UE.
Zarządzanie Morzem Bałtyckim przebiega zgodnie ze wspólną polityką rybołówstwa (WPR)
UE(2). Co roku kraje uprawnione do połowów w Morzu Bałtyckim ustalają wspólnie łączną
dopuszczalną kwotę połowową (TAC) dla różnych gatunków ryb. Każdemu krajowi przydziela
się następnie wstępnie zdefiniowany odsetek kwoty TAC, zgodnie z dostępną liczebnością ławic
i historycznymi prawami danego narodu. Roczne kwoty TAC są określane na podstawie
(1)
Umowa między Wspólnotą Europejską i rządem Federacji Rosyjskiej w sprawie współpracy w sektorze
rybołówstwa i ochrony żywych zasobów morskich w Morzu Bałtyckim (COM(2006)0868–6-0052/2007–
2006/0309(CNS)). IBSFC została rozwiązana 1 stycznia 2007 roku.
(2)
Komisja Europejska. Rozporządzenie Rady WE nr 2371/2002, dotyczące zrównoważonego wykorzystania
zasobów w obrębie Wspólnoty Europejskiej.
POL
742
doradztwa naukowego Międzynarodowej Rady ds. Eksploatacji Morza (ICES) w oparciu o
analizę obecnego stanu ławic pod względem biomasy i wskaźników śmiertelności ryb w danym
roku w różnych obszarach, określonych zgodnie z podziałem ICES na obszary połowów na
Morzu Bałtyckim (patrz Rysunek 8.53). Trudne negocjacje polityczne dotyczące kwot TAC
oznaczają często, że uzgodniona kwota TAC na dany rok przekracza faktyczną kwotę zalecaną
przez ICES. W Tabeli 8.40 przedstawiono przykładowo udział Szwecji w ogólnej kwocie w
różnych obszarach połowów. Wielkości udziałów pozostałych krajów w kwocie TAC są inne.
Tabela 8.40 Porównanie łącznych dopuszczalnych połowów w latach 2007–2008(1)
Gatunk Lokalizacja
i ryb
(kwadraty
ICES)
Kwota TAC
na 2008 r.
(tony)
Kwota TAC na
2007 r.
(tony)
Kwota Szwecji Kwota Szwecji
w 2008 r.
w 2007 r. (tony)
(tony)
Dorsz
38765
40805
9022
9497
Zachód (22-24) 19221
26696
2989
4152
Obszar 25-29 + 152630
32
132718
51047
44389
Obszar 22-24
44550
49500
7929
8806
MU – 3
87440
91600
15676
16501
Zatoka Ryska
36094
37500
Szprot
Wszystkie
obszary
454492
454492
Łosoś
Wszystkie
obszary
Śledź
Wschód (2532)
Gładzic Wszystkie
a
obszary
0
86670
86670
364392 (szt.) 428607 (szt.)
102068 (szt.)
120080 (szt.)
3201
173
203
3766
W ramach wyznaczonych przez WPR rządy poszczególnych krajów mogą ustalać swoją własną
krajową politykę dotyczącą ich wód terytorialnych do 12 mil morskich od brzegu. Wiele krajów
zrezygnowało na przykład z połowów trałowych w wodach przybrzeżnych. Regulacje
rybołówstwa dotyczą także minimalnego rozmiaru oczek sieci, minimalnego rozmiaru
wyładunku, zamkniętych obszarów/sezonów i środków regulacyjnych dotyczących
poszczególnych typów sprzętu, a ich celem jest zwiększenie wybiórczości w sektorze
rybołówstwa zgodnie z rozporządzeniem UE(2). Na Morzu Bałtyckim zakazane jest użycie
(1)
Fishermen’s Information of Oil and Gas Activities (FOGA). 2008. Raport sektora rybołówstwa z wizyty terenowej w
Szwecji. Fishing in the Baltic Sea.
(2)
Komisja Europejska. Zasady techniczne dla Morza Bałtyckiego. Rozporządzenie Rady (WE) nr 2187/2005 z dnia
21 grudnia 2005 r. w sprawie zachowania zasobów połowowych w wodach Morza Bałtyckiego, cieśnin Bełt i Sund.
POL
743
pławnic. Niedawno wprowadzono także reguły kontroli połowów na podstawie dni połowowych
(określające liczbę dopuszczalnych dni na morzu)(1).
Stada ryb
W Morzu Bałtyckim łowi się regularnie około 30 gatunków, lecz rybołówstwo komercyjne jest
zdominowane przez tylko trzy gatunki: dorsza (Gadus morhua), śledzia (Clupea harengus
membras) i szprota (Clupea sprattus). Gatunki te stanowią około 90–9% łącznej wagi
komercyjnych połowów na Morzu Bałtyckim(2).
Zmiany temperatury wody i zasolenia oraz przełowienie w ciągu ostatnich 10–15 lat
doprowadziły do zmian w dominującej populacji ryb (zmniejszenie liczby dorszy i wzrost liczby
śledzi i szprotów). Względną wagę różnych gatunków w ogólnych połowach na Morzu Bałtyckim
przedstawia Rysunek 8.48.
Rys. 8.48.
(1)
(3)
Najważniejsze gatunki ryb łowione w Morzu Bałtyckim
Delaney, A.E. 2008. Profiling of small-scale fishing communities in the Baltic Sea. Badanie przygotowane dla
Komisji Europejskiej. Innovative Fisheries Management. Aalborg. 130 s.
(2)
Międzynarodowa Rada Badań Morza (ICES). 2007. Report of the Baltic Fisheries Assessment Working Group
(WGBFAS), 17–26 kwietnia 2007, Centrala ICES. ICES CM 2007/ACFM:15. 727 s.
(3)
Międzynarodowa Rada Badań Morza (ICES). 2006. Raport komitetu doradczego ICES ds. zarządzania
rybołówstwem, komitetu doradczego ds. środowiska morskiego i komitetu doradczego ds. ekosystemów. ICES
Advice. Ks. 8. The Baltic Sea. 2006.
POL
744
Ramka 8.43 Dorsz w Morzu Bałtyckim
Dorsz
Z punktu widzenia ekonomicznego dorsz jest najważniejszym gatunkiem w Morzu Bałtyckim.
Liczebność i rozproszenie dorsza zmienia się znacznie z czasem, co wynika z przyczyn
zarówno biologicznych, jak i antropogenicznych. Dostępność odpowiednich siedlisk dla
dorsza jest różna w poszczególnych obszarach i latach, zależnie od przeważających
warunków środowiskowych, w szczególności od poziomu tlenu i zasolenia przy dnie. Rozmiar
ławic zależy także od presji połowowej, liczebności gatunków stanowiących pożywienie
dorszy, zwłaszcza widłonoga Pseudocalanus spp., oraz poziomu presji drapieżniczej wobec
ikry i narybku dorsza ze strony szprota, śledzia i samego dorsza.
Morze Bałtyckie zasiedlają dwie populacje dorsza: dorsz wschodnio- i zachodniobałtycki.
Dorsz wschodniobałtycki występuje w środkowej, wschodniej i północnej części Bałtyku, ale
jego liczebność na Morzu Botnickim i w Zatoce Fińskiej. Obszary na zachód od Bornholmu, w
tym cieśniny duńskie, zasiedlone są przez populację dorsza zachodniobałtyckiego.
Tarliska we wschodniej części Bałtyku są ograniczone do obszarów o głębokości co najmniej
od 60 do 90 m, na przykład głębokich wód Głębi Bornholmskiej, Głębi Gdańskiej i Głębi
Gotlandzkiej, choć w ciągu ostatniego dziesięciolecia dwa ostatnie z tych obszarów straciły
na znaczeniu.
Liczebność stad tarłowych spadła od historycznie najwyższych poziomów w latach 1982–
1983 do najniższych poziomów zaobserwowanych w ostatnich latach. Spadek połowów
dorsza na Morzu Bałtyckim rozpoczął się około 1985 toku - obecna wielkość połowów jest
równa zaledwie połowie połowów z 1991 roku(1).
(1)
Międzynarodowa Rada Badań Morza (ICES). 2007. Raport komitetu doradczego ICES ds. zarządzania
rybołówstwem, komitetu doradczego ds. środowiska morskiego i komitetu doradczego ds. ekosystemów. ICES
Advice. Ks. 8. The Baltic Sea. 2007.
POL
745
Ramka 8.44 Śledź w Morzu Bałtyckim
Śledź
Śledź występuje w dużych ławicach w całym Morzu Bałtyckim i w wyraźnie wyróżnionych
stadach w różnych obszarach. Śledź jest gatunkiem pelagicznym żywiącym się głównie
zooplanktonem w słupie wody, i również, w mniejszym zakresie, także ikrami i narybkiem.
Tarło śledzia odbywa się w obszarach przybrzeżnych. Wyróżnić można populacje śledzia
odbywającego tarło jesienią i wiosną. Większość przedsiębiorstw rybackich łowiących za
pomocą włoków pelagicznych łowi mieszankę śledzia i szprota, co przyczynia się do
niepewności w zakresie rzeczywistych wielkości połowów. Połowy śledzia w Morzu Bałtyckim
zaczęły zmniejszać się ok. 1990 r. i obecnie ich wielkość odpowiada jedynie połowie poziomu
z 1991 r.(1) Spadek liczebności stad tarłowych śledzia w Bałtyku centralny do końca lat 90.
spowodowany był częściowo przez obniżenie średniej masy w danym wieku(2). Mogło to
wynikać ze zmian w składzie gatunków zooplanktonu (stanowiącego żer dla śledzi) i przez
zwiększoną konkurencję o pożywienie między śledziem i szprotem. W ostatnich latach
średnie wagi ustabilizowały się i pojawiają się nawet oznaki wzrostu populacji.
(1)
Międzynarodowa Rada Badań Morza (ICES). 2007. Raport komitetu doradczego ICES ds. zarządzania
rybołówstwem, komitetu doradczego ds. środowiska morskiego i komitetu doradczego ds. ekosystemów. ICES
Advice. Ks. 8. The Baltic Sea. 2007.
(2)
Średnia masa w danym wieku to termin używany do opisania średniego rozmiaru różnych klas wiekowych ryb
poławianych komercyjnie. Spadek średniej masy w danym wieku wiąże się z faktem produkowania mniejszej ilości
ikry w jednym cyklu rozrodowym przez samicę ryby w danym wieku.
POL
746
Ramka 8.45 Szprot w Morzu Bałtyckim
Szprot
Szprot żyje w stadach w otwartych akwenach Morza Bałtyckiego, rzadko spotyka się go u
wybrzeży. Szprot migruje w obszarach wód otwartych, poszukując cieplejszych warstw wody
w różnych porach roku. Żywi się zooplanktonem, preferując widłonoga Acartia spp., a także
ikrą dorsza. W odróżnieniu od śledzia odbywa tarło w otwartym słupie wody, ale w pobliżu
zboczy basenów. Baseny to głębokie obszary Morza Bałtyckiego, obejmujące Głębię
Bornholmską, Głębię Gdańską i południową część Głębi Gotlandzkiej.
W pierwszej połowie lat 80. biomasa stad tarłowych szprota była niska. Na początku lat 90.
liczebność stad zaczęła się gwałtownie zwiększać, aby w latach 1996-1997 osiągnąć
maksymalną zaobserwowaną wielkość biomasy stada tarłowego: 1,8 mln ton. Rozmiar stad
zwiększył się dzięki połączeniu silnej reprodukcji i zmniejszenia śmiertelności naturalnej
(skutek malejącego rozmiaru biomasy dorsza). Od 1998 roku liczebność stad waha się na
wysokim poziomie. Eksploatację stad uznaje się za zrównoważoną(1).
Ramka 8.46 Inne zasoby rybne w Morzu Bałtyckim
Inne zasoby rybne
Inne gatunki o znaczeniu komercyjnym to węgorz (Anguilla anguilla), łosoś, pstrąg (Salmo
trutta), stornia (Platichthys flesus), gładzica (Pleuronectus platessa), szczupak (Esox lucius),
okoń (Perca fluviatilis), sandacz (Stizostedion lucioperca), omułek (Mytilus edulis), stynka
(Osmerus eperlanus), sieja (Coregonus lavaretus) i garnela pospolia (Crangon crangon).
Większość z tych gatunków łowi się przede wszystkim w wodach przybrzeżnych. Największe
pod względem masy są połowy storni, łowionej w większej odległości od brzegu. Łosoś nadal
postrzegany jest jako gatunek cenny, mimo że stanowi on jedynie 1% całkowitych odłowów(2).
(3)
Międzynarodowa Rada Badań Morza (ICES). 2007. Op.cit.
(2)
Greenpeace. 2006. The Baltic Sea: A road to recovery.
http://www.greenpeace.org/raw/content/denmark/press/rapporter-og-dokumenter/baltic-recovery.pdf (data
uzyskania: 20.1.2009).
POL
747
Osprzęt rybacki i metody połowowe
W rybołówstwie bałtyckim wykorzystywanych jest kilka rodzajów sprzętu rybackiego. Do
najczęściej stosowanych typów należą włoki denne i pelagiczne, sieci skrzelowe, sieci włokowe
oraz — w mniejszym zakresie — niewody duńskie i długie liny.
Sieci skrzelowe i włoki denne to dominujące metody połowu dorsza. Zamiast sieci skrzelowych
coraz częściej stosuje się połów za pomocą długich lin. Do odławiania dorsza w miejscach,
gdzie niski poziom tlenu uniemożliwia życie innym gatunkom ryb, stosuje się czasem włoki
pelagiczne. Sieci skrzelowe to zestawy sieci o długości około 50 metrów i wysokości około
2 metrów, umieszczane na dnie morza wzdłuż linii prostej (Rysunek 8.49).
Rys. 8.49
Typowa sieć skrzelowa stosowana do połowów dorsza(1)
Trałowanie denne polega na holowaniu nad dnem sieci w kształcie stożka. Na Morzu Bałtyckim
stosuje się najczęściej tzw. włoki rozpornicowe, których nazwa wiąże się z budową włoka:
prostokątne „drzwiczki” lub „latawiec” rozpierają skrzydła sieci na zewnątrz i utrzymują włok w
pozycji otwartej i w poziomie podczas holowania. Lina umocowana przy otworze włoka, często
w części środkowej wyposażona w okrągłe bobiny o rozmiarach od 20 do 50 cm lub gumowe
kręgi ułatwiające rozwijanie sieci, zapewnia dobry kontakt z dnem(2). Przykład włoka
rozpornicowego przedstawia Rysunek 8.50. Niektóre trawlery stosują podwójny system włoków,
gdzie za statkiem ciągnione są dwie sieci z obciążeniem pośrodku(3). Istnieją kutry
(1)
Fishermen’s Information of Oil and Gas Activities (FOGA). Raport sektora rybołówstwa z wizyty terenowej w
Szwecji. Fishing in the Baltic Sea. 2008.
(2)
C.C.E. Hopkins. 2003. The dangers of bottom trawling in the Baltic Sea. Coalition Clean Baltic.
(3)
Fishermen’s Information of Oil and Gas Activities (FOGA). Raport sektora rybołówstwa z wizyty terenowej w
Szwecji. Fishing in the Baltic Sea. 2008.
POL
748
wykorzystujące ciężkie włoki denne do operacji na nierównym dnie morskim, ale stanowią one
tylko niewielką część floty, a ich liczba zmniejsza się(1).
Rys. 8.50
Włok rozpornicowy i główne elementy jego konstrukcji(2)
Połowy pelagiczne w Morzu Bałtyckim ukierunkowane są głównie na ławice śledzia i szprota,
poławiane mogą być oba gatunki, zależnie od pory roku i obszaru. Podczas połowu
pelagicznego włok jest ciągnięty przez jeden lub dwa statki. Sieć utrzymywana jest na
określonej głębokości w słupie wody za pomocą różnych obciążników, rozpornic i echosond.
(1)
Fishermen’s Information of Oil and Gas Activities (FOGA). Raport sektora rybołówstwa z wizyty terenowej w
Szwecji. Fishing in the Baltic Sea. 2008.
(2)
Fishermen's Information of Oil and Gas Activities (FOGA). Raport sektora rybołówstwa z wizyty terenowej w
Szwecji. Fishing in the Baltic Sea. 2008
POL
749
Rys. 8.5
Widok włoka pelagicznego od przodu(1)
Wiele jednostek używa zarówno włoków pelagicznych, jak i dennych. Nie istnieją ograniczenia,
co do wielkości komercyjnych kutrów rybackich na Morzu Bałtyckim; jednak największe, jakie
się spotyka, to kutry o wyporności około 300 BRT(2), z maksymalnym naciągiem cumowniczym
25 ton. Rozmiar pokładu trałowego kutrów rybackich na Morzu Bałtyckim mieści się zasadniczo
w zakresie od 300 do 500 kg; obecnie maksymalny używany rozmiar to 3 tony. Obciążenia
wykorzystywane na Morzu Bałtyckim przy trałowaniu za pomocą dwóch włoków mają masę do
trzech ton (3).
W połowach śledzia na Bałtyku połowy za pomocą włoków pelagicznych eksploatują młodszą
część bałtyckich ławic śledzi, zaś połowy denne koncentrują się na dojrzalszej części stad(4).
Włoki pelagiczne stosuje się na całym Morzu Bałtyckim, zaś włoki denne — głównie na Bałtyku
Właściwym i południowo-zachodnim.
(1)
Fishermen's Information of Oil and Gas Activities (FOGA). 2008. Raport sektora rybołówstwa z wizyty terenowej w
Finlandii. Fishing in the Baltic Sea.
(2)
BRT jest to miara całkowitej pojemności (brutto) statku w tonach rejestrowych. Maksymalny naciąg cumowniczy
określa maksymalną siła holowania, z jaką statek może ciągnąć inny obiekt (np. trawler lub inny statek)
(3)
Obiążenie to waga dodana do dolnej lini włoka, aby utrzymać sieć w odpowiedniej pozycji w słupie wody na dnie.
(4)
International Council for the Exploration of the Sea (ICES). 2007. Report of the Baltic Fisheries Assessment
Working Group (WGBFAS), 17–26 kwietnia 2007, Centrala ICES, 2007. ICES CM 2007/ACFM:15. 727 s.
POL
750
W obszarach przybrzeżnych ryby łowi się za pomocą sieci trałowych/włokowych i sieci
skrzelowych, a także włoków dennych.
Łososia na wodach przybrzeżnych odławia się za pomocą długich lin (Rysunek 8.52), a
podczas tarła łowi się go wzdłuż wybrzeża, głównie przy użyciu włoków i stałych sieci
skrzelowych. Tam, gdzie dopuszczalne są połowy w rzekach, stosuje się stałe sieci skrzelowe i
włoki.
Rys. 8.52
Ilustracja połowu ryb za pomocą długich lin(1)
Rybołówstwo przybrzeżne ukierunkowane jest na wiele różnych gatunków i wykorzystuje różne
rodzaje sprzętu, w tym sieci stałe (np. skrzelowe, włokowe, pułapki i jazy) oraz niewody duńskie.
Do głównych odławianych gatunków należą śledź, łosoś, troć wędrowna, stornia, turbot, dorsz
oraz gatunki słodkowodne i migrujące (np. sieja, okoń, szczupak, stynka, sielawa, węgorz
i turbot). Eksploatowane zasoby skorupiaków obejmują różne małże, omułka (Mytilus edulis) i
garnelę pospolitą (Crangon crangon). Użycie włoków ramowych w Morzu Bałtyckim jest
zakazane. Połów skorupiaków nie odgrywa istotnej roli na trasie rurociągu.
Przegląd rybołówstwa na Morzu Bałtyckim wzdłuż trasy rurociągów
Dla celów niniejszego opracowania ważna jest identyfikacja i opis tych obszarów rybołówstwa,
które mogą być potencjalnie objęte oddziaływaniem projektu. Zasadniczo chodzi tu głównie o
(1)
Fishermen's Information of Oil and Gas Activities (FOGA). 2008. Raport sektora rybołówstwa z wizyty terenowej w
Finlandii. Fishing in the Baltic Sea.
POL
751
połowy za pomocą sieci trałowych i skrzelowych, odbywające się wzdłuż lub w poprzek trasy
rurociągów, w tym w obszarach w pobliżu miejsca wyjścia rurociągu na ląd. W związku z tym
firma Ramboll zestawiła dane dotyczące rybołówstwa z każdego z obszarów podziału ICES
znajdujących się w bezpośredniej bliskości lub obejmujących trasę rurociągu, pochodzące z lat
2004 i 2005. Obszary podziału ICES przedstawia Rysunek 8.53.
Łączna waga i wartość odłowów według gatunków w obszarach rybołówstwa wzdłuż trasy
rurociągów przedstawione są na Rysunkach 8.54 i 8.55. Wykresy utworzono na podstawie
danych uzyskanych z krajowych biur ds. zarządzania rybołówstwem w różnych
zainteresowanych krajach wokół Bałtyku(1) jednakże nie są dostępne dane z Niemiec i Rosji.
Kraje te prowadzą połowy głównie przy wykorzystaniu mniejszych jednostek(2),
ukierunkowanych na mniejsze stada bliżej swoich portów pochodzenia. Biorąc to pod uwagę,
ilustracje przedstawiają ważność trzech głównych gatunków w łącznych odłowach na Morzu
Bałtyckim w obszarach podziału ICES wzdłuż trasy rurociągów. Jest ewidentne, że większości
połowów dokonuje się za pomocą włoków, a najliczniejsze zgłaszane są wokół Bornholmu oraz
— w mniejszym zakresie — na wschód od Gotlandii i w wejściu do Zatoki Fińskiej.
(1)
Dane o odłowach odnoszą się do sumy oficjalnie zgłoszonych odłowów kutrów o długości co najmniej 10 m i do
sporządzonych przez właściwe władze szacunków dot. odłowów kutrów o długości mniejszej niż 10 m.
(2)
Fishermen's Information of Oil and Gas Activities (FOGA). 2008. Raporty połowowe z wizyt terenowych w krajach
prowadzących połowy w Morzu Bałtyckim.
POL
Podział ICES obszarów rybołówstwa na Morzu Bałtyckim(1)
Obszar podziału ICES obejmuje 0,5° w linii północ-południe i mniej więcej taką samą odległość w linii wschód-zachód, tworząc kwadrat o wymiarach 55 x 55 km i powierzchni 3.025 km²
Rys. 8.53
(1)
752
POL
Rys. 8.54
POL
Legenda: zielony — szprot; czerwony — dorsz; niebieski — śledź; jasnoniebieski — stornia; czarny — wszystkie inne gatunki.
Łączna waga odłowów wg poszczególnych gatunków w obszarach podziału ICES w 2005 roku (patrz także mapa FC-6)
753
Rys. 8.55
754
Łączna wartość odłowów (w euro) wg gatunków w poszczególnych obszarach podziału w 2005 roku (patrz także mapa FC-6)
Legenda: zielony — szprot; czerwony — dorsz; niebieski — śledź; jasnoniebieski — stornia; czarny — wszystkie inne gatunki.
POL
755
Rysunki 8.56 i 8.57 przedstawiają wielkości i wartości odłowów według krajów (z wyjątkiem
Niemiec i Rosji). Z podanych wielkości wynika, że 2005 roku najważniejsze obszary połowów —
zarówno pod względem wielkości, jak wartości odłowów — znajdowały się w zachodniej części
Morza Bałtyckiego, w szczególności na północ i na wschód od Bornholmu, na Bałtyku
Właściwym na południe i wschód od Gotlandii, a w pewnym zakresie także przy wejściu do
Zatoki Fińskiej. Raporty krajowe przygotowane przez FOGA(1) potwierdzają te obserwacje.
Zasadniczo w tym okresie najważniejszym gatunkiem pod względem wagi jest szprot, a wartości
— dorsz. Oprócz trzech najistotniejszych gatunków — szprota, dorsza i śledzia — w
południowych częściach Bałtyku Właściwego i w zachodniej części Morza Bałtyckiego ważne są
także stornia i łosoś.
Na podstawie informacji zgromadzonych w obszarach podziału ICES wzdłuż trasy rurociągu
można wskazać kraje najważniejsze w odniesieniu do odłowów w poszczególnych obszarach
podziału. Porównanie sektorów rybołówstwa wg narodowości, z wyłączeniem Niemiec i Rosji,
sugeruje, że „największymi nacjami rybackimi” Morza Bałtyckiego są Szwecja, Dania i Polska.
Na mapach FC-10 do FC-16 przedstawiono łączne wielkości odłowów poszczególnych krajów:
Estonii, Łotwy, Litwy, Finlandii, Szwecji, Polski i Danii. Można zauważyć, że w 2005 roku
większość kutrów rybackich prowadziła połowy blisko granic swojego kraju, choć kutry ze
wszystkich państw często odwiedzają obszar wokół Bornholmu. Podkreśla to transgraniczny
charakter rybołówstwa na Morzu Bałtyckim.
(1)
Fishermen's Information of Oil and Gas Activities (FOGA). 2008. Raport sektora rybołówstwa z wizyt terenowych
w krajach łowiących w Morzu Bałtyckim.
POL
Rys. 8.56
czerwony — Dania, brązowy — Szwecja, ciemnoniebieski — Finlandia, zielony — Estonia, jasnoniebieski — Łotwa, czarny — Litwa,
żółty — Polska.
Rybołówstwo wg kraju/wagi w 2005 roku(1)
Większą wersję zawiera mapa FC-8..
Legenda:
(1)
756
POL
Legendę znaleźć można na mapie FC-9.
757
czerwony — Dania, brązowy — Szwecja, ciemnoniebieski — Finlandia, zielony — Estonia, jasnoniebieski — Łotwa, czarny — Litwa,
żółty — Polska.
Legenda:
(1)
Rybołówstwo wg kraju/wartości w 2005 roku(1)
Rys. 8.57
POL
758
Zasadniczo dane te pokazują położenie głównych obszarów połowowych wzdłuż trasy
rurociągów. Rysunek 8.58 pokazuje względną ważność różnych obszarów podziału CES dla
połowów trałowych wzdłuż trasy rurociągu.
Rys. 8.58
Obszary połowów trałowych wzdłuż trasy rurociągu (patrz także mapa FC2). Obszary zaznaczone kolorem czerwony mają bardzo duże znaczenie dla
połowów trałowych, obszary żółte są dla nich istotne, zaś zielone — mniej
istotne.
W celu ochrony ławic ryb w Morzu Bałtyckim poprzez zapobieganie przełowieniu oraz
umożliwienie udanego przyrostu populacji dorosłych określono specjalne środki zaradcze. Trzy
obszary Morza Bałtyckiego są obecnie całkowicie zamknięte dla rybołówstwa w okresie od 1
maja do 31 października. Są to: Głębia Bornholmska, Głębia Gdańska i Głębia Gotlandzka
(wyjątkiem jest jednak połów łososia za pomocą sieci o oczkach mających co najmniej 157 mm
szerokości). Co więcej, całkowicie zakazano połowu ryb w odległości 4 mil morskich wokół
wyspy Gotska Sandön. Rys. 8.59 przedstawia te obszary, a także obszary zamknięte dla
połowów w okresie tarła śledzia bałtyckiego w Zatoce Portowaja i Zatoce Greifswaldzkiej.
POL
759
Rys. 8.59
Obszary chronione objęte ograniczeniami połowów.
Obszary zamknięte dla rybołówstwa od 1 maja do 31 października oznaczone są kolorem
czerwonym, zaś obszary objęte całkowitym zakazem połowów — kolorem fioletowym. Obszary
oznaczone kolorem pomarańczowym przy miejscach połączenia rurociągu z lądem są
zamknięte dla rybołówstwa w okresie tarła śledzia bałtyckiego (patrz także mapa FC-1).
Jak wspomniano powyżej, różne leżące wokół Bałtyku kraje zajmujące się rybołówstwem
korzystają z bardzo zróżnicowanych flot wyposażonych w różnorodny sprzęt połowowy. Krótki
opis typu rybołówstwa w każdym z krajów będących stronami pochodzenia bądź stronami
narażonymi przedstawiono poniżej. Informacje zestawiono na podstawie statystyk dotyczących
floty, prowadzonych przez Dyrekcję Generalną WE ds. Rybołówstwa(1) oraz ICES(2).
Istnieją wprawdzie szczegółowe statystyki dotyczące liczby statków i wielkości połowów na kraj,
informacji takich jednak tutaj nie podano. Wynika to z faktu, że nie zawsze dają one dobry obraz
(1)
Komisja
Europejska.
Informacje
i
dane
dotyczące
floty
rybackiej
UE.
http://ec.europa.eu/fisheries/fleetstatistics/index.cfm?lng=en (data uzyskania: 29.10.2008)
(2)
Międzynarodowa Rada Badań Morza (ICES). 2007. Report of the Baltic Fisheries Assessment Working Group
(WGBFAS), 17–26 kwietnia 2007, Centrala ICES, 2007. ICES CM 2007/ACFM:15. 727 s.
POL
760
sytuacji pod względem rybołówstwa na trasie rurociągu. Wiele kutrów rybackich może nie
znajdować się w użyciu, a ryby często wyładowywane są w obcych portach (np. Bornholm).
Rosja
We wschodniej części Zatoki Fińskiej rybacy rosyjscy odławiają śledzie za pomocą włoków
pelagicznych, natomiast w obszarach przybrzeżnych wykorzystuje się do tego celu sieci
włokowe. Rybołówstwo przybrzeżne ukierunkowane jest na gatunki słodkowodne i
(1)
anadromiczne obecne w płytkich wodach rosyjskiego sektora Zatoki Fińskiej; do połowów
wykorzystuje się pasywny sprzęt rybacki. Większość odłowów obejmuje szprota, stynkę,
ciernika, leszcza, szczupaka, okonia, płoć i sieję. Połowy śródlądowe odbywają się głównie
wiosną, w okresie tarła ryb. Kilka małych obszarów w regionie połączenia rurociągu z lądem jest
zamkniętych dla połowów śledzia w okresie tarła (patrz Rysunek 8.59).
W Kaliningradzie także zlokalizowana jest flota rybacka, o której wiadomo, że odławia głównie
śledzia, szprota i dorsza. Kutry i osprzęt tej floty są porównywalne do używanych na Litwie i w
Polsce(2). Łączny roczny odłów śledzia z Bałtyku zgłoszony przez rosyjskie władze w okresie
1996–2006 różni się od 7 do 15 tys. ton. W tym samym okresie w strefie śródlądowej odławia
(3)
się rocznie między 4 a 9 tys. ton ryb słodkowodnych i anadromicznych .
Finlandia
Fińska flota dzieli się na trawlery, kutry łowiące za pomocą sieci skrzelowych (lugry) i statki
przybrzeżne. Trawlery, poławiające śledzie i szproty, dominują w fińskiej flocie rybackiej pod
względem pojemności i wartości. Przy okazji odłowów śledzia w Bałtyku głównym łowionym
dodatkowo gatunkiem jest szprot. Do odławiania stad śledzia bałtyckiego w głównym basenie
Morza Bałtyckiego i Zatoce Fińskiej wykorzystywane są włoki pelagiczne. Zwykle połowy śledzia
przeprowadza się przy użyciu pojedynczego włoka. W niektórych porach roku kutry mogą
przestawiać się na połowy przydenne, odławiając stada szprota bytujące w pobliżu dna.
Jesienią, wczesną zimą i wiosną do celów przemysłowych wykorzystywane jest trałowanie za
pomocą par włoków pelagicznych. W zależności od sezonu i pokrywy lodowej trawlery
wykorzystujące włoki pelagiczne i przydenne przenoszą się do różnych obszarów połowowych.
Zarówno w przypadku śledzia bałtyckiego, jak i dorsza, stosuje się trałowanie przydenne. Jest
ono głównie ukierunkowane na śledzia bałtyckiego. Niektóre trawlery przydenne ukierunkowane
(1)
(2)
Migrujące z morza do wód słodkich w celu odbycia tarła.
Fishermen's Information of Oil and Gas Activities (FOGA). 2008. Raport sektora rybołówstwa z wizyt terenowych
w krajach łowiących w Morzu Bałtyckim.
(3)
Międzynarodowa Rada Badań Morza (ICES). 2007. Raport komitetu doradczego ICES ds. zarządzania
rybołówstwem, komitetu doradczego ds. środowiska morskiego i komitetu doradczego ds. ekosystemów. ICES
Advice. Księga 8.
POL
761
są na dorsza bałtyckiego i łowią głównie w basenie głównym (obszary 24 i 25 w podziale ICES
przedstawionym na Rysunek 8.53). Istnieją kutry wykorzystujące ciężki sprzęt denny, ale ich
liczba maleje i stanowią one tylko niewielką część floty.
Połowy za pomocą pułapek obejmuje wiele różnych rodzajów sieci stanowiących pułapki na
śledzia bałtyckiego, łososia bałtyckiego i sieję europejską (Coregonidae). Połowy prowadzone
są w pobliżu brzegu i wewnątrz licznych archipelagów. Wzdłuż brzegu fińskiego stosuje się
zakotwiczone sieci skrzelowe, służące do połowu śledzia bałtyckiego, dorsza, storni i ryb
słodkowodnych. Rybołówstwo tego typu to w przeważającej części rybołówstwo mieszane,
zlokalizowane blisko brzegu i prowadzone przez małe kutry — z wyjątkiem kilku kutrów
łowiących dorsza w basenie głównym.
Rybołówstwo prowadzone na małą skalę jest bardzo istotną częścią fińskiego sektora
rybołówstwa pod względem społeczno-gospodarczym, mimo że liczba miejsc dostępu do morza
w Finlandii jest ograniczona. Wzdłuż brzegu fińskiego odławia się w ramach takiej działalności
różne nieobjęte kwotami gatunki ryb słodkowodnych i stornię.
Estonia
Dla kutrów bałtyckich z Estonii ważnymi gatunkami ryb są śledź, dorsz, szprot i łosoś. Osprzęt
rybacki na flocie bałtyckiej i morskiej to w większości włoki trałowe, głównie przeznaczone do
połowów śledzia i szprota. Zgodnie ze zgłoszeniem, w obszarze 25 w 2005 roku złowiono 800
ton dorsza, głównie za pomocą sieci skrzelowych. Estońska flota rybacka składa się głównie
z otwartych łodzi pływających po wodach przybrzeżnych, wykorzystujących sieci skrzelowe,
pułapki i niewody. Najważniejszymi gatunkami w rybołówstwie przybrzeżnym są śledź,
a następnie okoń, szczupak i stornia.
Łotwa
Flota łotewska odławia w Morzu Bałtyckim głównie szprota, dorsza i śledzia. Najczęściej
spotykanym osprzętem są włoki. Rybołówstwo przybrzeżne prowadzone na małą skalę ma
kluczowe znaczenie dla społeczności wybrzeża Łotwy (Zatoki Ryskiej i linii brzegowej Morza
Bałtyckiego). Celem połowów są dorsz, szprot, łosoś, śledź bałtycki i inne gatunki, a do ich
odławiania stosuje się osprzęt stały. Liczba sieci-pułapek jest minimalna. Szprot jest odławiany
za pomocą włoków pelagicznych przez cały rok, z mniejszą intensywnością w miesiącach
letnich. W 2006 roku ok. 25 trawlerów o długości większej niż 24 odławiało dorsza, używając
głównie włoków dennych (84 procent odłowu). Mniejsze kutry stosują generalnie sieci
skrzelowe.
Litwa
Litewska flota rybacka na Bałtyku składa się z kutrów wyposażonych we włoki lub sieci
skrzelowe. Głównymi łowionymi gatunkami ryb są dorsz, śledź i szprot. Kutry przybrzeżne
POL
762
używają przede wszystkim sieci skrzelowych, długich lin i pułapek. Rybołówstwo w litewskiej
części Morza Bałtyckiego to zasadniczo rybołówstwo trałowe; w 2005 roku odłowy składały się
głównie z dorsza i szprota. Rybołówstwo wykorzystujące włoki denne jest na Litwie
rybołówstwem mieszanym, ukierunkowanym na dorsza, ale przy okazji odławiające duże ilości
storni. Przybrzeżne gatunki słodkowodne mają znaczenie lokalne. W obszarach przybrzeżnych
kutry (zwykle o długości mniejszej niż 12 m) odławiają głównie dorsza i śledzia, a także gatunki
słodkowodne i migrujące, takie jak stynka, szczupak, okoń i certa.
Polska
W Polsce połów śledzia bałtyckiego prowadzony jest za pomocą dwóch flot. Pierwsza flota
odławia stada śledzia na obszarze otwartego morza (trawlery pelagiczne od 24 do mniej niż
40 m). Druga składa się z małych kutrów wyposażonych w pojedyncze i/lub podwójne włoki
denne na śledzia (trawlery denne o długości 12–24 m). Trałowanie śledzia prowadzone jest
przez cały rok, choć największe odłowy zauważa się od maja do listopada.
Flota poławiająca szprota składa się głównie z trawlerów pelagicznych o długości od 24 do
40 metrów. Szprot stanowi około 80% wszystkich odłowów. Mniej więcej połowa łowionych
szprotów jest przetwarzana na mączkę rybną. Ryby te są rozładowywane głównie w portach
Rosji i Danii. Kutry łowiące szprota operują na otwartym morzu.
Głównym osprzętem wykorzystywanym do łowienia dorsza są włoki denne i sieci skrzelowe. Za
ich pomocą odławia się około 90% całkowitej ilości złowionego dorsza. Bałtycka flota kutrów
używa różnorodnego osprzętu rybackiego, w tym sieci skrzelowych, sieci dryfujących, haków
i sprzętu do trałowania.
Prowadzone jest ponadto rybołówstwo w obszarach przybrzeżnych, gdzie małe kutry
wykorzystują sieci skrzelowe, pułapki i długie liny. Małe kutry rybackie pływają po wodach
terytorialnych i po lagunach Wisły oraz Odry koło Szczecina. Rybołówstwo przybrzeżne
ukierunkowane jest na dorsza, śledzia i ryby flądrokształtne.
Szwecja
Morze Bałtyckie to główny obszar połowów szwedzkich rybaków. Pochodzi z niego 50%
łącznych odłowów w Szwecji(1). Większe statki (trawlery i sejnery o długości większej niż 24 m)
stanowią główną część floty rybackiej zarówno pod względem wartości, jak i wielkości. Jeżeli
chodzi o liczbę, przeważają jednak małe jednostki rybackie (57% jednostek ma długość
mniejszą niż 12 m). Szwedzkie trawlery łowią dorsza i ryby flądrokształtne. Śledź i szprot są
odławiane za pomocą włoków pelagicznych i przydennych. W połowach przybrzeżnych do
połowu dorsza stosuje się sieci skrzelowe i długie liny, zaś do łowienia flądrokształtnych
(1)
Fishermen's Information of Oil and Gas Activities (FOGA). 2008. Raport sektora rybołówstwa z wizyt terenowych
w krajach prowadzących połowy w Morzu Bałtyckim.
POL
763
i śledzia — sieci skrzelowe i niewody. W połowach węgorza wykorzystuje się także pułapki.
Zarówno dla rybołówstwa prowadzonego na małą skalę, jak i przemysłowego, najważniejszym
gatunkiem pod względem gospodarczym jest dorsz, stanowiący prawie jedną czwartą łącznej
wartości odłowów; drugą pozycję zajmuje śledź.
Najważniejsze obszary trałowania dla szwedzkich rybaków na Morzu Bałtyckim to wody na
zachód, północ i wschód od Bornholmu, częściowo na duńskich wodach terytorialnych (zgodnie
z umową dwustronną między Danią i Szwecją). Ważne dla szwedzkiego rybołówstwa trałowego
są także obszary na południowy wschód od ławicy Norra Midsjö i na północny wschód od
Gotlandii.
Dania
W skład duńskiej floty rybackiej na Bałtyku wchodzą głównie małe i średnie trawlery, sejnery,
sejnery duńskie i statki stosujące sieci skrzelowe; razem jednostki te zapewniają 84 procent
przychodów(1). Całkowita flota statków obejmuje także różnego rodzaju statki uniwersalne,
trawlery do połowów włokami rozprzowymi, trawlery do połowów krewetek, trawlery do połowów
omułków za pomocą dragi oraz statki ze stałym wyposażeniem.
Społeczność rybacka na Bornholmie tradycyjnie uzależniona była od względnie ograniczonej
liczby gatunków, tzn. dorsza, śledzia, szprota, storni, turbota, gładzicy i łososia. Dorsz jest
najważniejszym z nich, a rozwój tego sektora jest więc szczególnie wrażliwy na zmiany odłowów
i połowów dorsza.
Fermy ryb od bardzo dawnych czasów stanowiły ważny obszar aktywności mieszkańców
Bornholmu, zapewniając im utrzymanie a także możliwość handlu i eksportowania produktów
przetworzonych. Rybołówstwo na wodach wokół Bornholmu także tradycyjnie oddziaływało na
rybaków z innych części Danii oraz innych krajów graniczących z Morzem Bałtyckim, którzy
sezonowo rozładowują swoje połowy na Bornholmie.
Niemcy
Duża część jednostek niemieckich działających na Morzu Bałtyckim to małe kutry przybrzeżne
(<12 m długości). Pozostałe to w większości trawlery poławiające gatunki przydenne, pelagiczne
i flądrokształtne. W ciągu ostatniej dekady liczba jednostek oraz ich ładowność stale malały.
Ogólnie rzecz biorąc niemiecka flota trawlerów dokonuje zróżnicowanych połowów, z
ukierunkowaniem na dorsza, ale z przyłowem storni (sektory ICES 24 i 25 na Rysunku 8.53).
Spośród wszystkich stref połowowych Meklemburgii-Pomorza Zachodniego, największe połowy
dokonywane są w Zatoce Greifswaldzkiej. Zatoka znajduje się w sektorze ICES 37G3,
(1)
Fishermen's Information of Oil and Gas Activities (FOGA). 2008. Raport sektora rybołówstwa z wizyt terenowych
w krajach prowadzących połowy w Morzu Bałtyckim.
POL
764
obejmującym wody przybrzeżne wokół wyspy Uznam, cieśninę Peenestrom i Zatokę
Greifswaldzką. Śledzie wiosenne z regionu Rugii odbywają tarło w Zatoce Greifswaldzkiej wokół
Rugii(1), i są gatunkiem wyraźnie dominującym w połowach (odławia się ich 5-8 tys. ton.), przed
dorszem i stornią. Dorsz nie występuje licznie we względnie płytkich akwenach południowej
części Morza Bałtyckiego, a zatem połowy tego gatunku są dość niewielkie.
Zatoka Greifswaldzka w sposób oczywisty stanowi ważny obszar połowowy dla niemieckich
rybaków. Niepotwierdzone informacje o ogólnym wykorzystaniu sieci skrzelowych w Zatoce
Greifswaldzkiej zdobyto w drodze ankiety przeprowadzonej wśród miejscowych rybaków (patrz
Rysunek 8.60). Z uzyskanych odpowiedzi wynika, że głównymi gatunkami poławianymi poza
Zatoką Greifswaldzką są śledź, stornia, dorsz i belona pospolita, podczas gdy w samej zatoce
najczęściej poławiane są śledzie i gatunki słodkowodne. Łowione są różne gatunki ryb
słodkowodnych, przede wszystkim szczupak i sandacz, a oprócz nich śledź i węgorz. Stosuje
się bierne metody połowowe, tzn. sieci skrzelowe i pułapkowe. Ilość sprzętu połowowego
używanego w Zatoce Greifswaldzkiej jest dość duża, zwłaszcza w środkowej części zatoki.
Obszar na północny wschód od wejścia do zatoki oraz strefa przybrzeżna w pobliżu wyspy
Uznam są terenem intensywnych połowów za pomocą sieci stawnych.
(1)
Międzynarodowa Rada Badań Morza. ICES. 2007. Raport komitetu doradczego ICES ds. zarządzania
rybołówstwem, komitetu doradczego ds. środowiska morskiego i komitetu doradczego ds. ekosystemów, ICES
Advice, Księga 8. The Baltic Sea. 2007.
POL
765
Rys. 8.60
Informacje uzyskane w badaniu ankietowym rybaków, dotyczącym
stosowania sieci skrzelowych w Zatoce Greifswaldzkiej
Podsumowanie
Rybołówstwo to ważny sektor działalności gospodarczej dla wielu przybrzeżnych społeczności
w krajach otaczających Morze Bałtyckie. Poza akwenami przybrzeżnymi, w głębszych partiach
morza, najczęściej używanym sprzętem połowowym są włoki. Włoki pelagiczne wykorzystuje się
do połowu śledzi i szprotów, a włoki denne — do połowu dorszy i ryb flądrokształtnych.
POL
766
Intensywność połowów trałowych w poszczególnych obszarach jest różna. Obszar wokół
Bornholmu jest jak dotąd najważniejszym obszarem trałowych połowów dennych,
przyciągającym rybaków z niemal wszystkich krajów wokół Bałtyku. Szczególne znaczenie ma,
jeśli chodzi o połowy dorsza. Inne ważne obszary obejmują region na południowy wschód od
Gotlandii i — w mniejszym zakresie — region u wejścia do Zatoki Fińskiej, choć w tym obszarze
łowi się zwykle za pomocą włoków pelagicznych, a celem połowów są śledź i szprot.
Obszar połączenia rurociągu z lądem Zatoce Greifswaldzkiej w Niemczech stanowi ważny
obszar połowowy śledzia, a w mniejszym stopniu ważny jest także w odniesieniu do różnych
gatunków słodkowodnych. Połowy w tym obszarze prowadzone są zwykle za pomocą osprzętu
pasywnego. Śledź jest także łowiony we wschodniej części Zatoki Fińskiej poza Zatoką
Portowaja, zaś gatunki słodkowodne — bliżej wód śródlądowych.
Rodzaje używanego sprzętu, poławiane gatunki oraz obszar połowów w dużej mierze decydują
o tym, czy rybołówstwo odczuje potencjalnie oddziaływanie projektu. Zasadniczo można
zakładać, że rybacy używający włoków dennych w pobliżu trasy rurociągu lub prowadzący
połowy w okolicy miejsca wyjścia na ląd będą nastawieni wobec projektu najbardziej krytycznie
ze względu na dostrzegane ryzyko zaplątania bądź uszkodzenia włoków wchodzących w
styczność z rurociągiem oraz na ewentualne oddziaływanie środowiskowe na zasoby rybne. Z
drugiej strony włoki pelagiczne, sznury haczykowe, sieci skrzelowe oraz pozostały sprzęt
pasywny będą w mniejszym stopniu kolidować z proponowanym projektem, o ile nie okaże się,
że bezpośrednio dotknięte mogą zostać zasoby określonego poławianego gatunku (np. podczas
tarła) lub że konieczne będzie unikanie preferowanych stref połowowych. Ze względu na
istniejącą niepewność oraz na fakt, że rybołówstwo jest ważne zarówno, jako źródło utrzymania,
jak i przychodów budżetu regionalnego w wielu obszarach przybrzeżnych, uważa się, że
wrażliwość rybołówstwa jest średnia.
POL
767
Ramka 8.47 Wartość/wrażliwość sektora rybołówstwa w regionie Morza Bałtyckiego
Wartości / wrażliwości zasobów rybnych na Morzu Bałtyckim
Różne kryteria służą do określenia wartości / wrażliwości zasobu lub przedmiotu
oddziaływania, między innymi odporność na zmiany, zdolność do adaptacji i rzadkość
występowania (patrz część 7.5). Poniższa macierz przedstawia wartość/ wrażliwość
przypisaną do zasobów rybnych z uwzględnieniem odmian sezonowych.
Rybołówstwo
Sty
Lut
Mar
Kwi
Maj
Cze
Lip
Sie
Wrz
Paź
Lis
Gru
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Komentarz:

8.12.2
Rybołówstwo uznaje się za dość odporne na zmiany, ponieważ ogranicza się ono do
obszarów występowania ryb. Obecność rurociągu może mieć na nie niekorzystny
wpływ. Zależy to od rodzaju używanego osprzętu, aktualnego obszaru połowów oraz
łowionego gatunku.Niepewny jest zauważalny wpływ projektu na rybołówstwo,
zwłaszcza stosowanie włoków dennych blisko wyjść rurociągu na ląd. To wszystko
razem oraz fakt, że rybołówstwo jest ważne dla utrzymania i majątku społeczności
lokalnych, przyznaje się rybołówstwu średnią wrażliwość.
Żegluga i nawigacja
Morze Bałtyckie jest jednym z najbardziej zatłoczonych mórz na świecie. Stanowi drogę
połączenia między krajami bałtyckimi, umożliwiając stały ruch statków komercyjnych, promów
pasażerskich i statków rekreacyjnych. Rysunek 8.61 przedstawia ruch statków na Morzu
Bałtyckim.
POL
768
Rys.8.61
Ruch statków na Morzu Bałtyckim(1)
W celu zrozumienia obecnych warunków żeglugi i nawigacji morskiej zgromadzono informacje
pochodzące z licznych źródeł. Należą do nich:

Automatyczny system identyfikacji (Automatic Identification System, AIS). Automatyczny
system przekazu informacji między statkami i stacjami lądowymi, umożliwiający nadawanie
i odbieranie informacji dotyczących nazwy statku, lokalizacji, miejsca docelowego,
prędkości i kursu. Wszystkie statki o tonażu brutto powyżej 300 muszą być wyposażone
(1)
Komisja
Helsińska,
Overview
of
Ships
Traffic
in
the
Baltic
http://www.helcom.fi/stc/files/shipping/Overview%20of%20ships%20traffic.pdf (data uzyskania: 12.10.2008).
POL
Sea.
769
w automatyczny system identyfikacji zgodnie z przepisami Międzynarodowej Organizacji
Morskiej (International Maritime Organisation, IMO)

Informacje na temat statków wchodzących na Bałtyk przez dwie z trzech dróg, tj. przez
cieśniny Wielki Bełt i Drogden, zostały ręcznie zarejestrowane i opracowane; służą one do
przewidywania ruchów statków w przyszłości

Systemy rozgraniczenia ruchu (Traffic-Separation Scheme, TSS) w Zatoce Fińskiej oraz na
południowym krańcu Gotlandii kierują statki na wschód i zachód wzdłuż odrębnych linii
Powyższe informacje zostały również wykorzystanie do zaplanowania trasy rurociągu w celu
zminimalizowania wpływu na ruch statków w regionie.
Dane automatycznego systemu identyfikacji (AIS) wykorzystano do ustalenia modeli ruchu
żeglugowego, jego częstotliwości i natężenia na Morzu Bałtyckim. Rysunek 8.62 pokazuje
główne zidentyfikowane szlaki żeglugowe i jasne jest one, że natężenie na niektórych trasach
jest znacznie większe niż na innych. Każda trasa jest oznaczona kolorem według natężenia
ruchu: od żółtego (bardzo niewiele statków) do czerwonego (maksymalny roczny ruch statków).
POL
Główne trasy ruchu statków(1)
Większą wersję zawiera mapa SH-1.
Rys. 8.62
(1)
770
POL
771
Na Rysunku 8.62 przedstawiono także roczną liczbę statków na tych trasach(1).Średnio na
obszarze Morza Bałtyckiego znajduje się w każdym momencie 1800 statków(2). W ruchu
żeglugowym dominują frachtowce, a za nimi tankowce i promy pasażerskie. Różnice w
natężeniu ruchu statków komercyjnych w ciągu roku są niewielkie, natomiast wiadomo, że
promy pasażerskie kursują częściej w miesiącach letnich, od końca maja do września(3).
Zgodnie z przewidywaniami dotyczącymi ruchu morskiego do 2016 roku liczba ruchów
wszystkich typów statków pozostanie na tym samym poziomie, co obecnie, z wyjątkiem
tankowców: przewiduje się, że ich liczba wzrośnie w latach 2006–2016 o 20%. Przewiduje się
też, że rozmiar statków pływających po Morzu Bałtyckim wzrośnie ze względu na zwiększenie
ilości ładunku i pasażerów. Nie przewiduje się jednak zwiększenia rozmiaru największych
jednostek, ponieważ głębokość kanału w Wielkim Bełcie wyznacza limit zanurzenia dla statków
wchodzących na Morze Bałtyckie i wychodzących z niego(4).
(1)
(2)
Patrz mapa SH-3 odnośnie legendy do Rys. 8.62.
Komisja
Helsińska,
Overview
of
Ships
Traffic
in
the
Baltic
Sea.
http://www.helcom.fi/stc/files/shipping/Overview%20of%20ships%20traffic.pdf (data uzyskania: 12.10.2008).
(3)
Helsinki Tourist and Convention Bureau. http://www.hel2.fi/Tourism/matko_tiedotteet/en/summer05_ENG.pdf
(data uzyskania: 12.10.2008).
(4)
POL
Nord Stream AG i Ramboll, 2008, Notatka 4.3n, Ship traffic, Nord Stream AG, Zug, Szwajcaria.
Główne typy statków korzystające z tras żeglugowych na Morzu Bałtyckim(1)
Większą wersję zawiera mapa SH-3.
Rys. 8.63
(1)
772
POL
773
Główne typy statków na szlakach żeglugowych Morza Bałtyckiego to frachtowce i tankowce, jak
pokazano na Rysunku 8.63. W chwili obecnej na Bałtyku istnieje 14 głównych szlaków
żeglugowych(1). Poniżej przedstawiono cztery szlaki mające szczególnie duże znaczenie dla
projektu.

Trasa A: główna trasa żeglugowa dla ruchu międzynarodowego przez Morze Bałtyckie
z Niemiec do Rosji. Jest to najczęściej używana trasa na Morzu Bałtyckim

Trasa B: główna międzynarodowa trasa żeglugowa przez wody głębokie do Gotlandii

Trasa J: często używana trasa, która przecina Zatokę Fińską między Helsinkami a
Tallinem

