Program nauczania
Transkrypt
Program nauczania
CHEMIA Z ELEMENTAMI OBRONY CYWILNEJ W GIMNAZJUM Program autorski Opracowała Grażyna Bieniek 1 Spis treści Wstęp – charakterystyka programu...........................................str. 3 Treści nauczania........................................................................str. 4 Cele kształcenia i wymagania programowe w nauczaniu chemii z elementami obrony cywilnej...................................... str. 12 a) Szczegółowe cele edukacyjne ....................................................................... str. 14 Ocena osiągnięć ucznia............................................................ str. 19 a) Kryteria oceniania .......................................................................................... str. 21 Realizacja treści nauczania....................................................... str. 27 Klasa pierwsza ...................................................................................str. 28 Klasa druga......................................................................................... str. 38 Klasa trzecia....................................................................................... str. 45 2 I Wstęp – charakterystyka programu Proponowany program nauczania chemii z elementami obrony cywilnej obejmuje wszystkie treści merytoryczne zawarte w „Podstawach programowych kształcenia ogólnego dla gimnazjów”. Przyświecające mu cele kształcenia i wychowania to: ukazanie znaczenia wiedzy chemicznej w życiu codziennym, powiązanie jej z innymi naukami, umożliwienie uczniom zdobycia wiadomości i umiejętności praktycznych oraz stanowiących podstawę do kształcenia w następnych etapach edukacji, kształtowanie właściwych postaw w zakresie dbałości o zdrowie i ochronę środowiska. W wyniku realizacji powyższych celów uczeń powinien: • znać właściwości substancji chemicznych występujących w jego otoczeniu oraz możliwości ich przemian, • znać złożoność budowy substancji (cząstki elementarne, atomy, cząsteczki, jony) w stopniu umożliwiającym interpretację obserwowanych zjawisk, • posługiwać się językiem chemicznym, • umieć wyciągać wnioski z przeprowadzonych obserwacji, • wykonywać proste obliczenia chemiczne, • być przygotowanym do bezpiecznego posługiwania się różnymi substancjami, które spotyka w życiu codziennym i prostym sprzętem labolatoryjnym, • być przygotowanym do prowadzenia działań mających na celu ochronę ludności, środowiska i mienia przed klęskami żywiołowymi i innymi zdarzeniami noszącymi znamiona kryzysu, • być przygotowanym prowadzenia działań mających zapobiegać lub minimalizować skutki zagrożeń, udzielać szybkiej i właściwej pomocy poszkodowanym. Treści nauczania ujęte w programie: • są zgodne z podstawą kształcenia • są zgodne z aktualnym stanem wiedzy chemicznej oraz pozostałych przedmiotów przyrodniczych, • są dostosowane do możliwości ucznia • umożliwiają samodzielność myślenia i kształtowania postaw badawczych Materiał nauczania ponadto został skorelowany z treściami innych ścieżek międzyprzedmiotowych np: • edukacji prozdrowotnej - w części dotyczącej bezpieczeństwa i pierwszej pomocy, zasad prawidłowego żywienia, składników odżywczych i ich roli w organiźmie, życia bez nałogów • edukacji ekologicznej – mechanizmy i skutki niepożądanych zmian w atmosferze, biosferze, litosferze i hydrosferze, ograniczoność zasobów naturalnych oraz szukanie i wykorzystywanie alternatywnych źródeł energii. Program zawiera w poszczególnych działach: • hasła programowe, • komentarz metodyczny, • rozkład materiału nauczania, a w nim: numer i temat lekcji, treści nauczania cele szczegółowe, 3 proponowane doświadczenia, ćwiczenia i zadania. II Treści nauczania Treści nauczania obejmują następujące działy: Nr działu I II III IV V VI VII VIII IX Tytuł działu Liczba godzin Substancje chemiczne i ich przemiany Atom i cząsteczka Woda i roztwory wodne Kwasy i wodorotlenki Sole Surowce i tworzywa pochodzenia mineralnego Węgiel i jego związki z wodorem Pochodne węglowodorów Związki chemiczne w żywieniu i w życiu codziennym 18 22 15 15 11 9 10 12 11 Dział I - Substancje chemiczne i ich przemiany Hasła programowe Substancje i mieszaniny substancji. Zjawisko fizyczne a przemiana chemiczna. Pierwiastki i związki chemiczne. Środki toksyczne i gaśnicze. Zagrożenia pożarowe w czasie pokoju. Metale i niemetale. Substraty i produkty reakcji. Typy reakcji chemicznych: synteza, analiza, wymiana. Energia w reakcjach chemicznych. Powietrze jako mieszanina gazów. Składniki powietrza. Zanieczyszczenia powietrza, dziura ozonowa, efekt cieplarniany – zagrożenia cywilizacyjne. Tlen, dwutlenek węgla i wodór – otrzymywanie, właściwości, rola w przyrodzie. Komentarz metodyczny Naukę chemii rozpoczynamy od przypomnienia pojęcia substancji. Zapoznajemy uczniów z przykładami substancji prostych i złożonych, opisujemy ich właściwości fizyczne oraz z przykładami mieszanin jednorodnych i niejednorodnych. Zapoznajemy również uczniów z przykładami najczęściej używanych środków toksycznych i środków służących do ochrony przeciwpożarowej. Omawiamy, więc zastosowanie i wpływ na organizm człowieka i środowisko środków toksycznych, oraz przedstawiamy zasady zachowania się w rejonach skażonych, analizujemy również najczęściej używane środki gaśnicze oraz przyczyny i sposoby gaszenia pożarów. Przedstawiamy sposoby ratowania ludzi i zwierząt z rejonu pożaru. Omawiamy również jeszcze inne zagrożenia dla człowieka – efekt cieplarniany, dziurę ozonową i zanieczyszczenia powietrza. Przedstawiamy właściwości powietrza jako mieszaniny gazów. Na przykładach podajemy różnicę między zjawiskiem fizycznym a przemianą chemiczną. Wprowadzamy pojęcia: pierwiastek chemiczny i związek chemiczny. Zapoznajemy uczniów z symbolami najważniejszych pierwiastków oraz wyjaśniamy, w jaki sposób utworzono symbolikę chemiczną stosowaną obecnie. Dzielimy pierwiastki na metale i 4 niemetale podając ich wspólne i różne właściwości fizyczne (barwa, stan skupienia przewodnictwo itp.). Otrzymujemy tlen, dwutlenek węgla i wodór. Badamy ich właściwości fizyczne i chemiczne, zwracając uwagę, że do właściwości fizycznych zaliczamy np. stan skupienia, barwę zapach itp., a do właściwości chemicznych np. zdolność do reagowania z innymi pierwiastkami lub związkami chemicznymi. Na tym etapie nauki przebieg reakcji zapisujemy słownie. Poznane reakcje kwalifikujemy do różnych jej typów: syntezy, analizy, wymiany (ze względu na ilość substratów i produktów) oraz do reakcji endo i egzoenergetycznych ( ze względu na efekty energetyczne). Omawiamy proste reakcje utleniania i redukcji, wprowadzamy pojęcia: utleniacz i reduktor. Dział II - Atom i cząsteczka Hasła programowe Wewnętrzna budowa materii – atomy i cząsteczki. Pierwiastki i związki chemiczne. Masa i rozmiary atomów. Historyczny rozwój pojęcia atomu. Budowa atomu: jądro (protony i neutrony), powłoki elektronowe (elektrony). Izotopy, promieniotwórczość, zagrożenia promieniowaniem i skutki napromieniowania. Sposoby informowania ludności o zagrożeniach – rodzaje alarmów. Struktury organizacyjne obrony cywilnej. Układ okresowy pierwiastków chemicznych. Zależność między budową atomu a połażeniem pierwiastka w układzie okresowym. Rodzaje wiązań chemicznych. Wartościowość pierwiastków w związkach chemicznych, symbole pierwiastków, wzory związków chemicznych. Prawo stałości składu związku chemicznego i prawo zachowania masy. Cząsteczki pierwiastków i związków chemicznych. Równania reakcji chemicznych. Komentarz metodyczny Przypominamy znane uczniom wiadomości o budowie materii. Zwracamy uwagę na fakt iż najmniejszym elementem materii jest atom. Akcentujemy jak rozwijała się wiedza o budowie atomu i zapoznajemy ich z obecnym stanem wiedzy na ten temat. Przedstawiamy główne postulaty Daltona. Przypisujemy atomowi odpowiednią masę i objętość, dzięki której atomy różnych pierwiastków różnią się między sobą. Zapoznajemy uczniów z atomową jednostką masy. Ćwiczymy obliczanie masy cząsteczkowej związków chemicznych. Omawiamy budowę atomu –jądro i elektrony. Wyjaśniamy, co to jest