Sztuka obserwacji natury

Wprowadzenie
„Kurs rysunku i malarstwa” pozwoli Ci zapoznać się z podstawowymi zagadnieniami dotyczącymi rysunku i malarstwa, ale przede wszystkim uczestnicząc w nim,
przekonasz się na własnym przykładzie, że każdy, kto tego chce, może nauczyć się
rysować i malować. Dowiesz się, jakie różnorodne techniki służą do wykonywania
rysunków oraz jakie bogactwo narzędzi i środków ma w sobie malarstwo.
W poznawaniu tajników rysunku i malarstwa pomogą nam dawni i współcześni
mistrzowie. Analiza stworzonych przez nich dzieł, którą będziemy wspólnie przeprowadzać, przybliży Ci zasady, jakim podlega sztuka rysowania i malowania.
Równocześnie odkryjesz, że doskonalenie warsztatu daje coraz większe możliwości
wyrazu oraz pewnego rodzaju łatwość w dochodzeniu do tego, co chcemy uzyskać,
tworząc własne prace. Wędrówki wirtualne i realne po muzeach, do których będę
Cię zachęcał, nie tylko wyrobią w Tobie większą wrażliwość na sztukę, ale również
nauczą obserwacji, tak potrzebnej w osobistej drodze twórczości.
Rysunek to wspaniała przygoda, ale i narzędzie, dzięki któremu można wiele uzyskać – utrwalić na kartce coś, co nas zachwyciło, zapisać chwilowe wrażenie w szkicowniku. Sam osobiście bardzo lubię rysować i traktuję rysunek z jednej strony
jako niezawodną pomoc przy tworzeniu różnych projektów, a z drugiej strony jako
bardzo relaksujące zajęcie. Kiedy miałem sześć lub siedem lat narysowałem swój
pierwszy większy portret, który przedstawiał... diabła. Uwielbiałem rysować konie oraz całe rzędy samochodzików, ale myślę że i Ty masz podobne wspomnienia z dzieciństwa. W liceum plastycznym nadal bardzo lubiłem rysować twarze,
a uchwycenie podobieństwa portretowanej osoby nie sprawiało mi większej trudności. Muszę przyznać, że był to czas, kiedy najwięcej rysowałem, i to na pewno
zaowocowało późniejszą decyzją o zdawaniu na akademię sztuk pięknych. Podczas
studiów rozwijałem umiejętności rysunku, ale również poznawałem takie dziedziny sztuki, jak malarstwo, witraż czy rzeźba.
Naturalnie wiele zawdzięczam moim nauczycielom i profesorom, którzy zarazili mnie swoją pasją. Mam nadzieję przekazać ją także Tobie. Być może rysunek
stanie się dla Ciebie czymś nieodłącznym, dzięki czemu będziesz mógł sprawiać
radość nie tylko sobie, ale i innym. Mam tu na myśli np. portret bliskiej osoby czy
pejzaż wykonany z natury. Pragnę również, żeby rysowanie stało się dla Ciebie
sposobem na relaksujące i twórcze spędzanie czasu, sposobem na wyrażanie siebie
i swoich przeżyć. Podobnie jest z malarstwem, które może pomóc Ci wydobyć to, co
w Tobie najlepsze i najwrażliwsze, znaleźć formy wyrazu nieosiągalne w rysunku.
Dlatego będę proponował Ci do wykonania różne zadania praktyczne, które – mam
nadzieję – pomogą Ci stopniowo odkrywać swoje możliwości i zrealizować to, co
sobie sam wymyślisz.
Siedem pierwszych zeszytów kursu poświęcimy rysunkowi. Będą one stanowić wyjście do kolejnych siedmiu, które poświęcimy malarstwu W trakcie nauki zauważysz, że rysunek i malarstwo są bardzo od siebie zależne i jedno bez drugiego praktycznie nie istnieje. Zrozumiesz, dlaczego rysunek jest podstawą innych dziedzin
sztuki, takich jak np. rzeźba, witraż czy właśnie malarstwo.
Życzę przyjemnej nauki na kursie.