Trasa I: druga często używana trasa, przechodząca ze wschodu na zachód na południe od
Bornholmu
Trasy te przedstawiono na Rysunku 8.62. W poniższych opisach słowo „lokalizacje” odnosi się
do konkretnych punktów wzdłuż trasy żeglugowej, w których opisano ruch. Lokalizacje są
zwykle rozmieszczane wzdłuż trasy w równych odstępach, aby zapewnić dokładny obraz całego
toru żeglugowego.
Trasa A
Trasa A to główny międzynarodowy tor żeglugowy na Morzu Bałtyckim. Biegnie on przez Morze
Bałtyckie prosto z Basenu Arkońskiego do Zatoki Fińskiej, wzdłuż proponowanej trasy
rurociągów i przecina cztery z pięciu ESR. Liczba statków i ich rodzaje różnią na
poszczególnych odcinkach trasy, przy czym na północ od Bornholmu przepływa rocznie 53 tys.
statków, a na wschód od Zatoki Fińskiej — 17 tys. Tabela 8.41 przedstawia więcej informacji o
rocznym ruchu statków na Trasie A w czterech lokalizacjach.
Tabela 8.41 Roczna liczba ruchów statków na trasie A, monitorowana w obu kierunkach
w każdej lokalizacji
Roczne ruchy statków
Kierunek
(1)
POL
Lokalizacja 1
Lokalizacja 2
Lokalizacja 3
Lokalizacja 4
Północ/wschód
25.890
8.920
13.690
8.470
Południe/zachód
26.740
9.180
12.640
8.450
Łącznie
52.630
18.100
26.330
16.920
Nord Stream AG i Ramboll, 2007, Notatka 4.3n - Ship traffic, Nord Stream AG, Zug, Szwajcaria.
774
Trasą tą pływają głównie statki transportowe, stanowiące 60% ruchu. Tankowce stanowią 15%
ruchu obserwowanego rocznie. Tabela 8.42 przedstawia bardziej szczegółowy podział typów
statków.
Tabela 8.42 Rozkład statków w czterech lokalizacjach wzdłuż Trasy A.
Rozkład
Typ statku
Lokalizacja 1
Lokalizacja 2
Lokalizacja 3
Lokalizacja 4
Frachtowce
59,5%
67,5%
54,4%
62,7%
Tankowce
14,9%
11,4%
20,3%
15,4%
Pasażerskie
4,7%
5,6%
8,3%
4,5%
Inne
1,5%
1,7%
1,9%
4,0%
Nieznane
19,4%
13,7%
15,1%
13,3%
Trasa B
Trasa B jest główną głębokowodną międzynarodową trasą żeglugową przebiegającą w pobliżu
Gotlandii, która łączy dwa systemy rozgraniczenia ruchu na północy (półwysep Köpu) i na
południu (Cieśnina Bornholmska). Ta trasa żeglugowa jest wykorzystywana przede wszystkich
przez tankowce i przebiega przez duńską, szwedzką, łotewską i estońską WSE. Jest ona
zalecana dla wszystkich jednostek o zanurzeniu przekraczającym 12 m, mijających Gotlandię
od strony południowo-wschodniej i kierujących się do północno-wschodniej części Morza
Bałtyckiego i z powrotem.
Liczba ruchów statków wzdłuż trasy B oraz typy statków z niej korzystających przedstawiono w
Tabeli 8.43 i Tabeli 8.44.
Tabela 8.43 Roczne ruchy statków wzdłuż trasy B
Kierunek
Roczne ruchy statków
Lokalizacja 5
Lokalizacja 6
Północ
2090
860
Południe
3000
1360
Łącznie
5090
2220
POL
775
Tabela 8.44 Rozkład statków na trasie B
Typ statku
Rozkład
Lokalizacja 5
Lokalizacja 6
Frachtowce
31,7%
14,5%
Tankowce
47,1%
67,0%
Pasażerskie
0,7%
0,4%
Inne
1,1%
1,5%
Nieznane
19,4%
16,6%
Tabela 8.43 pokazuje w sposób oczywisty, że większość statków przechodzących na południe
wzdłuż Trasy B porusza się w kierunku południowym. Są to głównie tankowce (67 procent) i
frachtowce (kolejne 15 procent).
Trasa J
Trasa J używana jest do ruchu morskiego przecinającego Zatokę Fińską między Helsinkami a
Tallinem. Trasa ma mniej więcej 10 kilometrów szerokości i przechodzi między WSE Finlandii a
Estonią. Roczny ruch statków na tej trasie w kierunkach północ/wchód i południe/zachód jest
prawie taki sam, a łączna liczba jednostek wynosi 13.350 statków rocznie. Tabela 8.45 zawiera
więcej informacji na temat liczby statków.
Tabela 8.45 Roczna liczba ruchów statków wzdłuż trasy J
Kierunek
Roczne ruchy statków
Północ/wschód
6820
Południe/zachód
6530
Łącznie
13350
Statki pasażerskie stanowią 81 procent łącznego ruchu statków na trasie J. Więcej informacji
o rodzajach jednostek zawiera Tabela 8.46.
Tabela 8.46 Rozkład statków na trasie J
POL
Typ statku
Rozkład
Frachtowce
11,9%
Tankowce
1,1%
Pasażerskie
81,0%
Inne
0,8%
Nieznane
5,3%
776
Ruch pasażerski przedstawiony w Tabeli 8.46 obejmuje także jednostki o dużej prędkości
(HSC), których ruch stanowi mniej więcej połowę ruchów statków pasażerskich. Trasy jednostek
HSC zmieniają się nieznacznie z powodu kierunku wiatru i fal. Co więcej, nie wszystkie
jednostki HSC są lodoodporne, mogą więc pływać wyłącznie w sezonie wolnym od lodu
(od maja do grudnia).
Trasa I
Trasa I używana jest do ruchu przemieszczającego się na południe od Bornholmu, do Gdańska,
Kaliningradu i Kłajpedy oraz z powrotem. Obejmuje zbiór tras żeglugowych dla ruchu na
południe od Bornholmu, skierowanego do portów w północno-wschodniej części Morza
Bałtyckiego, i przechodzi przez WSE Szwecji, Danii, Niemiec, Polski, Rosji i Litwy. Roczną
wielkość ruchu statków na trasie I przedstawia Tabela 8.47.
Tabela 8.47 Roczna liczba ruchów statków wzdłuż trasy I
Kierunek
Roczne ruchy statków
Północ/wschód
6910
Południe/zachód
6640
Łącznie
13550
Rozkład typów statków na trasie I przedstawia Tabela 8.48 i oczywiste jest, że ruch na niej
zdominowany jest przez frachtowce, a w następnej kolejności przez tankowce.
Tabela 8.48 Rozkład typów statków na trasie I
Typ statku
Frachtowce
Tankowce
Pasażerskie
Inne
Nieznane
POL
Rozkład
52,6%
13,0%
8,7%
5,2%
20,5%
777
Ramka 8.48 Wartości/wrażliwości przedmiotów oddziaływania dla żeglugi i nawigacji
morskiej na Morzu Bałtyckim
Do określenia wartości/wrażliwości zasobu lub przedmiotu oddziaływania używa się różnych
kryteriów, takich jak odporność na zmianę, zdolność przystosowania się i rzadkość
(dodatkowe informacje znaleźć można w części 7.5). Poniższa macierz przedstawia
informacje dotyczące wartości/wrażliwości przypisanej żegludze i nawigacji w regionie Morza
Bałtyckiego, z podkreśleniem wszelkich zmienności sezonowych.
Sty
Lut
Mar
Kwi
Maj
Cze
Lip
Sie
Wrz
Paź
Lis
Gru
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Duża
Duża
Duża
Duża
Żegluga i nawigacja
Morze
Bałtyckie
Zatoka
Fińska
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Duża
Duża
Duża
Duża
Duża
Duża
Duża
Śr.
Duża
Komentarz:
Morze Bałtyckie cechuje się obecnie wysokim wskaźnikiem intensywności ruchu
żeglugowego – w każdej chwili znajduje się na nim ponad 1,8 tys. statków. Uważa się, że
wrażliwość tego przedmiotu oddziaływania jest przez cały rok średnia. Wynika to z faktu, że
ruch statków na Morzu Bałtyckim podlega ścisłej regulacji, mającej na celu zapobieganie
kolizjom, a zatem zasadniczo żegluga będzie w stanie dostosować się do harmonogramów
prac i lokalizacji statków uczestniczących w projekcie. Żeglugę w Zatoce Fińskiej uważa się
jednakże za mającą dużą wartość/wrażliwość, gdyż ze względu na małą szerokość Zatoki
statki będą mieć mniej miejsca do nawigacji. W czerwcu, lipcu i sierpniu ma miejsce wzrost
liczby statków pasażerskich. Jednak promy pasażerskie ogólnie stanowią względnie
niewielki odsetek typów statków na większości tras bałtyckich (zwykle od ok. 5 do 10%).
8.12.3
Turystyka i rekreacja
Turystyka w regionie Morza Bałtyckiego to ważna pod względem gospodarczym i stale
rozwijająca się branża. Oficjalna współpraca turystyczna w regionie rozpoczęła się na początku
lat 80. i rozwinęła się od tego czasu w formalny plan stworzony przez Radę Państw Morza
Bałtyckiego pod tytułem „Wizja i strategie wokół Bałtyku, 2010” (VASAV2010-Plus), przyjęty
następnie w 2002 roku przez wszystkie zainteresowane strony. Plan ten podkreśla fakt, że
wyspy w regionie Morza Bałtyckiego powinny funkcjonować jako główne obiekty turystyczne,
natomiast strefy przybrzeżne powinny być planowane i rozwijane przy zachowaniu właściwej
równowagi między rozwojem a ochroną.
POL
778
Turystyka przekłada się dziś na ponad 2 procent PKB w Finlandii (2,4 procent), Szwecji
(2,94 procent) i Danii (2,8 procent). Większość stanowią turyści krajowi oraz z krajów
sąsiednich, rośnie jednak liczba turystów z całego świata. Na popularności zyskują jednak
podróże w celach zakupowych między krajami bałtyckimi, które przyczyniają się do zwiększenia
liczby turystów poza sezonem.
Tabela 8.49 przedstawia liczbę turystów odwiedzających każdy z krajów nadbałtyckich
w okresie 1996–2007. Choć nie wszystkie z tych wielkości da się przypisać do wybrzeży
każdego kraju, dają orientację co do poziomu i znaczenia sektora turystyki w każdym kraju.
Tabela 8.49 Liczba turystów (w tys.)(1)
Kraj
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
Rosja
bd.
bd.
bd.
bd.
bd.
bd.
bd.
bd.
bd.
bd.
bd.
bd.
Finlandia 1.970
2.241
2.114
2.156
2.216
2.297
2.308
2.404
2.360
2511
2.491
2.638
Szwecja
bd.
5.624
bd.
bd.
bd.
bd.
bd.
bd.
bd.
bd.
7.938
bd.
Dania
3.180
2.944
2.706
2.903
3.307
2.711
2.671
2.802
2.721
2.814
2839
bd.
Niemcy
bd.
56.700
62.800
50.700
53.490
55.236
46.665
46.083
44.828
57.955
57.111
bd.
Zgodnie z danymi Komisji Turystyki w regionie Morza Bałtyckiego rozwój sektora turystycznego
w 2007 roku był zasadniczo dodatni, choć szybkie tempo wzrostu w ostatnich latach zwolniło.
Spadek wielkości wiąże się z różnymi czynnikami, w tym słabym kursem dolara USA, niższym
wzrostem gospodarczym, wyższymi kosztami paliwa, kiepską pogodą i problemami
z infrastrukturą regionalną. Jednakże prognozy Światowej Organizacji Turystyki do roku 2020
wskazują, że w porównaniu z innymi częściami Europu rozwój turystyki w regionie Morza
Bałtyckiego będzie wysoki(2).
Turyści odwiedzający region Morza Bałtyckiego mogą korzystać z wielu form rekreacji.
W obszarach przybrzeżnych i na wyspach występuje duże zagęszczenie domków letniskowych
oraz atrakcyjnych dla turystów plaż. Dostępne są różne formy rekreacji, obejmujące pływanie na
łódkach, łowienie ryb i kąpiele. Na Morzu Bałtyckim krzyżuje się sieć regularnych połączeń
promowych, świadczących ważne usługi transportowe dla turystów.
Rysunek 8.64 przedstawia obecne i planowane atrakcje turystyczne w regionie Morza
Bałtyckiego. Jest oczywiste, że obszary przybrzeżne, w szczególności nad Zatoką Fińską,
(1)
Komisja Europejska — witryna Eurostatu (http://epp.eurostat.ec.europa.eu)
(2)
Baltic
21
Tourism
Group.
Agenda
21
for
the
Baltic
Sea
Region
http://www.baltic21.org/attachments/report_no_7_98__tourism.pdf (data uzyskania: 24.11.2008).
POL
Tourism,
779
Gotlandia, Bornholm i wybrzeże Szwecji są
zainteresowania pod względem turystyki i rekreacji.
POL
nad
Bałtykiem
głównym
przedmiotem
Obszary turystyczne i rekreacyjne(1)
Większa wersja znajduje się na mapie TO-1 w atlasie.
Rys. 8.64
(1)
780
POL
781
W dalszej części przedstawiono informacje szczegółowe dotyczące turystyki w krajach
będących stronami pochodzenia: Rosji, Finlandii, Szwecji, Danii i Niemiec.
Rosja
W rosyjskiej części wybrzeża bałtyckiego widoczny jest stały wzrost liczby przyjeżdżających
turystów, aczkolwiek należy mieć na uwadze, że obszar ten ma wielki potencjał przyciągnięcia
jeszcze większej liczby turystów, jeżeli zbudowana zostanie odpowiednia infrastruktura.
Głównymi atrakcjami turystycznymi w regionie, zwłaszcza dla gości zagranicznych, są zabytki
historyczne i kulturalne w St. Petersburgu i Wyborgu. St. Petersburg jest szczególnie popularny
wśród turystów, a wiele rejsów po Bałtyku zaczyna się lub kończy w porcie tego miasta.
Głównym obszarem rekreacyjnym dla mieszkańców St. Petersburga jest Przesmyk Karelski. W
Zatoce Portowaja, gdzie znajdować się ma proponowane miejsce połączenia rurociągu z lądem
w Rosji, znajduje się przylądek otoczony przez kilka małych wysp na północno-wschodnim
brzegu Bałtyku. Miasto Wyborg znajduje się mniej więcej 138 kilometrów na północny zachód
od St. Petersburga i jest często odwiedzane przez turystów z Zachodu, wyjeżdżających na
polowania.
Rozwój turystyki w mniejszych miejscowościach na wybrzeżu i w regionie jest ogólnie
utrudniony przez brak właściwej infrastruktury rekreacyjnej i odpowiednich usług. Przykładowo,
między Rosją a krajami nadbałtyckimi nie pływa teraz żadna regularna linia promowa, choć w
przeszłości istniały różne linie łączące Petersburg z innymi miastami, w tym Tallinem i
Helsinkami.
Finlandia
Turystyka jest w Finlandii ważnym i rozwijającym się sektorem gospodarki. W ostatnich latach
liczba turystów zagranicznych i pobytów z noclegiem stale rosła (5,7 miliona gości z zagranicy
w 2007 roku). Łączne nakłady związane z turystyką wyniosły w 2005 roku około 9,6 mld EUR.
Wartość dodana przez turystykę to około 3,255 miliarda EUR, co stanowi około 2,4 procent PKB
Finlandii(1). Według fińskiej Krajowej Strategii Turystyki pod względem turystyki obszary
przybrzeżne oraz archipelag nie osiągnęły jeszcze szczytowej formy i nadal mają duży potencjał
rozwoju(2), który tak władze, jak i przedsiębiorcy bardzo chcą rozwijać.
Większość turystów odwiedzających wybrzeże to goście krajowi lub z sąsiednich krajów
bałtyckich, choć liczba zagranicznych rejsów do Finlandii rośnie, prowadząc do wzrostu liczby
(1)
Fińska
Rada
Turystyki.
Basic
Facts
and
Figures
on
tourism
to
Finland.
http://www.mek.fi/w5/mekfi/index.nsf/(Pages)/Perustietoja?opendocument&np=F-40 (data uzyskania: 14.11.2008).
(2)
Ministerstwo Handlu i Przemysłu, Finlandia, 2006, Finland's Tourism Strategy 2020 and Policy for Years 2007–
2013.
POL
782
gości zagranicznych(1). Fińska turystyka nie jest skupiona w jednym obszarze, lecz rozproszona
wzdłuż wybrzeża. Niemal pół miliona (475 tys.) domków letniskowych w Finlandii przyciąga ok.
2 mln osób rocznie. Około 10 procent z nich znajduje się na wybrzeżu, a kolejne 1–2 procent
wokół wyspy Åland(2). Pewna liczba z nich położona jest w odległości 13–15 km od
proponowanej trasy rurociągu, głównie w obszarze Porkkala, na zachód od Helsinek. Mapę
przedstawiającą zagęszczenie domków letniskowych w obszarach przybrzeżnych Zatoki
Fińskiej przedstawia Rysunek 8.65.
Rys. 8.65
(1)
Finnish
Domki letniskowe na wybrzeżu Finlandii
Tourist
Board,
2008,
Border
Interview
Survey
2007,
http://www.mek.fi/W5/mekfi/index.nsf/(pages)/Rajahaastattelututkimus_osa_20?opendocument&ind=w5/mekfi/ind
ex.nsf&np=F-30.10 (data uzyskania: 14.8.2008).
(2)
Statistics Finland. 2008. Finland 1917-2007, http://www.tilastokeskus.fi/til/kmok/index.html (data uzyskania:
5.2008).
POL
783
Na południowym wybrzeżu Finlandii najczęściej odwiedzane przez turystów miejsca to stolica
kraju, Helsinki, oraz miasta Hanko, Porvoo i obszar Kotka–Hamina (patrz Rysunek 8.66).
Suomenlinna, 250-letnia wyspa-forteca niedaleko Helsinek, wpisana jest przez UNESCO na
listę dziedzictwa światowego. Popularne wśród turystów jest także miasto Turku na południowozachodnim brzegu, z różnorodnymi wyspami i trasami turystycznymi wokół archipelagu. Na
wyspie Åland znaleźć można mniejsze atrakcje przyrodnicze, jest ona także popularnym
obszarem żeglugi rekreacyjnej(1).
Rys. 8.66
(1)
Główne obszary zainteresowania turystów w fińskiej WSE
Ramboll, 2007-7-6, korespondencja e-mailowa z regionalnymi radami obszarów Uusimaa, Itä-Uusimaa, Finlandia
Południowo-Zachodnia i Kymenlaakso oraz Helsińskim Biurem Turystycznym w maju 2007. Otrzymano informacje
na temat następujących strategii: Strategia turystyczna miejscowości Uusimaa. Wersja 11.
POL
784
Wzdłuż wybrzeża Zatoki Fińskiej znajdują się trzy główne parki narodowe: park narodowy
Wschodnia Zatoka Fińska, park narodowy Archipelag Ekenäs i park narodowy Archipelag
Południowo-Zachodni. Tabela 8.50 przedstawia szacowaną liczbę odwiedzających te trzy parki
narodowe w 2007 roku.
Tabela 8.50 Szacowana liczba osób odwiedzających parki narodowe na południowym
wybrzeżu fińskim(1)
Park narodowy
Liczba odwiedzających
Park Narodowy Wschodnia Zatoka Fińska
17.000
Park Narodowy Archipelagu Ekenäs
47.000
Park Narodowy Archipelagu Południowo-
60.000
Zachodniego
Główne atrakcje turystyczne na wybrzeżu fińskim to wycieczki morskie, wędkarstwo i kąpiele(2).
Turystyka w regionie tym ma charakter silnie sezonowy, co jest spowodowane warunkami
pogodowymi. Szczyt sezonu przypada podczas wakacji letnich. Rekreacja zimowa w obszarach
przybrzeżnych jest nierozwinięta ze względu na surowy klimat. Jednakże wycieczki na zakupy
między Finlandią i Szwecją oraz Finlandią i Estonią są popularne przez cały rok(3).
Szwecja
W ostatnich latach turystyka zyskuje w Szwecji na znaczeniu. W roku 2007 nocowało tam ponad
48,6 milionów osób, czyli dwa procent więcej niż rok wcześniej. W 2006 roku turystyka
przyniosła około 2,9 procent łącznego PKB Szwecji, jest więc sektorem o dużym znaczeniu
gospodarczym(4).
Ważnymi obszarami Szwecji pod względem turystyki i rekreacji są wschodnie wybrzeże
Gotlandii, Fårö i Gotska Sandön na północ od Gotlandii oraz południowe obszary przybrzeżne
regionów Skåne i Blekinge od Ystad do Karlshamn.
(1)
Metsähallitus. Witryna WWW Finnish Forest Authority, https://www.metsa.fi (data uzyskania: Sierpień 2008).
Liczba odwiedzających oparta jest na wskazaniach umieszczonych w parkach urządzeń liczących turystów oraz
na odrębnych badaniach odwiedzających.
(2)
Ramboll. 16.5.2007. Korespondencja e-mailowa z regionalnymi radami obszarów Uusimaa, Itä-Uusimaa,
Finlandia Południowo-Zachodnia i Kymenlaakson liitto.
(3)
Finnish
Tourist
Board.
11.3.2008.
Basic
Facts
and
Figures
on
tourism
to
Finland,
http://www.mek.fi/w5/mekfi/index.nsf/(Pages)/Perustietoja?opendocument&np=F-40. Data uzyskania: 2008-8-14.
(4)
Swedish Agency for Economic and Regional Growth. NUTEK 2008. Tourism and the travel and tourist industry in
Sweden.
POL
785
Gotlandia i Fårö, wyspa leżąca na północ od Gotlandii, mają około 800 km linii brzegowej.
D lat 90. Fårö i północna część Gotlandii były obszarem wojskowym, niedostępnym dla
cudzoziemców. W latach 90. obiekty wojskowe zostały zamknięte, a obszar ten szybko otworzył
się dla wszystkich turystów(1).
Podczas wakacji letnich Gotlandia przyciąga teraz wielu turystów: głównie ze Szwecji, ale także
z Niemiec, Norwegii i Danii. W 2007 roku w komercyjnych obiektach turystycznych na Gotlandii
nocowało około 720.000 osób (liczba ta nie uwzględnia noclegów w domkach letniskowych)(2).
Wschodnie wybrzeże Gotlandii jest głównie płaskie, z licznymi piaszczystymi plażami. Jednak
najczęściej odwiedzane plaże, takie jak plaża Tofta, znajdują się w promieniu 20 kilometrów na
północ i południe od Visby na zachodnim brzegu. Wyspę Fårö i Gotlandię łączą promy kablowe.
Fårö to popularne miejsce jednodniowych wycieczek dla turystów odwiedzających Gotlandię;
w ostatnich latach stała się także popularnym miejscem wypoczynku letniego.
Gotska Sandön to piaszczysta wyspa znajdująca się ok. 38 kilometrów na północ od Fårö.
Wyspa ta oraz morze w odległości 300 m od jej brzegu są częścią parku narodowego
założonego w 1909 roku. Wyspę często odwiedzają obserwatorzy ptaków i entuzjaści przyrody,
zaś w lecie organizowane są na nią regularne wycieczki statkami z wyspy Fårö i Nynäshamn w
Szwecji(3). Liczba osób odwiedzających wyspę dziennie jest ograniczona - rocznie liczba gości
wynosi około 4.000.
Ważnym środkiem dostępu do wielu miejscowości wypoczynkowych opisanych powyżej jest
żegluga promowa. Ramka 8.49 zawiera informacje na temat promów do i ze Szwecji.
(1)
Swedish Agency for Economic and Regional Growth. NUTEK. 2008. Tourism and the travel and tourist industry in
Sweden.
POL
(2)
Statistics Sweden. 2008. Accommodation statistics 2007. http://www.scb.se (data uzyskania: 18.06.2008).
(3)
Naturvårdsverket. 2006. Nationalparkplan för Sverige - udkast og remissvar.
786
Ramka 8.49 Promy do i ze Szwecji

Ystad to główny port dla statków pływających na Bornholm, zwłaszcza odkąd przyjeżdżają tu
pasażerowie pociągów z Danii (Kopenhagi) wybierający się na Bornholm. Przez cały rok kursują
promy między Ystad a Rønne na Bornholmie (do siedmiu kursów dziennie w lecie i 3–4 w innych
porach roku). Z Ystad do Świnoujścia w Polsce pływa jeden prom dziennie. Co roku w lecie do
Ystad zawija kilka dużych statków wycieczkowych.

Karlshamn to siódmy co do wielkości port w Szwecji. Obsługuje głównie frachtowce, ale także
promy pasażerskie z Karlshamn do miasta Liepaja na Łotwie (trzy razy w tygodniu) i do Kłajpedy
na Litwie (codziennie).

Promy pasażerskie na Gotlandię i z powrotem kursują wiele razy dziennie z Visby na stały ląd w
Szwecji. W lecie pływa także prom między Visby a miejscowością Grankullavik na Olandii. Do
Visby na zachodnim brzegu Gotlandii wpływa co roku, głównie w lecie, ponad 100 statków
wycieczkowych. Sztokholm przyjmuje co roku 260 statków wycieczkowych i ponad 250 tys.
pasażerów. Przewiduje się, że wielkości te wzrosną, ponieważ turystyka wycieczkowa staje się
coraz bardziej popularna.

Trasę rurociągu przecinają także promy pasażerskie z innych miast Szwecji, kursujące między
Sztokholmem a Tallinem (codziennie), Sztokholmem a Rygą (cztery razy w tygodniu) i Karlskroną
(1)
a Gdynią (trzy razy dziennie) .
W obszarach przybrzeżnych Skåne, Blekinge i Gotlandii najpopularniejsze są formy rekreacji
wodnej i plażowej. Szczególne znaczenie w tym obszarze ma żeglarstwo rekreacyjne(2).
W portach gościnnych Szwecji cumowało przez noc łącznie 529 000 łodzi turystycznych, co
odpowiada ponad 1,5 mln osób. W tej liczbie gości 563 000 stanowiły załogi jachtów
zagranicznych. Wzrost liczby noclegów w porównaniu do 2004 roku wyniósł 13%, zaś odsetek
turystów zagranicznych zwiększył się o 35%(3).
Większość żeglugi rekreacyjnej wokół Gotlandii prowadzona jest między samą wyspą a stałym
lądem w Szwecji. Opływanie Gotlandii na jachcie nie jest zbyt często spotykane, więc na
wschodnim brzegu wyspy znajduje się niewiele portów jachtowych. Jachty przy wschodnim
brzegu Gotlandii zwykle trzymają się blisko brzegu i rzadko zapuszczają się na obszary, w
których budowane będą rurociągi.
(1)
Swedish Agency for Economic and Regional Growth. NUTEK. 2008. Tourism and the travel and tourist industry in
Sweden
(2)
Swedish Agency for Economic and Regional Growth. NUTEK. 2008. Tourism and the travel and tourist industry in
Sweden.
(3)
POL
Sweboat - Swedish Marine Industries Federation, Boating in brief - in Sweden, 2007
787
Dania
Turystykę uznaje się w Danii za sektor o dużym znaczeniu gospodarczym(1). W 2000 roku
przyniosła 2,8% łącznego PKB Danii, a liczba odwiedzających kraj turystów rośnie od tego
czasu z każdym rokiem(2). W 2007 roku w Danii nocowało ponad 46 milionów osób. Główny
sezon turystyczny w Danii trwa od maja do sierpnia, zaś szczyt sezonu przypada w lipcu i
sierpniu.
Na wyspie Bornholm turystyka odgrywa znacznie większą rolę gospodarczą, przynosząc 7,5%
przychodów lokalnej gospodarki. Zgodnie ze statystykami dotyczącymi turystyki, około 73%
pasażerów promów przypływających na Bornholm i odpływających z niego to turyści. Bornholm
to drugi z kolei najczęstszy cel rejsów w Danii — przypływa tam około 40 statków rocznie,
głównie w lecie.
Głównym portem Bornholmu jest Rønne, znajdujące się na zachodnim brzegu wyspy. Bornholm
dysponuje 20 portami obsługującymi ruch zarówno towarowy, jak i turystyczny. Dziesięć
głównych przystani jachtowych wyspy znajduje się na wybrzeżu zachodnim, północnym i
wschodnim wyspy. Większość ruchu transportowego na Bornholm i z niego przechodzi przez
ten port. Port w Rønne odwiedzają także duże statki wycieczkowe, a ich liczba rośnie. Z Rønne
przez cały rok kursują promy pasażerskie, wożące przede wszystkim turystów płynących na
Bornholm i z powrotem. Promy te pływają do Ystad w Szwecji, Køge w Danii, Sassnitz w
Niemczech i do Świnoujścia w Polsce. Główna trasa promowa przebiega między Rønne a
Ystad: w lecie pływa na nią do siedmiu statków dziennie, zaś pozostałych porach roku — trzy do
czterech. Liczba kursów na trasach Rønne-Køge i Rønne-Sassnitz wynosi dwa lub trzy dziennie
w lecie i mniej w innych porach roku.
Bornholm znajduje się w odległości tylko dnia żeglugi od Danii, Szwecji, Niemczech i Polski,
wyspa ta jest więc popularnym celem żeglarzy. Żeglarstwo rekreacyjne jest szczególnie
popularne w rejonie archipelagu Ertholmene (patrz Ramka 8.50) oraz między Bornholmem a
wybrzeżem Szwecji.
(1)
Visit Denmark. 2006. Turismen i Danmark 2000-2004.
(2)
Statistics Denmark, 6-18-2008, Nights spent at hotels and similar establishments, www.dst.dk (data uzyskania:
18.06.2008).
POL
788
Ramka 8.50
Archipelag Ertholomene
Na obszarze archipelagu Ertholmene znajduje się jeden port. Oprócz żeglugi lokalnej, co roku
Bornholm odwiedza około 7 500 łodzi. Dwie obecnie zamieszkane wyspy archipelagu
Ertholmene, Christians i Frederiks, zasiedlone są przez 95 osób. Od około 1600 do 1855 roku
wyspy te były fortecą i portem marynarki. Archipelag i fortyfikacje są obszarem chronionym,
zaś 1,256 ha archipelagu (z czego 39 jest lądem) obejmuje obszar ochrony ptaków, obszar
siedliskowy oraz obszar Ramsar i obszar Natura 2000. Dziś archipelag jest popularnym
celem jednodniowych wycieczek turystów z Bornholmu. Szacuje się, że odwiedza go od 70
do 80 tys. turystów rocznie.
Najcenniejszą atrakcją turystyczną Bornholmu są jego parki i plaże. Najbliżej trasy rurociągu
znajdują się następujące plaże: Sandvig, Næs, Sandkaas, Hasle Lystskov, Antionette i
Nørrekås. Najpopularniejsze plaże, Dueodde i Balka, znajdują się na południowym i
południowo-wschodnim krańcu Bornholmu, z dala od trasy rurociągu.
Niemcy
Miejsce połączenia rurociągu z lądem w Niemczech zostanie zbudowane w Lubminie, a trasa
rurociągów będzie przechodzić przez Zatokę Greifswaldzką. Program rozwoju regionalnego dla
landu Meklemburgii i Pomorza Zachodniego(1) przydziela Zatokę Greifswaldzką — w tym ławicę
Boddenrandschwelle i strefy przybrzeżne wysp Rugia i Uznam — do kategorii „obszar ochrony
dla turystyki bałtyckiej”.
Turystyka ma szczególne znaczenie dla gospodarki na południowym wybrzeżu regionu
Greifswaldu. Liczba noclegów hotelowych wokół Zatoki Greifswaldzkiej wzrosła w ostatnich
latach, natomiast liczba dostępnych miejsc zwiększyła się o 14% na terenie Meklemburgii i
Pomorza Zachodniego, a o 25% na terenie Rugii i Pomorza(2). Obecne tendencje wskazują, że
sektor turystyczny w obszarze Zatoki Greifswaldzkiej będzie się w przyszłości nadal rozwijać.
Istotne dla turystyki w Meklemburgii i na Pomorzu Zachodnim są wyspy Uznam i Rugia.
Odwiedzanie plaż i malowniczych wybrzeży oraz rekreacja związana z wodą (pływanie,
windsurfing, żeglarstwo, wędkarstwo) należą do najwyżej ocenianych przez turystów
przyjeżdżających na Rugię. Park Narodowy Jasmund i rezerwat biosfery znajdujący się na
(1)
Ministerium
F.
Arbeit.
2005.
Bau
und
Landesentwicklung
Mecklenburg-Vorpommern.
„Landesraumentwicklungsprogramm Mecklenburg-Vorpommern", Schwerin, Link.
(2)
UmweltPlan & EMAU Greifswald, Möglichkeiten zur nachhaltigen Ertwicklung der vorpommerschen Ostseeküste
im Bereich des EU-Vogelschutzgebietes "Greifswalder Bodden" unter besonderer Berücksichtigung touristischer
Nutzungen, Stralsund i Greifswald, 2001.
POL
789
południowy wschód od Rugii, a także Park Narodowy Vorpommersche Boddenland to jedne
z najpopularniejszych atrakcji turystycznych(1).
Na Rugii znajdują się 22 porty jachtowe, żeglarstwo jest więc kluczową formą rekreacji
przybrzeżnej. Popularne są także wędkarstwo i pływanie. W miesiącach letnich wody wokół
Rugii są popularne wśród żeglarzy i wędkarzy. Wśród 574 km linii brzegowej znajduje się 56 km
plaż nadających się do pływania rekreacyjnego i 27 km wybrzeża ocenionej jako „dziewicze”.
Odległości rurociągu podmorskiego od różnych obszarów mieszkalnych i plaż w rozważanym
obszarze przedstawiono w Tabeli 8.51.
Tabela 8.51 Odległość obszarów turystycznych od rurociągów
Obszary mieszkalne
Trasa rurociągu
Obszar Mönchgut — Rugia
Südperd (Thiessow)
1,7 km
Thiessow
2,2 km
Klein Zicker
4,0 km
Wyspy Zatoki Greifswaldzkiej
Greifswald Oie
10,0 km
Ruden
4,5 km
Miejsce połączenia z lądem w Lubminie
Port jachtowy w porcie Lubmin
0,4 km
Plaże koło Lubmina (na zachód od portu
jachtowego)
0,6 km
Budynki mieszkalne Lubmina wysunięte
najdalej na wschód
2,2 km
Most morski w Lubminie
3,2 km
Spandowerhagen
2,6 km
Wyspa Uznam
Peenemünde Hook
6,5 km
Obszarem zamieszkanym leżącym najbliżej trasy rurociągu jest Thiessow (Mönchgut —
półwysep Rugii). Thiessow to typowy niemiecki kurort nadmorski, w którym znajdują się budynki
mieszkalne, usługowe i wakacyjne. Plaża na wschód i południowy wschód od Mönchgut jest
bardzo popularna wśród turystów. Plaża leżącą najbliżej trasy rurociągu znajduje się w Südperd,
około 1,7 km od proponowanej trasy rurociągu. Najkrótsza odległość między trasą rurociągu
a Rugią wynosi około 4,5 km. Na stałe mieszka tam zaledwie kilka osób, pozostających na
wyspie poza sezonem. Port leży po przeciwnej stronie wyspy niż trasa rurociągu.
(1)
Nord Stream AG and Institut für Angewandte Ökologie GmbH, 2007, "Nord Stream Gas Pipeline from the border
of the German border of the Exclusive Economic Zone (EEZ) to the landfall point", Niemcy.
POL
790
Działalność rekreacyjna w tym regionie zdominowana jest przez żeglarstwo rekreacyjne.
Na wybrzeżu wokół Zatoki Greifswaldzkiej, Strelasundu i cieśniny Peenestrom (Stralsund,
Greifswald i Wolgast) znajduje się około 5 tys. miejsc do cumowania jachtów(1). W obszarach
nad Zatoką Greifswaldzką takich jak Gustow, Gager i Peenemünde-Nordhafen istnieją ambitne
plany rozwoju, liczba miejsc do cumowania może więc w przyszłości znacznie wzrosnąć(2) (patrz
Tabela 8.52).
Tabela 8.52 Zapotrzebowanie na miejsca do cumowania jachtów do 2015 roku w
obszarach sportów wodnych Strelasund/Zatoka Greifswaldzka, Acterwasser
i Peenstrom
Południowy
Strelasund — Zatoka
Greifswaldzka
AchterwasserPeenestrom
Liczba w 2003 roku
737
908
Zapotrzebowanie w 2015 roku
2,574
1832
Dodatkowe zapotrzebowanie do 2015 roku
-1,836
-924
Liczba w 2003 roku
2,223
1,357
Zapotrzebowanie w 2015 roku
3,002
1,802
Dodatkowe zapotrzebowanie do 2015 roku
-779
-445
Gościnne miejsca do cumowania
Stałe miejsca do cumowania
Dodatkowe zapotrzebowanie na gościnne i stałe miejsca do cumowania do 2015 roku
bez podwójnego zajęcia miejsc
-2,615
-1,369
przy częściowym podwójnym zajęciu miejsc
stałych
-1,659
-694
Stralsund, Neuhof, Lauterbach, Greifswald oraz zatoki półwyspu Mönchgut to główne obszary
turystyki morskiej nad Zatoką Greifswaldzką. Korytarz trasy rurociągu przecina głównie obszary,
które pełnią funkcję obszarów tranzytowych łodzi rekreacyjnych. Najczęściej odwiedzane są
prawdopodobnie południowy brzeg Zatoki Greifswaldzkiej, obszar przybrzeżny wokół półwyspu
Mönchgut a także obszary podejść i kanałów (Landtief, żeglowne wody na terenie Schumacher).
Nowy port w Lubminie wpłynie prawdopodobnie na zwiększenie ruchu statków. Żegluga
pasażerska skupia się głównie wzdłuż wybrzeża. Coraz częściej statki kursują też z wyspy
Uznam do Ruden.
(1)
UmweltPlan & EMAU Greifswald. 2001. Möglichkeiten zur nachhaltigen Ertwicklung der vorpommerschen
Ostseeküste im Bereich des EU-Vogelschutzgebietes "Greifswalder Bodden" unter besonderer Berücksichtigung
touristischer Nutzungen, Stralsund and Greifswald, 2001.
(2)
Planco, 2004. Standortkonzept für Sportboothäfen an der Ostseeküste M-V. Herausgeber: Ministerium für Arbeit,
Bau und Landesentwicklung Mecklenburg-Vorpommern. Planco-Consulting GmbH. Schwerin 2004.
POL
791
Ramka 8.51 Wartości/wrażliwości przedmiotów oddziaływania dla turystyki i rekreacji na
Morzu Bałtyckim
Różne kryteria służą do określenia wartości/wrażliwości zasobu lub przedmiotu
oddziaływania, między innymi odporność na zmiany, zdolność przystosowywania się i
rzadkość występowania (patrz część 7.5). Poniższa macierz przedstawia
wartość/wrażliwość przypisaną do zasobów turystyki i rekreacji w regionie Morza
Bałtyckiego z uwzględnieniem zmian sezonowych.
Sty
Lut
Mar
Kwi
Maj
Cze
Lip
Sie
Wrz
Paź
Lis
Gru
Rosja
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Finlandia
Mała
Mała
Mała
Mała
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Mała
Mała
Mała
Mała
Szwecja
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Dania
Mała
Mała
Mała
Mała
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Mała
Mała
Mała
Mała
Niemcy
Mała
Mała
Mała
Mała
Śr.
Śr.
Śr.
Śr.
Mała
Mała
Mała
Mała
Turystyka i
rekreacja
Komentarz:

8.12.4
Branża turystyczna jest dynamiczną branżą, w której co roku dochodzi do zmian na
skutek różnych działań oraz wzrostu popularności. W związku z dynamiką tej branży,
uznaje się ją za przedmiot oddziaływania o niskiej wrażliwości. W miesiącach letnich
(maj-sierpień), wrażliwość branży turystycznej wrasta w wielu krajach, w związku z
wagą turystyki dla społeczności nadmorskich i ich gospodarek. Obszary o zwiększonej
wrażliwości obejmują obszary Bornholmu, Zatoki Greifswaldzkiej i południowego
wybrzeża Finlandii.
Dziedzictwo kulturowe
Dziedzictwo kulturowe można zdefiniować, jako miejsca dokumentujące przeszłe i obecne
przejawy aktywności ludzkiej. Zasoby dziedzictwa kulturowego są skończone, niezastąpione i
nieodnawialne; każde miejsce może zawierać informacje, które są zarówno unikatowe, jak i
wcześniej nieznane. Jeśli chodzi o morskie środowiska kulturowe, szczególne znaczenie dla
Projektu będą mieć wraki statków i zatopione osady z epoki paleolitycznej, a w rezultacie będą
one przedmiotem szczególnego zainteresowania w odniesieniu do sytuacji wyjściowej. By
zrozumieć i móc oznaczyć miejsca potencjalnie narażone na oddziaływanie projektu,
przeprowadzono badania naukowe, geofizyczne, magnetometryczne i wizualne. Ich celem było
zlokalizowanie znanych, wcześniej nieznanych i potencjalnie narażonych miejsc dziedzictwa
kulturowego.
POL
792
Obiekty położone poza granicami wód terytorialnych nie są zwykle dobrze udokumentowane
i przeprowadzono niewiele badań na ich temat. Nastąpiły jednak pewne usprawnienia
w związku z przyjęciem konwencji Narodów Zjednoczonych o prawie morza (UNCLOS), która
nakłada na państwa obowiązek ochrony i zachowania obiektów o charakterze archeologicznym
i historycznym, znajdujących się na obszarach morskich pozostających poza ich jurysdykcją
krajową. Konwencję UNCLOS ratyfikowały wszystkie strony pochodzenia: Niemcy, Szwecja,
Finlandia, Rosja i Dania. Ponadto Konwencja UNESCO w sprawie ochrony podwodnego
dziedzictwa kulturowego oraz konwencja z Espoo o ocenach oddziaływania na środowisko w
kontekście transgranicznym zapewnia dalszą ochronę dziedzictwa kulturowego. Konwencja
UNESCO musi zostać jeszcze ratyfikowana przez strony pochodzenia.
Istotna dla regionu Morza Bałtyckiego jest także inicjatywa UE wspierana przez
Międzynarodową Radę Ochrony Zabytków (ICOMOS) i UNESCO, zwana projektem MACHU(1).
Obecnie w projekt zaangażowały się Szwecja i Polska wraz z Wielką Brytanią i Portugalią.
Celem projektu jest współpraca przy tworzeniu bazy danych GIS dotyczącej wraków oraz innych
istotnych informacji.
Wraki
Wraki to grupa jednostek zróżnicowanych pod względem wieku, wielkości i typu. Niektóre wraki
nie są interesujące z punktu widzenia archeologii, inne zaś są wyjątkowe. Wyjątkowość ta może
wynikać z metody budowy, stopnia zachowania lub kontekstu historycznego zatonięcia.
Integralność wraków zależy od szeregu czynników, w szczególności od sposobu, w jaki zatonął
dany statek, uwarunkowań dna morskiego i późniejszych zaburzeń.
Ze względu na charakterystykę środowiska Morza Bałtyckiego (np. małe zasolenie, niska
różnorodność gatunków, względnie niskie temperatury, niska zawartość tlenu itp.) rozkład
materii organicznej postępuje wolno. Stopień zachowania materii organicznej, w tym wraków,
jest więc wyjątkowy, nawet na skalę międzynarodową. Wartość zachowawcza i potencjał
naukowy podwodnych pozostałości kulturowych w Morzu Bałtyckim są więc bardzo duże.
Aby posiadać wartość archeologiczną, wrak nie musi być zachowany w stanie nietkniętym.
Nawet niektóre bardzo zniszczone wraki mogą — po dokładnym badaniu pozostałości kadłuba,
wyposażenia, ładunku i innych obiektów należących do wraku — dostarczyć cennych informacji
historycznych. Ważne jest więc zatem, aby pamiętać, że „obszar zabytku” w odniesieniu do
wraku to nie tylko kadłub samego statku, ale także cały obszar złóż oraz rozproszenia
pozostałości zniszczonego statku, który w wielu przypadkach jest znacznie większy niż sam
kadłub.
(1)
POL
MACHU - Managing Cultural Heritage Underwater, czyli zarządzanie podwodnym dziedzictwem kulturowym.
793
Zatopione osady i podwodne krajobrazy
Od czasu ostatniego zlodowacenia, które spowodowało znaczne podniesienie poziomu wód
i wypiętrzenie lądu, w Morzu Bałtyckim doszło do poważnych zmian środowiskowych.
Zasadniczo na południe od 55,5-56oN ląd na Morzu Bałtyckim obniżał się, zaś w obszarach na
południe od tego punktu nastąpiły wypiętrzenia. Zmiany te miały zróżnicowany i niespójny
charakter. Spowodowały one zatopienie obszarów lądu, osad ludzkich, zabytków i krajobrazów.
Artefakty wykonane z materiałów organicznych znalezione w zatopionych osadach są zwykle
lepiej zachowane niż artefakty znalezione w ich lądowych odpowiednikach. Wynika to
z zabezpieczenia ich przez wodę i trudności z dostępem do tych miejsc.
Doświadczenia archeologiczne sugerują, że zatopione osady z epoki paleolitycznej w Morzu
Bałtyckim znajdują się zwykle w bliskiej odległości od linii brzegowej oraz obszarów
sprzyjających rybołówstwu i zwykle całkowicie lub częściowo jest pokryta przez osady.
Badania
W latach 2005–2008 wzdłuż różnych alternatywnych korytarzy planowanej trasy rurociągu
przeprowadzono badania geofizyczne na dużą skalę. Do gromadzenia danych terenowych
wykorzystano następujące urządzenia techniczne: echosondę wielowiązkową (MBES),
echosondę jednowiązkową (SBES), sonar boczny (SSS), echosondę parametryczną (SBP)
i magnetometr(1).
Sonar boczny jest jednym z preferowanych instrumentów służących do lokalizowania wraków.
Badania za pomocą sonaru bocznego pozwalają z łatwością lokalizować wraki o wyraźnych
kształtach lub dużych rozmiarach. Mniejsze i/lub rozproszone wraki są trudniejsze w lokalizacji,
zwłaszcza w obszarach o nieregularnym dnie (zwały kamieni lub głazy). Wraków całkowicie
zasłoniętych przez osady dna morskiego nie da się znaleźć za pomocą sonaru bocznego.
Skuteczność badań za pomocą sonaru bocznego w lokalizacji wraków zależy także od
częstotliwości. Sonary boczne o wysokich częstotliwościach (jak używane w badaniach
prowadzonych w latach 2006 i 2007) są bardzo szczegółowe, podczas gdy badanie
prowadzone w 2005 roku za pomocą SSS o niższej częstotliwości dało mniej precyzyjne wyniki,
jeśli chodzi o uzyskane dane.
Badania za pomocą sonaru bocznego w latach 2005 i 2006 prowadzono przy częstotliwości
100 kHz w korytarzu o szerokości mniej więcej 2 km oraz z częstotliwością 300 kHz w korytarzu
o szerokości ok. 400 m. Badanie w 2006 roku wykonano w wysokiej rozdzielczości, która
pozwoliła na ujawnienie nawet małych obiektów. Badanie za pomocą sonaru bocznego
(1)
Giprospetsgaz i PeterGaz. Northern European Gas Pipeline Baltic Sea – Volume 10 Survey Baltic Sea & Gulf of
Finland – Księga 2, Część 1, 1 Survey Operations. Dokument Giprospetsgaz nr 6545.152.010.21.14.01.10.02 i
dokument PeterGaz nr 6545-03-P-EGphS-1002-C1.
POL
794
prowadzone w 2005 roku jest mniej szczegółowe, obiekty niewyraźne lub małe mogły więc
zostać niezauważone(1).
Po badaniach sonarem bocznym przeprowadzono inspekcję wizualną za pomocą zdalnie
sterowanego pojazdu (ROV). Badania przy użyciu ROV z lat 2005 i 2006 obejmowały obszar
25 m po obu stronach trasy rurociągu, z wyjątkiem obszaru na wschód od Bornholmu, gdzie
odległość ta została zmniejszona do 10 m po obu stronach rurociągu(2).
Ze względu na zmiany trasy rurociągów wzdłuż korytarza na północ od duńskiej wyspy
Bornholm w 2007 roku przeprowadzono badanie za pomocą sonaru bocznego (z podwójną
częstotliwością 100/384 kHz) i magnetometru. Badanie to przeprowadzono w strefie
o szerokości ok. 1 km, z wyjątkiem płytkich wód, gdzie szerokość korytarza została
zmniejszona.
Badania za pomocą sonaru bocznego prowadzono także w latach 2007 i 2008 wzdłuż
proponowanej trasy rurociągu. Badania te powiązano ze zoptymalizowanymi trasami, aby
uzyskać pełne pokrycie dla celów analizy amunicji i wspomóc szczegółowe projektowanie
techniczne. W badaniach za pomocą ROV, realizowanych w latach 2007 i 2008,
przeprowadzono inspekcję wszystkich wraków zidentyfikowanych przy użyciu SSS oraz
potencjalnych wraków w obrębie 250-metrowego korytarza badawczego. Interpretacja i ocean
najnowszych wyników badań są nadal w toku.
W okresie prowadzenia badań trasa rurociągów była stale optymalizowana, a jej przebieg został
dostosowany. Niektóre odcinki trasy rurociągów były więc badane kilkakrotnie, podczas gdy
inne oceniono tylko w najnowszych badaniach.
Przy wskazywaniu potencjalnych miejsc dziedzictwa kulturowego bierze się pod uwagę dwa
różne regiony wokół rurociągów. Są to korytarz rurociągu (KR) i strefa rurociągu (SR). KR
obejmuje połączony obszar obu rurociągów, strefę między nimi i dużą strefę buforową po każdej
stronie rurociągów. Dlatego więc całkowita szerokość KR odpowiada obszarowi pokrycia
wszystkich lub niektórych badań z lat 2005–2008 wraz z przyszłym badaniem korytarza
kotwiczenia (rozpoczynającym się w listopadzie 2008 roku – patrz poniżej). SR zdefiniowano
jako położenie każdego z dwóch rurociągów i wąską strefę buforową po ich każdej stronie. SR
została przebadania za pomocą sonaru bocznego i ROV.
Po zgromadzeniu danych przeprowadzono interpretację celów SSS. W odniesieniu do
dziedzictwa kulturowego zidentyfikowano obiekty takie jak wraki, możliwe wraki oraz obiekty
(1)
Detail Geophysical Survey 2006 – Survey Report – Acoustic contacts list. Dokument PeterGaz nr 6545-03-PEGphS-(Ch)-2502-C1.
(2)
Giprospetsgaz i PeterGaz. Northern European Gas Pipeline Baltic Sea – t. 10, Survey Baltic Sea & Gulf of Finland
– ks. 2 cz. 1, Survey Operations. Dokument Giprospetsgaz nr 6545.152.010.21.14.01.10.02 i dokument PeterGaz
nr 6545-03-P-EGphS-1002-C1.
POL
795
wytworzone przez człowieka. Przejrzano obrazy skanów bocznych i materiał zarejestrowany
przez ROV.
Określono „strefy antycypacji” w celu zaznaczenia, gdzie w południowej części morza
Bałtyckiego jest największe prawdopodobieństwo wystąpienia zatopionych osad. Strefy
antycypacji zdefiniowano w Tabeli 8.53.
Tabela 8.53 Strefy antycypacji
Strefa
Definicja
A
Obszary płytkich wód o głębokości mniejszej niż 20 m. W środkowej i południowej
części Morza Bałtyckiego (na południe od 56oN) w strefie A mogą znajdować się
zatopione osady. Na całym Morzu Bałtyckim strefa A może zawierać pozostałości
zniszczonych/zdegradowanych wraków (prawdopodobnie zakopanych w osadach),
które nie zostały odkryte podczas badań.
B
Strefy o głębokości większej niż 20 m. W strefie B znajdować się mogą wraki
spoczywające wśród osadów i dlatego nieodkryte podczas badań. W najpłytszych
częściach strefy B (mniej niż 40–45 m) i tylko na południe od 56°N zachodzi
niewielkie prawdopodobieństwo napotkania osad z epoki paleolitycznej. Jest to
jednak znacznie mniej prawdopodobne niż w strefie A.
Prawdopodobieństwo trafienia na nieodkryte wcześniej miejsca dziedzictwa kulturowego różni
się między strefami. Świadomość i czujność podczas prac budowlanych także powinny być
odpowiednio zróżnicowane. Najwięcej ostrożności należy zachować podczas prac budowlanych
w obrębie strefy A, ze względu na możliwą obecność zatopionych osad paleolitycznych.
Strefę B można zasadniczo podzielić na obszary o miększych osadach, w których mogą być
ukryte jakieś obiekty, oraz obszary o twardym podłożu, gdzie prawdopodobieństwo
przypadkowych znalezisk jest pomijalne. Taki podział nie został jeszcze jednak zastosowany do
obecnego projektu, ponieważ nie ma praktycznych konsekwencji dla procesu budowy. Strefy
antycypacji
zidentyfikowane
wzdłuż
trasy
rurociągu
przedstawia
Rysunek 8.67.
POL
Strefy antycypacji(1)
Większą wersję zawiera mapa CU-4.
Rys. 8.67
(1)
796
POL
797
W listopadzie 2009 r. rozpoczęło się kolejne badanie korytarza kotwiczenia pod kątem
obecności zabytków dziedzictwa kulturowego, które zakończone zostanie w 2009 r. Korytarz
kotwiczenia zdefiniowany jest przez strefę, w której podczas układania rur umieszczane będą
kotwice barki układającej. W wodach o głębokości większej niż 100 m korytarz kotwiczenia ma
szerokość 1000 m po każdej stronie rurociągu. W wodach o głębokości mniejszej niż 100 m
korytarz kotwiczenia ma szerokość 800 m po każdej stronie rurociągu.
Konieczne jest zapewnienie, aby ani podczas umieszczania, ani przemieszczania kotwic
łańcuchy kotwiczne nie wchodziły w styczność z wrakami, amunicją ani innymi obiektami na
dnie morskim. Celem jest uniknięcie naruszenia bezpieczeństwa operacji układania rur i
związanego z nim oddziaływania na środowisko.
Zakres prac w ramach badania korytarza kotwiczenia opracowano na podstawie bardzo
szczegółowego opisu sytuacji wyjściowej, stworzonego w efekcie poszukiwań amunicji na trasie
rurociągu Nord Stream. Zakres będzie dostosowywany w trakcie badania w celu uwzględnienia
dodatkowych (dokładniej określone lokalizacje) poszukiwań amunicji oraz ewentualnych
zabytków dziedzictwa kulturowego. Dno morskie zostanie zbadane za pomocą
dwuczęstotliwościowego sonaru bocznego o wysokiej rozdzielczości (300/600 kHz),
holowanego magnetometru morskiego oraz batymetrii wielostrumieniowej.
W obszarach, gdzie oczekuje się obecności amunicji na dnie morskim, korytarz kotwiczenia
zbadany zostanie wzdłuż równoległych linii badania, co 50 m. Zapewni to 200% pokrycia
sonarem o bardzo wysokiej częstotliwości (600 kHz). Poza tymi obszarami odstępy między
liniami badania wynosić będą 100 m, co zapewni 200% pokrycia sonarem o wysokiej
częstotliwości (300 kHz) i 100% pokrycia sonarem o bardzo wysokiej częstotliwości (600 kHz).
Ewentualne zabytki dziedzictwa kulturowego, amunicja i obiekty antropogeniczne zostaną
zbadane za pomocą podwodnych kamer wideo instalowanych na zdalnie sterowanych robotach
podwodnych (ROV). Zbiór danych poddany zostanie analizie z punktu widzenia archeologii
morskiej, w celu identyfikacji zabytków kultury, a ocenę potencjalnej amunicji przeprowadzą
eksperci ds. amunicji.
Rosja
Zgodnie z danymi dostarczonymi przez Wydział Badań Narodowego Dziedzictwa Kulturalnego
przy Komitecie ds. Kultury regionu leningradzkiego trasa rurociągu przecina obszar o wartości
historycznej, kulturalnej i archeologicznej(1). Badania dotyczące dziedzictwa kulturowego w Rosji
są obecnie w toku — ich wyniki będą dostępne w styczniu 2009 roku.
(1)
Giprospetsgaz i PeterGaz. 2008. Northern European Gas Pipeline (offshore sections). Dokument Giprospetsgaz
nr 6545.152.010.21.14.07.25.01(1) i dokument PeterGaz nr 6545-01-CD-EP-2501(1)-C1/22/.
POL
798
Finlandia
Fińska Ustawa w sprawie pozostałości archeologicznych ma zastosowanie tylko do fińskich wód
terytorialnych. Fińska Narodowa Rada Zabytków (FNBA) nie posiada zatem wyczerpujących
informacji na temat stanowisk archeologicznych poza wodami terytorialnymi. FNBA podała
jednak współrzędne trzech znanych wraków w obrębie korytarzy kotwiczenia i instalacji
planowanej trasy rurociągu
Wraki statków w Finlandii
Wzdłuż trasy rurociągu znajduje się kilka wraków lub potencjalnych wraków (dokładniejsze
informacje zawiera mapa CU-1), które zostały zlokalizowane na podstawie źródeł archiwalnych i
badań. Rodzaje wraków są bardzo różne: należą do nich m.in. niszczyciel z okresu II wojny
światowej, samolot i kilka drewnianych żaglowców z różnych okresów. Znaczenie
archeologiczne odkrytych wraków zostało ocenione przez FNBA(1).
Rys. 8.68
Przykład wraku w fińskiej WSE, odkrytego podczas badania. Elementy
przypominające kształtem czaszki są elementem otaklowania
W odległości mniejszej niż 50 m od trasy rurociągu znajdują się łącznie 4 wraki lub potencjalne
wraki, wymienione poniżej. Ich lokalizacje przedstawiono na Rysunku 8.69 i w miarę możliwości
zapewniono zdjęcia. Są to:

Mała żaglówka (S-10-3237) — dobrze zachowana żaglówka o poszyciu zakładkowym,
rodzaju dobrze znanego w Finlandii. Jej wieku nie da się dokładnie określić, ponieważ
może ona mieć od 50 do 150 lat. FNBA ocenia, że wrak ma małe znaczenie kulturowe,
ponieważ w fińskich muzeach znajduje się wiele przykładów podobnych jednostek.
Odległość od rurociągu: 0 metrów
(1)
Finnish National Board of Antiquities (FNBA). Stefan Wessman. Nord Stream AG - An Offshore Pipeline through
the Finnish EEZ - Evaluation of Underwater Cultural Heritage (903/1995)
POL
799

Grupa obiektów brązowego koloru (S-07-2744) — zgodnie z oceną paleontologa są one
pochodzenia naturalnego (pozostałości szkieletu). Kręgi są zbyt duże, aby należeć do
ssaków plejstoceńskich, prawdopodobnie jest to zatem szkielet wieloryba. Odległość od
rurociągu: 8 metrów

Drewniany wrak (S-W8A-10289) — wstępna ocena FNBA: starszy niż 100 lat, interesujący
z punktu widzenia dziedzictwa kulturowego. Ocena znaczenia wraku jest w toku. Odległość
od rurociągu: 25 metrów

Drewniany wrak (S-13-3526) — wstępna ocena FNBA: starszy niż 100 lat, interesujący z
punktu widzenia dziedzictwa kulturowego. Ocena znaczenia wraku jest w toku. Odległość
od rurociągu: 48 metrów
W obrębie strefy 50–250 metrów od rurociągu znaleziono siedem wraków lub potencjalnych
wraków. Ocena znaczenia archeologicznego tych wraków nie jest kluczowa, ponieważ podczas
operacji kotwiczenia zostaną one zabezpieczone przez strefę ochronną, jeżeli jednak pozwoliły
na to dostępne dane, przeprowadzono taką ocenę. Ich lokalizacje przedstawiono na
Rysunku 8.69 i w miarę możliwości zapewniono zdjęcia.
POL

Drewniany statek żaglowy (S-05-2385) — szacowana data budowy: 1880–1920. Data
zatonięcia jest nieznana, ale prawdopodobnie nastąpiło to ponad 100 lat temu. Uznaje się
za obiekt o wartości historyczno-kulturowej

Okręt wojenny (S-07-2736, nr rej. FNBA: ID 2440) — wrak rosyjskiego okrętu wojennego
„Rusałka”, zatopiony w 1983. Wrak jest przedmiotem zainteresowania historycznokulturowego

Samolot (S-08-2610) — niezidentyfikowany samolot. Możliwe, że pochodzi z Europy
Wschodniej i z czasów II wojny światowej lub wcześniejszych. Nie stanowi przedmiotu
zainteresowania FNBA, ale może interesować fińskie muzeum lotnictwa lub Ministerstwo
Obrony

Drewniany statek żaglowy (S-11-3138) — wrak typowego statku przybrzeżnego z XX w.
Wiele części wraku jest połamanych

Duży okręt wojenny (S-09-3025) — wrak dużego okrętu wojennego. Przypuszcza się, że
jest to wrak rosyjskiego niszczyciela „Smietliwyj”, zatopiony w listopadzie 1941 roku po
uderzeniu w minę. Podlega jurysdykcji fińskiego Ministerstwa Obrony

Fragment współczesnego wraku (S-14-3569) — pozostałości wraku współczesnego
pochodzenia. Może to być zakopany wrak, ale bardziej prawdopodobne jest, że są to tylko
jego częściowe szczątki. Nie są one interesujące z punktu widzenia dziedzictwa
kulturowego
800

Wrak na otwartym morzu w obszarze Porkala (nr rej. FNBA 2422) — wrak
niezidentyfikowanego drewnianego statku żaglowego, prawdopodobnie z XIX w
Sześć niżej opisanych wraków znajduje się ponad 250 m od trasy rurociągu, ale nadal w strefie
kotwiczenia. Ocena znaczenia archeologicznego tych wraków nie jest kluczowa, ponieważ
podczas operacji kotwiczenia zostaną one zabezpieczone przez strefę ochronną. Dostępne
dane umożliwiły jednak dokonanie takiej oceny. Ich lokalizacje przedstawiono na Rysunku 8.69
i w miarę możliwości zapewniono zdjęcia.

Drewniany statek żaglowy (S-08-2939) — względnie nietknięty wrak typu budowanego
najprawdopodobniej w połowie lub w drugiej części XIX w. Blisko prawej burty znajduje się
mina kontaktowa. Wrak uznaje się za obiekt interesujący z punktu widzenia dziedzictwa
kulturowego

Możliwy wrak (16-14) — anomalia odczytu SSS zinterpretowana jako wrak. Badanie
wizualne za pomocą ROV wskazuje na możliwość, że jest to wrak, choć stanowisko nie
zostało w pełni poznane. Miejsce uznaje się za interesujące z punktu widzenia dziedzictwa
kulturowego

MUS1 (nr rej. FNBA 2489) — wrak rosyjskiego parowca pasażerskiego „Andriej Żdanow”,
zatopiony w listopadzie 1941 roku po uderzeniu w minę

Niezidentyfikowany wrak (1-10) — wrak zidentyfikowany włącznie za pomocą badania
SSS. Nie oceniono znaczenia archeologicznego tego wraku

Niezidentyfikowany wrak (4-9) — wrak zidentyfikowany włącznie za pomocą badania SSS.
Nie oceniono znaczenia archeologicznego tego wraku

Niezidentyfikowany wrak (3-9) — wrak zidentyfikowany włącznie za pomocą badania SSS.
Nie oceniono znaczenia archeologicznego tego wraku
POL
(1)
Znane obiekty dziedzictwa kulturowego w fińskiej WSE(1)
Większą wersję zawiera mapa CU-1 w atlasie.
Rys. 8.69
POL
801
802
Planowana trasa rurociągu przebiega na całym odcinku przez fińską WSE w obrębie strefy B.
Planowana trasa rurociągu znajduje się około 7,5 km od chronionego obszaru wokół wraku
promu pasażerskiego Estonia(1).
Zatopione osady w Finlandii
Obecność zatopionych osad paleolitycznych na wodach fińskich nie jest brana pod uwagę,
ponieważ ten obszar Bałtyku uległ po zakończeniu epoki lodowcowej wypiętrzeniu, nie zaś
zatopieniu.
Szwecja
W Narodowym Muzeum Morskim w Szwecji (Statens Maritima Museer czyli SMM) nie
zarejestrowano stanowisk archeologicznych w obrębie korytarza rurociągu(2). Jednakże korytarz
rurociągu znajduje się poza szwedzkimi wodami terytorialnymi, nie jest więc obszarem, w
którym prowadzi się systematyczne badania i rejestry archeologiczne(3).
Wraki statków w Szwecji
Podczas badań za pomocą sonaru bocznego w obrębie KR nie zlokalizowano żadnych wraków
(patrz Rysunek 8.70). SMM rozpoczęło przegląd danych z badania późną jesienią 2008 r.,
jednakże nie został on jeszcze ukończony.
(1)
Finlandia. Ustawa (903/1995) o ochronie wraku statku pasażerskiego M/S Estonia. Wydano w Helsinkach
30.6.1995.
(2)
Angående förekomst av marinarkeologiska lämningar i svensk ekonomisk zon. Pismo z SMM z dnia 11.7.2007 z
Statens Maritima Museer, Kulturmiljö-avdelingen, Arkeologienheten
(3)
Angående förekomst av marinarkeologiska lämningar i svensk ekonomisk zon. Pismo z dnia 11.11.2007 z Statens
Maritima Museer, Kulturmiljö-avdelingen, Arkeologienheten.
POL
(1)
Znane obiekty dziedzictwa kulturowego w szwedzkiej WSE(1)
Większą wersję zawiera mapa CU-2 w atlasie.
Rys. 8.70
POL
803
804
Zatopione osady w Szwecji
W epoce mezolitycznej (Äldre jägerstenålder — wczesny paleolit, od 8000 do 4200 lat p.n.e.)
części południowej ławicy Midsjö, leżącej na południe od Olandii i Gotlandii, były obszarami
lądowymi. Jest więc możliwe, że na obecnie zatopionym obszarze znajdują się pozostałości
osad i/lub sezonowych obozowisk myśliwskich(1).
Jak podaje szwedzka Rada Narodowego Dziedzictwa Kulturowego (RAA), wybrzeże Blekinge
(około 75 km na zachód od trasy rurociągu) 10 tys. lat temu znajdowało się około 20 m niżej(2).
Jest więc możliwe, że w wodach o głębokości nieprzekraczającej 20 m znajdują się zatopione
osady paleolityczne. Nie można jednak wykluczyć, że mogą one być obecne w nieznacznie
głębszych wodach, ponieważ zmiany poziomu morza na Morzu Bałtyckim nie były wszędzie
takie same. Rurociąg przecina najbardziej wysuniętą na południe część ławicy Hoburg i biegnie
pomiędzy północną i południową ławicą Midsjö na głębokości ponad 20 m.
Jak wskazują badania, dno morskie w obszarze trasy rurociągu między północną a południową
ławicą Midsjö (głębokość wody 25–45 m) składa się głównie z glin zwałowych i skał
macierzystych(3). Możliwość napotkania tam szczątków osad paleolitycznych jest bardzo
niewielka, ponieważ te obszary po zatopieniu podlegały najprawdopodobniej pewnemu
stopniowi erozji. Osadzenie warstw osad w skale macierzystej lub glinie zwałowej nie jest
możliwe.
Tylko wzdłuż mniej więcej 4,5 km z około 55-kilometrowego odcinka między północną
i południową ławicą Midsjö dno morza składa się z nowszych osadów. Obszary te znajdują się
jednak na głębokości ponad 38 m. Choć jest możliwe, że w tych obszarach obecne są szczątki
zatopionych osad, bardziej prawdopodobne jest, że ich tam nie ma. Takie młodsze osady mogą
jednak zawierać także wraki z późniejszego okresu.
Planowana trasa rurociągu przebiega na całym odcinku przez szwedzką WSE w obrębie
strefy B. Nieznaczne zmiany trasy rurociągu w pobliżu południowej ławicy Midsjö spowodują
jednak przeniesienie rurociągu do strefy A.
(1)
Länsstyrelsen Kalmar Län: Samrådssvar angående Miljökonsekvensbeskrivning av Nord Stream Gas Pipeline.
Pismo z dnia 7.03.2007.
(2)
Wiadomość e-mail z Riksantikvarieämbetet z dnia 10 sierpnia 2007 r.. Jest to wiadomość e-mail od Petera
Normana (archeologa morskiego) ze Szwedzkiej Rady Dziedzictwa Narodowego (Riksantikvarieämbetet), będącej
organem rządowym. Wiadomość ta zawiera szczegółowe informacje o względnych zmianach poziomu morza na
wybrzeżu szwedzkim, a także omówienie możliwości napotkania zatopionych osad z epoki kamienia. Peter
Norman jest członkiem sekcji archeologii morskiej.
(3)
UWA M-V Landesverband für Unterwasserarchäologie Mecklenburg-Vorpommern e.V., 2008, "Die schwedische
Schiffssperre
Stowarzyszenie
von
1715",
Archeologii
http://www.uwa-mv.de/projekte/schiffsperre.html
Podwodnej
w
Meklemburgii
i
Pomorzu
Zachodnim,
stowarzyszeniem pozarządowym, ale bardzo ściśle współpracującym z Agencją.
POL
(data
uzyskania:
w
3.7.2008).
Niemczech,
jest
805
Dania
W obrębie 1200-metrowej strefy po obu stronach planowanej trasy rurociągu przy Bornholmie,
znajduje się 13 znanych lub potencjalnych stanowisk archeologicznych i są one zarejestrowane
w bazach danych i archiwach Duńskiej Agencji Dziedzictwa (KUAS) i muzeum statków
Wikingów (Vikingeskibsmuseet)(1). Jednym z zarejestrowanych jest wrak z okresu II wojny
światowej. Pozostałe zapisy nie są szczegółowo określone i bazują głównie na raportach
rybaków o przeszkodach. Raporty te mogą, lecz nie muszą, być przedmiotem zainteresowania
archeologów, ponieważ ich charakteru nie potwierdzono za pomocą formalnego procesu ani
badania. Możliwe, że przeszkody to głazy, wraki lub obiekty wyrzucone ze statków
współczesnych i leżące na dnie morskim. Ze względu na niepewność związaną z danymi
o przeszkodach nie uznaje się ich za miejsca dziedzictwa kulturowego, ponieważ dane z badań
przedstawiają dokładniejsze informacje.
Rys. 8.71
Przykłady wraków odkrytych wzdłuż trasy wokół Bornholmu podczas
badania za pomocą sonaru bocznego
Wraki statków w Danii
W strefie KR w badaniach SSS prowadzonych w latach 2007–2008 wokół Bornholmu
zidentyfikowano siedem wraków lub potencjalnych wraków. Ich znaczenie archeologiczne jest
obecnie oceniane przez Vikingeskibsmuseet (muzeum statków Wikingów). Lokalizację tych
wraków względem rurociągu przedstawia Rysunek 8.72.
(1)
Wiadomości e-mail z muzeum Vikingeskibsmuseet z 17.09.2007 oraz osobiste rozmowy telefoniczne z Mortenem
Johansenem
i
Jørgenem
Denckerem.
Vikingeskibsmusee
(museum
statków
Wikingów)
to
museum
odpowiedzialna za archeologię podwodną w duńskiej części Bałtyku. Jørgen Dencker jest szefem Działu
Archeologii Morskiej (i archeologiem morskim) a Morten Johansen — jednym z archeologów morskich w tym
dziale.
POL
Mapa CU-3(1)
Większą wersję zawiera mapa CU-3.
Rys. 8.72
(1)
806
POL
807
Zatopione osady w Danii
Ze względu na historię geologiczną Bornholmu (liczne regresje i transgresje morskie po epoce
lodowcowej) obszary lądu wokół Bornholmu są obecnie zatopione(1).
Zatopione osady i lasy można na obszarze wokół Bornholmu spotkać w wodach płytszych niż
około 40 m(2). W niektórych obszarach prawdopodobieństwo istnienia zatopionych osad
paleolitycznych jest jednak większe niż w innych. Obszary te zostały zidentyfikowane przez
agencję rządową Fredningssstyrelsen (Duńska Agencja Ochrony, poprzednik Duńskiej Agencji
Ochrony Środowiska) w 1986 roku i są przedstawione na Rysunku 8.72. Wskazane obszary
znajdują się na głębokościach mniejszych niż 20 m, odpowiadają więc (przy zachowaniu
ostrożności) parametrom strefy A.
Zatopione lasy były napotykane przez wiele lat przez rybaków i firmy wydobywające kruszywo
w wodach wokół Bornholmu. Choć obszary, na których znajdują się szczątki zatopionych lasów,
nie są zwykle uznawane za priorytetowe w odniesieniu do ochrony dziedzictwa, pnie
zatopionych drzew (zwłaszcza dębów) stanowi przedmiot zainteresowania archeologów,
ponieważ można ustalić ich wiek, dostarczając w ten sposób cennych informacji o zmianach
poziomów morza w tym obszarze. Prawie wszystkie znane zatopione mapy znajdują się na
głębokościach mniejszych niż 20 m, choć niektóre występują w wodach głębszych, od 20 do
40 m(3).
(1)
Wiadomości e-mail z muzeum Vikingeskibsmuseet z 17.9.2007 oraz osobiste rozmowy telefoniczne z Mortenem
Johansenem
i
Jørgenem
Denckerem.
Vikingeskibsmusee
(museum
statków
Wikingów)
to
museum
odpowiedzialna za archeologię podwodną w duńskiej części Bałtyku. Jørgen Dencker jest szefem Działu
Archeologii Morskiej (i archeologiem morskim) a Morten Johansen — jednym z archeologów morskich w tym
dziale.
(2)
Finn Ole Nielsen. Kontakt osobisty (Bornholms Museum). 5.7.2007 i 12.9.2007.
(3)
Havbundsundersøgelser – Råstoffer og fredningsinteresser (Bornholm – oversigt). Fredningsstyrelsen (DK), 1986.
(ISBN 87-503-6180-5) Organizacja ta jest poprzednikiem Duńskiego Urzędu ds. Ochrony Środowiska.
POL
808
Zdjęcie 8.2
Korzenie drzew zatopionych lasów wokół Bornholmu(1)
Trasa rurociągu przechodzi przez wody płytsze niż 40 m na wschód i południe od Hammerodde
i na południowy wschód od ławicy Rønne i nie przecina obszarów o głębokości poniżej 20 m.
Planowana trasa rurociągu przebiega na całym odcinku przez duńskie wody terytorialne i
duńską WSE w obrębie strefy B.
Niemcy
Trasa rurociągu w Niemczech przechodzi przez barierę z zatopionych statków.
Wraki statków w Niemczech
Przy wejściu do Zatoki Greifswaldzkiej rurociąg przecina barierę składającą się z 20 wraków.
Zostały one zatopione podczas wielkiej wojny północnej (1700–1721), aby uniemożliwić wrogim
statkom wejście do zatoki. Wraki są rozproszone w osi północny zachód/południowy wschód na
obszarze około 1,5 kilometra.
Odległość między poszczególnymi wrakami waha się od 15 do 40 m(2). Wraki są istotne dla
historii regionu i Europy, a także stanowią bogate źródło informacji o budowie statków i żegludze
(1)
Zdjęcie uzyskane dzięki uprzejmości Muzeum Bornholmu.
(2)
UWA M-V Landesverband für Unterwasserarchäologie Mecklenburg-Vorpommern e.V., 2008. Die schwedische
Schiffssperre von 1715. http://www.uwa-mv.de/projekte/schiffsperre.html (data uzyskania: 3.7.2008). Ten raport
jest „studium wstępnym” potencjalnych stanowisk archeologicznych w obszarze połączenia rurociągu z lądem w
POL
809
w tamtym okresie. Konieczne jest zatem kontrolowane usunięcie jednego z mniejszych wraków
wchodzącego w skład bariery, dzięki czemu przez obszar ten będzie można przeprowadzić
rurociąg. Późną jesienią 2008 r. archeologiczne badania i dokumentacja wraku były w toku.
Zajmuje się tym Agencja ds. ochrony zabytków w landzie Meklemburgia-Pomorze Zachodnie
(AOZMPZ). Zimą 2008/2009 AOZMPZ przeprowadzi badania nurkowe potencjalnych lokalizacji
wraków.
Bliżej miejsca połączenia rurociągu z lądem koło Lubmina zlokalizowano wrak (patrz lewe
zdjęcie na Rysunku 8.73) znajdujący się w odległości minimum 100 m od rurociągu(1). BSH
(Bundesamt für Seeschifffart und Hydrographie, Urząd Żeglugi i Hydrografii) zarejestrował w
tym obszarze kilka przeszkód podwodnych (wraki i inne), z których żadna nie znajduje się bliżej
niż 400 m od trasy rurociągu(2). Nie są dostępne informacje o liczbie wraków zarejestrowanych
w strefie kotwiczenia wokół rurociągu. Oczekuje się, że strefa kotwiczenia obejmie od 400 do
600 m w Zatoce Greifswaldzkiej.
Rys. 8.73
Obraz z sonaru bocznego: wrak w niemieckiej WSE. Po lewej: Zbliżenie na
wrak o poszyciu zakładkowym; po prawej: Obraz z sonaru bocznego: wrak
w pobliżu Lubmina
Niemczech (zwłaszcza statków blokujących wejście do Zatoki Greifswaldzkiej). Badanie i raport wykonane zostały
przez agencję ds. ochrony zabytków landu Meklemburgii i Pomorza Zachodniego.
(1)
UWA M-V Landesverband für Unterwasserarchäologie Mecklenburg-Vorpommern e.V., 2008. Die schwedische
Schiffssperre von 1715. http://www.uwa-mv.de/projekte/schiffsperre.html (data uzyskania: 3.7.2008).
(2)
UWA M-V landesverband für Unterwasserarchäologie Mecklenburg-Vorpommern e.V., 2008. Die schwedische
Schiffssperre von 1715. http://www.uwa-mv.de/projekte/schiffsperre.html (data uzyskania: 3.7.2008).
POL
810
Zatopione osady w Niemczech
Agencja ds. ochrony zabytków w landzie Meklemburgii i Pomorza Zachodniego ma
przeprowadzić w zimie 2008/2009 badania nurkowe w obszarach, w których wskazano
możliwość obecności zatopionych lasów i torfowisk, gdyż mogą być wskaźnikami potencjalnych
lokalizacji osad. Większość trasy rurociągu na wodach niemieckich znajduje się w strefie A.
Tabela 8.54 Zestawienie wraków i potencjalnych miejsc dziedzictwa kulturowego
Kraj
0–50 m od rurociągu 50–250 m od
rurociągu
Ponad 250 m od
rurociągu
Finlandia
4
7*
6*
Szwecja
0
0
0
Dania
2
3*
2*
*Lista wraków w odległościach większych niż 50 m od rurociągu może nie być kompletna, ponieważ szeroki korytarz
kotwiczenia otaczający trasę rurociągu nie został przebadany w szczegółach. Badanie korytarza kotwiczenia
zaplanowane jest na początek 2009 roku.
Ramka 8.52 Wartości/wrażliwości przedmiotów oddziaływania dla dziedzictwa
kulturowego na Morzu Bałtyckim
Różne kryteria służą do określenia wartości/czułości zasobu lub przedmiotu
oddziaływania, między innymi odporność na zmiany, zdolność przystosowywania się i
rzadkość występowania (patrz część 7.5). Poniższa macierz przedstawia
wartość/wrażliwość przypisaną do zasobów Dziedzictwa Kulturowego w regionie Morza
Bałtyckiego z uwzględnieniem odmian sezonowych
Sty
Lut
Mar
Kwi
Maj
Cze
Lip
Sie
Wrz
Paź
Lis
Duża
Duża
Duża
Duża
Duża
Duża
Duża
Duża
Duża
Duża
Duża
Gru
Dziedzictwo
kulturowe
Komentarz:
Artefakty dziedzictwa kulturowego, które mogą zostać naruszone przez Projekt są
unikalne. Artefakty są również kruche i można je łatwo uszkodzić. Niepowtarzalność i
kruchość zwiększa poziom wrażliwości artefaktów do dużego.
POL
Duża
811
8.12.5
Przemysł morski
Istniejąca i planowana infrastruktura na Morzu Bałtyckim, omawiana w niniejszej części,
obejmuje:

Istniejące przewody telekomunikacyjne i energetyczne oraz rurociągi

Przybrzeżne farmy wiatrowe

Wykorzystanie zasobów naturalnych, w tym wydobycie surowców mineralnych oraz
poszukiwania nowych zasobów i produkcję ropy naftowej oraz gazu ziemnego
Na dnie Morza Bałtyckiego znajdują się zakopane lub swobodnie spoczywające przewody
telekomunikacyjne i energetyczne, z których kilka krzyżuje się z trasą rurociągu Nord Stream.
Spółka PeterGaz przeprowadziła wzdłuż trasy rurociągu badania rozpoznawcze w 2005 roku,
a w 2008 roku MMT i DOF wykonały badania za pomocą pojazdów zdalnie sterowanych.
Odnaleziono łącznie 18 kabli, z którymi musi się krzyżować rurociąg, przy czym część z nich
jest nieaktywna i nie znajduje się na mapach morskich. Metodologia badań obejmowała:

Analizę map morskich

Kontakty z podmiotami będącymi właścicielami kabli

Kontakt z właściwymi władzami (marynarką, wojskiem itp.)

Badania śledzące kable prowadzone przez MMT i DOF Subsea
Kilka krajów bałtyckich wydało zezwolenia na planowanie budowy przybrzeżnych farm
wiatrowych. Obecnie jednak w pobliżu trasy rurociągu nie znajdują się żadne działające
przybrzeżne farmy wiatrowe. Kilka planowanych farm wiatrowych zostanie zbudowanych w
pobliżu trasy rurociągu.
Morze Bałtyckie zawiera cenne zasoby naturalne, w tym osady morskie oraz złoża ropy naftowej
i gazu ziemnego. Kilka krajów wydało zezwolenie na wydobycie osadów lub wyznaczyło
obszary, na których występują cenne zasoby naturalne, w pobliżu trasy rurociągu.
Poniższa część zawiera bardziej szczegółowy opis istniejącej lub planowanej działalności
przemysłu morskiego w każdym z krajów bałtyckich.
Rosja
Badanie z roku 2008 pozwoliło na wykrycie dwóch kabli telekomunikacyjnych w rosyjskiej WSE,
lecz tylko jeden będzie krzyżował się z rurociągiem w tym obszarze: Kabel BCS B5, łączący
miejscowości Kotka w Finlandii i Ruczyj w Rosji. Drugi kabel łączący St. Petersburg
z Kaliningradem nie będzie się krzyżował z rurociągiem w rosyjskiej WSE.
POL
812
Finlandia
Kilka przewodów elektrycznych i telekomunikacyjnych łączy Finlandię z innymi krajami
bałtyckimi. Badania przeprowadzone przez MMT i DOF wykazały w fińskiej WSE obecność 18
przewodów. Spośród nich z rurociągiem skrzyżuje się 8 kabli telekomunikacyjnych i 1 kabel
energetyczny, wyszczególnione zostały one w Tabeli 8.55 poniżej.
Tabela 8.55 Zestawienie aktywnych kabli krzyżujących się z rurociągiem w fińskiej
WSE(1)
Nazwa
Właściciel
Trasa
Typ kabla
Armia
rosyjska
St. Petersburg
(RUS) - Kaliningrad
(RUS)
Telekomunikacyjny Kabel
aktywny/przecięcie
Elisa
Lautasaari (FIN) Randvere (EST)
Telekomunikacyjny Kabel
aktywny/przecięcie
TeliaSonera
Kaivopoisto (FIN)Leppneeme (EST)
Telekomunikacyjny Kabel
aktywny/przecięcie
Linx
Helsinki (FIN) Tallinn (EST)
Telekomunikacyjny Kabel
aktywny/przecięcie
EE-SF3
TeliaSonera
Lautasaari (FIN) Meremoisa (EST)
Telekomunikacyjny Kabel
aktywny/przecięcie
Estlink
AS Nordic
Energy Link
FIN-EST
Telekomunikacyjny Kabel
aktywny/przecięcie
FEC 1
Elisa
Porkkala (FIN) Kakumäe (EST)
Telekomunikacyjny Kabel
aktywny/przecięcie
Pangea Seg. 3
Linx
Hiiumaa (EST) Sandhamn (SWE)
Telekomunikacyjny Kabel
aktywny/przecięcie
EE-S1
TeliaSonera
Tahkuna (EST) Stavsnäs (SWE)
Telekomunikacyjny Kabel
aktywny/przecięcie
UCCBF
FEC 2
EE-SF2
Pangea Seg. 3
(1)
Status
Badanie MMT (pierwsze dotyczące kabli) zostało przeprowadzone w okresie od października 2007 do lutego
2008, zaś badanie DOF (drugie badanie dotyczące kabli) w okresie od czerwca do lipca 2008.
POL
813
Gazociąg zwany Balticconnector ma przebiegać przez środek Zatoki Fińskiej między
półwyspem Paldiski w Estonii i Vuosaari lub Inkoo w Finlandii. Budowę gazociągu
Balticconnector planują spółki Gasum i Eesti Gaas. MMT i DOF wykonały wstępne badania
podmorskie, prowadzone są też obecnie rozmowy z odpowiednimi organami lokalnymi.
Gazociąg będzie przecinać się z rurociągiem Nord Stream.
Na fińskich wodach terytorialnych oraz w WSE w Zatoce Fińskiej nie istnieją żadne farmy
wiatrowe. Cztery regiony, tj. Wschodnia Uusimaa, Kymenlaasko, Varsinais-Suomi i Uusimaa, są
odpowiedzialne za wyznaczenie lokalizacji farm wiatrowych. We Wschodniej Uusimaa nie
wyznaczono żadnych obszarów w projektach planów regionalnych. Kymenlaasko i VarsinaisSuoim przedstawiły badania dotyczące obszarów odpowiednich do budowy przybrzeżnych farm
wiatrowych, jednak do tej pory nie doszły do żadnych wniosków na temat możliwości ich
wykorzystania. W regionie Uusimaa znajduje się jeden obszar, który wyznaczono jako
odpowiedni do produkcji energii wiatrowej, obecnie nie istnieją jednak żadne plany budowy
siłowni.
Hafmex Windforce Oy planuje zbudować przybrzeżne farmy wiatrowe w Finlandii; obecnie
projekt firmy znajduje się na wstępnym etapie przygotowania. Firma rozważa możliwość budowy
elektrowni w regionie Varsinais-Suomi na zewnętrznym archipelagu na zachód od Hanko.
Według Hafmex Windforce firma nie planuje lokalizacji farmy wiatrowej w bliskiej odległości
rurociągu Nord Stream(1).
W ostatnich latach Fiński Instytut Badań Geologicznych przeprowadził badania i sporządził
mapy dna morskiego u wybrzeży Finlandii, gdzie obecne są znaczne zasoby piasku i żwiru.
W Zatoce Fińskiej, w obszarze między Kotka i Porkkala, istnieją możliwe do eksploatacji złoża
piaskowo-żwirowe. Pokłady piasku i żwiru ciągną się na dnie morskim od fińskich wód
terytorialnych do fińskiej WSE. W obszarze tym nie przeprowadzono żadnych badań od chwili
wejścia w życie przepisów dotyczących WSE w 2005 roku(2).
Udzielono zezwolenia na wydobycie 600–800 tys. m3 osadów morskich przez okres 10 lat
w obszarze Pernaja-Loviisa. Wydobycie piasku będzie odbywać się w okresie od kwietnia do
października, gdy nie występuje pokrywa lodowa. Obszar wydobycia Pernaja-Loviisa znajduje
się w odległości ok. 30 km od proponowanej trasy rurociągu. Miejsca wyładunku wydobytych
materiałów będą się znajdować w portach Loviisa, Hanina i Kotka(3).
Szwecja
Szwecję z innymi krajami bałtyckimi łączy kilka przewodów elektrycznych i telekomunikacyjnych.
Badania przeprowadzone przez MMT i DOF Subsea wykazały obecność 5 przewodów, które
POL
(1)
Merja Paakkri, Hafmex Windforce Ltd. Kontakt osobisty. 6.5.2007.
(2)
Jyrki Rantataro, Fiński Instytut Badań Geologicznych. Kontakt osobisty. 29.5.2007.
(3)
Spotkanie w firmie Morenia, będącej spółką zależną Fińskiej Agencji Leśnictwa, 11.6.2007.
814
krzyżują się z trasą rurociągu Nord Stream w szwedzkiej WSE. Informacje na ten temat
przedstawiono poniżej w Tabeli 8.56.
Tabela 8.56 Lista aktywnych kabli krzyżujących się z rurociągiem w szwedzkiej WSE(1
Nazwa
Właściciel
Trasa
Typ kabla
Status
LV-S1
Lattelecom
S.Jarflotta
(Sweden) Busnieki (Latvia)
Telekomunikacyjn
y
Kabel
aktywny/przecięcie
Baltkom
BC Fiber
Gotland - Latvia
(Hultung Ventspils)
Telekomunikacyjn
y
Kabel
aktywny/przecięcie
BCS EW
TeliaSonera
Sandviken
Telekomunikacyjn
(Sweden) - Sventoji y
(Lithuania)
Kabel
aktywny/przecięcie
SWEPOL
HVDC
SvenskaKraft
nät
Sweden-Poland
Energetyczny
Kabel
aktywny/przecięcie
SWEPOL
MCRC
SvenskaKraft
nät
Sweden-Poland
Energetyczny
Kabel
aktywny/przecięcie
Lietuvos Energija i Svenska Kraftnät, operatorzy sieci przesyłowej na Litwie i w Szwecji, wyrazili
zgodę na przeprowadzenie analizy wykonalności dotyczącej możliwości ewentualnego
połączenia sieci tych dwóch krajów. Proponowana nowa podwodna linia wysokiego napięcia
prądu stałego HVDC, SwindLit, miałaby długość 350 km i zdolność przesyłową 700–1000 MW.
Przewód ten zostanie oddany do eksploatacji najwcześniej w 2010 roku i nie będzie kolidować
z rurociągiem Nord Stream.
Przewód telekomunikacyjny DK-RU1 (Albertslund–Kinigisepp) biegnie równolegle do
proponowanej trasy rurociągu Nord Stream przez ok. 200 km w obrębie szwedzkiej WSE.
Odległość między rurociągiem a przewodem wynosi zazwyczaj 2500 m. Tylko w obrębie
duńskiej WSE trasa rurociągu przecina ten przewód.
Obecnie w szwedzkiej WSE nie istnieją żadne farmy wiatrowe w pobliżu trasy rurociągu. Władze
szwedzkie zamierzają jednak wyznaczyć obszary eksploatacji energii wiatrowej zarówno
w WSE, jak i na wodach terytorialnych. W 2006 roku Szwedzka Agencja Energetyczna zwróciła
się do zarządów administracyjnych hrabstw (Swedish County Administrative Boards, CAB) o
zaproponowanie odpowiednich obszarów budowy lądowych i morskich farm wiatrowych
zarówno w WSE, jak i na szwedzkich wodach terytorialnych. Zastosowano specjalne kryteria
(1)
MMT (Marin Mätteknik AB) i DOf Subsea Group. Conceptual construction design – North-European Gas Pipeline.
T. 24, Environmental Protection. Ks. 3. Cz. 1 – Swedish Section.
POL
815
wyboru proponowanych obszarów, np. głębokość wody większa niż 30 metrów nie jest brana
pod uwagę. Obszary odpowiadające kryteriom Szwedzkiej Agencji Energii stanowią przedmiot
zainteresowania krajowego względem budowy farm wiatrowych zostały zaprezentowane na
Rysunku 8.74.
Rys. 8.74
Obszary zainteresowania krajowego pod kątem budowy farm wiatrowych
według Szwedzkiej Agencji Energetycznej, maj 2008 r(1)
Na południowo-wschodnim krańcu szwedzkiej WSE, w odległości ok. 100 km na południowy
wschód od Gotlandii, w pobliżu granic Polski, Litwy i Łotwy, firma Svenska Petroleum
(1)
Environmental Study – Nord Stream Pipeline in the Swedish EEZ English version December 2007. Areas suitable
for wind farms of national interest (Riksintresse vindbruk) according to Energimyndigheten, maj 2008. Obszary
zaznaczone kolorem niebieskim to miejsca o głębokości mniejszej niż 30 m.
POL
816
Exploration AB i jej spółka zależna Opab planują prowadzić poszukiwania złóż ropy naftowej.
Przetwarzaniem wniosków o zezwolenie na poszukiwania zajmuje się Näringsdepartementet.
Svenska Petroleum Exploration AB utrzymuje, że nie dojdzie do konfliktu interesów z Nord
Stream w kontekście budowy rurociągów, ponieważ obszar poszukiwań objęty zezwoleniem
znajduje się w dużej odległości od trasy rurociągu. Szwedzki Instytut Badań Geologicznych
również potwierdził tę informację(1). Rysunek 8.75 przedstawia obszary zainteresowania pod
kątem poszukiwania złóż ropy naftowej.
(1)
POL
Hans Göran Janson, Szwedzki Instytut Badań Geologicznych. Kontakt osobisty. 5.9.2007.
817
Rys. 8.75
Obszary poszukiwania ropy naftowej(1)
W szwedzkiej WSE znajdują się zamknięte otwory wiertnicze oraz 17 porzuconych otworów
wiertniczych, które nie wykazały obecności złóż ropy naftowej. Szwedzki Instytut Badań
Geologicznych twierdzi, że prawdopodobieństwo ponownego otwarcia zamkniętych otworów
(1)
Environmental Study - Nord Stream Pipelines in the Swedish EEZ, wersja angielska, grudzień 2007. Obszary
zainteresowania oznaczono kolorem jasnozielonym.
POL
818
jest niewielkie z uwagi na skalę prac, jakie musiałyby zostać wykonane, w związku z czym nie
uważa się ich za istotne z perspektywy budowy rurociągu Nord Stream(1).
Obszar Sandhammaren w gminie Ystad zbudowany jest z piasków pochodzenia
polodowcowego(2) i został wyznaczony jako obszar wydobycia piasku. Znajduje się on na
szwedzkich wodach terytorialnych w odległości zaledwie kilku kilometrów od stałego lądu.
Dotychczas nie udzielono żadnego zezwolenia na wydobycie piasku w tej lokalizacji.
Według Szwedzkiego Instytutu Badań Geologicznych w pobliżu planowanej trasy nie znajdują
się ważne złoża piasku, w związku z czym w szwedzkiej WSE nie istnieją obszary wydobycia,
które kolidowałyby z proponowaną trasą rurociągu Nord Stream(3).
Dania
Danię z innymi krajami bałtyckimi łączy kilka istniejących przewodów elektrycznych i
telekomunikacyjnych. Badania przeprowadzone przez spółkę PeterGaz wykazały obecność 3
przewodów, które krzyżują się z rurociągiem Nord Stream w duńskiej WSE. Ich wykaz znajduje
się w Tabeli 8.57.
Tabela 8.57 Lista aktywnych kabli krzyżujących się z rurociągiem w duńskiej WSE(4)
Nazwa
Właściciel
Trasa
Typ kabla
DK-RU1
TDC
Karslunde (DEN)Kingisepp (RUS)
Telekomunikacyjny Kabel
aktywny/przecięcie
Dania (Bornholm) Polska
Telekomunikacyjny Kabel
aktywny/przecięcie
Telekomunikacja Dania (Bornholm) Polska
Polska
Telekomunikacyjny Kabel
aktywny/przecięcie
DK - PL 2 TDC
Baltica
Seg 1
Status
W 2007 roku Duński Urząd Energetyczny wyznaczył „obszary, na których możliwa jest budowa
morskich farm wiatrowych”. Dwa z tych obszarów znajdują się na ławicy Rønne, która oddalona
jest o ok. 50 km od trasy rurociągu. Obszary budowy farm wiatrowych nie zostały jeszcze
(1)
(2)
Anders Elhammer, Szwedzki Instytut Badań Geologicznych. Kontakt osobisty.
Reference SGU Yttrande, 17.5.2001, Ansökan om tillstånd enligt kontinentalsockellagen till sandtäkt vid
Sandhammars bank I Ytstad kommun.
(3)
Anders Elhammer, Szwedzki Instytut Badań Geologicznych. Kontakt osobisty..
(4)
Badanie MMT (1 badanie kabli) przeprowadzono w okresie od października 2007 r. do lutego 2008 r., a badanie
DOF (2 drugie badanie kabli) w czerwcu i lipcu 2008 r.
POL
819
określone i nadal są negocjowane, ale obecnie przewiduje się, że będą one zajmować obszar
ok. 44 km2. Dwa wyznaczone obszary budowy farm wiatrowych nie są priorytetowymi obszarami
rozwoju z uwagi na wysokie szacowane koszty konstrukcji farm wiatrowych w tej lokalizacji(1).
Wzdłuż trasy rurociągu Nord Stream nie zidentyfikowano żadnych rurociągów podmorskich w
duńskiej WSE. Jednakże na wodach duńskich w obszarze realizacji projektu planowana jest
budowa Rurociągu Bałtyckiego z gazem ziemnym. Można więc oczekiwać, że w okolicach PK
1125 w duńskiej WSE, na południowy wschód od ławicy Rønne, pojawi się w przyszłości punkt
przecięcia (patrz mapa IN-1-D).
.Wydobycie kruszyw jest ważnym źródłem pozyskiwania surowców w Danii, zapewniającym 10–
20% łącznej ilości surowców wykorzystywanych w gospodarce. W 2005 roku na obszarach
morskich wokół Bornholmu wydobyto 293 887 m3 kruszywa(2).
Na południowy zachód od Bornholmu wyznaczono dziewięć obszarów wydobycia kruszywa.
Zezwolenia na wydobycie zostały zaktualizowane i obowiązywać będą przez okres trzech lat.
Ostatniej ich aktualizacji dokonano w styczniu 2007 roku(3). Obszary wydobycia znajdujące się
na zachód od Bornholmu oraz dopuszczalną wielkość wydobycia w latach 2007–2009
przedstawia Tabela 8.58.
Tabela 8.58 Obszary wydobycia i dopuszczalna wielkość wydobycia na zachód od
Bornholmu(4)
Obszary wydobycia
526-CA Rønne
30 000
564-BA Rønne Banke Øst
20 000
526-JA Rønne Banke Syd
300 000
526-DA Klintegrund
1 200 000
526-HA Klintegrund Vest
20 000
526-EA Bakkegrund Nord
20 000
526-IA Bakkegrund syd
160 000
564-AA Adlergrund Øst
150 000
564-CA Adlergrund Nord
200 000
(1)
Wiadomość e-mail z 06.07.2007 od Mads Rye Sletbjerg, Energistyrelsen, Transport- og Energiministeriet, Dania.
(2)
Råstofproduktion i Danmark. Havområdet 2005. Skov & Naturstyrelsen, Miljøministeriet, 2006.
(3)
Råstofproduktion i Danmark. Havområdet 2005. Skov & Naturstyrelsen, Miljøministeriet, 2006.
(4)
Danish Forest and Nature Agency (Skov- og Naturstyrelsen). www.skovognatur.dk/emne/raastoffer/raastofferhav/
(data uzyskania: 14.8.2007)..
POL
Dopuszczalna wielkość wydobycia (m3)
820
Duńskie władze nakładają obowiązek transportu wydobytych osadów morskich na Bornholm, co
przyczynia się do wzrostu natężenia ruchu statków na tym obszarze.
Niemcy
Trasy przebiegu linii przesyłowych, przewodów i rurociągów w wodach niemieckich zostały
przygotowane przez niemieckie organy planowania przestrzennego (Ministerium für Arbeit und
Bau, Raumordnung und Landesplanung, Meklemburgia-Pomorze Zachodnie). Wszystkie
przewody i rurociągi budowane w przyszłości, w tym w ramach projektu Nord Stream, muszą
znajdować się w tym korytarzu. Planowane morskie farmy wiatrowe lokalizowane na północ i
północny wschód od Rugii będą wykorzystywać przewody wysokiego napięcia przebiegające
przez Zatokę Greifswaldzką. Przewody prowadzone będą w korytarzu poza Zatoką
Greifswaldzką i w jej obrębie.
Mapy morskie wskazują, że w Zatoce Greifswaldzkiej znajdują się różne przewody łączące
wyspy, np. Ruden i Vilm, ze stałym lądem. Nie są znani właściciele tych przewodów ani ich stan.
Jednakże we wszystkich przypadkach przebiegają one w znacznej odległości od trasy
rurociągu.
Na zachód od Adlergrund planuje się budowę dwóch morskich farm wiatrowych, tj. Ventotec i
Arkona Becken. Związane z nimi będą odpowiednie przewody prowadzące na ląd. Wspomniane
farmy wiatrowe znajdują się w odległości 25 km od trasy rurociągu. Siłownia wiatrowa Ventotec
2 położona jest 35 km na północny wschód od Rugii w Niemczech, na granicy z Danią. W
ramach tego projektu uzyskano pozwolenie na budowę 80 turbin, wewnętrznej instalacji
kablowej oraz stacji trafo(1). Zgodnie z pozwoleniem granica farmy wiatrowej musi znajdować się
w bezpiecznej odległości 500 m od przewodów i/lub rurociągów. Farma wiatrowa wykorzystuje
turbiny umieszczone na pontonach, co umożliwia ich odholowanie na morze i zakotwiczenie(2).
Rozpoczęcie budowy planowane jest na rok 2010.
W niemieckiej części obszaru Adlergrund, 35 km na północny wschód od Rugii, zostanie także
wybudowana siłownia wiatrowa AWE Arkona Becken (farma południowa). Będzie ona
obejmować 80 turbin, wewnętrzną instalację kablową oraz stację trafo. Pozwolenie na budowę
tej siłowni jest uwarunkowane rozpoczęciem prac konstrukcyjnych do listopada 2011 roku, a
także zachowaniem bezpiecznej odległości 500 m między farmą wiatrową a przewodami.
(1)
Bundesamt für Seeschiffahrt und Hydrographie (BSH). Genehmigungsbescheid. 16.5.2007.
(2)
GHF Ventotec. 2007. Pressemitteilung: Genehmigung für Offshore-Wind park Ventotec Ost erteilt, Leer,
25.5.2007.
POL
821
Istnieje obowiązek powiadomienia zarządców infrastruktury działających w obrębie jednej mili
morskiej od miejsca eksploatacji farmy(1).
We wschodniej części Zatoki Greifswaldzkiej planowane są trasy przebiegu przewodów
łączących farmy wiatrowe Ventotec 2 i AWE Arkona Becken (farma południowa) z obszarem
przemysłowo-handlowym w Lubminie(2). Trasy przewodów będą biec równolegle po wschodniej
stronie trasy rurociągu w obszarze Boddenrandschwelle u wejścia do zatoki oraz w Zatoce
Greifswaldzkiej po wschodniej stronie trasy rurociągu. Na północ od Lubmina trasa rurociągu
biegnie korytarzem przewodów łączących morską farmę wiatrową Ventotec 2.
Na wodach niemieckich istnieje kilka wyznaczonych obszarów wydobycia osadów morskich,
które znajdują się w odległości 25 km od trasy rurociągu, z których proponowana trasa nie
przecina żadnego. Dotychczas nie wydano żadnych pozwoleń na eksploatację w tych
wyznaczonych obszarach. Organem niemieckim odpowiedzialnym za wydawanie pozwoleń na
wydobycie jest Bergamt Stralsund(3).
W obrębie Zatoki Greifswaldzkiej, w odległości dziewięciu km od trasy rurociągu na północ od
Greifswald Wiek, istnieje jedno miejsce występowania osadów morskich, na którego
eksploatację wydano pozwolenie.
(1)
Bundesamt
für
Seeschiffahrt
und
Hydrographie
(BSH),
http://www.bsh.de/en/Marine%20uses/INdustry
/Wind%20farms/index.jsp (data uzyskania: 20.8.2007).
(2)
Bundesamt für Seeschifffahrt und Hydrographie (BSH). http://www.bsh.de/de/index.jsp (data uzyskania:
20.8.2008).
(3)
Bundesamt für Seeschifffart und Hydrologie (BSH). Mapa BSH/M52 – 2.3.2006. Baltic Sea: Platforms, Pipelines,
Cables, Sediment Extraction, Dumping. 2006.
POL
822
Ramka 8.53 Wartości/wrażliwości przedmiotów oddziaływania dla przemysłu morskiego
na Morzu Bałtyckim
Różne kryteria służą do określenia wartości/wrażliwości zasobu lub przedmiotu
oddziaływania, między innymi odporność na zmiany, zdolność do adaptacji i rzadkość
występowania (patrz część 7.5). Poniższa macierz przedstawia wartość/wrażliwość
przypisaną do zasobów przemysłu morskiego w regionie Morza Bałtyckiego z
uwzględnieniem zmian sezonowych.
Przemysł morski
Sty
Lut
Mar
Kwi
Maj
Cze
Lip
Sie
Wrz
Paź
Lis
Gru
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Komentarz:

8.12.6
Kable przemysłowe i rurociągi uznaje się za odporne na zmiany, jako że możliwe jest
zastosowanie odpowiednich procedur i protokołów w przypadku krzyżowania się kabli.
Stąd przyjmuje się wrażliwość kabli jako małą
Operacje wojskowe
Po roku 1945 Morze Bałtyckie pełniło funkcję granicy między przeciwstawnymi blokami
wojskowymi. Było linią dzielącą kraje Układu Warszawskiego i członków NATO. Oznacza to, że
pokaźne obszary wód terytorialnych były zastrzeżone jako obszary o znaczeniu wojskowym.
Dziś Morze Bałtyckie nadal jest obszarem o znaczeniu strategicznym, ale głównie z punktu
widzenia handlu, nie zaś wojskowości.
Zmiany związane z koncentracją znaczenia Morza Bałtyckiego na kwestiach bardziej
komercyjnych doprowadziły do zmniejszenia rozmiarów działalności militarnej w wielu krajach
bałtyckich. Jednakże zarówno NATO, jak i inne kraje bałtyckie nadal prowadzą tam manewry
wojskowe.
Kraje nadbałtyckie utrzymują różne rodzaje obszarów ćwiczeń wojskowych. Można je
sklasyfikować w zależności od sposobu ich wykorzystania, jak widać w Tabeli 8.59. Tego
systemu klasyfikacji obszarów ćwiczeń wojskowych użyto na mapie MI-1.
POL
823
Tabela 8.59 Obszary manewrów wojskowych
Obszary manewrów wojskowych
Poligon strzelecki
Obszar ćwiczeń w zaminowywaniu i
środkach przeciwdziałania
Poligon łodzi podwodnych
Obszar ćwiczeń sił lotniczych
Obszary innych ćwiczeń (nie
klasyfikowanych)
POL
Definicja
Obszar wykorzystywany tymczasowo lub stale
do ćwiczeń zakresie strzelania artyleryjskiego,
torpedowego i rakietowego
Obszar, w obrębie którego marynarki wojenne
poszczególnych krajów prowadzą ćwiczenia w
zaminowywaniu (minami podwodnymi)
Obszar, w którym prowadzone są ćwiczenia
łodzi podwodnych. Podczas ćwiczeń łodzie
podwodne mogą być zarówno zanurzone, jak i
znajdować się na powierzchni.
Zamknięta przestrzeń powietrzna przeznaczona
na ćwiczenia sił lotniczych. Przed rozpoczęciem
ćwiczeń wojskowych marynarze i rybacy są
ostrzegani o tymczasowych potencjalnie
niebezpiecznych warunkach wynikających
z powadzenia manewrów.
Obszar ćwiczeń wojskowych, które nie zostały
sklasyfikowane przez źródło informacji, ale jest
poligonem strzeleckim, obszarem ćwiczeń w
zaminowywaniu lub obszarem ćwiczeń łodzi
podwodnych.
Rys. 8.76
824
Obszary manewrów wojskowych
POL
825
Trasa rurociągu przechodzi przez różne obszary ćwiczeń wojskowych na Morzu Bałtyckim, jak
widać na Rysunku 8.76. Tabela 8.60 określa obszary ćwiczeń wojskowych przy trasie
rurociągu, a także rodzaj działań prowadzonych przez każdy z krajów.
Tabela 8.60 Zestawienie obszarów ćwiczeń wojskowych w poszczególnych krajach
Kraj
Rodzaj prowadzonych działań
Rosja
Rosja utrzymuje znaczące siły wojskowe i gotowość bojową
w Leningradzkim Okręgu Wojskowym, gdzie stacjonują utrzymywane w
wysokiej gotowości formacje wojskowe: jedna powietrzna, jedna morska i
dwie jednostki sił lądowych. Obszar działania tych formacji pokrywa
północny region Morza Bałtyckiego. Ich celem jest przede wszystkim
zabezpieczenie obszaru St. Petersburga, enklawy Kaliningradu oraz
ważnych rosyjskich tras handlowych i wojskowych na Morzu Bałtyckim.
Region ten jest jedną z najważniejszych stref wojskowych Rosji, a
obszary ćwiczeń wojskowych znajdują się tam zarówno na lądzie, jak i
na morzu(1).
Finlandia
Kilka terenów wojskowych w pobliżu trasy rurociągów. Prowadzone tam
manewry obejmują ćwiczenia w strzelaniu i zaminowywaniu oraz
ćwiczenia łodzi podwodnych. Wszystkie uznaje się za kluczowe dla
fińskich wód terytorialnych. W pobliżu możliwej trasy rurociągu znajduje
się klika obszarów wojskowych, które można podzielić na dwa rodzaje
obszarów manewrów wojskowych: obszary zamknięte i poligony
strzeleckie. Obszary zamknięte, które są głównie poligonami
uznawanymi za kluczowe dla kwestii bezpieczeństwa narodowego
Finlandii, znajdują się wyłącznie na fińskich wodach terytorialnych(2).
Rurociąg Nord Stream przechodzi przez odcinki poligonów strzeleckich w
fińskiej WSE, gdzie prowadzone są ćwiczenia z zaminowywania i
manewry łodzi podwodnych(3).
(1)
Fellow Weatherhead Center for International Affairs, Harvard University. NATO and the Northern Baltic Sea
(2)
Fińskie Siły Obronne, raport: PEkoul-os:n asiak n:o 19/5.1.a/D/I/3.10.1995, Ampuma-alueet Suomenlahdella ja
Region. 20 czerwca 2003.
Selkämerellä.
(3)
Fińskie Siły Obronne, Ustawa o nadzorze terytorialnym Finandii (755/18.8.2000) oraz oparty na niej Dekret o
nadzorze terytorialnym (971/16.11.2000) i Dekret o obszarach zamkniętych (1125/14.12.2000).
POL
826
Kraj
Rodzaj prowadzonych działań
Szwecja
Szwedzkie siły zbrojne posiadają kilka obszarów manewrów wojskowych
na Morzu Bałtyckim, zwłaszcza wokół Gotlandii i wzdłuż południowego
wybrzeża Szwecji(1). Na wyspach Gotlandia i Fårö na północnym
wschodzie stacjonowały kiedyś siły wojskowe. Zajmowały duże obszary
zarówno na lądzie, jak i na morzu. Ostatnie działania wojskowe zostały
zatrzymane w 2005 roku, jednak obszary ćwiczeń wojskowych pozostały.
Jednostki marynarki szwedzkich sił zbrojnych stacjonują na brzegu
Morza Bałtyckiego w Karlskronie i w Berga/Muskö.
Dania
Preferowana trasa rurociągu Nord Stream, na północ od Bornholmu,
na wodach terytorialnych i w WSE Danii, przechodzi przez około 21 km
obszarów zagrożenia ostrzałem. Niewielka część poligonu strzeleckiego
na południowym końcu Bornholmu wykorzystywana jest jako obszar
ćwiczeń z bombami głębinowymi; znajduje się ona jednak daleko od tras
rurociągu.
Poligony strzeleckie są wykorzystywane przez duńskie siły zbrojne i
duńską obronę cywilną, a ostrzał może tam trwać przez całą dobę.
Okręg Morski Bornholm jest lokalną władzą działającą na tych obszarach
w imieniu duńskiej marynarki i odpowiada także za informowanie opinii
publicznej, za pomocą sygnałów lub komunikatów radiowych, o
terminach aktywności na poligonach strzeleckich. W tym czasie statki
muszą unikać obszarów ćwiczeń wojskowych wokół Bornholmu(2).
Niemcy
(1)
(2)
Preferowana trasa rurociągu Nord Stream przebiega przez poligony
wojskowe i lotnicze w niemieckiej WSE i na wodach terytorialnych wokół
Rugii. Obszary ćwiczeń łodzi podwodnych i ćwiczeń strzeleckich znajdują
się także na morzu wokół Rugii, żadna z proponowanych tras rurociągu
Nord Stream nie przechodzi jednak przez nie(3).
Swedish Armed Forces. 2006. – The facts. Information Handbook.
Søværnet,
Bornholm
Marine
Distrikt.
Poligony
wojskowe
wokół
Bornholmu:
http://forsvaret.dk/BHM/Skydeadvarsler/Skyde+områder/.
(3)
Bundesamt für Seeschifffahrt und Hydrographie (BSH). Mapa morska Morza Bałtyckiego: Maritime and Military
Features.http://www.bsh.de/en/Marine%20uses/Industry/CONTIS%20maps/BalticSeaMaritimeFeaturesAndDefens
e.pdf (data uzyskania: 9.2007).
POL
827
Ramka 8.54
Wartości/wrażliwości przedmiotów oddziaływania dla operacji wojskowych
na Morzu Bałtyckim
Różne kryteria służą do określenia wartości/wrażliwości zasobu lub przedmiotu
oddziaływania, między innymi odporność na zmiany, zdolność do adaptacji i rzadkość
występowania (patrz część 7.5). Poniższa macierz przedstawia wartość/wrażliwość
przypisaną do zasobów operacji wojskowych w regionie Morza Bałtyckiego z
uwzględnieniem zmian sezonowych.
Operacje militarne i
amunicja
Sty
Lut
Mar
Kwi
Maj
Cze
Lip
Sie
Wrz
Paź
Lis
Gru
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Mała
Komentarz:

8.12.7
Operacje wojskowe mają wysoką zdolność do dostosowywania się, ponieważ można
je tak zaplanować, by uniknąć działań związanych z realizacją projektu. Dzięki tej
zdolności do adaptacji przedmiotom oddziaływania związanym z operacjami
wojskowymi nadaje się niską wrażliwość
Amunicja chemiczna i konwencjonalna
Morze Bałtyckie to region o dużym znaczeniu strategicznym dla marynarki. Było to szczególnie
widoczne podczas I i II wojny światowej (I i II WŚ), gdy często używano min morskich i innej
broni, jak ładunki głębinowe, torpedy, bomby powietrzne i granaty. Zatapianie w morzu
stanowiło także w przeszłości wygodny sposób niszczenia amunicji niemającej już wartości
wojskowej. Morze Bałtyckie wykorzystywano jako miejsce zatopienia zarówno amunicji
konwencjonalnej, jak i chemicznej podczas I i II wojny światowej oraz po ich zakończeniu.
W tej części przedstawiono informacje na temat typów broni konwencjonalnej i chemicznej,
która została zatopiona w Morzu Bałtyckim, oraz przedstawiono wnioski z badań dotyczących
broni i amunicji, przeprowadzonych przez spółkę Nord Stream.
Amunicja konwencjonalna
Amunicja konwencjonalna oznacza amunicję niezawierającą ładunków bojowych chemicznych,
biologicznych ani atomowych. Amunicja konwencjonalna znajdująca się obecnie w regionie
Morza Bałtyckiego obejmuje:

POL
Miny (objaśnienia typów min zawiera Ramka 8.55)
828

Ładunki głębinowe

Rakietotorpedy

Torpedy i granaty

Bomby lotnicze
Ponadto podczas ćwiczeń marynarki wojennej używana jest obecnie ostra amunicja. Amunicja
ta obejmuje amunicję artyleryjską różnego kalibru oraz amunicję z zapłonnikami, ale bez
materiałów wybuchowych (czyli amunicję, która wykorzystywana jest podczas ćwiczeń
wojskowych). Stosowane są także flary spadochronowe, rakiety sygnalizacyjne oraz pławki
dymne. Można je znaleźć w pobliżu obszarów ćwiczeń (więcej informacji zawiera część 8.12.6,
Operacje wojskowe).
Podczas I i II wojny światowej w Morzu Bałtyckim postawiono wiele min. Szacuje się, że w
całym morzu umieszczono ich od 100 do 150 tys. Udokumentowane jest usunięcie 35 do 50 tys.
z nich. Rysunek 8.77 przedstawia znane obszary zaminowane oraz miejsca zatopienia
chemicznych środków bojowych w Morzu Bałtyckim.
POL
Rys. 8.77
POL
Lokalizacje amunicji
829
830
Ramka 8.55 Typy min
Zakotwiczone miny kontaktowe były przeważającym rodzajem min stosowanych podczas II
wojny światowej, jednak wykorzystywano także miny magnetyczne i akustyczne.
Zakotwiczone miny kontaktowe detonowały ładunek na dwa sposoby: elektromechanicznie i
mechanicznie.
Miny mechaniczne były detonowane w momencie poruszenia miny i przesunięcia wahadła
przewodzącego. Urządzenie uruchamiane za pomocą sprężyny detonowało następnie minę.
Niektóre miny elektromechaniczne były także wyposażone w rogi mechaniczne, które
zamykały obwód powodujący detonację.
Miny rogate należały do min elektromechanicznych, detonowanych za pomocą tzw.
„urządzenia Hertza”. Działało ono na następującej zasadzie: w momencie zgięcia
przewodzącego rogu wypełniona kwasem ampułka szklana znajdująca się wewnątrz pękała,
tworząc prostą baterię. Powstały prąd elektryczny uruchamiał detonator miny. Miny rogate
mogły być także wyposażone w anteny powierzchniowe podłączone do urządzeń Hertza. Były
to zwykle odcinki liny zawieszone na pływakach. Kiedy przepływający statek zaplątał się w
linę, mina była przyciągana do statku, gdzie róg ulegał zgięciu i następowała detonacja.
Miny stawiane w celu walki z łodziami podwodnymi były wyposażone w klika rodzajów
anten aktywacyjnych. Niektóre opierały się na prądach galwanicznych i były wykonane z
drutu miedzianego oraz pław miedzianych. Kiedy konstrukcja stalowa dotykała anteny
miedzianej, powstawało ogniwo galwaniczne, a wytworzony w ten sposób prąd elektryczny
uruchamiał przekaźnik, który detonował minę. Anteny miedziane można umieszczać pionowo
w słupie wody, zastawiając w ten sposób pułapkę na łodzie podwodne znajdujące się na
różnych głębokościach. Na kablach cumujących miny instalowano detonatory zapobiegające
odchyleniom. Kiedy łódź podwodna lub urządzenie do usuwania min dotknęło i pociągnęło za
kabel cumowniczy, detonator przesuwał się w górę i zamykał obwód elektryczny, detonując
minę.
Amunicja chemiczna
Amunicja chemiczna obejmuje chemiczne środki bojowe oraz ich pojemniki i chemicznych
środków bojowych oraz zawarte w nich substancje wybuchowe. Chemiczne środki bojowe
znalezione w Morzu Bałtyckim obejmują gaz musztardowy, Clark I i II, adamsyt, związki arsenu,
tabun, chloroacetofenon, luizyt, gaz łzawiący oraz fosgen. Gaz musztardowy stanowi największy
odsetek zatopionych środków bojowych Rybacy co pewien czas znajdują wśród wyłowionych
ryb żółte lub brązowe bryły iperytu. Bryły te często mają konsystencję podobną do gliny, a
ponieważ ich powierzchnie stwardniały na skutek utlenienia, mogą się utrzymywać przez długi
czas (patrz Rysunek 8.78). Gaz musztardowy to gaz parzący, powodujący powstawanie
POL
831
pęcherzy na skórze. Adamsyt podrażnia nos i gardło, fosgen podrażnia płuca, tabun działa na
układ nerwowy, a chloroacetofenon jest gazem łzawiącym. Środki bojowe znajdują się zwykle w
pociskach średniego kalibru, zrzucanych bombach oraz zbiornikach lub puszkach.
Rys. 8.78
Fragment gazu musztardowego(1)
Po zakończeniu II wojny światowej siły alianckie nakazały Niemcom zniszczenie około 65 tys.
ton zgromadzonych chemicznych środków bojowych. Był to bezpośredni rezultat Konferencji
Poczdamskiej w 1945 roku. Jako najgłębsze miejsce w pobliżu niemieckiego portu, z którego
wysłano amunicję, wybrano Basen Bornholmski na Morzu Bałtyckim; w efekcie w obszarze tym
znalazła się ponad połowa niemieckiego arsenału chemicznych środków bojowych. Zatopiono
tam około 11 tys. aktywnych substancji należących do chemicznych środków bojowych(2).
Amunicję zatapiano także na południowy wschód od Gotlandii, w cieśninach Lillebelt
i Skagerrak. Szacuje się, że w pobliżu Gotlandii zatopiono 1 tys. ton chemicznych środków
bojowych. Wszystkie chemiczne środki bojowe zostały zatopione bez zapalników. Na
Rysunku 8.79 przedstawiono miejsca zatopienia amunicji chemicznej.
(1)
Iver C. Weilbach & Co. A/S, The Danish Fishery Yearbook 2007.
(2)
Komisja Helsińska. 1995. Final Report of the ad hoc Working Group on Dumped Chemical Munition.
http://www.helcom.fi/stc/files/Publications/OtherPublications/CHEMUFinalReport1995.pdf
8.2008).
POL
(data
uzyskania:
832
Rys. 8.79
Miejsca zatopienia amunicji chemicznej(1),(2)
Główne wyznaczone miejsce zatopienia amunicji to obszar w kształcie koła o promieniu 3 mil
morskich zlokalizowany w Basenie Bornholmskim (obszar B). Obszar ten obejmuje
powierzchnię 99 kilometrów kwadratowych, a współrzędne jego środka to 55oE21"N
i 15oE37'02"E. Nie wszystkie środki bojowe zostały jednak zatopione we wskazanym miejscu,
więc drugie, bardziej realistyczne miejsce zatopienia znajduje się mniej więcej w obszarze o
współrzędnych od 55º10"N do 55º23"N i od 15º24"E do 15º55"E, obejmującym 892 kilometry
kwadratowe (obszar zaznaczony kolorem czerwonym na Rysunku 8.79). Strefa zatopienia na
zachód od Bornholmu jest o wiele słabiej opisana. Zatopienia w tym miejscu były prowadzone
przez Wielką Brytanię i bardzo mało wiadomo na ten temat. Żółta ramka wskazuje obszar
ryzyka w Basenie Bornholmskim, obejmujący ponad 9 000 kilometrów kwadratowych i została
(1)
Komisja Helsińska. 2002. Response Manual, t. 2, rozdz. 6 - poprawka nr 27/02/03.
(2)
Legenda: Obszary zatopienia chemicznych środków bojowych. A — miejsce zatopienia koło Gotlandii, B —
miejsce zatopienia koło Bornholmu, C — miejsce zatopienia w cieśninie Lillebelt, D i E — miejsca zatopienia w
cieśninie Skagerrak.
POL
833
rozszerzona o prawdopodobne kursy statków prowadzących zatapianie, przy założeniu, że
amunicja była także zatapiana po drodze(1).
Rybołówstwo i kotwiczenie w faktycznym miejscu zatopienia amunicji jest zakazane, zaś połowy
w obszarach ryzyka muszą spełniać standardy dotyczące urządzeń oczyszczających skażone
sieci, a na ich pokładzie musi znajdować się specjalistyczny sprzęt do udzielania pierwszej
pomocy. Od lat 60-tych okręg morski Bornholm rejestruje amunicję znalezioną w regionie
Bornholmu. Liczbę amunicji chemicznej znalezionej przez rybaków w latach 1979–2006
przedstawia Rysunek 8.80.
Rys. 8.80
Chemiczne środki bojowe znalezione przez rybaków w latach 1979–2006(2)
Amunicja chemiczna leżała na dnie morza i w osadach Morza Bałtyckiego przez ponad
sześćdziesiąt lat. W tym okresie w łuskach nabojów nastąpiły różne poziomy korozji. Proces
korozji łusek i wynikającego z niej uwalniania toksycznych substancji do środowiska morskiego
nadal jest słabo poznany. Zdarzały się przypadki łusek, z których zawartość wyciekła, podczas
gdy inne mogą nadal być nietknięte (Rysunek 8.81 przedstawia skorodowaną łuskę).
(1)
Sanderson, H. i Fauser, P. 2008. Historical and qualitative analysis of the state and impact of dumped chemical
warfare agents in the Bornholm basin from 1947–2008.
(2)
POL
Admirał floty duńskiej. 2007. Okręg morski Bornholm.
834
Rys. 8.81
Skorodowana amunicja(1)
Udział skorodowanych i pustych pocisków wśród amunicji nietkniętej nie jest znany, oczywiste
jednak jest, że do korozji obudów pocisków niezbędny jest tlen, zatem amunicja znajdująca się
w osadach o niedoborze tlenu(2) będzie lepiej zachowana niż amunicja narażona na kontakt
z tlenem obecnym w osadach lub w wodzie. Stosunek skorodowanych i potencjalnie pustych
pocisków do nietkniętych, potencjalnie pełnych pocisków jest więc w dużym stopniu
skorelowany ze stosunkiem amunicji znajdującej się ponad osadami i pod nimi(3).
Podejście badawcze i studia
Aby zagwarantować, że korytarz rurociągu jest wolny od min, spółka Nord Stream
przeprowadziła rozległe prace badawcze. Zostały one przeprowadzone w kilku fazach i
zrealizowane przez trzech różnych niezależnych wykonawców: spółki PeterGaz, Fugro Osae
oraz Marin Mätteknik AB. Omówione dalej badania przeprowadzono w ciągu ostatnich czterech
lat, przedstawione poniżej ramki (Ramka 8.56, Ramka 8.57 i Ramka 8.58) zawierają omówienie
każdego z przeprowadzonych badań, ich programów oraz sprzętu użytego przez wykonawców.
(1)
Iver C. Weilbach & Co. A/S, 2007. The Danish Fishery Yearbook 2007.
(2)
Chodzi tu o środowisko o bardzo małej ilości tlenu (ilości śladowe). Stan kompletnego braku tlenu określany jest
mianem anoksji.
(3)
Sanderson, H. i Fauser, P. 2008. Historical and qualitative analysis of the state and impact of dumped chemical
warfare agents in the Bornholm basin from 1947–2008.
POL
835
Ramka 8.56 Program i sprzęt badawczy spółki PeterGaz (2005–2007)
Program
2005: Ogólne geofizyczne badanie rozpoznawcze, wspierające wstępny wybór trasy. Ocena i
interpretacja morfologii dna morskiego oraz obiektów znajdujących się w korytarzu o
nominalnej szerokości 2 km, z uwzględnieniem miejsc połączenia z lądem (około 17 tys.
kilometrów bieżących).
2006: Szczegółowe badanie geofizyczne w celu uzyskania dokładniejszej topografii dna
morskiego (DTM 2 na 2 m) i identyfikacji obiektów w korytarzu o szerokości 180 m, którego
środkiem jest wybrana „konceptualna” trasa rurociągu, a następnie inspekcje wizualne
wybranych obiektów w obrębie dwóch 40-metrowych korytarzy (około 5 tys. km bieżących).
2006: Szczegółowe badanie geotechniczne (podzlecone firmie Fugro) w celu uzyskania
parametrów technicznych projektu dotyczących gleb blisko powierzchni (do 5 m pod dnem
morza). Badanie objęło około 260 rdzeni dna morskiego, 510 testów za pomocą
penetrometru stożkowego i 90 testów za pomocą teownika.
2007: Szczegółowa analiza amunicji i badania inżynieryjne 250-metrowego korytarza,
którego środkiem biegły wybrane trasy rurociągów w sektorze rosyjskim (około 800
kilometrów bieżących).
Wykorzystany sprzęt:
Echosonda wielowiązkowa:

System mapowania dna morskiego o wysokiej i bardzo wysokiej rozdzielczości

Szczegółowy obraz morfologii dna morskiego i leżących na nim obiektów
Sonar boczny (100/300 kHz):

Szczegółowy obraz morfologii dna morskiego i leżących na nim obiektów
Profiler twardego dna:

Mapowanie warstw geologicznych poniżej dna morskiego
Magnetometr pojedynczy (Caesium i Overhauser):

Identyfikacja obiektów zawierających żelazo
ROV (zdalnie sterowany pojazd podwodny):

POL
Inspekcja za pomocą kamer podwodnych
836
Ramka 8.57 Program i wyposażenie firmy Fugro Osae (2007)
Program
2007: Szczegółowa analiza przybrzeżna w Niemczech, uzupełniająca i rozszerzająca zakres
badań prowadzonych przez spółkę Peter Gaz (około 800 km bieżących).
Wykorzystany sprzęt:
Echosonda wielowiązkowa:

System mapowania dna morskiego o dwóch głowicach i bardzo wysokiej rozdzielczości
Sonar boczny (o dwóch częstotliwościach: 100/500 kHz) Magnetometr (Overhauser)
Profiler twardego dna: (2 do 7 kHz chirp i boomer)
POL
837
Ramka 8.58 Marin Mätteknik AB(1)
Program:
2007: Geofizyczne badanie rozpoznawcze w celu oceny wariantów trasy w obszarze
Bornholmu (około 4,5 tys. km bieżących).
Wyposażenie:
Echosonda wielowiązkowa: system mapowania dna morskiego o wysokiej i bardzo wysokiej
rozdzielczości.
Sonar boczny: podwójna częstotliwość 100/500 kHz
Przebiegi magnetometru wzdłuż linii badania: (Caesium), z odstępem między liniami
wynoszącym 180 m.
Profiler twardego dna: (Chirp i sparker) Mapowanie warstw geologicznych poniżej dna
morskiego.
Program 2007–2008: Badanie amunicji i szczegółowe badania inżynieryjne (około 13,3 km
bieżących badania geofizycznego i 6,4 km bieżących badania pochyłomierzem).
Wyposażenie:
Echosonda wielowiązkowa: System mapowania dna morskiego o wysokiej i bardzo
wysokiej -rozdzielczości.
Sonar boczny: wysoka rozdzielczość, jednoczesna częstotliwość podwójna 300/600 kHz,
odstępy między liniami: 50 m.
Magnetometr pojedynczy (Caesium i Overhauser): Identyfikacja obiektów zawierających
żelazo.
Zestaw gradiometryczny: Zamocowany na ROV zestaw gradiometryczny. Specjalnie
opracowany zestaw 12 magnetometrów badających 7,5-metrowy korytarz w jednym
przebiegu. Na każdej trasie rurociągu wykonano dwa przebiegi, aby ustalić 15-metrowy
korytarz instalacyjny wyśrodkowany względem tras obu rurociągów.
Badanie wideo za pomocą ROV: Badanie wideo istotnych obiektów w obrębie dwóch
korytarzy o szerokości 50 m.
Badania kabli (Innovatum/TSS440): Badanie układu kabli za pomocą magnetometrów
zamocowanych na ROV.
(1)
Nord Stream AG. 2008. Munitions Expert Identification Review. Raport Nord Stream nr G-EN-SUR-RPT-108UXOC1400-C.
POL
838
Ramka 8.59 Marin Mätteknik AB(1
Procedura badania obecności amunicji:
Etap 1: Badanie geofizyczne: zasadniczo połączenie badań za pomocą sonaru bocznego o
bardzo wysokiej rozdzielczości i holowanego magnetometru. Uzupełnione przez korelację z
wcześniej uzyskanymi danymi spółki PeterGaz oraz informacje historyczne o obszarach
zaminowanych.
Lokalizacja obiektów poprzez szczegółowe badanie sonarem bocznym: 3 linie w odstępach
50 m, zapewniające 300% pokrycia centralnych 100 m przy częstotliwości 600 kHz; pokrycie
zmniejsza się do 200% przy odległości 75 m i do 100% przy odległości 125 m.
Interpretację celów wspierała weryfikacja wielu warstw pokrycia.
Cele badań zostały oznaczone na mapach zgodnie z następującymi kryteriami:
•
Obiekty oczywiste i szczątki
•
Pojedyncze obiekty/głazy i pola głazów
•
Cele magnetometryczne, zaznaczone według ich lokalizacji wzdłuż linii badania, z
weryfikacją krzyżową w odniesieniu do celów badania sonarem bocznym
Etap 2: Badanie gradiometryczne: Zestaw magnetometrów zamontowanych na ROV zostaje
wykorzystany do uzyskania „modelu terenu” nachylenia w obrębie korytarza instalacji o
szerokości 15 m w celu wykrycia obiektów zawierających żelazo.
•
Weryfikacja względem wcześniej zidentyfikowanych obiektów, aby osiągnąć
wiarygodność pozycjonowania. • Weryfikacja danych gradiometrycznych w odniesieniu do
obiektów testów
Etap 3: Inspekcje wizualne: Wszystkie cele znajdujące się w obrębie finalnych korytarzy
instalacji (15 m) i wybrane cele potencjalnie pochodzenia antropogenicznego w obrębie
korytarza bezpieczeństwa (50 m). Inspekcja obejmuje także wszystkie zidentyfikowane cele
potencjalnie interesujące z kulturowego punktu widzenia.
Etap 4: Klasyfikacja: Ten etap składa się z dwóch faz: wstępnej oceny na morzu a następnie
weryfikacji wyników na lądzie przez trzech ekspertów ds. morskich środków bojowych.
Dopiero w tym końcowym etapie weryfikacji cele zostaną wiążąco zidentyfikowane jako
amunicja lub obiekty z nią powiązane.
•
Wszystkie cele zostały zinterpretowane, a w odpowiednich przypadkach
zidentyfikowane jako miny, amunicja lub obiekty powiązane z amunicją
•
Wszystkie cele zostały jako szczątki lub mają opis wskazujący, że są obiektami
wykonanymi przez człowieka
(1)
Nord Stream AG. 2008. Munitions Expert Identification Review. Raport Nord Stream nr G-EN-SUR-RPT-108UXOC1400-C.
POL
839
Ramka 8.59 przedstawia zasięg poszczególnych faz badania obecności amunicji. Korytarze
zostały ustalone w następujący sposób:

50-metrowy korytarz bezpieczeństwa (korytarz inspekcji wizualnych dotyczących obecności
amunicji) został zdefiniowany na podstawie analiz inżynieryjnych, oceniających wpływ
wybuchów podwodnych na rurociąg (Effects of Underwater Explosions, G-EN-PIE-REP102-00072528). Analizy te zostały następnie zweryfikowane przez DnV

15-metrowy korytarz instalacji (badanie gradiometryczne) został zdefiniowany przez
tolerancję instalacji dla rurociągu podczas kładzenia rur, którą wyspecyfikowano na
poziomie +/-7,5 m
Wyniki badania obecności amunicji w latach 2007/2008
W Szwecji, Danii i Finlandii pozytywnie zidentyfikowano kilka min. Zostaną one usunięte, zanim
będzie można położyć rurociąg (patrz Tabela 8.61).
Tabela 8.61 Wyniki badania obecności amunicji w latach
Finlandia Szwecja
Dania
Niemcy
Rosja
Badanie obecności
amunicji jest teraz
prowadzone
Przeprowadzono 1174
inspekcję
wizualną
433
153
82
Faktyczna
amunicja
1
3 (amunicja
chemiczna)
0
31
Do oceny procesu, jaki należy zastosować w przypadku każdego znalezionego projektu,
wykorzystano wiedzę ekspertów. Mają oni doświadczenie związane z marynarką i byli
zaangażowani w usuwanie min oraz opracowywanie środków zapobiegawczych. Starannie
wybrano ekspertów z Finlandii, Danii i Szwecji. Nazwiska i stanowiska ekspertów wymieniono
poniżej:

Ekspert ze Szwecji: em. podpułkownik Eugen Charysczak

Ekspert ze Danii: Komandor Lars Møller Pedersen, szef floty duńskiej ds. niszczenia
uzbrojenia

Ekspert z Finlandii: em. komandor Matti Puoskari
Rysunek 8.82 przedstawia wszystkie obiekty znalezione w Zatoce Fińskiej oraz ocenę typu
miny i przewidywanego ładunku, oszacowaną niezależnie przez ekspertów ds. amunicji.
POL
840
Podczas opracowywania planu usuwania amunicji niezbędna będzie dalsza ocena ekspertów,
służąca rozstrzygnięciu niespójności. Rysunek 8.83 ilustruje korelacje między niektórymi z
wykrytych min i dokumentacją techniczną.
POL
Rys. 8.82
POL
Amunicja znaleziona w Zatoce Fińskie
841
842
Rys. 8.83
POL
Korelacje między wykrytymi minami a dokumentacją techniczną
843
Ramka 8.60 Przegląd wyników badań amunicji (strony pochodzenia)
Finlandia: 31 sztuk amunicji
Podczas przeglądu i oceny celów w Zatoce Fińskiej znaleziono dwadzieścia cztery miny,
jedną potencjalną minę, dwa potencjalne ładunki głębinowe zrzucone z samolotu i dwie
miny SPB D Obstructer. Żadna z nich nie wygląda na uszkodzoną w ostatnim czasie przez
prądy podwodne ani trałowanie przydenne.
Brak oznak istnienia amunicji zakopanej w osadach na dnie morza. W Zatoce Fińskiej
znajduje się zwykle miny spoczywające na miękkich osadach, najczęściej na narzuconym
materiale w obrębie płytkiego wgłębienia. Może to wskazywać na niską prędkość prądów
przydennych i ograniczoną sedymentację.
Szwecja: 1 sztuka amunicji
Podczas analizy danych z obszaru Szwecji zidentyfikowano jedną minę. Mina została
pozytywnie zidentyfikowana jako niemiecka bomba EMA z I wojny światowej. Jedna mocno
skorodowana bomba o zwężonym ogonie, niezawierającą materiałów wybuchowych, została
także znalesiona. Jednakże dane uzyskane za pomocą sonaru bocznego sugerują
potencjalne zakopane obiekty, interpretowane jako układy liniowe krzyżujące się z korytarzem
trasy. Układy te zlokalizowano w tym samym obszarze, w którym znaleziono minę, i
przebadano za pomocą ROV. Jednakże, na dnie morza nie są widoczne żadne obiekty. Na
podstawie poprzednich doświadczeń te zakopane obiekty to najprawdopodobniej zatopione
kotwice min. Podczas badania korytarza kotwiczenia planowane jest kolejne badanie
gradiometryczne.
Dania: 3 sztuki amunicji chemicznej
Obiekty znalezione zostały sklasyfikowane jako:

Niemiecka bomba chemiczna z gazem musztardowym typu 250, 17 m od trasy rurociągu

Zapalnik bomby chemicznej, 16 m od trasy rurociągu

Ogon niemieckiej bomby chemicznej z gazem musztardowym, 19 m od trasy rurociągu
Niemcy: 0 sztuk amunicji
Na niemieckich wodach terytorialnych ani w niemieckiej WSE nie znaleziono obiektów
związanych z amunicją.
Wszystkie zidentyfikowane sztuki amunicji widoczne są na mapach MU-2, MU-3 i MU-4.
POL
844
Badania amunicji chemicznej
Oprócz badań dotyczących obecności amunicji konwencjonalnej, wiosną 2008 roku spółka Nord
Stream zleciła badanie amunicji chemicznej w obszarze Bornholmu. Badanie
to przeprowadzono w celu oceny możliwości skażenia spowodowanego przez pozostałości
chemicznych środków bojowych. Wzdłuż odcinka rurociągu przechodzącego na zachód od
strefy zatopienia amunicji chemicznej koło Bornholmu przeprowadzono badanie próbek gleby.
Jest ono opisane poniżej.
Próbki gleby wzdłuż odcinka trasy w Danii
Próbki zostały pobrane pod koniec maja 2008 roku. Próbki osadów do analiz chemicznych
zostały pobrane za pomocą próbkozbieraka rdzeniowego w 35 stacjach wzdłuż planowanej
trasy rurociągu przechodzącej na wschód i południe od wyspy Bornholm, jak pokazano na
Rysunku 8.84.
Rys. 8.84
(1)
POL
Stacje próbkowania wzdłuż trasy S koło Bornholmu(1)
Stacje próbkowania, maj 2008, Nord Stream
845
Do analiz chemicznych pobrano w sumie 95 próbek osadów i 11 próbek wody znajdującej się
w porach gruntu. We wszystkich stacjach dwie próbki pobrano z górnych pięciu cm rdzenia. W
10 pozycjach w czterech stacjach próbki pobrano prostopadle do trasy rurociągu, dwie próbki
pobrano ze środka i dwie z dna rdzenia. Odległość tych prostopadłych stacji wynosiła 500 m na
północ, 250 m na północ, 250 m na południe i 500 m na południe od głównej stacji próbkowania.
Każda próbka została równo podzielona i oznaczona za pomocą liter A i B. Zaraz po pobraniu
próbki zostały zamrożone. Próbki oznaczone literą A zostały zanalizowane przez duński
Krajowy Instytut Badań Środowiskowych (NERI), zaś literą B — przez Fiński Instytut Weryfikacji
Konwencji w sprawie broni chemicznej (VERIFIN)(1).
Analiza danych i wyniki badań amunicji chemicznej
VERIFIN i NERI wykorzystały różne metodologie przeprowadzając analizy chemiczne, z których
obie omówiono w raporcie przygotowanym przez VERIFIN(2). Związki poddane analizie zostały
wymienione w Tabeli 8.62. Wyniki analizy VERIFIN wykazały, że tylko kilka stacji zawierało
substancje pochodzące z wyrzuconej amunicji chemicznej (adamsyt, Clark I, trójfenyloarsyna i
fenylodichloroarsyna) oraz że substancje te było obecne w bardzo niskich stężeniach. Analiza
NERI wykazała więcej próbek z zawartością Clark I, trójfenyloarsyny i fenylodichloroarsyny, niż
w przypadku analizy VERIFIN. NERI stwierdziła ponadto niskie stężenia Clark I, trójfenyloarsyny
i fenylodichloroarsyny (0,002 mg/l) w niektórych próbkach wody porowej.
Zasadniczo zarówno w próbkach osadów, jak i wody porowej badanych przez NERI i przez
VERIFIN stwierdzono niskie stężenia substancji chemicznych powiązanych z amunicją
chemiczną.
(1)
Bossi, R., Krongaard, T. i Christoffersen, C. Nord Stream Offshore Pipelines through the Baltic Sea. Analysis of
arsenic compounds in sediment samples and sediment pore water samples from the Baltic Sea. Raport techniczny
NERI, październik 2008.
(2)
Fiński Instytut Weryfikacji Konwencji w sprawie broni chemicznej (VERIFIN). Październik 2008. Nord Stream
Offshore Pipelines through the Baltic Sea. Chemical VERIFIN, Analysis of Sea-dumped Chemical Warfare Agents
in Sediment and Pore water Samples. - omówienie wyników przedstawionych w raporcie VER-MS-0162.
POL
846
Tabela 8.62 Substancje analizowane w związku z badaniami zatopionej amunicji
chemicznej w osadach i wodzie w porach gruntu(1), (2)
Substancja chemiczna
Numer CAS
Nienaruszone substancje chemiczne
Gaz musztardowy (iperyt)
505-60-2
Difenyloaminochloroarsyna
578-94-9
Clark I
712-48-1
Trifenyloarsyna
603-32-7
Chloroacetofenon A
532-27-4
Tabun
77-81-6
Luizyt I
541-25-3
Luizyt II
40334-69-8
Fenylodichloroarsyna
696-28-6
Produkty rozkładu i pochodne
Związki arsenu
Całkowity arsen łącznie (Astotal), suma
arseninów (As(III)), arsenian (As(V)), kwas
monometyloarsenowy, kwas
dimetyloarsenowy, tlenek trimetyloarsyny,
jon tetrametyloarsenowy, arsenobenzen
Zarówno NERI, jak i VERIFIN analizowały te osady (przedstawiono je w Tabeli 8.63) i wodę
porową (przedstawione w Tabeli 8.64) z tych samych próbek. Każda z nazw próbek osadów lub
wody porowej została wymieniona po lewej stronie w odpowiedniej tabeli. Wyniki obu analiz
przedstawiono obok siebie (VERIFIN/NERI). Przeważnie stwierdzono poziomy poszczególnych
chemikaliów poniżej poziomu detekcji, co w tabelach oznaczono jako „-“ lub jako „-/-“, jeżeli
wyniki obu analiz były poniżej tego poziomu. Poziom detekcji jest podany w ostatnim wierszu
tabeli. Jest on różny dla każdej z badanych substancji chemicznych Poziomy zanieczyszczeń w
większości przypadków są tylko nieznacznie wyższe od tych granic detekcji.
(1)
Bossi, R., Krongaard, T. i Christoffersen, C. Nord Stream Offshore Pipelines through the Baltic Sea. Analysis of
arsenic compounds in sediment samples and sediment pore water samples from the Baltic Sea. 2008.
(2)
Raport techniczny NERI, październik 2008. Fiński Instytut Weryfikacji Konwencji w sprawie broni chemicznej
(VERIFIN). Październik 2008. Nord Stream Offshore Pipelines through the Baltic Sea. Chemical analysis of Seadumped Chemical Warfare Agents in Sediment and Pore Water Samples. - omówienie wyników przedstawionych
w raporcie VER-MS-0162.
POL
-/-
0,0017/0,200/-
0,0014/-/-/-/-/-
S15
S16
S16 (250S)
S16 (250N)
S16 (500S)
S16 (500N)
S16 (10-15 cm)
S16 (15-20 cm)
(2)
-/0,006
-/0,007
-/0,008
-/0,020
-/0,014
0,0025/0,051
-/0,013
-/-
-/0,008
-/0,008
-/0,028
-/0,041
-/-
-/-
-/-
-/-
-/-
-/0,034
-/0,029
-/-
-/-
-/0,017
-/0,012
-/-
-/-
-/-
-/-
-/-
-/-
-/-
-/-
-/-
-/-
-/-
0,0026/-
-/-
-/-
-/-
(mg/kg s.m.)
Trifenyloarsyna
-/0,006
-/0,027
-/0,019
-/0,036
0,00183/0,013
0,0096/0,606
0,0023/0,014
-/0,006
-/-
-/0,009
-/0,027
-/0,051
-/0,032
-/-
-/0,101
-/-
-/0,051
-/0,044
-/0,028
(mg/kg s.m.)
Fenylodichloro-arsyna
Warfare Agents in Sediment and Pore Water Samples.
847
Fiński Instytut Weryfikacji Konwencji w sprawie broni chemicznej (VERIFIN). 2008. Nord Stream Offshore Pipelines through the Baltic Sea. Chemical analysis of Sea-dumped Chemical
from the Baltic Sea. Raport techniczny NERI, październik 2008.
Bossi, R., Krongaard, T. i Christoffersen, C. Nord Stream Offshore Pipelines through the Baltic Sea. Analysis of arsenic compounds in sediment samples and sediment pore water samples
-/-
S14
(1)
0,0024/-
S13
-/-
0,010/-
S12
S12 (500N)
-/-
S9
-/-
-/-
S8
S12 (500S)
-/-
S5 (500N)
-/-
-/-
S12 (250N)
-/-
(mg/kg s.m.)
(mg/kg s.m.)
S5 (500S)
Clark I
Difenyloamino-chloroarsyna
S5 (250N)
Próbka osadów(
1)
Tabela 8.63 Substancje chemiczne znajdujące się w próbkach osadów z analiz prowadzonych przez NERI i VERIFIN(1)(2)
POL
1)
S29 (250N)
S29
S27
S26
S25 (500S)
S25 (250N)
S25 (250S)
S25
S23
S22 (500N)
S22 (500S)
S22 (250N)
S22 (250S)
S22
S21
S20
S19 (500N)
S19 (500S)
S19 (250N)
S19 (250S)
S18
S17
-/-
-/-
-/-
-/-
-/-
-/-
-/-
-/-
-/-
-/-
-/-
-/-
-/-
-/-
-/-
-/-
-/-
-/-
-/-
-/-
0,0019/-
-/-
-/-
0,0032/-
(mg/kg s.m.)
Difenyloamino-chloroarsyna
-/0,008
-/0,006
-/-
-/0,008
-/0,008
-/0,008
-/0,007
-/0,007
-/0,007
-/-
-/-
-/0,009
-/0,010
-/0,032
-/0,007
-/0,009
-/-
-/0,015
-/0,023
-/0,020
-/0,025
-/0,026
-/0,025
-/0,023
-/0,034
(mg/kg s.m.)
Clark I
-/-
-/-
-/0,008
-/-
-/-
-/-
-/-
-/-
-/-
-/-
-/-
-/-
-/-
-/-
-/-
-/-
-/-
-/-
-/-
-/-
-/-
-/-
-/-
-/-
-/-
(mg/kg s.m.)
Trifenyloarsyna
-/0,015
-/0,007
-/-
-/0,010
-/0,008
-/0,008
-/-
-/0,009
-/0,008
-/0,008
-/0,007
-/0,010
-/0,011
-/0,098
-/0,009
-/0,010
-/0,007
-/0,027
-/0,028
-/0,35
-/0,44
-/0,043
-/0,046
-/0,028
-/0,043
(mg/kg s.m.)
Fenylodichloro-arsyna
Próbka osadów(
S29 (500S)
-/-
S19
S30
848
POL
POL
-/-/-/-
S33 (9-14 cm)
S34
Wszystkie inne
stacje/próbki
Próbka osadów powierzchniowych z głębokości 0–5 cm.
Analizowane przez VERIFIN/Analizowane przez NERI
poziom detekcji
poniżej poziomu detekcji
Stacja S16, znajdująca się na trasie rurociągu.
Stacja S16, znajdująca się 250 m na południe od trasy rurociągu.
Stacja S33, próbka osadów pobranych z głębokości 9–14 cm.
0.0025/0.051:
PD:
-
S16:
S16 (250S):
S33 (9–14 cm):
0,0012/0,006
-/-
-/0,006
-/-
-/0,010
-/0,007
1:
0,0008/0,200
-/-
S33 (500N)
PD
-/-
S33 (250S)
-/0,007
(mg/kg s.m.)
-/-
Clark I
(mg/kg s.m.)
Difenyloamino-chloroarsyna
S31
1)
Próbka osadów(
0,0021/0,006
-/-
-/-
-/0,005
-/0,007
-/-
-/-
(mg/kg s.m.)
Trifenyloarsyna
0,0011/0,006
-/-
-/-
-/-
-/-
-/0,008
-/0,009
(mg/kg s.m.)
Fenylodichloro-arsyna
849
850
Tabela 8.64 Substancje chemiczne obecne w próbkach wody znajdującej się w porach
gruntu(1) (2)
Próbka wody
Difenyloamino-
Clark I
Trifenyloarsyna
Fenylodichloro-
chloroarsyna
(mg/l)
(mg/l)
arsyna
znajdującej się w
porach gruntu
(mg/l)
(mg/l)
S22
-/-
-/0,002
-/0,002
-/0,002
S25
-/-
-/0,002
-/0,002
-/0,002
S29
-/-
-/0,002
-/-
-/-
Wszystkie inne
stacje/próbki
-/-
-/-
-/-
-/-
0,020-
0,020/0,00035
0,020/0,00051
PD
0,016/0,020
0,023/0,00041
-/0.002:
Analizowane przez VERIFIN/Analizowane przez NERI
PD:
poziom detekcji
-:
poniżej poziomu detekcji
Całkowita zawartość związków arsenu (całkowity arsen (Astotal), na którą składa się suma
arseninów (As(III)), arsenian (As(V)), kwas monometyloarsenowy, kwas dimetyloarsenowy,
tlenek trimetyloarsyny, jon tetrametyloarsenowy i arsenobenzen) wyniosła razem 7–10 mg/kg
s.m.; dla porównania średnia wartość stwierdzona w rejonie Bornholmu(3) wyniosła 25 mg/kg.
Analiza zawartości związków arsenu została przeprowadzona wyłącznie przez NERI. Stężenia
związków arsenu stwierdzone wzdłuż trasy rurociągu nie są skorelowane z łączną ilością
amunicji chemicznej, więc przeważająca część związków arsenu w osadach ma inne źródła
antropogeniczne i naturalne niż zatopiona broń chemiczna(4).
Wnioski z badań chemicznych
(1)
Bossi, R., Krongaard, T. i Christoffersen, C. Nord Stream Offshore Pipelines through the Baltic Sea. Analysis of
arsenic compounds in sediment samples and sediment pore water samples from the Baltic Sea. Raport techniczny
NERI, październik 2008.
(2)
Fiński Instytut Weryfikacji Konwencji w sprawie broni chemicznej (VERIFIN). 2008. Nord Stream Offshore
Pipelines through the Baltic Sea. Chemical analysis of Sea-dumped Chemical Warfare Agents in Sediment and
Pore Water Samples.
(3)
Garnaga, G., Wyse, E, Azemand, S, Stanekvicius, A i de Mora, S. 2006. Arsenic in sediments from the
southeaster Baltic Sea.
(4)
Sanderson H. i Fauser P. 2008. Summary of NERI generated chemical warfare agent (CWA) analytical data in a
risk context towards the fish community from construction of the planned Nord Stream offshore pipelines through
risk area 3 (S-route) in the Baltic Sea. National Environmental Research Institute (NERI).
POL
851
Z wyników analiz prowadzonych przez VERIFIN wynika, że tylko w bardzo nielicznych stacjach
na trasie rurociągu w pobliżu Bornholmu obecne są substancje pochodzące z zatopionej broni
chemicznej (adamsyt, Clark I, trifenyloarsyna i fenylodichloroarsyna), a jeśli są obecne, ich
stężenia są bardzo niskie. Wszystkie inne substancje badane podczas analiz występowały w
stężeniach nieprzekraczających granicy detekcji.
Analizy przeprowadzone przez NERI wykazały większą liczbę próbek zawierających Clark I,
trifenyloarsynę oraz fenylodichloroarsynę niż analizy przeprowadzone przez VERIFIN. Ponadto
w badaniach NERI stwierdzono niską zawartość Clark I, trifenyloarsyny i fenylodichloroarsyny
(0,002 mg/l) w niektórych próbkach wody porowej.
8.12.8
Inne obiekty objęte badaniem
Podczas opisanych powyżej badań na dnie morskim zaobserwowano także różne inne obiekty.
Spośród nich szczególnie istotne są beczki, ponieważ mogą one zawierać substancje szkodliwe
dla środowiska. Wprawdzie wiele beczek jest poważnie skorodowanych, więc ich zawartość już
przedostała się do otaczającej wody i dna morskiego, jednak nadal istnieje możliwość, że
działania związane z budową i konserwacją rurociągu przyspieszą ten proces, powodując
naruszenie beczek.
Podczas poszukiwań amunicji na trasie rurociągu wykryto łącznie 27 beczek w fińskiej WSE, 16
w szwedzkiej i prawdopodobnie jedną w duńskiej. Nie stwierdzono żadnych beczek w
niemieckiej WSE. Brakuje dotychczas danych z rosyjskiej WSE. Zaobserwowane beczki
znajdują się w różnych stadiach rozkładu, co oznacza, że zawartość wielu z nich przedostała się
już do środowiska morskiego. Beczki te można podzielić na cztery grupy:

Kategoria 1: całkowicie otwarte, uszkodzone beczki zawierające jedynie materiały w
postaci stałej