liczba atomowa (Z) i liczba masowa (A). Następnie wyjaśniamy, co to są izotopy i jakie jest ich zastosowanie. Omawiamy zjawisko promieniotwórczości i jego różnorodne konsekwencje. Informujemy uczniów: jak należy się chronić przed napromieniowaniem (zasady bezpiecznego zachowania się w rejonie skażonym), jak rozpoznajemy informacje o innych jeszcze zagrożeniach (rodzaje alarmów), oraz przedstawiamy tok postępowania po ich ogłoszeniu. Zapoznajemy uczniów ze strukturami organizacyjnymi obrony cywilnej. Wymieniamy terenowe organy OC, określamy ich zadania i wyjaśniamy sposób ogłaszania zarządzeń kryzysowych w wypadkach zagrożeń. Omawiamy budowę układu okresowego pierwiastków, wskazując że jest on cennym źródłem informacji. Odkrywamy zależność między budową atomu a położeniem pierwiastka w układzie. Rysujemy uproszczone modele atomów wybranych pierwiastków. Wyjaśniamy jak atomy łączą się w cząsteczki pierwiastków lub związków, wprowadzając pojęcia odpowiednich wiązań chemicznych: kowalencyjnego spolaryzowanego i kowalencyjnego niespolaryzowanego oraz jonowego. Podkreślamy tu znaczenie elektronów swobodnych, których ilość związana jest z wartościowością pierwiastka, oraz odwołujemy się do różnych właściwości tlenków niemetali i metali oraz do informacji , że atomy metali chętniej „pozbywają się” elektronów tworząc kationy, zaś atomy niemetali je przyciągają 5 tworząc aniony. Wprowadzone pojęcie kationu i anionu wykorzystamy podczas omawiania zjawiska dysocjacji w dziale dotyczącym kwasów, zasad i soli. Wprowadzając pojęcie wartościowości zwracamy również uwagę na fakt, iż mówić można o niej tylko wówczas, gdy atomy łączą się z innymi, a więc tylko wtedy gdy tworzy się cząsteczka. Podkreślamy znaczenie wartościowości przy ustalaniu wzorów związków chemicznych. Ćwiczymy pisanie wzorów sumarycznych i strukturalnych prostych związków chemicznych (tlenków, chlorków, siarczków) oraz przeprowadzamy ćwiczenia modelowe, które pomagają uczniom zrozumieć budowę cząsteczek. Zapisujemy przebieg poznanych reakcji chemicznych za pomocą symboli pierwiastków i wzorów związków chemicznych oraz obliczamy współczynniki stechiometryczne. Ćwiczymy zapisywanie i bilansowanie równań reakcji chemicznych. Znajomość wartościowości i ustalenie na jej podstawie wzorów związków chemicznych pozwala wyjaśnić uczniom, że każdy związek ma ściśle określoną budowę. Oznacza to, że w procesie tworzenia się związków chemicznych, pierwiastki łączą się z sobą w ściśle określonych stosunkach wagowych. W ten sposób uczniowie poznają prawo stałości składu i prawo zachowania masy. Wykonujemy proste obliczenia z nimi związane. Dział III - Woda i roztwory wodne Hasła programowe Woda i jej rola w przyrodzie. Przyczyny powstania wielkiej ilości wody – powódź. Organizacja akcji ratunkowej. Siły i środki niezbędne w akcji ratunkowej oraz jej przebieg. Zasady ewakuacji ludności oraz przedsięwzięcia przeciwepidemiczne. Zanieczyszczenia wód naturalnych i sposoby ich usuwania. Budowa cząsteczki wody i jej wpływ na rozpuszczalność. Woda jako rozpuszczalnik. Roztwór jako mieszanina rozpuszczalnika i substancji rozpuszczonej. Krzywa rozpuszczalności. Szybkość rozpuszczania, rozpuszczalność substancji. Rodzaje roztworów i stężenie procentowe roztworu. Komentarz metodyczny Na początku tego działu uczniowie przypominają znane im już ze Szkoły Podstawowej wiadomości dotyczące występowania wody na Ziemi, jej krążenia w przyrodzie, stanów skupienia i roli jaką pełni w przyrodzie. Omawiamy przyczyny i rodzaje powodzi. Omawiamy podstawowe zasady zachowania się w rejonie zagrożenia powodziowego. Następnie omawiamy budowę cząsteczki wody. Zwracamy uwagę na związek między budową cząsteczki wody a właściwościami wody jako rozpuszczalnika. Pozostałe lekcje obejmują tematy związane z wodą jako rozpuszczalnikiem. Tak więc uczniowie dowiedzą się, co ma wpływ na szybkość rozpuszczania, co to jest i od czego zależy rozpuszczalność, w jaki sposób można otrzymać z powrotem substancje rozpuszczone w wodzie. Zapoznajemy uczniów jak się sporządza krzywą rozpuszczalności i jak się z niej odczytuje odpowiednie informacje. Omawiamy różne rodzaje roztworów zależnie od przyjętych kryteriów podziału. Wprowadzamy pojęcie stężenia roztworów, jako stosunku ilości substancji rozpuszczonej do ilości roztworu. Dopiero na tej podstawie wprowadzamy stężenie procentowe, gdzie ilość substancji rozpuszczonej i roztworu wyrażona jest w jednostkach masy. Rozwiązujemy zadania z zastosowaniem stężenia procentowego. Uczniowie uczą się jak sporządzać roztwory o określonym stężeniu procentowym. Lekcja, w trakcie której uczniowie poznają czynniki wpływające na szybkość rozpuszczania jest doskonałą okazją do dalszego ćwiczenia rozumowania na drodze: fakty ↔ budowa materii. 6 Dział IV – Kwasy i wodorotlenki Hasła programowe Reakcje tlenków metali i niemetali z wodą oraz właściwości otrzymanych roztworów. Wskaźniki. Elektrolity i nieelektrolity. Kwasy i zasady. Wodorotlenki. Dysocjacja jonowa kwasów i zasad- jony nazewnictwo. Jony wodorowe w roztworach kwasów i wodorotlenkowe w roztworach zasad. Właściwości, budowa cząsteczek, otrzymywanie i zastosowanie kwasów: solnego, siarkowodorowego, siarkowego VI i siarkowego IV, azotowego, węglowego i fosforowego. Kwasy tlenowe i beztlenowe. Wodorotlenki: sodu, potasu, wapnia i magnezu – budowa cząsteczek, otrzymywanie, właściwości i zastosowanie. Odczyn roztworu. Skala pH. Komentarz metodyczny Na podstawie badania zjawiska przewodzenia prądu elektrycznego przez wodne roztwory różnych substancji i obserwacji zmiany barwy wskaźnika pod wpływem różnych substancji, dokonujemy podziału substancji na elektrolity i nieelektrolity. Zapoznajemy uczniów z produktami reakcji wody z tlenkami metali i niemetali. Po wykazaniu że związki te reprezentują dwie odrębne grupy, różniące się właściwościami, wprowadzone zostają pojęcia kwas i zasada. Przypominamy znane z życia codziennego roztwory kwasów, a następnie przechodzimy do systematycznego omówienia najważniejszych właściwości i zastosowania kwasów tlenowych i beztlenowych oraz wodorotlenków. Omawiając kwasy i wodorotlenki uczniowie poznają ich nazwy, wzory sumaryczne i strukturalne, budują ich modele oraz je otrzymują. Poznają, jaka jest różnica między wodorotlenkiem a zasadą, podczas ich otrzymywania.. Wykazujemy wówczas, że nie wszystkie wodorotlenki można otrzymać w reakcji metali i tlenków metali z wodą i należy zastosować inny sposób Poznają wspólne właściwości ,oraz właściwości charakterystyczne dla danego kwasu i wodorotlenku. Podczas wykonywania doświadczeń zwracamy szczególną uwagę na zachowanie bezpieczeństwa podczas pracy z kwasami i stężonymi zasadami. Wprowadzamy elementy teorii dysocjacji elektrolitycznej Arrheniusa. Zapisujemy równania reakcji dysocjacji kwasów i zasad. Staramy się przeprowadzić modelowo te reakcje. Na podstawie teorii dysocjacji wyjaśniamy wspólne właściwości wszystkich kwasów i wspólne właściwości wszystkich zasad. Wprowadzamy pojęcie odczynu roztworu i skalę pH. Wyjaśniamy zależność między liczbą jonów wodorowych i wodorotlenowych, a wartością pH w roztworach wodnych. Ograniczamy się do tego, by uczniowie umieli powiązać wartość pH z odczynem roztworów wodnych o różnej kwasowości i zasadowości, określanym za pomocą wskaźnika uniwersalnego. Dział V – Sole Hasła programowe Sole – budowa cząsteczki, nazewnictwo. Dysocjacja jonowa soli. Sposoby otrzymywania soli – reakcja zobojętniania, reakcja metali z kwasami, reakcje tlenków metali z kwasami. Inne sposoby otrzymywania soli. Sole łatwo i trudno rozpuszczalne. Przykłady ważniejszych soli i ich rola w życiu człowieka: węglan wapnia, azotany(V) sodu i potasu, chlorek sodu, siarczan (VI) wapnia i inne. 7 Komentarz metodyczny Wprowadzając sole zwracamy uwagę na fakt, że sole są pochodnymi kwasów zarówno w budowie cząsteczek, jak i w nazewnictwie. Ustalamy wzory sumaryczne soli na podstawie nazwy i odwrotnie, rysujemy wzory strukturalne i budujemy modele cząsteczek, podkreślając jednocześnie iż, większość soli występuje w postaci kryształów, a nie pojedynczych