Autor
2
2
KURS RYSUNKU I MALARSTWA
W jaki sposób są opracowane materiały kursu?
„Kurs rysunku i malarstwa” został podzielony na 14 zeszytów. Będziesz je umieszczać kolejno w segregatorze, który wysyłamy z naszymi pierwszymi materiałami.
Uzupełnienie kursu stanowią materiały wideo z prezentacjami dzieł sztuki,
dostępne na platformie internetowej ESKK online. Uzyskasz do nich dostęp wraz
z 4, 9 i 14 zeszytem kursu.
Każdy zeszyt ma specjalną, ułatwiającą naukę strukturę dydaktyczną. Składają się na nią:
zz
ćwiczenia, dzięki którym będziesz zdobywać nowe umiejętności;
zz
liczne zdjęcia i rysunki ilustrujące wykład, w tym reprodukcje dzieł wielkich
artystów;
zz
podsumowanie, które pomaga utrwalić najważniejsze wiadomości;
zz
praca domowa pozwalająca sprawdzić postępy w nauce;
zz
z najdujący się na ostatniej stronie spis narzędzi rysunkowych lub malarskich
potrzebnych w danym zeszycie;
zz
rozwiązania graficzne wspomagające przyswajanie wiedzy – m.in. symbole
stosowane na marginesach, wyróżnianie ważnych terminów pogrubionym drukiem, odpowiadający przekazywanym treściom przejrzysty układ każdej strony;
zz
ezpośredni styl wykładu. Postanowiliśmy zwracać się do naszych Studentów,
b
przyjmując formę „Ty”, a nie „Pan/Pani”. Liczymy w tej kwestii na wyrozumiałość zarówno młodych, jak i starszych uczestników kursu. Uważamy, że teksty
pisane w wybranej przez nas formie są bardziej przejrzyste i przyjemniejsze
w czytaniu.
Każdy Student ESKK ma prywatnego nauczyciela.
Prace domowe możesz przysyłać do swojego prywatnego nauczyciela, który je oceni
i udzieli Ci pomocnych wskazówek. Komentarz nauczyciela będzie odnosił się do
zagadnień omawianych w poszczególnych zeszytach.
Na marginesach lekcji spotkasz się z następującymi symbolami:
sygnalizuje ważne informacje, definicje, założenia
sygnalizuje ćwiczenie praktyczne
2 (15)
oznacza, że temat poruszany był wcześniej, np. w zeszycie 2 na stronie 15
3
PROGRAM KURSU
 Zeszyt 8
 Zeszyt 1
Rysunek jako pierwotna potrzeba każdego człowieka. Rysunek
w czasach prehistorycznych, rysunek dzisiaj. Sztuka dziecka.
Potrzebne materiały i narzędzia rysunkowe. Techniki graficzne.
Wzajemne zależności malarstwa i rysunku. Dawne techniki malarskie – enkaustyka, fresk, tempera. Różne oblicza malarstwa – linie
i plamy barwne. Barwy podstawowe, pochodne i dopełniające.
Temperatura barwy. Kontrast równoczesny. Czerń i biel.
 Zeszyt 2
 Zeszyt 9
Sztuka obserwacji natury. Perspektywa linearna. Perspektywa
w starożytnym Egipcie. Perspektywa powietrzna. Rysowanie
brył w perspektywie. Rysunek w naturze a rysunek z natury.
Aksonometria.
Kolor na przestrzeni dziejów. Farby i narzędzia malarskie. Szkic
i studium malarskie. Różne techniki malarskie w jednym temacie.
Harmonizowanie kolorów.
 Zeszyt 3
 Zeszyt 10
Kompozycja w rysunku. Ważne zasady komponowania. Formaty
i ich znaczenie. Notatki rysunkowe w szkicowniku. Modelowanie
światłocieniem. Walor, kreska i plama. Inspiracje twórcze oraz
rysunkowe.
Podłoża i podobrazia malarskie. Etapy wykonania podobrazia.
Praca w plenerze i w pracowni. Ukazywanie efektów świetlnych –
impresjoniści. Portret w malarstwie.