Kategoria 2: otwarte beczki zawierające materiały w postaci stałej

Kategoria 3: beczki z otwartym wlewem

Kategoria 4: beczki bez żadnych otworów
Największe zagrożenie dla środowiska stanową beczki należące do kategorii 3 i 4, gdyż ich
zawartość dopiero może zostać w pełni uwolniona do podmorskiego środowiska Bałtyku.
Ponadto bardzo trudno jest ocenić ich zawartość. Niemniej jednak podczas budowy rurociągu
omijane będą wszystkie beczki, co oznacza, że w związku z projektem stanowić one będą
minimalne zagrożenie ekologiczne i społeczne.
POL
852
8.13
Bibliografia
Admiral Danish Fleet. 2007. Bornholm Marine District.
Agreement on the Conservation of Small Cetaceans of the Baltic, the North East Atlantic, Irish
and North Seas (ASCOBANS). 2002. Recovery Plan for Baltic Harbour Porpoises
(Jastarnia Plan).
Alenius et al. 1998. The physical oceanography of the Gulf of Finland: a review. Boreal Env.
Res. 3.
Andrejev, O. et al. 2004. Mean circulation and water exchange in the Gulf of Finland – A study
based on three-dimensional modelling. Boreal Environmental Research, Vol. 9.
Bachor, A. and Ch. Schöppe. 2004. Pollution Load Compilation of the German part of the Oder
Estuary (1990-1998). In: Schernewski, G. & T. Dolch (eds.). The Oder Estuary – Against
the background of the European Water Framework Directive. Mar Sc Rep 57.
BALANCE. 2007. Towards marine landscapes in the Baltic Sea. BALANCE Interim Report No.
10. Geological Survey of Denmark and Greenland.
Baltic 21 Tourism Group. Agenda 21 for the Baltic Sea Region Tourism.
http://www.baltic21.org/attachments/report_no_7_98__tourism.pdf (accessed November
24, 2008).
Baumann, J., Hinrichsen, H.-H., Möllmann, C., Koster, F.W., Malzahn, A. M. and Temming, A.
2006. Recruitment variability in Baltic Sea Sprat (Sprattus sprattus) is tightly coupled to
temperature and transport patterns affecting the larval and early juvenile stages. Can. J.
Fish. Aquat. Sci. Vol. 63.
Bellebaum, J., Kube, J., Schulz, A. & Wendeln, H. 2007. Seabird surveys in the Danish EEZ
south-east of Bornholm.
Berezina N. A., Tsiplenkina I. G., Pankova E. S., Gubelit J. I. 2007. Dynamics of invertebrate
communities on the stony littoral of the Neva Estuary (Baltic Sea) under macroalgal blooms
and bioinvasions. Transit. Waters Bull. 1.
Biester, E. Heringslarven und -jungfische. 1986. In: 15 J. Fischereibiologie. I.
Fischereibiologische Herbsttagung vom 20. bis 21. Nov. 1986 in Rostock.
POL
853
Blümel, C., Domin, A. Krause, J.C. , Schubert, M., Schiewer, U. & Schubert, H. 2002. Der
historische Makrophytenbewuchs der inneren Gewässer der deutschen Ostseeküste.
Rostocker Meeresbiologische Beiträge. 10, Universität Rostock, Fachbereich
Biowisssensc.
Bochert, R. & H. M. Winkler. 2001.Ichthyofauna Greifswalder Bodden. Literature study.
Unpublished report on behalf of Energiewerke Nord GmbH.
Bossi, R., Krongaard, T. and Christoffersen, C. 2008. Nord Stream Offshore Pipelines through
the Baltic Sea. Analysis of arsenic compounds in sediment samples and sediment pore
water samples from the Baltic Sea. NERI Technical Report, October 2008.
Bundesamt für Seeschifffahrt und Hydrographie (BSH). http://www.bsh.de/de/index.jsp
(accessed August 20, 2008).
Bundesamt für Seeschiffahrt und Hydrographie (BSH). May 16, 2007. Genehmigungsbescheid.
Bundesamt für Seeschifffart und Hydrographie (BSH). March 2, 2006. Map BSH/M52. Baltic
Sea: Platforms, Pipelines, Cables, Sediment Extraction, Dumping.
Bundesamt für Seeschiffahrt und Hydrographie (BSH).
http://www.bsh.de/en/Marine%20uses/INdustry /Wind%20farms/index.jsp (accessed
August 20, 2007).
Bundesamt für Seeschifffahrt und Hydrographie (BSH). http://www.bsh.de/de/index.jsp
(accessed August 20, 2008).
Bundesamt für Seeschifffahrt und Hydrographie (BSH). Sea Chart over the Baltic Sea: Maritime
and Military Features.
http://www.bsh.de/en/Marine%20uses/Industry/CONTIS%20maps/BalticSeaMaritimeFeatur
esAndDefense.pdf (accessed September 2007).
Bundesanstalt für Gewässerkunde. 2004. Schadstoffbelastungsgutachten für den 7,50 mAusbau der Ostansteuerung Stralsund.
Canadian Council of Ministers of the Environment. 2002. Canadian sediment quality guidelines
for the protection of aquatic life: Summary tables. In: Canadian environmental quality
guidelines 1999. Canadian Council of Ministers of the Environment, Winnipeg.
Casini, M. Cardinale, M. and Arrhenius, F. 2004. Feeding preferences of herring (Clupea
harengus) and sprat (Sprattus sprattus) in the Southern Baltic Sea. J. Mar Sci. 61.
POL
854
Christiansen, C., Gertz, F., Laima, M.J.C., Lund-Hansen, L.C., Vang, T. and Jürgensen, C.
1997. Nutrient (P, N) dynamics in the Southwestern Kattegat. Scandinavia: sedimentation
and resuspension effects. Environmental Geology 29.
Christiansen, C. et al. 2002. Material transport from the nearshore to the basinal environment in
the southern Baltic Sea I. Processes and mass estimates. Journal of marine systems. Vol.
35 (3-4).
Coastal and Marine Union, The. (EUCC).
http://www.eucc.nl/ (accessed August 14, 2008).
Council of the European Union. Council Directive 79/409/EEC of 2 April 1979 on the
conservation of wild birds.
http://europa.eu.int/eur-lex/da/consleg/pdf/1979/da_1979L0409_do_001.pdf (accessed
November 6, 2008).
Danish Forest and Nature Agency (Skov- og
Naturstyrelsen).www.skovognatur.dk/emne/raastoffer/raastofferhav/ (accessed August 14,
2007).
Dansk Biologisk Laboratium. 2008. Final Report May 2008. Macrozoobenthos along the Nord
Stream Pipeline in the Gulf of Finland characterised on the basis of Russian data from
2005 and 2006.
Dansk Biologisk Laboratium. 2008. Final Report February 2008. Macrozoobenthos along the
Nord Stream Pipeline in the Baltic Sea in 2006 and 2007. Figure 7.1.
Dansk Biologisk Laboratorium. 2008. Final Report September 2008. Macrozoobenthos along
the South route of the Nord Stream Pipeline in the Baltic Sea including the Kalbadagrund
alternative in the Gulf of Finland: 14.
Delaney, A.E. 2008. Profiling of small-scale fishing communities in the Baltic Sea. Study
prepared for the European Commission. Innovative Fisheries Management.
DHI Water & Environment. 2008. Baseline investigations of use of sea area northeast of Ertholmene by breeding guillemots Uriaa aalgae and razorbills Alca torda in relation to the
planned route of the Baltic Gas Pipeline.
POL
855
DHI Water & Environment. 2003. Development of Baltic waterbird monitoring strategy. Pilot
phase.
http://sea.helcom.fi/dps/docs/documents/NatureProtectionandBiodiversityGroup(HABITAT)/
HABITAT5,2003/doc4-10.pdf (accessed October 5, 2008).
Dippner, J.W. Kornilovs, G. and Sidrevics, L. 2000. Long-term variability of mesozooplankton in
the Central Baltic Sea. J. Mar.Sys. 25.
Durinck, J., Skov, H, Jensen, F.P., Pihl, S. 1994. Important Marine Areas for Wintering Birds in
the Baltic Sea. EU DG XI research contract no. 2242/90-09-01. Ornis Consult report.
European Commission. EC Council Regulation no. 2371/2002, relating to sustainable utilisation
of fish resources within the European Community.
European Commission. Oceancolour. http://oceancolour.jrc.ec.europa.eu/ (accessed July 2,
2008).
European Commission. Baltic Sea Technical Rules. EC Council Regulation no. 2187/2005 of 21
December 2005 for the conservation of fishery resources through technical measures in the
Baltic Sea, the Belts and the Sound.
European Commission. Facts and figures on the EU fishing fleets.
http://ec.europa.eu/fisheries/fleetstatistics/index.cfm?lng=en (accessed October 29, 2008).
Feistel, R., Nausch, G. and Hagen, E. Water exchange between the Baltic Sea and the North
Sea, and conditions in the deep basins. HELCOM Indicator Fact Sheets 2007.
http://www.helcom.fi/environment2/ifs/en_GB/cover (accessed September 17, 2008).
Fellow Weatherhead Center for International Affairs, Harvard University. 20 June 2003. NATO
and the Northern Baltic Sea Region.
Finland. Act (903/1995) on the protection of the wreck of the passenger ship M/S Estonia.
Issued at Helsinki on 30 June 1995.
Finnish Defence Forces. 1995. Report: PEkoul-os:n asiak n:o 19/5.1.a/D/I/3.10.1995. Ampumaalueet Suomenlahdella ja Selkämerellä.
Finnish Defence Forces. 2000. Act on Finland's Territorial Surveillance (755/18.8.2000) and
based on it, the Decree on Territorial Surveillance (971/16.11.2000) and the Decree on the
Restricted Areas (1125/14.12.2000).
POL
856
Finnish Institute for Verification of the Chemical Weapons Convention (VERIFIN). October 2008.
Nord Stream Offshore Pipelines through the Baltic Sea. Chemical analysis of Sea-dumped
Chemical Warfare Agents in Sediment and Pore Water Samples. Samples. - Discussion of
the results of presented in report VER-MS-0162.
Finnish Maritime Research Institute (FIMR). The Baltic Sea Portal of Finnish Maritime Research
Institute.
http://www.fimr.fi/fi/itamerikanta (accessed October 21, 2007).
Finnish Maritime Research Institute (FIMR). 2007. Monitoring of the Baltic Sea Environment.
Annual Report 2006.
Finnish Maritime Research Institute (FIMR). Ice conditions in the Baltic Sea.
http://www.fimr.fi/en/tietoa/jaa/jaatalvi/en_GB/jaatalvi/ (accessed September 24, 2008).
Finnish Maritime Research Institute. Marine mammals in the Baltic Sea.
http://www.fimr.fi/en/tietoa/yleiskuvaus/en_GB/mammals/ (accessed July 27, 2008).
Finnish Maritime Research Institute. Wave height records in the Baltic Sea.
http://www.fimr.fi/en/tietoa/veden_liikkeet/en_GB/aaltoennatyksia/ (accessed August 15,
2008).
Finnish Game and Fisheries Research Institute. Atlantic salmon (Salmo salar).
http://www.rktl.fi/english/fish/fish_atlas/atlantic_salmon/ (accessed September 12, 2008).
Finnish Game and Fisheries Research Institute. Eel (Anguilla anguilla).
http://www.rktl.fi/english/fish/fish_atlas/eel/ (accessed September 12, 2008).
Finnish Game and Fisheries Research Institute. Commercially exploited Fish Species in Finland
http://www.rktl.fi/ (accessed October 19, 2008).
Finnish Institute of Marine Research. Brief facts about the Baltic Sea and its drainage area:
natural conditions, constraints, special features. 2001. https://www.jolly.fimr.fi/balticsea.html
(accessed August 15, 2008).
Finnish Institute of Marine Research. Hydrography of the Baltic Sea.
http://www.fimr.fi/en/tietoa/veden_liikkeet/en_GB/hydrografia/ (accessed June 25, 2007).
Finnish National Board of Antiquities (FNBA). Stefan Wessman. 1995. Nord Stream AG - An
Offshore Pipeline through the Finnish EEZ - Evaluation of Underwater Cultural Heritage
(903/1995).
POL
857
Finnish Tourist Board. Basic Facts and Figures on tourism to Finland.
http://www.mek.fi/w5/mekfi/index.nsf/(Pages)/Perustietoja?opendocument&np=F-40
(accessed August 14, 2008).
Finnish Tourist Board. 2008. Border Interview Survey 2007.
http://www.mek.fi/W5/mekfi/index.nsf/(pages)/Rajahaastattelututkimus_osa_20?opendocu
ment&ind=w5/mekfi/index.nsf&np=F-30.10 (accessed August 14, 2008).
Fishermen's Information of Oil and Gas Activities (FOGA). 2008. Fisheries reports on field visit
Finland. Fishing in the Baltic Sea.
Fishermen’s Information of Oil and Gas Activities (FOGA). 2008. Fisheries report on field visit to
Sweden. Fishing in the Baltic Sea.
Fishermen's Information of Oil and Gas Activities (FOGA). 2008. Fisheries reports on field visits
to countries fishing in the Baltic Sea.
Fleming-Lehtinen, V., Hällfors.S. and Kaitala, S. Phytoplankton biomass and species succession
in the Gulf of Finland, Northern Baltic Proper and Southern Baltic Sea in 2007.
http://www.helcom.fi/environment2/ifs/en_GB/cover/ (accessed August 26, 2008).
Fleming, V. and Kaitala, S. 2006. Phytoplankton spring bloom biomass in the Gulf of Finland,
Northern Baltic Proper and Arkona Basin in 2006. HELCOM Indicator Fact Sheets 2006.
Florin, A-B. and Höglund, J. 2006. Absence of population structure of turbot in the Baltic Sea.
Molecular Ecology, Vol. 16.
Fricke, R., Rechlin, O., Winkler, H. M., Bast, H.-D. & E. Hahlbeck. 1996. Rote Liste und
Artenliste der Rundmäuler und Meeresfische des deutschen Meeres- und Küstenbereichs
der Ostsee. In: MERCK, T. & H. V. NORDHEIM (pub.): Rote Listen und Artenlisten der
Tiere und Pflanzen des Deutschen Meeres- und Küstenbereichs der Ostsee. Schr.-R. f.
Landschaftspfl. u. Natursch.; H. 48.
Garthe, S., Ullrich, N., Weichler, T., Dierschke, V., Kubetzki, U., Kotzerka, J., Krüger, T.,
Sonntag, N. and Helbig, A. J. 2003. See- und Wasservögel der deutschen Ostsee.
Verbreitung, Gefährdung und Schutz.
Garnaga G., Wyse, E., Azemand, S., Stanekvicius, A. and de Mora, S. 2006. Arsenic in
sediments from the southeastern Baltic Sea.
POL
858
Giprospetsgaz and PeterGaz. 2008. Northern European Gas Pipeline (offshore sections).
Giprospetsgaz document no. 6545.152.010.21.14.07.25.01(1) and PeterGaz document no.
6545-01-CD-EP-2501(1)-C1/22/.
Giprospetsgaz and PeterGaz. Northern European Gas Pipeline Baltic Sea – Volume 10 Survey
Baltic Sea & Gulf of Finland – Book 2 Part 1 Survey Operations. Giprospetsgaz document
no. 6545.152.010.21.14.01.10.02 and PeterGaz document no. 6545-03-P-EGphS-1002-C1.
Geisel, T. & U. Meßner. 1989. Flora und Fauna des Bodens im Greifswalder Bodden. Meer und
Museum 5.
Gewässergütebericht Mecklenburg-Vorpommern 2000/2001/2002, 1996/97.2002. Ergebnisse
der Güteüberwachung der Fließ-, Stand- und Küstengewässer und des Grundwassers in
Mecklenburg-Vorpommern. Landesamt für Umwelt, Naturschutz und Geologie
Mecklenburg-Vorpommern.
GHF Ventotec. 2007. Pressemitteilung Genehmigung für Offshore-Wind park Ventotec Ost
erteilt. May 25, 2007.
Golubkov, S.M. et al. 2003. Functional response of midsummer planktonic and benthic
communities in the Neva Estuary (Eastern Gulf of Finland) to anthropogenic stress.
Oceanologia 45(1).
Gosselck, F., Bönsch, R. & V. Kell. 1999. Umweltauswirkungen der Kühlwasserführung der
geplanten GuD-Kraftwerke am Standort Lubmin auf die angrenzenden Gewässer.
Fachgutachten: Makrobenthos (submerse Wasserpflanzen und wirbellose Tiere), Fische.
Unveröffentlichtes Gutachten im Auftrag von Froelich & Sporbeck, Bochum.
Government of Leningrad Region. Decision on Bringing in Correspondence the Existing Econet
of the Leningrad Region with New Nature Protection Legislation of the Russian Federation,
No. 494 of 26.12.1996 (with amendments of 07.02. 2000).
Government of Leningrad Region. Decision on Beryozovye Islands State Regional Complex
Sanctuary. No. 158 of August 16, 2004.
Greenpeace. 2006. The Baltic Sea: A road to recovery.
http://www.greenpeace.org/raw/content/denmark/press/rapporter-og-dokumenter/balticrecovery.pdf (accessed January 20, 2009).
POL
859
Günther, B. 1994. Die Funktion des Makrozoobenthos bei Stoffumsatz- und
Stoffaustauschprozessen zwischen Sediment und Wasser. GOAP Zwischenbericht
1993/94. Teilprojekt 5.
Håkansson, B. and Alenius, P. 2002. Hydrography and oxygen in the deep basins.
http://www.helcom.fi/environment2/ifs/archive/ifs2002/en_GB/oxygen/ (accessed October
21, 2007).
Halkka, A., Helle, E., Helander, B., Jussi, I., Karlsson, O., Soikkeli, M., Stenman, M. & Verevkin,
M. 2005. Numbers of grey seals counted in the Baltic Sea, 2000–2004. International
conference on Baltic seals. February 15-18.
Hammond, P. S., Benke, H., Berggren, P., Borchers, D. L., Buckland, S. T., Collet, A., HeideJørgensen, M-P., Heimlich-Boran, S., Hiby, A. R., Leopold, M. F., and Øien, N. 1995.
Distribution and abundance of the harbour porpoise and other small cetaceans in the North
Sea and adjacent waters.
Harder, K. & G. Schulze. 1989. Meeressäugetiere im Greifswalder Bodden. Meer und Museum.
Harder, K. 1996. Zur Situation der Robbenbestände. In: Lozan, J. L.; Lampe, R.; Matthaus, W.;
Rachor, E.; Rumohr, H. & H. V. Westernhagen. Warnsignale aus der Ostsee. Parey
Buchverlag Berlin.
Härkönen, T. 2006. Populations inventeringar av knubbsäl i Kalmarsund. Miljögiftgruppen.
Naturhistoriska Riksmuseet i Stockholm.
Härkönen, T., Stenman, O., Jüssi, M., Jüssi, I. and Sagitov, R. 1998. Population size and
distribution of the Baltic ringed seal (Phoca hispida botnica). NAMMCO Scientific
Publications.
Havbundsundersøgelser – Råstoffer og fredningsinteresser (Bornholm – oversigt).
Fredningsstyrelsen (DK). 1986. ISBN 87-503-6180-5.
Heinicke, Th. 2004. Auswertung periodischer Wasservogelzählung am Greifswalder Bodden Teilbereich SE-Rügen. Zeitraum 2002-2004. Im Auftrag der UmweltPlan GmbH Stralsund.
Helle, E., Nyman, M & Stenman, O. 2005. Reproductive capacity of grey and ringed seal
females in Finland. International conference on Baltic seals. February, 15-18. Helsinki,
Finland.
POL
860
Helsinki Commission. 1995. Final Report of the ad hoc Working Group on Dumped Chemical
Munition.http://www.helcom.fi/stc/files/Publications/OtherPublications/CHEMUFinalReport1
995.pdf (accessed August 8, 2008).
Helsinki Commission. Baltic Marine Environment Protection Commission. 2002. Environment of
the Baltic Sea Area 1994-1998. Helsinki. Baltic Sea Environment Proceedings No. 82 B.
Helsinki Commission. 2002. Response Manual, Vol. 2 Chapter 6 - Amendment No. 27/02/03.
Helsinki Commission. 2003. The Baltic Marine Environment 1999-2002. Baltic Sea Environment
Proceedings No. 87.
Helsinki Commission. 2005. Nutrient Pollution to the Baltic Sea in 2000. Baltic Sea Environment.
Helsinki. Proceedings No. 100.
Helsinki Commission. 2005. Airborne nitrogen loads to the Baltic Sea. Baltic Marine
Environment Protection Commission.
Helsinki Commission. 2006. HELCOM lists of threatened and/or declining species and
biotopes/habitats in the Baltic Sea area communities on the stony littoral of the Neva
Estuary (Baltic Sea) under macroalgal blooms and bioinvasions. Transit. Waters Bull.
Helsinki Commission. 2006. Press release from August 3, 2006 on ship traffic statistics.
http://www.helcom.fi/press_office/news_helcom/en_GB/Ship_traffic_stat/ (accessed June
3, 2007).
Helsinki Commission. 2007. HELCOM Red List of threatened and declining species of lampreys
and fish of the Baltic Sea. Baltic Sea Environmental Proceedings No. 109.
Helsinki Commission. 2007. Climate Change in the Baltic Sea Area - HELCOM Thematic
Assessment in 2007. Baltic Sea Environment Proceedings No. 11.
http://www.helcom.fi/stc/files/Publications/Proceedings/bsep111.pdf (accessed June 7,
2008).
Helsinki Commission. 2007. HELCOM list of threatened and/or declining species and
biotopes/habitats in the Baltic Sea area. Baltic Sea Environmental Proceedings. No. 113.
Helsinki Commission. 2005. Overview of Ships Traffic in the Baltic Sea.
http://www.helcom.fi/stc/files/shipping/Overview%20of%20ships%20traffic.pdf (accessed
October 12, 2008).
POL
861
Helsinki Commission. Alien species. http://www.helcom.fi/shipping/ballast/en_GB/ballast/
(accessed July 29, 2008).
Helsinki Commission. Baltic Ringed Seal.
(http://www.helcom.fi/environment2/biodiv/seals/en_GB/ringed/ (accessed August 14,
2008).
Helsinki Commission. Baltic Sea Protected Areas (BSPA). Accessible at http://bspa.helcom.fi
(assessed September 12, 2008).
Helsinki Commission. Common Seal.
http://www.helcom.fi/environment2/biodiv/seals/en_GB/common/ (accessed July 7, 2008).
Helsinki Commission. Emissions from Ships.
http://www.helcom.fi/shipping/emissions/en_GB/emisions/ (accessed September 30, 2008).
Helsinki Commission. Harbour porpoise
http://www.helcom.fi/environment2/biodiv/en_GB/porpoises/ (accessed January 6, 2009).
Helsinki Commission. Seals. http://www.helcom.fi/environment2/biodiv/seals/en_GB/seals/
(accessed August 5, 2008).
Helsinki Tourist and Convention Bureau.
http://www.hel2.fi/Tourism/matko_tiedotteet/en/summer05_ENG.pdf (accessed October 12.
2008).
Hopkins, C.C.E. 2003. The dangers of bottom trawling in the Baltic Sea. Coalition Clean Baltic.
Iver, C. Weilbach & Co. A/S. 2007. The Danish Fishery Yearbook 2007.
International Council for the Exploration of the Sea (ICES). 2007. ICES Oceanographic Data
Center. Salinity and temperature data. http://www.ices.dk/ocean/ (accessed October 21,
2007).
International Council for the Exploration of the Sea (ICES). 2007. Report of the ICES Advisory
Committee on Fishery Management, Advisory Committee on the Marine Environment and
Advisory Committee on Ecosystems. ICES Advice. Book 8.
International Council for the Exploration of the Sea (ICES). 2007. Report of the ICES/BSRP
Workshop on Recruitment Processes of Baltic Sea herring.
POL
862
International Council for the Exploration of the Sea (ICES). 2007. Report of the Baltic Fisheries
Assessment Working Group (WGBFAS), 17 – 26 April 2007.
International Council for the Exploration of the Sea (ICES). 2007. Report of the workshop on
age reading of Flounder.
Institute für angewandte Ökologie (IfAÖ). 2005. Fachgutachten Fische zum OffshoreWindparkprojekt Ventotec Ost 2. Abschlussbericht der Basisaufnahme.
Betrachtungszeitraum November 2002 bis Juni 2004.
Institute für angewandte Ökologie (IfAÖ). 2007. Anpassung der Seewasserstraße Nördlicher
Peenestrom an die veränderten Anforderungen aus Hafen- und Werftbetrieb der Stadt
Wolgast. Fachgutachten Makrophyten.
Institut für angewandte Ökologie (IfAÖ). 2007. Nord Stream: Seabird numbers Germany
2006/2007.
Institut für angewandte Ökologie (IfAÖ). Februar 2005. Fachgutachten Fische zum OffshoreWindparkprojekt „Ventotec Ost 2“. Abschlussbericht der Basisaufnahme,
Betrachtungszeitraum: November 2002 bis Juni 2004, Forschungsgesellschaft mbH Neu
Broderstorf.
Institut für angewandte Ökolgie (IfAÖ). 2004. Beschreibung und Bewertung der benthischen
Biotopstrukturen und Lebensgemeinschaften (Makrozoobenthos) im Bereich des Landtiefs
zum Projekt „7,50 m-Ausbau der Ostansteuerung Stralsund“. Fachgutachten des Instituts
für Angewandte Ökologie GmbH im Auftrag des Wasser- und Schifffahrtsamtes Stralsund:
47 S.
Institut für angewandte Ökologie (IfAÖ). July 2008. Nord Stream gas pipeline from the border of
the German Exclusive Economic Zone (EEZ) to the landfall point.
Jacobsen, F. 1991. The Bornholm Basin – Estuarine Dynamics. Eds: Technical University of
Denmark.
Jönsson, N., Busch, A., Lorenz, T. & Korth, B. 1997. Struktur und Funktion von
Boddenlebensgemeinschaften im Ergebnis von Austausch- und Vermischungsprozessen.
GOAP Abschlussbericht.
Kieckbusch, J. J. and Knief, W. 2007. Brutbestandsentwicklung des Kormorans (Phalacrocorax
carbo sinensis) in Deutschland und Europa. Tagungsband der Fachtagung Kormorane.
2006.
POL
863
Kinze, C. C., Jensen, T. and Skov, R. 2003. Fokus på hvaler i Danmark 2000-2002. Denmark
Fisheries and Maritime Museum. Biological Papers 2.
Kononen, K. 2001. Eutrophication, harmful algal blooms and species diversity in phytoplankton
communities. Examples from the Baltic Sea. Ambio 30 (4).
Kornilovs, G. Sidrevics, L. and Dippner, J.W. 2001. Fish and zooplankton interaction in the
Central Baltic Sea. ICES J. Mar. Sci.(58).
Koschinski, S. 2002. Current knowledge on harbour porpoises (Phocoena phocoena) in the
baltic sea. Ophelia. 55( 3).
Köster, F. W. et al. 2005. Baltic cod recruitment – the impact of climate variability on key
processes. ICES Journal of Marine Science 62 (7).
Köster, F.W., Möllmann, C., Neuenfeldt, S., Vinther, M., St. John, M.A., Tomkiewicz, J., Voss,
R., Hinrichsen, H.H., Kraus, G. and Schnack, D. 2003. Fish stock development in the
Central Baltic Sea (1976-2000) in relation to variability in the physical environment. ICES
Marine Science Symposia 219.
Kraus, G. et al. 2004. Global warming and fish stocks: Winter spawning of Baltic sprat (Sprattus
sprattus) as a possible future scenario. ICES symposium Bergen. May 11-14, 2004.
Kube, J. and Skov, H. 1996. Habitat selection, feeding characteristics, and food consumption of
long-tailed ducks, Clangula hyemalis, in the southern Baltic Sea. Meereswissenschaftliche
Berichte – Marine Science Reports 18.
Laine, A. O. and Norkko, A. 2005. Trends in soft sediment macrozoobenthic communities in the
open sea areas of the Baltic Sea 1965 to 2005.
Landesamt für Umwelt, Naturschutz and Geologie (LUNG). 2001. Gewässergütebericht M-V
1998/1999. Landesamt für Umwelt, Naturschutz and Geologie Mecklenburg-Vorpommern.
Güstrow.
Landesamt für Umwelt, Naturschutz und Geologie (LUNG) and DMM. Unpublished monitoring
data.
Lappalainen, A., Shurukhin, A., Alekseev, G. and Rinne, J. 2000. Coastal-fish communities
along the Northern coats of the Gulf of Finland, Baltic Sea: Responses to salinity and
eutrophication. International Reviews in Hydrobiology 85.
POL
864
Larsson, K. & Skov, H. 2001. Utbredning av övervintrande alfågel och tobisgrissla på Norra
Midsjöbanken mellan 1987 och 2001.
Laun M-V. 2005. Landesraumentwicklungsprogramm Mecklenburg-Vorpommern. Ministerium f.
Arbeit, Bau und Landesentwicklung Mecklenburg-Vorpommern. Schwerin.
Leipe, T., Eidam, J., Lampe, R., Meyer, H., Neumann, Th., Osadczuk, A., Janke, W., Puff, Th.,
Blanz, Th., Gingele, F. X., Dannenberger, D., Witt, G. 1998. Das Oderhaff. Beiträge zur
Rekonstruktion der holozänen geologischen Entwicklung und anthropogenen
Beeinflussung des Oder-Ästuars. Meereswissenschaftliche Berichte 28. RostockWarnemünde.
Leipe, T and Gingele, F.X. 2003. The kaolinite/clay mineral ration in surface sediments of the
southern Baltic Sea as an indicator for long distance transport of fine-grained material.
Baltica 16.
Leipe, T. 2008. Zur Nahrungsökologie der Eisente (Clangula hyemalis) im Greifswalder Bodden
(unter Berücksichtigung einiger anderer nordischer Tauchentenarten). Beitr. Vogelkd. Vol.
31.
Leppäkoski, E. 1980. Man's impact on the Baltic ecosystem. Ambio. 9(3-4).
Marine Environment Monitoring Group. 2004. UK National Marine Monitoring Programme –
Second Report (1999-2001).
Meier et al. 2006. Ventilation of the Baltic Sea deep water: A brief review of present knowledge
from observations and models. Oceanologia 48.
Meier, M., Döscher, R. Halkka, Al. 2004. Simulated Distributions of Baltic Sea-ice in Warming
Climate and Consequences for the Winter Habitat of the Baltic Ringed Seal. Ambio 33.
Metsähallitus. Web services of Finnish Forest Authority. https://www.metsa.fi (accessed August,
2008).
Miettinen, M., Halkka, A., Högmander, J., Keränen, S., Mäkinen, A,, Nordström, M., Nummelin,
J. & Soikkeli, M. 2006. The ringed seal in the Archipelago Sea SW Finland. Population size
and survey techniques Symposium on Biology and Management of Seals in the Baltic area.
Kala- ja riistaraportteja 346.
Ministerium f. Arbeit, Bau und Landesentwicklung Mecklenburg-Vorpommern. 2005.
"Landesraumentwicklungsprogramm Mecklenburg-Vorpommern", Schwerin.
POL
865
Ministry of Trade and Industry Finland. 2006. Finland's Tourism Strategy 2020 and Policy for
Years 2007–2013.
MMT (Marin Mätteknik AB) and DOF Subsea Group. Conceptual construction design – NorthEuropean Gas Pipeline. Volume 24. Environmental Protection. Book 3. Part 1 – Swedish
Section.
Møller, J. S. and Hansen, I. S. 1994. Hydrographic processes and changes in the Baltic Sea,
Dana, Vol. 10.
Naturvårdsverket (Swedish Environmental Protection Agency). National management plan for
the grey seal stock in the Baltic Sea.
Naturvårdsverket (Swedish Environmental Protection Agency). 2006. Nationalparkplan för
Sverige - udkast og remissvar.
Naturvardsverket (Swedish Environmental Protection Agency). Environmental Quality Criteria –
Coasts and Seas REPORT 5052. 2000.
http://www.naturvardsverket.se (accessed November 11, 2008).
Nielsen, R., Kristiansen, A., Mathiesen, L. and Mathiesen, H. 1995. Distributional index of the
benthic macroalgae of the Baltic area. Acta Botanica Fennica Ch. 155.
National Environmental Research Institute. 2008. NERI Technical Report. Baltic Sea. Analysis
of arsenic compounds in sediment samples and sediment pore water samples from the
Baltic Sea.
National Environmental Research Institute. 2008. NERI Technical Report. Finnish Institute for
Verification of the Chemical Weapons Convention (VERIFIN). Nord Stream Offshore
Pipelines through the Baltic Sea. Chemical analysis of Sea-dumped Chemical Warfare
Agents in Sediment and Pore Water Samples.
Nissling, A. and Westin, L. 1997. Marine Ecology Progress Series.
Nissling, A., Westin, L. and Hjerne, O. 2002. Reproductive success in relation to salinity for here
flatfish species, dab, plaice and flounder in the brackish water Baltic Sea. ICES. Journal of
Marine Science 59. .
Nord Stream AG & Ramboll. 2007. Memo 4.3d - Water quality.
POL
866
Nord Stream AG & Ramboll. 2007. Memo 4.3g - Protected Areas.
Nord Stream AG. 2007. Detail Design Steady State Analyses.
Nord Stream AG and Institut für Angewandte Ökologie GmbH. 2007. Nord Stream Gas Pipeline
from the border of the German border of the Exclusive Economic Zone (EEZ) to the landfall
point, Germany.
Nord Stream AG & Ramboll. 2008. Memo 4.3n - Ship traffic.
Nord Stream AG. 2008. German National EIA.
Nord Stream AG. 2008. Munitions Expert Identification Review. G-EN-SUR-RPT-108UXOC1400-C.
Nord Stream AG. 2009. Finnish National EIA.
Nord Stream AG. 2009. Russian National EIA.
Nord Stream AG. 2008. Munitions Expert Identification Review. Nord Stream Report No. G-ENSUR-RPT-108-UXOC1400-C.
Norkko, A. and Ari, L. 2005. Trends in soft sediment macrozoobenthic communities in the open
sea areas of the Baltic Sea. 1965 to 2005. HELCOM Indicator Fact Sheet 2005.
http://www.helcom.fi/environment2/ifs/en_GB/cover/ (accessed July 23, 2008).
Noskov, G.A. (Ed.) 2002. Red Data Book of Nature of the Leningrad Region. Vol. 3. – Animals
Olsonen, R. 2006. FIMR monitoring of the Baltic Sea environment. Report Series of the Finnish
Institute of Marine Research No. 59. FIMR, Helsinki.
OSPAR Commission. 1997. Agreed ecotoxicological assessment criteria for trace metals, PCBs,
PAHs, TBT and some organochlorine pesticides. Summary Record OSPAR 97/15/1. Annex
6.
OSPAR Commission. 2005. Synergies in Assessment and Monitoring between OSPAR and the
European Union. OSPAR Commission.
POL
867
Pchelintsev, V.G. 2007. Distribution and abundance of some raptor species in the Leningrad
region. In: Status of raptor populations in eastern Fennoscandia. Proceedings of the
Workshop November 8-10, 2005.
Pedersen, F. B. and Møller, J. S. 1981. Diversion of the River Neva – How it will influence the
Baltic Sea, the Belts and Kattegat , Nordic Hydrology, Vol. 12.
Perttilä, M. 2000. Characteristics of the Baltic Sea. Pulses introduce new water periodically.
FIMR.
PeterGaz. 2005. The North European Gas Pipeline OFFSHORE Sections (the Baltic Sea).
ENVIRONMENTAL SURVEY. Part 1. STAGE I. Book 5. Final Report.
PeterGaz. 2006. Nord Stream Offshore Gas Pipeline Project (Russian Sector) Volume 8. Book
1. Offshore Section. Part 1. Environmental Impact Assessment, PeterGaz, Doc. No. 36/0701- ТEO-OOS-0801(1)-S3 NORD STREAM AG, Doc. No. G-PE-LFR-EIA-101-0801010003.
PeterGaz. 2006. Detail Geophysical Survey 2006. Survey Report. Acoustic contacts list.
Pitkänen, H. and Tamminen, T. 1995. Nitrogen and phosphorus as production limiting factors in
the estuarine waters of the eastern Gulf of Finland. Mar. Ecol. Prog. Ser.129.
Planco. 2004. Standortkonzept für Sportboothäfen an der Ostseeküste M-V. Herausgeber:
Ministerium für Arbeit, Bau und Landesentwicklung Mecklenburg-Vorpommern. Schwerin
Pohl, C., and Hennings, U. 2007. Trace metal concentrations and trends in Baltic surface and
deep waters, 1993-2006. HELCOM Indicator Fact Sheets 2006.
http://www.helcom.fi/environment2/ifs/en_GB/cover/ (accessed November 11, 2008).
Putkonen, T. A. 1942. Kevätmuutosta Viipurinlahdella. Ornis Fennica XIX (2).
Raateoja, M. et al. 2005. Recent Changes in Trophic State of the Baltic Sea along SW Coast of
Finland. AMBIO 34(3).
Rambøll. 2008. The use of sea area northeast of Ertholmene by breeding guillemot Uria aalge
and razorbill Alca torda. Baseline investigation. Baltic gas pipeline.
RAMSAR. Information Sheet on Ramsar Wetlands.
http://www.wetlands.org/reports/ris/3RU027en.pdf (accessed September 16, 2008).
POL
868
RAMSAR. Information Sheet on Ramsar Wetlands.
http://www.wetlands.org/reports/ris/3FI022_RISen05.pdf (accessed September 16, 2008).
RAMSAR. Information Sheet on Ramsar Wetlands.
http://www.wetlands.org/reports/ris/3FI002_RISen05.pdf (accessed September 23, 2008).
RAMSAR. Information Sheet on Ramsar Wetlands.
http://www.wetlands.org/reports/ris/3SE008en.pdf (accessed September 22, 2008).
RAMSAR. Information Sheet on Ramsar Wetlands.
http://www.wetlands.org/reports/ris/3DK026en.pdf (accessed September 22, 2008).
Råstofproduktion i Danmark. Havområdet 2005. Skov & Naturstyrelsen, Miljøministeriet, 2006.
Rassi, P., Alanen A., Kanerva, T., Mannerkoski, I. 2001. (toim.) Suomen lajien uhanalaisuus
2000. Ympäristöministeriö & Suomen ympäristökeskus.
Rechlin, O. & O. Bagge. 1996. Entwicklung der Nutzfischbestände. In: Lozan, J. L., Lampe, R.,
Matthäus, W., Rachor, R., Rumohr, H. & Von Westernhagen, H. Warnsignale aus der
Ostsee.
Reinicke, R. 1989. Der Greifswalder Bodden - Geographisch-geologischer Überblick,
Morphogenese und Küstendynamik. Meer und Museum 5.
Richardson W.J., Greene, jr. C.R., Malme, C.I. & Thomson, D.H. 1995. Marine Mammals and
Noise.
Skora, K. and Kuklik. A plan for the conservation of the harbour porpoise.
http://hel.univ.gda.pl/animals/oplanie.htm (accessed July 20, 2008).
Swedish Museum of Natural History. Marine Top Predators, seals and white-tailed eagles. Last
updated 2008-09-08.
http://www.nrm.se/theswedishmuseumofnaturalhistory/researchandcollections/contaminant
research/marinetoppredators.939_en.html (accessed December 3, 2008).
Saavedra-Perez, M. 1990. Bonitierung des Makrozoobenthos im Greifswalder Bodden.
Diplomarbeit Univ. Rostock.
Sanderson, H. and Fauser, P. 2008. Historical and qualitative analysis of the state and impact of
dumped chemical warfare agents in the Bornholm basin from 1947 - 2008.
POL
869
Sanderson, H. and Fauser, P. 2008. Summary of NERI generated chemical warfare agent
(CWA) analytical data in a risk context towards the fish community from construction of the
planned Nord Stream offshore pipelines through risk area 3 (S-route) in the Baltic Sea.
National Environmental Research Institute (NERI).
Schiewer, U. 2002. Recent changes in northern German lagoons with special reference to
eutrophication. In: Schernewski, G. & U. Schiewer (eds.), Baltic coastal ecosystems,
structure, function and coastal zone management.
Schirmeister, B. 2001. Ungewöhnliche Ansammlungen der Zwergmöwe Larus minutus in der
Pommerschen Bucht vor Usedom im Spätsommer 2000. Orn. Rundbrief Meckl –Vorp. 43.
Schwartz, J., Harder, K., Nordheim, H. Von & Diinter, W. 2003. Wiederansiedlung der
Ostseekegelrobbe (Halichoerus grypus balticus) an der deutschen Ostseeküste.
Angewandte Landschaftsökologie.
Seinä, Ari. 2008. Ice season 2006/2007. In: Olsonen, Riitta. Ed. Meri - Report Series of the
Finnish Institute of Marine Research No. 62.
Sveriges Geologiska Undersökning (SGU). 2007. Data from field survey.
Skov, H., Durinck, J., Leopold, M.F. & Tasker, M.L. 2007. A quantitative method for evaluating
the importance of marine areas for conservation of birds. Biol. Conserv.
doi:10.1016/j.biocon.2006.12.016.
Skov, H. et al. 2000. Inventory of coastal and marine important bird areas in the Baltic Sea.
BirdLife International.
Sonntag, N., Mendel, B., and Garthe, S. 2007. Erfassung von Meeressäugetieren und
Seevögeln in der deutschen AWZ von Nord- und Ostsee (EMSON). Teilvorhaben
Seevögel. Abschlussbericht für das F+E Vorhaben BfN 80285260. Uni. Kiel. FTZ Büsum.
Søværnet. Bornholm Marine Distrikt. Military practice areas around Bornholm.
http://forsvaret.dk/BHM/Skydeadvarsler/Skyde+områder/ (accessed August 2008).
Spalding, M.D, Fox H.E, Allen G.R, Davidson N, Ferdaña Z.A, Finlayson M, Halpern B.S, Jorge
M.A, Lombana A, Lourie S.A, Martin K.D, Mcmanus E, Molnar J, Recchia C.A, and
Robertson, J. 2007. Marine Ecoregions of the World. A Bioregionalization of Coastal and
Shelf Areas Bioscience 57(7).
Statistics Denmark. Nights spent at hotels and similar establishments. www.dst.dk (accessed
June 18, 2008).
POL
870
Statistics Finland. Finland 1917 – 2007.
http://www.tilastokeskus.fi/til/kmok/index.html (accessed May 2008).
Statistics Sweden. 2008. Accommodation statistics 2007. http://www.scb.se (accessed June 18,
2008).
Stjernberg, T., Koivusaari, J., Högmander, J., Ollila, T. & Ekblom, H. 2005. Suomen merikotkat
2003-2004 – kanta vahvistuu edelleen. Linnut vuosikirja 2004.
Stjernberg, T., Koivusaari, J., Högmander, J., Ollila, T. & Ekblom, H. 2007. Population trends
and breeding success of the white-tailed eagle Haliaeëtus albicilla in Finland 1970-2005. In:
Status of raptor populations in eastern Fennoscandia. Proceedings of the Workshop.
November 8-10, 2005.
Strunk, P. 2007. Managementerfahrungen in der Kormorankolonie Niederhof. BfN-Skripten 204.
Suchau, A. 1994. Benthos. In: Greifswalder Bodden und Oderästuar - Austauschprozesse
(GOAP). Zwischenbericht 1993/94. Teilprojekt 7.
Sweboat - Swedish Marine Industries Federation. 2007. Boating in brief - in Sweden.
Swedish Armed Forces. 2006. The facts. Information Handbook.
Swedish Environmental Research Institute (IVL). 2008. Data inventory of flora and fauna on
Hoburgs Bank and Norra Midsjobanken. Complementary IVL background report.
Swedish Agency for Economic and Regional Growth. 2008. NUTEK. Tourism and the travel and
tourist industry in Sweden.
Thiel, R. & H. Winkler. 2007. Erfassung von FFH-Anhang II-Fischarten in der deutschen AWZ
von Nord- und Ostsee. Schlußbericht über das F+E-Vorhaben für das BfN. Stralsund und
Rostock.
Umweltministerium Mecklenburg Vorpommern. 2004. Gewässergütebericht des Landes M-V
2000/2001/2002.
UWA M-V Landesverband für Unterwasserarchäologie Mecklenburg-Vorpommern e.V. 2008.
Die schwedische Schiffssperre von 1715. http://www.uwa-mv.de/projekte/schiffsperre.html
(accessed July 3, 2008).
POL
871
UmweltPlan & EMAU Greifswald. 2001. Möglichkeiten zur nachhaltigen Ertwicklung der
vorpommerschen Ostseeküste im Bereich des EU-Vogelschutzgebietes "Greifswalder
Bodden" unter besonderer Berücksichtigung touristischer Nutzungen. Stralsund and
Greifswald.
Vallius, H. and Leivuori, M. 2003. Classification of heavy metal contaminated sediments of the
Gulf of Finland. Baltica 16.
http://www.geo.lt/baltica (accessed July 11, 2008).
Verfuss, U. K., Honneff, C.G, Meding, A., Dahnem, M R. and Benke, H. 2007. Geographical and
seasonal variation of harbour porpoise (Phocoena phocoena) presence in the German
Baltic Sea revealed by passive acoustic monitoring. Journal of the Marine Biological
Association of the United Kingdom 87(1).
Vietinghoff, U., Hubert, M.-L. & H. Westphal. 1995. Zustandsanalyse und
Langzeitveränderungen des Ökosystems Greifswalder Bodden. Abschlußbericht an das
Umweltbundesamt UBA-FB 95-003.
Visit Denmark. 2006. Turismen i Danmark 2000-2004.
Vladykov, V.D. Petromyzonidae. 1994. In P.J.P. Whitehead, M.-L. Bauchot, J.-C. Hureau, J.
Nielsen, and E. Tortonese. Eds. Unesco. Fishes of the north-eastern Atlantic and
Mediterranean 1.
Voipio, A. 1981. The Baltic Sea. Elsevier Oceanography Series 30.
Whitehead, P.J.P. 1985. FAO species catalogue 7. Clupeoid fishes of the world (suborder
Clupeioidei). An annotated and illustrated catalogue of the herrings, sardines, pilchards,
sprats, shads, anchovies and wolf-herrings. Part 1 - Chirocentridae, Clupeidae and
Pristigasteridae. FAO Fish. Synop. 125(7/1).
Wieland, K., Jarre-Teichmann, A., Horbowa, K. 2000. Changes in the timing of spawning of
Baltic cod: Possible causes and implications for recruitment. ICES. Journal of Marine
Science 57.
World Wildlife Fund. Baltic Ecoregion Conservation Plan – Biodiversity Conservation and
Ecosystem-Based Management in the Baltic Sea.
http://www.wwf.fi/wwf/www/uploads/pdf/baltic_conservation_plan.pdf (accessed December
14, 2008).
POL
872
World Wildlife Fund (WWF) Sweden. Hoburgs Bank: Biodiversity characteristics and threats.
Submitted to HELCOM/SEPA workshop on Baltic Sea Protected Areas (BSPAs). May 1920, 2001.
Yrkesfiskeren. 2006. Resultat av ålmärkning i Östersjön (In Swedish only). Ch. 23/24.
Zettler, M.L. and Gosselck, F. 2006. Benthic assessment of marine areas of particular ecological
importance within the German Baltic Sea EEZ. In: von Nordheim, H., Boedeker, D., Krause,
J.C. Eds. Progress in marine conservation in Europe.
Zettler, M. L., Schiedek, D., Bobertz, B. 2007. Benthic biodiversity indices versus salinity
gradient in the southern Baltic Sea. Marine Pollution Bulletin 55.
POL