cząsteczek, dlatego zapis wzoru strukturalnego jest czysto teoretyczny. Zapisujemy równania dysocjacji elektrolitycznej soli. Podkreślamy fakt, że dysocjacja soli polega na rozpadzie kryształów soli na jony pod wpływem wody. Ćwiczymy nazewnictwo jonów. Następnie przechodzimy do omówienia sposobów otrzymywania soli. Uwzględniając fakt, że cząsteczka soli zbudowana jest z atomów metalu i reszt kwasowych, wyjaśniamy, że jednym ze sposobów otrzymywania soli jest reakcja miedzy kwasami a zasadami, czyli reakcja zobojętniania. Przeprowadzamy odpowiednie doświadczenia i zapisujemy przebieg reakcji w sposób cząsteczkowy, jonowy i jonowy skrócony. Objaśniając ją stwierdzamy, że polega ona na łączeniu się jonów wodorowych wywodzących się od kwasu i jonów wodorotlenowych wywodzących się z zasady. Zapoznajemy uczniów również z innymi metodami otrzymywania soli, wykonując w miarę możliwości odpowiednie doświadczenia. Są to: reakcje kwasów z tlenkami metali, kwasów z metalami, metali z niemetalami (sole kwasów beztlenowych), tlenków metali z tlenkami niemetali (bezwodnikami) oraz tlenków niemetali z zasadami. Omawiając reakcje metali z kwasami należy przypomnieć podział metali na aktywne i nieaktywne (szlachetne) oraz wprowadzić szereg aktywności metali i wyjaśnić przyczynę obecności w nim atomu wodoru. Wprowadzamy pojęcie soli łatwo i trudno rozpuszczalnej. W tym celu korzystamy z tabeli rozpuszczalności wodorotlenków i soli. Przedstawiamy kolejne sposoby otrzymywania soli trudno rozpuszczalnych. Przebieg wszystkich metod otrzymywania soli zapisujemy w sposób cząsteczkowy, jonowy, jonowy skrócony. Podajemy przykłady najczęściej spotykanych soli i omawiamy ich zastosowanie. Dział VI – Surowce i tworzywa pochodzenia mineralnego Hasła programowe Skład chemiczny skorupy ziemskiej. Surowce mineralne. Skały wapienne i ich właściwości i zastosowanie w budownictwie. Gips. Krzemionka. Szkło. Metale- występowanie, właściwości, otrzymywanie metali z ich rud. Stopy metali. Komentarz metodyczny Głównym celem tego działu jest przekazanie uczniom informacji o składzie chemicznym skorupy ziemskiej, a szczególnie jej górnej warstwy zwanej litosferą. Omawiamy jej skład pierwiastkowy, porównujemy udział pierwiastków w budowie Ziemi i wszechświata. Omawiamy surowce mineralne i sposób ich eksploatacji. Poruszamy problem niszczenia środowiska naturalnego i wyczerpywania się zasobów mineralnych. 8 Omawiamy właściwości i zastosowanie skał wapiennych. Przedstawiamy właściwości i zastosowanie wapna palonego i gaszonego. Badamy właściwości skał gipsowych i omawiamy zastosowanie gipsu. Następnie omawiamy występowanie, właściwości i zastosowanie krzemionki w produkcji szkła. Na przykładzie szkła omawiamy różnicę między substancją krystaliczną a bezpostaciową. Omawiamy rodzaje i zastosowanie szkła. Kolejne lekcje będą dotyczyć metali. Na wstępie uczniowie dowiedzą się w jakiej postaci metale mogą występować w skorupie ziemskiej oraz jakie są podstawowe metody przemysłowe otrzymywania metali z rud. Następnie omawiamy podstawowe stopy metali i ich zastosowanie (brąz, stal, mosiądz). Dział VII - Węgiel i jego związki z wodorem Hasła programowe Węgiel pierwiastkowy. Odmiany alotropowe węgla: diament, grafit i fullereny. Chemia organiczna – chemia związków węgla. Szereg homologiczny węglowodorów nasyconych – alkanów. Metan – budowa cząsteczki, właściwości, występowanie i zastosowanie. Szeregi homologiczne alkenów i alkinów – węglowodorów nienasyconych. Właściwości etenu i acetylenu jako przedstawicieli węglowodorów nienasyconych. Surowce energetyczne: węgiel kamienny, ropa naftowa, gaz ziemny jako mieszaniny węglowodorów. Inne poza węglowe źródła energii. Tworzywa sztuczne. Komentarz metodyczny Początkowe lekcje tego działu dotyczą właściwości węgla pierwiastkowego i jego odmian alotropowych kolejno omawiamy właściwości, zastosowanie i budowę cząsteczek diamentu, grafitu i fullerenu. Podkreślamy zdolność łączenia się ze sobą atomów węgla, co prowadzi do powstania cząsteczek o różnych strukturach: czworościanów foremnych (diament, metan), piłek (futbolan), łańcuchów prostych, rozgałęzionych, pierścieni (węglowodory). Przedstawiamy związki węgla z wodorem – węglowodory. Omawiamy ich podział ze względu na ilość wiązań wielokrotnych między atomami węgla. Wprowadzamy pojęcie szeregu homologicznego, podajemy nazwy, wzory sumaryczne, strukturalne i półstrukturalne poszczególnych członów szeregu homologicznego alkanu, alkenu i alkinu. Budujemy modele cząsteczek węglowodorów nasyconych i nienasyconych. Zwracamy uwagę na zależność między długością łańcuchów węglowych alkanów a ich właściwościami fizycznymi. Omawiamy właściwości, otrzymywanie i zastosowanie metanu. Omawiamy również właściwości , budowę cząsteczek i otrzymywanie etenu i acetylenu – związków będących przedstawicielami alkenów i alkinów. Porównujemy właściwości chemiczne alkanów, alkenów i alkinów, podkreślając fakt, że różnice we właściwościach są spowodowane różnicami w budowach. W tym dziale położono również nacisk na omówienie zastosowania węglowodorów, między innymi do otrzymywania tworzyw sztucznych, będących produktami polimeryzacji. Uczniowie poznają najbardziej popularne tworzywa, takie jak polietylen, polipropylen, poli(chlorek winylu) i gumę, oraz ich zastosowanie w życiu codziennym. W dziale tym omawiamy też surowce energetyczne: węgle kopalne, ropę naftową i gaz ziemny. Zastosowanie węgla kamiennego przedstawiamy w dwóch aspektach: jako paliwa i jako surowca do otrzymywania wielu cennych produktów w procesie pirogenizacji. Badamy właściwości ropy naftowej i produktów jej destylacji. Zwracamy uwagę na rolę surowców energetycznych w gospodarce człowieka i problemy ekologiczne związane z ich eksploatacją i 9 zastosowaniem. Badamy wpływ ropy naftowej np. na piasek i pióro ptasie, poczym wyjaśniamy, na czym polegają katastrofy związane z wyciekami ropy do morza z uszkodzonych tankowców lub platform wiertniczych. Omawiamy alternatywne źródła energii, konieczność ich poszukiwania i stosowania ze względu na ochronę środowiska. Dział VIII - Pochodne węglowodorów Hasła programowe Szereg homologiczny alkoholi. Metanol i etanol – budowa cząsteczek, właściwości i zastosowanie. Gliceryna – budowa cząsteczki, właściwości i zastosowanie. Szereg homologiczny kwasów karboksylowych. Kwas mrówkowy i octowy – budowa cząsteczek, właściwości i zastosowanie. Wyższe kwasy tłuszczowe: palmitynowy, stearynowy i oleinowy. Mydła. Estry – otrzymywanie, właściwości i zastosowanie. Inne pochodne węglowodorów – aminy i aminokwasy. Komentarz metodyczny Pochodne węglowodorów jakie omawiamy, to: alkohole, kwasy karboksylowe, mydła i estry. Rozpoczynając omawianie tego działu wyjaśniamy, co to znaczy, ze alkohole są pochodnymi węglowodorów. W tym celu model cząsteczki metanu pozbawiamy jednego atomu wodoru i wprowadzamy w jego miejsce model grupy hydroksylowej. Podajemy nazwę systematyczną i zwyczajową. Podobnie postępujemy z cząsteczką etanu. Na tej podstawie piszemy wzór sumaryczny, strukturalny i tworzymy szereg homologiczny alkoholi. Zaznaczamy rodnik i grupę funkcyjną. Ze względu na podobieństwo właściwości metanolu i etanolu omawiane są jednocześnie – na zasadzie ich porównywania. Istotne znaczenie ma uzmysłowienie uczniom, ze metanol jest jedną z najsilniejszych trucizn, natomiast systematyczne i częste spożywanie etanolu może doprowadzić do alkoholizmu. Gliceryna (Glicerol) – alkohol trójwodorotlenowy – został umieszczony w programie przynajmniej z dwóch względów. Po pierwsze, ze względu na zastosowanie, gdy z pod nazwą gliceryn jest on używany jako składnik kremów, mydeł i innych kosmetyków. Po drugie, znajomość tego związku jest niezbędna do wyjaśnienia budowy tłuszczów. Kolejne pochodne to kwasy karboksylowe. Podobnie jak w przypadku alkoholi, budujemy modele tych związków: mrówkowego i octowego. Na ich podstawie piszemy wzory sumaryczne i strukturalne, zaznaczając rodnik i grupę funkcyjną. Tworzymy szereg homologiczny kwasów karboksylowych. Omawiamy właściwości, otrzymywanie kwasu mrówkowego i