 Zeszyt 11
 Zeszyt 4
Szukanie odpowiednich kolorów – malarstwo Rembrandta, Turnera
i impresjonistów. Teoria barw w praktyce – kontrast, wzajemna
zależność plam barwnych w obrazie. Twórcze przeobrażanie
elementów natury. Etapy malowania obrazu.
Różnorodność kreski światłocieniowej w rysunku. Twarz jako forma
rysunkowa. Rysowanie portretu. Znak graficzny – myślenie abstrakcyjne (logo i logotyp). Plakat. Rysunek karykaturalny i satyryczny.
 Zeszyt 5
 Zeszyt 12
Rysowanie z natury a proces twórczy. Kadr, wycinek, fragment.
Znaczenie szczegółów. Mistrzowie rysunku: Chełmoński i Riepin.
Charakter rysunkowy i malarski wybranych motywów natury.
Biel i głębia przestrzeni w obrazie. Różne techniki kładzenia farby.
Akcent kolorystyczny. Portret – wskazówki praktyczne. Dekoracyjny
charakter malarstwa – Stanisław Wyspiański.
 Zeszyt 6
 Zeszyt 13
Architektura krajobrazu. Klasyczne formy starożytnej architektury.
Zasady rysowania obiektów architektonicznych – proporcje i skróty
perspektywiczne. Różne ujęcia formalno-kompozycyjne. Znaczenie
oświetlenia – pory dnia. Kreowanie w rysunku przestrzeni różnych
wnętrz. Detale architektoniczne.
Muzea – miejsca i obrazy. Malarstwo w architekturze – polichromie.
Elementy o charakterze dekoracyjnym w twórczości wybranych
artystów. Obrazy we wnętrzach – wybór miejsca i kolorystyki. Kilka
inspiracji artystów XX wieku.
 Zeszyt 7
 Zeszyt 14
Przedstawienia postaci na przestrzeni wieków – malowidła naskalne, malarstwo starożytnych Egipcjan i Greków, twórczość
Leonarda da Vinci i Michała Anioła. Rysowanie rzeźb. Kanon
proporcji człowieka. Zasady rysowania postaci. Rysunek postaci
u dawnych mistrzów.
Malarstwo w architekturze. Iluzja w malarstwie. Rekonstrukcja
fresków. Portret, postać i pejzaż raz jeszcze. Kilka zasad oprawy
obrazów i rysunków. Malarstwo na szkle. Witraż – od projektu do
realizacji.
4
Lekcja próbna
Wstęp
W zeszycie:
dowiemy się, jak ogromne znaczenie dla powstania dobrego rysunku ma
sztuka obserwacji natury, oraz przekonamy się, że to właśnie natura jest
najlepszym mistrzem;
poznamy podstawowe zasady perspektywy oraz zobaczymy na przykładach,
jak w rysunku można stworzyć iluzję przestrzeni;
sprawdzimy, jak z perspektywą radzili sobie artyści w starożytnym Egipcie,
oraz prześledzimy, jak umiejętność rysowania perspektywy ewoluowała na
przestrzeni dziejów;
spróbujemy dostrzec rysunek w naturze i pokażemy, czym może być oraz
jakie ma zalety rysowanie z natury;
dowiemy się, czym jest kompozycja, i przyjrzymy się jej rodzajom.
Sztuka obserwacji natury
Na początek zadajmy sobie pytanie, czym
jest obserwacja, a czym jest widzenie.
Odniosę się krótko do definicji encyklopedycznych, a następnie spróbuję Ci w klarowny sposób przedstawić, jakie zalety ma
obserwowanie natury i zbieranie o niej informacji.
i
„Obserwacja to niezauważalny, zamierzony i systematyczny sposób postrzegania badanych obiektów w ich naturalnych warunkach”.
[http://mfiles.pl/pl/index.php/Obserwacja]
5
i
Lekcja próbna
Widzenie jest złożonym procesem fizyczno-psychicznym, który składa się z trzech etapów:
1.
przyjęcia bodźca,
2.
jego przewodzenia,
3.
zebrania i poznania go.
Skupmy się na chwilę na procesie widzenia. Do jego przebiegu niezbędny jest prawidłowo funkcjonujący układ wzrokowy. Umiejscowiona w oczodole gałka oczna
odbiera wrażenia wzrokowe, a następnie przekazuje je poprzez drogi wzrokowe do
korowych ośrodków wzrokowych mózgu. Oczami odbieramy ok. 80% wszystkich
informacji o otoczeniu i aż 10% kory mózgowej zaangażowane jest w interpretację
tych informacji.
Decydującym czynnikiem w procesie widzenia jest światło. Odbite od oglądanego
przedmiotu, przechodzi przez rogówkę oka, następnie przez otwór w tęczówce zwany źrenicą, potem przez soczewkę i ciałko szkliste, aż wreszcie pada na siatkówkę,
zbudowaną z czułych na światło i barwę receptorów (czopków i pręcików). W tym
miejscu bodziec świetlny zostaje zamieniony na impuls nerwowy, który przekazywany jest przez nerw wzrokowy do mózgu. Mózg rozpoznaje oraz przetwarza otrzymane informacje i tym sposobem w naszej głowie powstaje obraz tego, co widzimy.
Oczywiście codziennie patrzymy na bardzo dużo rzeczy, ale czy faktycznie je dostrzegamy? Proponuję Ci wykonanie ćwiczenia, które uświadomi Ci, jak wielu elementów zwyczajnie nie zauważamy.
z
Ćwiczenie 1
Na pewno codziennie pokonujesz jakąś drogę, czy to z domu do pracy, do szkoły,
czy jakąkolwiek inną. Na tej drodze znajdują się znane Ci obiekty, przykładowo
drzewo, budynek, przystanek autobusowy, czy jakieś inne miejsca, które mógłbyś
teraz wymienić. W ramach ćwiczenia każdego dnia spróbuj zauważyć coś nowego,
coś, czego wcześniej nie widziałeś, a cały czas tam było. Ćwiczenie powtarzaj
przez kilka kolejnych dni, robiąc notatki ołówkiem w szkicowniku. Najlepiej by
było, gdybyś narysował ołówkiem na kartce ze szkicownika prosty rysunek przedstawiający widok z góry Twojej ulicy czy miejsca, przez które codziennie przechodzisz lub przejeżdżasz. Na tej mapce będziesz mógł nanosić rzeczy, które dostrzegłeś po raz pierwszy. Po niespełna tygodniu stwierdzisz ze zdziwieniem, ilu rzeczy
do tej pory nie widziałeś. Najprawdopodobniej zadasz sobie pytanie: „Jak mogłem
tego nie zauważyć!?”.
Wykonanie tego zadania pomoże Ci na pewno w wyrabianiu zmysłu widzenia i zapamiętywania. Zaczniesz zauważać rzeczy, których wcześniej nie dostrzegałeś.
Będzie też bardzo pomocne w ćwiczeniu ręki w rysowaniu i z natury, i z pamięci.
To, co ręka będzie rysowała, będzie jakąś wypadkową zapamiętanych wzrokowo
informacji.
6
Lekcja próbna
Muzeum Narodowe w Krakowie (repr.)
Józef Chełmoński, jeden z najlepszych polskich malarzy realistycznych XIX wieku, miał niesamowicie rozwiniętą pamięć wzrokową, co bardzo ułatwiało mu wykonywanie m.in. wstępnych szkiców do obrazów. O Chełmońskim dużo więcej powiemy w zeszycie 5 naszego kursu, teraz jedynie przyjrzymy się fotografii jednego
z jego obrazów. Zwróć uwagę na to, jak został uchwycony ruch biegu koni. Wydaje
się, że artysta w tym momencie tam był i narysował to, co widział. Być może rzeczywiście obserwował kiedyś taką scenę, jednak z pewnością jej wtedy nie utrwalił.
Narysował ją już w swojej pracowni, dzięki doskonałej pamięci wzrokowej, którą
przez wiele lat pracy twórczej zdołał u siebie wykształcić.