octowego. Piszemy równania dysocjacji i zobojętniania, zaznaczając resztę kwasową w cząsteczce kwasu octowego i mrówkowego. Omawiamy również właściwości wyższych kwasów karboksylowych. Oprócz przekazania podstawowych informacji o właściwościach kwasów, wskazane jest, aby na podstawie budowy ich cząsteczek wyjaśnić przyczyny różnic we właściwościach fizycznych i aktywności chemicznej. Mydła uczniowie poznają jako produkt reakcji kwasu stearynowego z zasada sodową. Analiza budowy cząsteczki mydła jest podstawą do wyjaśnienia jego właściwości myjących i piorących. Stwarza to okazję do wprowadzenia pojęcia detergentu oraz wykazania, czym detergenty różnią się od mydeł. Estry znalazły się w programie ze względu na duże zastosowanie praktyczne. Otrzymujemy i badamy właściwości octanu etylu na podstawie, którego omawiamy budowę cząsteczek i właściwości estrów. Zwracamy uwagę na mechanizm reakcji estryfikacji i warunki w jakich zachodzi. Podkreślamy różnicę między reakcją zobojętniania (reakcja między jonami) 10 i estryfikacji (reakcja między cząsteczkami). Wiadomości przekazane o estrach posłużą do wyjaśnienia budowy tłuszczów, stanowiących składniki organizmów żywych. Omawiamy ogólnie inne pochodne węglowodorów: aminy i aminokwasy. Mówiąc o aminach wyjaśniamy, że można je też uznać za pochodne amoniaku (zasadowy charakter grupy aminowej). Aminokwasy zaś traktujemy jako podstawowe elementy budujące białka. Podkreślamy rolę grupy aminowej i karboksylowej w cząsteczce aminokwasu i wynikające stąd konsekwencje w postaci możliwości tworzenia wiązań peptydowych. Dział IX – Związki chemiczne w żywieniu i w życiu codziennym Hasła programowe Podstawowe składniki chemiczne żywności. Budulcowe, energetyczne i regulujące składniki pożywienia. Tłuszcze – budowa i właściwości. Białka –występowanie, skład pierwiastkowy, podział właściwości, reakcje charakterystyczne. Cukry – występowanie, podział i właściwości na przykładzie: glukozy, sacharozy, skrobi i celulozy. Włókna naturalne i syntetyczne. Negatywne skutki działania niektórych substancji chemicznych na organizm człowieka (trucizny, alkohole, narkotyki, leki, nawozy sztuczne, środki ochrony roślin). Pierwsza pomoc w nagłych wypadkach. Komentarz metodyczny W tym dziale omawiane są związki chemiczne stanowiące podstawowe składniki organizmów żywych i żywności. Główna uwaga, w trakcie realizacji tego działu, powinna być zwrócona na właściwości omawianych substancji oraz ich znaczenie w życiu codziennym. Przypominamy znane uczniom z biologii wiadomości o składnikach pokarmowych(tłuszczach, białkach, cukrach, wodzie, solach mineralnych i witaminach) oraz roli, jaką pełnią w organizmach żywych. Następnie zapoznajemy uczniów z budową chemiczną tych substancji oraz ich najważniejszymi właściwościami. Omawiając właściwości tłuszczów, a zwłaszcza reakcje zmydlania, uczniowie powinni stwierdzić, że tłuszcz to pochodna kwasu karboksylowego i gliceryny czyli ester. Odróżniamy tłuszcze roślinne od zwierzęcych, stałe od ciekłych podkreślając iż stan skupienia zależy od obecności wiązań podwójnych., wyjaśniamy różnicę między substancją tłustą a tłuszczem na przykładzie próby akroleinowej. Spośród cukrów najważniejsza jest glukoza. Jej znaczenie wynika zarówno z funkcji pełnionej w przenoszeniu energii w organizmach żywych, jak i z faktu, iż stanowi ona podstawowy element budowy kolejnych cukrów. Badamy skład pierwiastkowy cukrów. Badamy, właściwosci fizyczne glukozy, przeprowadzamy próbę Tollensa i Trommera, za pomocą których, można wykazać właściwości redukcyjne glukozy, których to fruktoza nie posiada. Omawiamy również właściwości dwucukrów na przykładzie sacharozy zwracając uwagę na jej produkcję z buraków cukrowych i hydrolizę. Omawiając wielocukry (skrobię i celulozę), zwracamy uwagę na właściwości skrobii i jej charakterystyczną reakcję. Wykazujemy, iż podstawowym elementem budowy tych cukrów są reszty glukozowe powiązane ze sobą w różny sposób. Badamy skład pierwiastkowy, właściwości i przeprowadzamy reakcje charakterystyczne białek. Podkreślamy że białka to związki wielkocząsteczkowe zbudowane z aminokwasów. Podczas lekcji staramy się zademonstrować wspólne właściwości dla białek. Badamy właściwości włókien naturalnych i sztucznych. Na zakończenie tego działu omawiamy negatywne skutki działania niektórych substancji na organizm człowieka i środowisko. Omawiamy substancje używane jako leki, podkreślając niebezpieczeństwo, jakie może wyniknąć z ich nadużywania. To z kolei stanowi punkt wyjścia do dyskusji o niebezpieczeństwach wynikających z zażywania substancji o działaniu narkotycznym. Dział 11 ten kończymy omówieniem zasad udzielania pierwszej pomocy w nagłych wypadkach: omdlenia, złamania, krwotoki, zaburzenia w oddychaniu. III Cele kształcenia i wymagania programowe w nauczaniu chemii z elementami obrony cywilnej Czynności nauczyciela w zakresie przygotowania lekcji i ich realizacji oraz kontroli pracy ucznia powinny być podporządkowane osiągnięciu celów określonych dla każdej jednostki lekcyjnej. Wyodrębnienie szczegółowych (operacyjnych) celów kształcenia z celów ogólnych pozwala nauczycielowi na właściwe skonstruowanie narzędzi kontroli, korektę własnej pracy z uczniem, a w uczniach pobudza właściwą motywację i chęć uczenia się. Cele operacyjne są to więc zadania dydaktyczno-wychowawcze, które określają, co uczeń powinien wiedzieć, rozumieć i umieć po zakończeniu procesu nauczania. Proponuje się taksonomię celów nauczania według Bolesława Niemierki, która różnicuje kategorie celów ( A, B, C, D) oraz poziom wymagań (K, P, R, D, W). Kategorie celów: A – zapamiętanie wiadomości – oznacza gotowość ucznia do przypomnienia pewnych terminów, faktów, zasad działania; B – zrozumienie wiadomości – oznacza, że uczeń potrafi je uporządkować, streścić, uczynić podstawą prostego rozumowania; C – stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych – oznacza opanowanie przez ucznia umiejętności praktycznego posługiwania się wiadomościami; D – stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych – oznacza opanowanie przez ucznia umiejętności rozwiązywania problemów oraz świadczy o tym, ze uczeń zna, rozumie i potrafi zastosować wiedzę w nietypowych sytuacjach. Poziom wymagań: K – wymagania konieczne – na ocenę dopuszczającą, obejmują wiadomości i umiejętności łatwe dla ucznia, niezbędne w dalszej edukacji i użyteczne w życiu; wskazują na pewne braki w opanowaniu wiadomości i umiejętności określonych w Podstawie programowej; P – wymagania podstawowe – na ocenę dostateczną, stosuje się do umiejętności łatwych, możliwych do opanowania przez ucznia przeciętnie zdolnego, a zarazem przydatnych na wyższych etapach kształcenia oraz znajdujących zastosowanie w pozaszkolnym życiu ucznia; sprawności te, wraz z tymi z poziomu K, stanowią rdzeń umiejętności do opanowania na danym poziomie edukacji; R – wymagania rozszerzające – na ocenę dobra, obejmują wiadomości i umiejętności nieco trudniejsze, złożone i mniej typowe, przydatne, ale nie niezbędne w dalszej edukacji; D – wymagania dopełniające – na ocenę bardzo dobrą, obejmują pełny zakres wiadomości i umiejętności określonych w Podstawie Programowej, są trudne i złożone; umożliwiają rozwiązywanie problemów pośrednio użytecznych w życiu, wymagają korzystania z różnych źródeł wiedzy; W – wymagania wykraczające – na ocenę celującą, obejmują wiadomości i umiejętności wykraczające poza program nauczania, a wynikające z indywidualnych zainteresowań ucznia. Oceny osiągnięć uczniów dokonuje się na podstawie hierarchii wymagań tak, by spełnienie wyższych wymagań uwarunkowane było spełnieniem wymagań niższych. 