Józef Chełmoński, Czwórka. Po stepach, 1881
Ktoś mógłby zapytać: „A po co starać się zapamiętywać? Przecież można zrobić fotografię i na to samo wyjdzie”. Niezupełnie wyjdzie na to samo. Fotografia, o której
szerzej będziemy mówić w dalszej części kursu, bywa bardzo pomocna w różnego
rodzaju działaniach plastycznych i sama w sobie może być sztuką. Jednak w szkicowaniu z natury lub w rysowaniu tego, co zapamiętaliśmy, ważne jest, jak my
sami to widzimy oraz zapamiętujemy (nie aparat fotograficzny), i co najistotniejsze
– jaką „obróbkę” te bodźce wzrokowe przeszły w naszym mózgu.
i
Postrzeganie danego kształtu jest sumą powiązań i zależności pomiędzy informacjami o obrazie docierającymi do mózgu a systemem nerwowym obserwatora.
Kształt, który obserwujemy w danej chwili, np. dłoń, jest porównywany w mózgu z naszymi wcześniejszymi doświadczeniami. Dłoń obserwujemy jako całość,
jako strukturę, jako zbiór relacji pomiędzy poszczególnymi elementami. Naturalnie nasz narząd wzroku jest w stanie analizować wszystkie szczegóły. Działa jednak „ekonomicznie”, by w jak najkrótszym czasie rozpoznać dany kształt. Dzięki
temu możemy na bieżąco rozumieć otaczający nas świat. Przedstawmy to bardziej
obrazowo – spójrz na zamieszczone na następnej stronie zdjęcia dłoni w różnych
ujęciach.
7
Lekcja próbna
Bez problemu możesz stwierdzić, że zdjęcia umieszczone wyżej to fotografie dłoni. Obraz tej samej rzeczy rzutowany na naszą siatkówkę zmienia się, tak więc
postrzegany kształt nie zależy tylko od obrazu siatkówkowego, ale również od
naszych wcześniejszych doświadczeń związanych z danym przedmiotem. Dlatego
oglądając dłoń z różnych stron, pomimo iż widzimy różne kształty, potrafimy rozpoznać, że patrzymy na ten sam obiekt.
Element procesu postrzegania, na który zwróciłem Twoją uwagę, nazywamy stałością percepcji. Dzięki tej funkcji świat, który obserwujemy, pozostaje statyczny,
łatwiejszy do zrozumienia. Gdyby ten mechanizm przestał funkcjonować, podczas
obserwacji przedmiotu nawet najmniejsza zmiana kąta patrzenia powodowałaby,
że widzielibyśmy coś nowego. Spójrz na zdjęcia poniżej, żeby przekonać się, jak odmienne kształty mogą tworzyć linie krawędzi dłoni. W Twoim obserwowaniu, które
pomoże Ci w nauce rysunku, będziesz starał się zauważać krawędzie, a z czasem
całe obrysy różnych przedmiotów czy wybranych wycinków natury. Widząc daną
krawędź, będziesz próbował ją narysować.
8
z
Lekcja próbna
Ćwiczenie 2
To ćwiczenie będziesz wykonywać w szkicowniku, używając ołówka HB. W zależności od tego, czy jesteś praworęczny, czy leworęczny, drugą, „wolną” dłoń ułóż
w wygodnej pozycji. Wybierz sobie fragment jednej krawędzi dłoni (podobnie jak
na zdjęciach na stronie obok). Następnie spróbuj narysować kształt linii, którą
widzisz. Ustaw dłoń w innej pozycji i ponów zadanie. Wykonaj kilka takich szkiców
linii krawędzi dłoni. Zauważyłeś na pewno, jak różne są to kształty, a ta sama
dłoń. Powtórz ćwiczenie parokrotnie, zmieniając pozycję dłoni.
Mówiliśmy o elemencie procesu postrzegania, jakim jest stałość percepcji. Teraz
parę słów o sytuacji, w której z powodu różnych czynników nasze postrzeganie się
zmienia. Chodzi o kontekst – otoczenie przedmiotu – który ma ogromny wpływ
na to, jak widzimy daną rzecz. Gdy porównasz dwa pogrubione odcinki na rysunku
poniżej, będzie Ci się wydawać, że odcinek umieszczony w głębi jest dłuższy od tego
umieszczonego w bliższej perspektywie. W rzeczywistości odcinki są takiej samej
wielkości. Widzimy to inaczej, ponieważ poruszając się w świecie trójwymiarowym,
nasz aparat wzrokowy tworzy trójwymiarową reprezentację postrzeganych obrazów. Rysując iluzję przestrzeni na płaszczyźnie kartki, możemy niejako oszukać
nasz wzrok. O rysunkach iluzjonistycznych w sztuce będziemy jeszcze mówić.
W dalszej części kursu nasze ćwiczenia będą miały na celu prawidłowe narysowanie przedmiotu, we właściwych dla niego proporcjach i dobrze umiejscowionego
w perspektywie, w której go będziesz widział.
9
Lekcja próbna
Perspektywa
Wszystko, na co patrzymy, widzimy zawsze z pewnej perspektywy
Spróbujmy nazwać to, czym jest perspektywa, i jakie ma znaczenie w rysunku,
oraz omówmy zasady, jakimi będziemy się kierować, rysując na początku proste
przedmioty.
i
Perspektywa, ujmując rzecz ściśle, to sposób oddania trójwymiarowych obiektów i przestrzeni na płaszczyźnie.
Istnieje kilka rodzajów perspektywy. Perspektywą najbardziej zbliżoną do obrazu, jaki tworzy oko ludzkie, jest perspektywa linearna, inaczej zwana zbieżną lub geometryczną – z jednym punktem zbiegu. Zasadą tej perspektywy jest
rzutowanie wszystkich punktów danej przestrzeni, budynku czy przedmiotu na
płaszczyznę (kartkę papieru) względem pewnego punktu, zwanego środkiem
perspektywy, który znajduje się na linii horyzontu. Punkt ten zawsze będzie
umiejscowiony na wysokości naszego wzroku. Prosty rysunek poniżej przedstawia taką właśnie perspektywę, którą tworzą droga i drzewa na poboczu. Linie
pomocnicze zbiegają się do jednego punktu na linii horyzontu.
Perspektywa
linearna
10
Lekcja próbna
Po to aby powstało wrażenie głębi w rysunku, obraz musi ulec deformacji. Jak widzisz, drzewa stopniowo się zmniejszają, a droga zwęża. Linie równoległe do siebie
w perspektywie stają się zbieżne i spotykają się w pewnym teoretycznym punkcie. Konstrukcja perspektywy w rysunku umożliwia nam przedstawienie kształtu przedmiotów w prawidłowy sposób. Weźmy dla przykładu prostą figurę, jaką
jest sześcian, czyli wielościan, którego wszystkie ściany mają kształt jednakowych
kwadratów. Patrząc z osobna na poszczególne ściany, widzimy że są one identyczne, ale w momencie gdy naszą figurę położymy na stole, jej ściany nagle „się deformują”. Postrzegamy to jedynie zmysłem wzroku, bo tak naprawdę sześcian nie
uległ przecież żadnej deformacji.
Sześcian w perspektywie.
Na rysunku widzimy
wszystkie ściany figury,
które „uległy deformacji”
w skrócie perspektywicznym
Mała dawka historii
Zanim przejdziemy do omówienia kolejnych rodzajów perspektywy, chciałbym Ci
krótko opowiedzieć, jak przedstawiano perspektywę w starożytnym Egipcie
oraz w kilku innych epokach w dziejach sztuki. Sztuka starożytnego Egiptu, która
kryje w sobie jeszcze wiele tajemnic, wciąż fascynuje badaczy i naukowców. My
skupimy się jedynie na tym, co teraz najbardziej nas interesuje, czyli jak człowiek
radził sobie wówczas z zagadnieniem perspektywy.