12 Opanowanie sprawności z danego poziomu wymagań programowych jest podstawą do ustalania stopni szkolnych: K + + + + + P + + + + Poziom wymagań R + + + D + + W + Stopień (ocena) niedostateczny dopuszczający dostateczny dobry bardzo dobry celujący W nauczaniu chemii taksonomię celów nauczania przedstawia tabela: Poziom Kategoria celów Zakres A Zapamiętanie wiadomości Znajomość pojęć chemicznych, faktów, praw, zasad, reguł itp. B Zrozumienie wiadomości Umiejętność przedstawienia wiadomości inaczej niż uczeń zapamiętał, wytłumaczenie wiadomości i ich interpretacja. I Wiadomości Umiejętność zastosowania wiadomości w wiadomości w sytuacjach sytuacjach podobnych do typowych ćwiczeń szkolnych C Stosowanie II Umiejętno ści D Stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych Umiejętność formułowania problemów, dokonywania analizy i syntezy nowych zjawisk. Cele nauczania wyrażone wieloznacznie Cele nauczania wyrażone za pomocą czasowników operacyjnych Wiedzieć Nazwać... Zdefiniować... Wymienić... Wyliczyć... Rozumieć Wyjaśnić... Streścić... Rozróżnić... Zilustrować... Stosować wiadomości Rozwiązać... Zastosować... Porównać... Sklasyfikować... Określić... Obliczyć... Rozwiązywać problemy Udowodnić... Przewidzieć... Ocenić... Wykryć... Zanalizować... Zaproponować... Zgodnie z wymogami współczesnej dydaktyki, na każdej jednostce lekcyjnej powinny być uwzględnione cele operacyjne: A, B, C i D. 13 Szczegółowe cele edukacyjne Treści nauczania Dział I Substancje chemiczne i ich przemiany Dział II Atom i cząsteczka Dział II Atom i cząsteczka Cele szczegółowe Procedury osiągania celów – metody pracy Uczeń rozróżnia i podaje przykłady zjawisk fizycznych, przemian chemicznych, substancji prostych i złożonych. Wymienia składniki powietrza. Zna właściwości fizyczne i chemiczne tlenu, wodoru, dwutlenku węgla i azotu. Wyjaśnia pojęcia: dziura ozonowa, efekt cieplarniany, pożar oraz umie zaproponować sposoby zapobiegania tym zjawiskom. Zna definicję reakcji chemicznej. Potrafi porównać reakcje endo- i egzotermiczne oraz podać ich przykłady. Definiuje pojęcia: tlenki, reakcja syntezy, reakcja analizy, reakcja wymiany. Rozróżnia substraty, produkty. Prawidłowo zapisuje słownie przebieg reakcji chemicznej. Potrafi zidentyfikować wodór, tlen, azot, dwutlenek węgla. Wyjaśnia proces utleniania i redukcji na dowolnym przykładzie. Wymienia najczęstsze przyczyny pożarów. Opisuje środki i sposoby ochrony przeciwpożarowej budynków mieszkalnych, zabudowań gospodarczych, pól i lasów. Omawia podstawowe zasady gaszenia ognia. Wymienia środki gaśnicze dostępne w mieszkaniu, gospodarstwie domowym, szkole. Wymienia sposoby (metody) wyszukiwania ludzi w rejonach objętych pożarem. Opisuje zachowania ludzi w obiekcie objętym pożarem i wypływające z nich wnioski dla ratowników. Wymienia rodzaje środków trujących i określa ich postacie. Charakteryzuje działanie środków trujących. Określa sposoby znakowania środków trujących. Wymienia przykłady zastosowania środków zawierających substancje trujące w przemyśle, rolnictwie, medycynie. Potrafi omówić: zasady zachowania się w rejonie porażenia środkami trującymi, sposoby ich zabezpieczenia i ogólne zasady ich użytkowania. Wskazuje środki ostrożności jakie należy zastosować w kontaktach ze środkami chemicznymi o działaniu toksycznym. 1. Korzystanie z podręcznika 2. Wykonywanie doświadczeń: - badanie procesu palenia się świecy w zamkniętym naczyniu, - badanie składu powietrza, Definiuje pojęcia atomu i cząsteczki, wartościowości liczby atomowej. Wymienia cząstki elementarne. Umie podać skład atomu na podstawie liczby atomowej. Zapisuje symboliką chemiczną proste przykłady atomów i cząsteczek pierwiastków. Odczytuje zapisane symbole i wzory. Podaje pierwiastki występujące w postaci dwuatomowych cząsteczek. Rozróżnia i rysuje wzory strukturalne i sumaryczne prostych związków chemicznych. Zna nazwy prostych związków. Określa podstawowe właściwości atomu danego pierwiastka na podstawie położenia w układzie okresowym. Rysuje modele atomów danych pierwiastków korzystając z układu okresowego. Podaje definicję masy atomowej i cząsteczkowej. Oblicza masę cząsteczkową dowolnego związku chemicznego. Rozwiązuje zadania rachunkowe z wykorzystaniem masy atomowej i cząsteczkowej. Ilustruje za pomocą modeli przebieg reakcji chemicznej. Zapisuje symbolami i wzorami przebieg reakcji zobrazowanej za pomocą modeli. Zna prawo zachowanie masy. Uzupełnia równanie reakcji chemicznej dużymi współczynnikami. Prawidłowo odczytuje zapisane równania reakcji. Zapisuje symbolami i wzorami poznane reakcje chemiczne. Definiuje pojęcia grupa, okres, wiązanie: spolaryzowane, niespolaryzowane i jonowe, jon, kation, anion. 1. 2. 14 - rozkład termiczny KmnO4, topnienie i spalanie stearyny, kwaszenie mleka porównanie właściwości fizycznych wybranych pierwiastków i ich tlenków, - 3. 4. 5. 3. identyfikacja CO2 wodą wapienną, - otrzymywanie wodoru i badanie jego właściwości fizycznych, Dokonywanie obserwacji i wyciąganie wniosków z przeprowadzonych doświadczeń Obserwacja skutków korozji Zastosowanie gry dydaktycznej dotyczącej reakcji utleniania i redukcji (Rozsypywanka). Korzystanie z podręcznika Rozwiązywanie zadań dotyczących: budowy atomu, symboliki chemicznej, wartościwości, cząsteczek pierwiastków i związków chemicznych, nazewnictwa i budowy prostych związków, układu okresowego pierwiastków, masy atomowej i cząsteczkowej, rodzajów reakcji chemicznych, równań reakcji chemicznych. Modelowanie budowy atomu i reakcji rozpadu promieniotwórczego. 4. Zdobywanie informacji o budowie atomu dzięki symulacji komputerowej. 5. Zdobywanie i utrwalanie Treści nauczania Dział III Woda i roztwory wodne Cele szczegółowe Wyjaśnia różnicę między wiązaniem atomowym a jonowym. Wyjaśnia mechanizm tworzenia się wiązań chemicznych. Omawia historię rozwoju poglądów na budowę atomu. Wyjaśnia pojęcie: energia wiązania jądra. Wymienia naturalne i sztuczne źródła promieniowania. Charakteryzuje zamknięte i otwarte źródła promieniowania. Omawia zastosowanie izotopów promieniotwórczych w gospodarce, medycynie i ochronie przeciwpożarowej oraz wskazuje korzyści jakie płyną z ich zastosowania. Omawia rodzaje zagrożeń promieniotwórczych i negatywny wpływ jego na zdrowie. Omawia zasady postępowania podczas skażenia promieniotwórczego. Ustala przedsięwzięcia, które powinny być realizowane w ramach ochrony radiologicznej. Rozpoznaje znaki ostrzegawcze przed promieniowaniem. Omawia inne rodzaje alarmów i sposoby ich ogłaszania. Rozróżnia sygnały alarmowe o zagrożeniach. Przedstawia zachowania się ludzi po ogłoszeniu alarmów. Dowodzi, iż niektóre środki chemiczne mogą spowodować duże straty ludzkie i w środowisku. Omawia otrzymywanie i budowę cząsteczki wody, podaje jej właściwości fizyczne, zastosowanie i występowanie. Wymienia kilka substancji łatwo i trudno rozpuszczalnych w wodzie. Rozróżnia próbki roztworów właściwych i koloidalnych. Wyjaśnia proces rozpuszczania się substancji w wodzie. Omawia czynniki wpływające na szybkość tworzenia się roztworów. Wykazuje różnicę między roztworem nasyconym a nienasyconym. Omawia proces krystalizacji. Podaje definicję rozpuszczalności i stężenia procentowego. Oblicza stężenie procentowe, masę substancji, masę roztworu, masę wody, objętość mając dane pozostałe wielkości fizyczne. Potrafi samodzielnie przygotować określoną ilość roztworu o danym stężeniu. Omawia czynniki wpływające na rozpuszczalność. Interpretuje wykresy rozpuszczalności różnych substancji. Oblicza masę substancji lub masę roztworu, wykorzystując rozpuszczalność określonych substancji. Podaje przyczyny zanieczyszczeń wód naturalnych. Proponuje sposoby zapobiegania i oczyszczania wód naturalnych i ścieków. Podaje przyczyny i określa rodzaje powodzi. Wymienia obszary zagrożone powodzią na terenie gminy i powiatu. Określa podstawowe zasady zachowania się w rejonie zagrożenia powodziowego. Wymienia organy odpowiedzialne za ochronę przed powodzią. Podaje warunki niezbędne do ogłoszenia stanu pogotowia przeciwpowodziowego i alarmu powodziowego. Określa na czym polega akcja ratunkowa w rejonach objętych powodzią. Proponuje przedsięwzięcia przeciwepidemiczne niezbędne do realizacji w swojej rodzinie (domu) i najbliższej okolicy. Procedury osiągania celów – metody pracy wiadomości przy użyciu gier dydaktycznych dotyczących: wzorów i nazw cząsteczek, układu okresowego pierwiastków, równań reakcji chemicznych 6. Rozwiązywanie zadań rachunkowych i problemowych ze zbioru zadań. 1. Korzystanie z podręcznika 2. 3. 4. Definiuje pojęcia: elektrolit i nieelektrolit. Wyjaśnia pojęcie 1. wskaźnika. Zna barwy podstawowych wskaźników w 2. roztworach: kwasów, zasad, soli i wody. Znajduje w swoim Kwasy i otoczeniu kwasy, dzieli je na tlenowe i beztlenowe. Podaje wodorotlenki wzory sumaryczne i strukturalne najważniejszych kwasów. Umie przyporządkować nazwę kwasu do jego wzoru sumarycznego. Wymienia właściwości fizyczne kwasu siarkowego (VI) i (IV), solnego, azotowego, siarkowodorowego, fosforowego i węglowego. Zna zastosowanie i sposoby ich otrzymywania. Umie zapisywać i odczytywać równania reakcji otrzymywania oraz dysocjacji elektrolitycznej kwasów. Definiuje pojęcie kwasu. Wyjaśnia pojęcie bezwodnika kwasowego. Ustala wzór Dział IV 15 Wykonywanie doświadczeń: badanie rozpuszczalności różnych substancji w wodzie (soli, kredy, oleju), badanie efektu Tyndalla w roztworze, zawiesinie i roztworze koloidalnym, badanie wpływu mieszania, temperatury, rozdrobnienia na szybkość tworzenia się roztworu, otrzymywanie roztworu o określonym stężeniu, krystalizacja soli z roztworu nasyconego. Obserwowanie i wyciąganie wniosków z przeprowadzonych doświadczeń Rozwiązywanie zadań rachunkowych i problemowych ze zbioru dotyczących: czynników wpływających na szybkość rozpuszczania, roztworów nasyconych i nienasyconych, krystalizacji, stężenia procentowego oraz zanieczyszczeń wody. Korzystanie z podręcznika. Wykonywanie doświadczeń: badanie zachowania się wskaźników w roztworach kwasów, zasad, soli i wodzie, badanie właściwości fizycznych kwasów i zasad, badanie przewodnictwa elektrycznego wodnych roztworów różnych substancji, działanie sodem i tlenkiem wapnia na wodę, Treści nauczania Cele szczegółowe bezwodnika kwasowego dla dowolnego kwasu tlenowego. Oblicza wartościowość niemetalu w kwasie. Podaje wzory sumaryczne i strukturalne najważniejszych wodorotlenków. Przyporządkowywuje nazwy wodorotlenków do ich wzorów sumarycznych. Rozróżnia pojęcia: wodorotlenek i zasada. Wymienia właściwości fizyczne zasady sodowej, potasowej, wapniowej i magnezowej. Zna ich zastosowanie. Zapisuje i odczytuje równania reakcji dysocjacji poznanych zasad. Definiuje pojęcie zasady. Zapisuje i odczytuje równania reakcji otrzymywania zasad. Zna pojęcie reakcji zobojętniania. Zna skalę pH. Definiuje odczyn: kwaśny, obojętny, zasadowy. Samodzielnie bada odczyn dowolnego roztworu, np.: mydła, coca-coli. Procedury osiągania celów – metody pracy 3. 4. 5. Dział IV Kwasy i wodorotlenki Dział V Sole Dział VI Surowce i tworzywa działanie kwasem solnym na zasadę sodową wobec wskaźnika, badanie odczynu mydła, octu, szamponu, proszku do prania, coca-coli, wody sodowej. Obserwowanie i wyciąganie wniosków z przeprowadzonych doświadczeń. Wizualizacja cząsteczek kwasów, wodorotlenków oraz procesu dysocjacji jonowej przy użyciu modeli przestrzennych atomów Rozwiązywanie zadań rachunkowych i problemowych dotyczących: wzorów sumarycznych, strukturalnych, właściwości kwasów i zasad, otrzymywania zasad, dysocjacji jonowej. Samodzielne układanie krzyżówki z hasłem głównym „Kwasy i zasady”powtórzenie właściwości i zastosowania oraz nazewnictwa kwasów i zasad. Korzystanie z podręcznika. Definiuje pojęcie soli na podstawie budowy cząsteczki. Ustala 1. wzory sumaryczne i strukturalne dowolnych soli na podstawie 2. Wykonywanie doświadczeń: ich nazw. Nazywa dowolne sole na podstawie ich wzorów działanie: zasadą sodową na sumarycznych. Znajduje sole w swoim otoczeniu. Wyjaśnia kwas solny wobec mechanizm reakcji dysocjacji soli. Zapisuje i odczytuje równania wskaźnika, kwasem reakcji dysocjacji soli. Umie znaleźć substraty do otrzymania siarkowym (VI) na magnez, konkretnych soli metodą reakcji zobojętniania. Zapisuje i kwasem solnym na cynk i odczytuje równania reakcji zobojętniania cząsteczkowo i tlenek wapnia, tlenek jonowo. Zapisuje i odczytuje inne reakcje prowadzące do magnezu, CO2 na wodę otrzymywania soli cząsteczkowo i jonowo ( kwasu z metalem, wapienną, NaOH na CuSO4, kwasu z tlenkiem metalu, zasad z bezwodnikiem, tlenków metali KOH na FeCL3, HCL na z bezwodnikiem). Na podstawie tabeli rozpuszczalności znajduje AgNO3. substraty do otrzymania soli nierozpuszczalnej. Zapisuje i 3. Obserwowanie i wyciąganie odczytuje równania reakcji strąceniowych. Rozwiązuje zadania wniosków z rachunkowe związane ze stężeniem procentowym wodnych przeprowadzonych roztworów soli. Podaje zastosowanie najważniejszych soli. doświadczeń. Przedstawia negatywny wpływ soli na organizm człowieka. 4. Układanie loteryjki dotyczącej wzorów i nazw soli. 5. Ćwiczenia w prawidłowym posługiwaniu się tabelą rozpuszczalności 6. Sporządzanie tablicy wszystkich sposobów otrzymywania soli. Definiuje pojęcia: wapień , wapno palone, wapno gaszone, woda 1. Korzystanie z podręcznika. wapienna, mleko wapienne. Podaje jakie zna surowce mineralne 2. wykonywanie doświadczeń: występujące wewnątrz ziemi. Podaje zastosowanie wapieni. działanie kwasem solnym na Pisze równania identyfikacyjne skały wapienne, otrzymywania węglan wapnia, 16 Treści nauczania Cele szczegółowe Procedury osiągania celów – metody pracy wapna gaszonego. Omawia zasady bezpiecznej pracy z wapnem otrzymywanie wapna gaszonym. Wyjaśnia proces twardnienia zaprawy murarskiej i gaszonego, działanie octem gipsowej. Definiuje pojęcie hydratu. Omawia budowę i na stary tynk, termiczny właściwości gipsu palonego i krystalicznego. Przedstawia rozkład gipsu krystalicznego. rodzaje szkieł i ich zastosowanie. Określa charakterystyczne 3. Obserwowanie i wyciąganie pochodzenia cechy metali. Porównuje właściwości metali i ich stopów, wniosków z mineralnego przedstawia mechanizm otrzymywania czystych metali z ich rud. przeprowadzonych Omawia proces wielkopiecowy. Zapisuje i odczytuje doświadczeń. odpowiednie reakcje otrzymywania metali z rud. 4. Rozwiązywanie zadań rachunkowych i problemowych ze zbioru. Wymienia odmiany węgli kopalnych. Określa orientacyjny wiek 1. Korzystanie z podręcznika. węgla, wartość opałową w zależności od rodzaju węgla. Podaje 2. Wykonywanie doświadczeń: właściwości i zastosowanie gazu ziemnego i ropy naftowej. porównanie próbek węgli Wyjaśnia proces destylacji ropy naftowej. Wymienia kopalnych, porównanie zastosowanie produktów przerobu ropy naftowej. Definiuje próbek benzyny, nafty, pojęcie alotropii. Wymienia odmiany alotropowe węgla, podaje olejów, mazutu, ich budowę, właściwości fizyczne i zastosowanie. Zna otrzymywanie acetylenu z podstawowy skład pierwiastkowy związków organicznych. karbidu i działanie na niego Oblicza procentowy skład pierwiastkowy węgla i wodoru w wodą bromowa lub KmnO4, substancjach organicznych. Definiuje pojecie szeregu badanie właściwości homologicznego, alkanu, alkenu, alkinu. Podaje wzory fizycznych acetylenu, sumaryczne i strukturalne alkanów, alkenów i alkinów termiczny rozkład folii korzystając z nazwy, wzoru ogólnego i odwrotnie.. Podaje polietylenowej i badanie właściwości fizyczne metanu, etenu i acetylenu. Zapisuje i właściwości etenu. odczytuje równania spalania całkowitego, niecałkowitego i 3. Obserwowanie i wyciąganie półspalania węglowodorów. Zapisuje i odczytuje reakcję Dział VII wniosków z otrzymywania metanu, acetylenu, rekcję podstawiania przeprowadzonych Węgiel i jego charakterystyczną dla alkanów. Zapisuje i odczytuje równanie doświadczeń. reakcji przyłączania Br2, CL2, H2, HCL, HBr do alkenów i związki z 4. Modelowanie cząsteczek alkinów. Omawia zagrożenia ekologiczne ze strony przemysłu wodorem alkanów, alkenów, alkinów, związanego z węglem, ropą naftową i gazem ziemnym. reakcji podstawiania i Wymienia alternatywne źródła energii nie zagrażające przyłączania oraz środowisku naturalnemu. Przypomina zjawisko polimeryzacji. promieniotworczości i jego znaczenie. 5. Rozwiązywanie zadań rachunkowych i problemowych. 