Perspektywa pasowa w malarstwie starożytnego Egiptu
11
Lekcja próbna
Artysta w starożytnym Egipcie znał tylko perspektywę strefową, czyli pasową
lub inaczej: rzędową, i był to umowny sposób przedstawiania perspektywy. Postacie czy elementy pejzażu pogrupowane są w poziome rzędy (pasy). Najniższe pasy
przedstawiają to, co najbliżej, zaś pasy wyższe – osoby i rzeczywistości, które miały
być dalej. Poszczególne pasy oddzielone są prostymi poziomymi liniami. Trzeba
tu nadmienić, że sztuka w starożytnym Egipcie służyła głównie celom religijnym,
a nie odtwarzaniu rzeczywistości. Przedstawianie osób w hierarchii społecznej polegało na przykład na rysowaniu mniejszych i większych postaci (jak na zdjęciu
niżej). Bardzo interesujące jest przedstawianie samej postaci, ale o tym jeszcze
opowiem.
Przedstawianie osób w hierarchii społecznej. Większe postacie były wyżej
postawione w hierarchii, lepiej urodzone. Postacie mniejsze zajmowały niższe
miejsce w społeczeństwie
Galeria Nazionale, Urbino (repr.)
Poszukiwania sposobów prawidłowego przedstawiania widzianej rzeczywistości na
płaszczyźnie nabrały rozpędu w wieku XV we Włoszech.
Piero della Francesca, Idealne miasto, ok. 1470
Ilustracja powyżej przedstawia miasto, idealne miasto, wyobrażone sobie przez
Piera della Francesca. Podstawą tego obrazu jest doskonale wykreślona perspektywa zbieżna, z uwzględnieniem proporcji budynków. Zasady tej perspektywy jako
pierwszy opracował Filippo Brunelleschi, inny włoski twórca renesansowy, jeden
z pionierów architektury. Natomiast Leonardo da Vinci (1452–1519) zsumował
wiedzę dotyczącą perspektywy oraz objaśnił teorię w sposób, który służy do dnia
12
dzisiejszego. Twierdził on jednak, że należy raczej posługiwać się wzrokiem oraz
rozumem niż geometrią i zachęcał do opierania się przede wszystkim na własnej
wrażliwości, a nie na teorii. Dla niektórych artystów sztywny wykres perspektywy
stawał się bowiem celem samym w sobie, matematycznie porządkowali kompozycję brył, w którą wpisywali wymyślone sytuacje. Leonarda da Vinci uznaje się za
twórcę reguł perspektywy powietrznej (malarskiej), o której podstawowych
zasadach wspominaliśmy w zeszycie 1.
Perspektywa
powietrzna
Jak zapewne pamiętasz, perspektywa powietrzna uwzględnia warstwy powietrza
pomiędzy elementami, odrzuca wyrazistą linearność konturu. Efektem tego założenia jest unikanie ostrych kontrastów światła i cienia, zróżnicowanie w ostrości przedstawienia
elementów pierwszoplanowych
i bardziej oddalonych. Stosujemy zasadę, że im przedmioty
i obiekty są dalej, tym bardziej „znikają”, mają zmiękczone kontury. Spójrz na zdjęcie
powyżej, doskonale obrazujące
perspektywę powietrzną. Drzewa znajdujące się bliżej są wyraźne, widzimy ich szczegóły,
takie na przykład jak faktura
kory. Drzewa, które znajdują się
dalej, są dużo jaśniejsze i zatracają swoją wyrazistość.
W rysunku Leonardo rozpoczął
stosowanie zasady miękkiego
przejścia światła w cień, nazywanego sfumato, które umożliwiało bliższe naturze, bardziej
miękkie przedstawienie tematu.
13
National Gallery, Londyn (repr.)
1 (15)
Lekcja próbna
Leonardo da Vinci, Święta Anna Samotrzecia ze
św. Janem Chrzcicielem jako dzieckiem, ok. 1500
Lekcja próbna
Leonardo da Vinci uważał problem światłocienia za najważniejszy dział sztuki, nadający głębię przestrzeni. Artysta wyróżniał dwa typy światła: rozproszone dzienne,
które zalecał stosować przy pracy, i skupione – dzienne lub sztuczne. Jeśli chodzi
o światło sztuczne zbliżone do dziennego (które dobrze abyś stosował w sytuacji,
kiedy nie masz możliwości rysowania przy świetle dziennym), zalecałbym żarówkę
fotograficzną Powerlux 5400 K Ra>90. Na fotografii na poprzedniej stronie przedstawiającej rysunek Leonarda możesz zauważyć, jak przestrzeń kształtowana jest
bez sztywnego rysunku linii zbieżnych oraz proporcji matematycznych i sprawia
wrażenie rzeczywistości.
Metropolitan Museum of Art (repr.)
Perspektywę studiował również znakomity grafik i malarz niemiecki przełomu
XIV i XV wieku – Albrecht Dürer. Badał on zjawisko perspektywy odwrotnej,
zmniejszania się jednakowych odstępów w perspektywie, i przedstawił praktycznie
mechaniczne sposoby wykreślania konstrukcji perspektywy za pomocą przezroczystego velum, czyli szkła z kratą.
Albrecht Dürer, Mężczyzna rysujący lutnię, ok. 1525
z
Ćwiczenie 3
Do tego ćwiczenia potrzebna nam będzie deska, która posłuży jako podkładka
pod kartkę papieru formatu A3, oraz ołówek HB. Jeśli chcesz, możesz zadanie wykonać w plenerze, w miejscu, gdzie widać polną drogę i rosnące przy niej
drzewa. Jeśli nie masz takiej możliwości, skorzystaj ze zdjęcia umieszczonego na
stronie obok. Drzewa, których nie ma na zdjęciu, narysuj samodzielnie.
Kartkę ustaw w pionie lub w poziomie, w zależności od tego, jaką kompozycję
rysunku chcesz uzyskać. W ćwiczeniu ważne będzie wykreślenie linii zbiegu do
jednego punktu oraz narysowanie drzew przy drodze z zachowaniem odległości
pomiędzy nimi. Pamiętaj – im dalej od Twojego wzroku, tym odległość pomiędzy
drzewami się zmniejsza. Zachowaj również prawidłową wysokość drzew (wysokość
również się zmniejsza wraz z odległością). Rysuj delikatną linią, która ma być
jedynie pomocą przy wykreśleniu poszczególnych elementów Twojego rysunku.
Następnie miękkim ołówkiem 2B postaraj się narysować kontury drzew, pamiętając o perspektywie powietrznej. Spróbuj uchwycić kształt i grubość gałęzi. Główna
14
Lekcja próbna
zasada perspektywy powietrznej, jak pamiętasz, polega na tym, że przedmioty
i obiekty znajdujące się bliżej naszego wzroku rysujemy bardziej wyraziste, a im
bardziej się one oddalają, tym bardziej je „rozmywamy”, używając do tego czasami gumki do ścierania i stosując delikatniejszą, prawie niewidoczną kreskę.
Zwróć uwagę, jak w perspektywie układają się namalowane na drodze pasy, biegnące po samą linię horyzontu.
Jeszcze jednym przyrządem, który tak jak velum
służy do wyznaczania i konstruowania na płaszczyźnie perspektywy, jest camera obscura
– pierwowzór aparatu fotograficznego, prosty
przyrząd optyczny pozwalający uzyskać rzeczywisty obraz. Zbudowany jest z poczernionego wewnątrz pudełka, co pozwala zredukować odbicia
światła. Na jednej ściance znajduje się niewielki
otwór pełniący funkcję obiektywu, a na drugiej
matowa szyba lub kalka techniczna. Promienie
światła wpadające przez otwór tworzą na matówce odwrócony i pomniejszony obraz.
Camera obscura
Camera obscura służyła astronomom do obserwacji rocznych torów, po jakich porusza
się Słońce, plam słonecznych i Księżyca. Wykorzystywano ją też jako pomoc
przy wykonywaniu rysunków i kreśleniu perspektywy
15
Zamów ju¿ dziœ!
801 101 909
(koszt po³¹czenia – 1 impuls wg taryfy operatora)
61 879 32 67
edukacja na odleg³oœæ
@
www.eskk.pl