6. Uzupełnianie tabel dotyczących budowy i nazewnictwa alkanów, alkenów, alkinów 7. Zastosowanie gry dydaktycznej dotyczącej wpływu węglowodorów i tworzyw sztucznych na środowisko (EKO-Karty) Definiuje pojęcia: pochodne węglowodorów, grupa 1. Korzystanie z podręcznika. węglowodorowa (alkilowa), grupa funkcyjna. Wyjaśnia pojęcie 2. Wykonywanie doświadczeń: alkoholu, kwasu karboksylowego, mydło, ester na podstawie badanie właściwości budowy cząsteczki. Podaje wzory sumaryczne i strukturalne fizycznych metanolu, pierwszych pięciu alkoholi i kwasów. Przyporządkowywuje etanolu, gliceryny, kwasu Dział VIII wzór sumaryczny alkoholu, kwasu do jego nazwy i odwrotnie. octowego, estrów, badanie Wymienia właściwości fizyczne metanolu i etanolu oraz pisze rozpuszczalności substancji Pochodne równania reakcji ich otrzymywania. Zapisuje i odczytuje reakcje w alkoholach, badanie węglowodoró spalania alkoholi i kwasów. Definiuje pojęcie alkohol odczynu etanolu, kwasu w wielowodorotlenowy. Wyjaśnia wpływ liczby grup octowego, estru i mydła, wielowodorotlenowych na właściwości alkoholu. Omawia działanie kwasem octowym właściwości i zastosowanie gliceryny. Na podstawie wzoru na magnez, tlenek miedzi sumarycznego alkoholu ustala wzór sumaryczny kwasu 17 Treści nauczania Cele szczegółowe Procedury osiągania celów – metody pracy będącego pochodnym tego alkoholu. Wymienia właściwości (II), zasadą sodową, badanie fizyczne kwasu mrówkowego, octowego, palmitynowego, właściwości fizycznych stearynowego i oleinowego. Zapisuje i odczytuje równania wyższych kwasów reakcji otrzymywania, dysocjacji kwasów organicznych. tłuszczowych, działanie Zaznacza grupę funkcyjną, resztę kwasowa i grupę wodą bromową lub KMnO4 węglowodorową we wzorach kwasów. Przyporządkowuje wzory na kwas oleinowy, działanie sumaryczne wyższych kwasów tłuszczowych do ich nazw. zasadą sodową na kwas Wyjaśnia jak zmieniają się właściwości fizyczne i chemiczne stearynowy. Działanie kwasów karboksylowych wraz ze wzrostem długości łańcucha. twarda wodą na mydło, Wyjaśnia pojęcie mydło. Dzieli mydła ze względu na budowę działanie kwasem octowym cząsteczki, stan skupienia i rozpuszczalności w wodzie i podaje na alkohol etylowy, ich przykłady. Podaje zastosowanie mydeł. Wyjaśnia na czym otrzymywanie mydła polega mycie i pranie, oraz podaje przyczyny dla których mydła toaletowego. nie naddają się do prania. Zna mechanizm reakcji estryfikacji. 3. Obserwowanie i wyciąganie Wyjaśnia rolę stężonego kwasu siarkowego (VI) w reakcjach wniosków z estryfikacji. Znajduje substraty i pisze reakcję otrzymywania przeprowadzonych dowolnego estru. Przyporządkowywuje nazwę estru do jego doświadczeń. wzoru sumarycznego. Podaje właściwości fizyczne wybranych 4. Modelowanie cząsteczek estrów i ich zastosowanie. Podaje wpływ pochodnych alkoholi, kwasów węglowodorów na środowisko. Omawia pojęcia amina, karboksylowych, równań Dział VIII aminokwas, wiązanie peptydowe. reakcji estryfikacji przy użyciu modeli atomów. Pochodne 5. Rozwiązywanie zadań węglowodoró rachunkowych i w problemowych. 6. Uzupełnianie tabelki dotyczącej porównania budowy i nazewnictwa alkanów, alkoholi, kwasów karboksylowych. Wymienia podstawowe składniki chemiczne żywności. Definiuje 1. Korzystanie z podręcznika. pojęcia: mikro i makroelementy i potrfi je wymieniać. Omawia 2. Wykonywanie doświadczeń: pojęcia tłuszcz, emulsja, substancja tłusta. Dzieli tłuszcze ze zwęglania sera, mąki i cukru, względu na pochodzenie i stan skupienia oraz podaje ich badanie właściwości przykłady. Omawia właściwości tłuszczy. Zapisuje i odczytuje fizycznych tłuszczów, Dział IX równanie reakcji otrzymywania tłuszczów. Wyjaśnia na działanie zasadą sodową na dowolnym przykładzie pojęcie hydrolizy tłuszczu. Podaje olej, ogrzewanie oleju Związki zastosowanie tłuszczy i ich rolę w organiźmie człowieka. jadalnego i mineralnego, chemiczne w Identyfikuje tłuszcz. Wyjaśnia na czym polega proces wykrywanie wody, węgla, żywieniu i w utwardzania tłuszczów ciekłych. Przypomina pojęcie aminokwas siarki i azotu w białku, życiu i wiązanie peptydowe. Omawia proces tworzenia się łańcuchów działanie różnymi codziennym peptydowych i białkowych. Doświadczalnie wykrywa substancjami (solą kuchenną, podstawowe pierwiastki wchodzące w skład białek. Wyjaśnia alkoholem, kwasem, reakcję hydrolizy białek. Wyjaśnia pojęcia zol i żel. Podaje temperaturą, zasadą) na negatywny wpływ różnych substancji na białko w organiźmie roztwór białka, działaniem człowieka. Omawia pojęcie węglowodany. Dzieli cukry ze stężonym kwasem azotowym względu na budowę cząsteczek. Doświadczalnie udowadnia na białko, prażenie glukozy, skład pierwiastkowy glukozy. Podaje wzór sumaryczny i działanie glukozy na strukturalny oraz właściwości glukozy i fruktozy. Omawia wodorotlenek miedzi(II) i proces powstawania glukozy w organizmach roślinnych. Podaje tlenek srebra, prażenia właściwości redukcyjne glukozy pozwalające ją wykryć. sacharozy, badanie Wykrywa właściwości sacharozy i skrobi. Podaje ich wzory właściwości sacharozy i sumaryczne, pisze równania ich hydrolizy i podaje sposób skrobi, działanie na wykrywania skrobi. Wymienia inne przykłady wielocukrów. sacharozę i skrobię Omawia wpływ leków, trucizn, alkoholi, narkotyków, nawozów i roztworem wodorotlenku środków ochrony roślin na organizm człowieka. Omawia miedzi(II) i tlenkiem sodu. negatywny i pozytywny wpływ niektórych potraw, np.: masła, Działanie jodem na kotleta, coca-coli na organizm człowieka. Definiuje podstawowe ziemniaka (skrobię). pojęcia związane z pierwszą pomocą, charakteryzuje przyczyny i 3. Obserwowanie i wyciąganie objawy omdlenia, wyjaśnia przyczyny utraty przytomności. wniosków z 18 Treści nauczania Cele szczegółowe Podaje kolejność działań ratownika podczas rozpoznawania stanów zagrożeń życia. Udziela pomocy w skomplikowanej sytuacji (pozorowanej), potrafi zadbać o bezpieczeństwo własne i poszkodowanego i udzielić pierwszej pomocy poszkodowanym w różnych wypadkach. Procedury osiągania celów – metody pracy 4. 5. Dział IX 6. Związki chemiczne w żywieniu i w życiu codziennym 7. przeprowadzonych doświadczeń. Pokaz produktów żywnościowych (cukier, kasza, olej, mleko, jajko, sól kuchenna). Modelowanie równania reakcji między dwiema cząsteczkami gliceryny przy użyciu modeli przestrzennych atomów. Samodzielne ułożenie krzyżówki z hasłem „Czy wiesz co jesz” – utrwalenie wiadomości dotyczących białek, tłuszczów i cukrów. Przeprowadzenie ankiety dotyczącej zdrowego odżywiania. / druk pisany kursywą dotyczy treści realizowanych na Obronie Cywilnej/ IV Ocena osiągnięć ucznia Jednym z założeń tego programu było nabycie przez uczniów umiejętności posługiwania się wiedzą chemiczną do wyjaśniania i przewidywania faktów, jak i rozwiązywania problemów teoretycznych i praktycznych. W związku z tym w sprawdzaniu osiągnięć uczniów konieczne jest zastosowanie takich metod, które pozwolą na stwierdzenie, w jakim stopniu opanowali oni wspomniane umiejętności. Najbardziej przydatne do tego celu będą: Systematyczna obserwacja zachowań uczniów oraz krótkie z nimi rozmowy w trakcie zajęć, udokumentowane odpowiednią oceną. Systematyczna obserwacja pozwala poznać osobowość ucznia, jego zachowanie w różnych sytuacjach dydaktycznych, np. umiejętność samodzielnego wykonywania doświadczeń, posługiwania się modelami, rozwiązywania problemów, współpracę w zespole, udział w dyskusjach prowadzących do wyciągania wniosków z doświadczeń itp. indywidualne rozmowy mające na celu kontrolę jego umiejętności, nie powinny mieć charakteru „odpytywania”, które zmuszałoby go do odtwarzania pamięciowo opanowanej wiedzy. Stawiane pytania powinny stwarzać sytuacje, w których uczeń wykaże się zrozumieniem i umiejętnością korzystania ze znanej mu wiedzy. Testy – składające się z wielu zadań zamkniętych, wielokrotnego wyboru i zadań otwartych. Test sprawdzający powinien zawierać zadania odpowiadające wymaganiom programowym. Kartkówki –mające na celu sprawdzenie stopnia opanowania przez uczniów materiału ostatnich lekcji (np. 3). Ich przeprowadzenie nie powinno trwać dłużej niż 10 – 15 minut. Pozwalają one jednocześnie zbadać systematyczność przygotowywania się uczniów do lekcji. Sprawdziany poprzedzone lekcją powtórzeniową. Określenie wymagań na poszczególne oceny związane jest ze szczegółową analizą celów kształcenia, których osiągnięcie zakłada program. Jako podstawowa regułę przyjęto, że nawet w przypadku oceny dopuszczającej nie wystarczy pamięciowe opanowanie wybranych 19 elementów wiedzy, lecz konieczne będzie choćby w najbardziej elementarnym zakresie, rozumienie najważniejszych elementów wiedzy oraz stosowanie jej w odniesieniu do sytuacji związanej z życiem codziennym. Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który: • posiada wiadomości i umiejętności znacznie wykraczające poza program nauczania, • potrafi stosować wiadomości w sytuacjach nietypowych (problemowych) • umie formułować problemy i dokonywać analizy lub syntezy nowych zjawisk, • proponuje rozwiązania nietypowe, • osiąga sukcesy w konkursach i olimpiadach chemicznych szczebla wyższego niż szkolny. Ocenę bardzo dobrą otrzymuje uczeń, który: • opanował w pełnym zakresie wiadomości i umiejętności określone programem, • potrafi stosować zdobytą wiedzę do rozwiązywania problemów i zadań w nowych sytuacjach, • wykazuje dużą samodzielność i potrafi bez pomocy nauczyciela korzystać z różnych źródeł wiedzy, np. układu okresowego pierwiastków, wykresów, tablic, zestawień, • potrafi biegle pisać i samodzielnie uzgadniać równania reakcji chemicznych, • potrafi samodzielnie wykonywać obliczenia związane ze stężeniem procentowym, stechiometrią i podstawowymi prawami chemicznymi. Ocenę dobrą otrzymuje uczeń, który: • opanował w dużym zakresie wiadomości i umiejętności określone programem, • poprawnie stosuje wiadomości i umiejętności do samodzielnego rozwiązywania typowych zadań lub problemów, • potrafi korzystać z układu okresowego pierwiastków, wykresów, tablic i innych źródeł wiedzy chemicznej, • potrafi pisać i uzgadniać równania reakcji chemicznych. Ocenę dostateczną otrzymuje uczeń, który: • opanował w podstawowym zakresie te wiadomości i umiejętności określone programem, które są konieczne do dalszego kształcenia, • poprawnie stosuje wiadomości i umiejętności do rozwiązywania, z pomocą nauczyciela, typowych zadań lub problemów, • potrafi korzystać, z pomocą nauczyciela, z takich źródeł wiedzy, jak: układ okresowy pierwiastków, wykresy, tablice, • potrafi, z pomocą nauczyciela, pisać i uzgadniać równania reakcji chemicznych. Ocenę dopuszczającą otrzymuje uczeń, który: • ma braki w opanowaniu wiadomości i umiejętności określonych programem, ale braki te nie przekreślają możliwości dalszego kształcenia, • rozwiązuje, z pomocą nauczyciela, typowe zadania teoretyczne lub praktyczne o niewielkim stopniu trudności, • z pomocą nauczyciela potrafi pisać proste wzory chemiczne i proste równania chemiczne. Ocenę niedostateczną otrzymuje uczeń, który: 20 • nie opanował tych wiadomości i umiejętności określonych programem, które są konieczne do dalszego kształcenia, • nie potrafi rozwiązywać zadań teoretycznych lub praktycznych o elementarnym stopniu trudności nawet z pomocą nauczyciela, • nie zna symboliki chemicznej, • nie potrafi napisać prostych wzorów chemicznych i najprostszych równań chemicznych nawet z pomocą nauczyciela. KRYTERIA OCENIANIA Ocena dopuszczająca Podaje definicję zjawiska fizycznego, wymienia zjawiska fizyczne Substancje znane z życia chemiczne i codziennego, ich przemiany wymienia właściwości fizyczne wybranych substancji, zna składniki powietrza, określa właściwości fizyczne składników powietrza (tlen, wodór, azot, dwutlenek węgla), odróżnia zjawiska fizyczne od chemicznych, podaje definicję tlenku, reakcji syntezy, analizy, wymiany, dostrzega źródła i przyczyny zanieczyszczeń. Wymienia rodzaje środków trujących i określa ich postacie. Wymienia przykładowo środki chemiczne zawierające substancje toksyczne. Wymienia środki gaśnicze dostępne w mieszkaniu, szkole, gospodarstwie. Omawia sposoby wzywania pomocy w Dział Ocena dostateczna Ocena dobra Wskazuje substancje proste i złożone, odróżnia metale od innych substancji, rozdziela składniki mieszaniny niejednorodnej, kwalifikuje podane procesy chemiczne do jednego z trzech podstawowych typów reakcji, podaje różnice między spalaniem a utlenianiem, wskazuje substraty i produkty w podanych schematach reakcji, rozpoznaje składniki powietrza na podstawie ich charakterystycznych właściwości. Charakteryzuje działanie środków toksycznych. Zna sposoby i cel znakowania środków toksycznych. Podaje zasady gaszenia zarzewi ognia. Rozdziela składniki mieszaniny jednorodnej, zapisuje schematy przeprowadzonych reakcji (syntezy, analizy, wymiany), wyjaśnia procesy redukcji i utleniania, bada doświadczalnie skład powietrza, formułuje obserwacje i wnioski z przeprowadzonych doświadczeń, wskazuje sposoby ochrony powietrza omawia reakcje egzo i endotermiczne, porównuje właściwości pierwiastków i ich tlenków. Opisuje zasady zachowania się w rejonach skażenia środkami trującymi i wskazuje warunki bezpiecznego zastosowania środków w różnych dziedzinach życia i korzyści z ich zastosowania. Ustala swoje postępowanie w przypadku skażenia ciała środkami toksycznymi. Dobiera odpowiedni do rodzaju pożaru środek gaśniczy. 21 Ocena bardzo dobra Określa skład związku na podstawie produktów reakcji, rozumie znaczenie warstwy ozonowej, przyczyny powstawania dziury ozonowej i efektu cieplarnianego. Potrafi zidentyfikować wodór, tlen, azot, dwutlenek węgla. Dowodzi o konieczności stosowania odpowiedniego sprzętu gaśniczego do odpowiedniej sytuacji pożarowej. Przedstawia sposób ostrzegania ludności na wypadek zagrożenia pożarowego w szkole, domu, gospodarstwie. Dowodzi że niektóre środki toksyczne mogą na określonym obszarze śmiertelnie zagrozić ludności i środowisku. Ocena celująca Projektuje proste doświadczenia, wyciąga z nich odpowiednie wnioski i obserwacje. Planuje zasady zachowania się w rejonie porażenia środkami toksycznymi. Dział Atom i cząsteczka Atom i cząsteczka Woda i roztwory wodne Ocena dopuszczająca sytuacji rozprzestrzeniania się pożaru. Korzysta z układu okresowego celem odczytania symboli. Odczytuje ze wzoru sumaryczn liczby atomów wchodzących w skład cząsteczki. Przy niewielkiej pomocy zapisuje i odczytuje proste wzory i równania reakcji syntezy i analizy. Wymienia cząstki elementarne wchodzące w skład atomu. Definiuje prawo stałości składu i zachowania masy. Wymienia naturalne i sztuczne źródła promieniowania. Rozróżnia sygnały alarmowe o zagrożeniach. Ocena dostateczna Ocena dobra Poprawnie posługuje się terminami „atom i „cząsteczka”, omawia budowę atomu, zna symbole pierwiastków, zapisuje wzory strukturalne na podstawie wzoru sumarycznego i odwrotnie. Kojarzy pierwiastki gazowe z cząsteczkami dwuatomowymi. Definiuje pojęcie: wiązanie atomowe kowalencyjne. Charakteryzuje zamknięte i otwarte źródła promieniowania. Rozpoznaje znaki ostrzegawcze przed promieniowaniem. Omawia inne rodzaje alarmów i sposoby ich ogłaszania. Przedstawia zachowania się ludzi po ogłoszeniu alarmów. Wyjaśnia różnicę między cząsteczką pierwiastka a związku chemicznego. Wyjaśnia pojęcie: liczba atomowa i masowa pierwiastka. Korzysta z układu okresowego do przedstawienia budowy atomu. Samodzielnie zapisuje i dobiera współczynniki równań reakcji chemicznych. Oblicza masy cząsteczkowe pierwiastków i związków chemicznych. Omawia zastosowanie izotopów promieniotwórczych w gospodarce, medycynie i ochronie przeciwpożarowej oraz wskazuje korzyści jakie płyną z ich zastosowania. Dostrzega fakt Zna zmiany stanu Rozumie zależność występowania skupienia wody i pomiędzy wody w różnych nazywa procesy rozpuszczalnością postaciach w zachodzące przy gazów w wodzie i przyrodzie. zmianach stanu. temperaturą. Umie Rozumie pojęcia; Rozróżnia roztwory dobrać ilości roztwór, właściwe, koloidalne i substancji substancja zawiesiny. Rozumie rozpuszczalnika w rozpuszczalna, pojęcia: roztwór celu sporządzenia rozpuszczalnik, nasycony, roztworu o stężenie nienasycony, stężony i określonym stężeniu procentowe. rozcieńczony. Oblicza procentowym. Oblicza stężenie stężenie procentowe Oblicza stężenie procentowe roztworu przy znanych procentowe po roztworu przy masach substancji dodaniu znanych masach rozpuszczonej i rozpuszczalnika lub substancji rozpuszczalnika. substancji rozpuszczonej i Przeprowadza rozpuszczonej. masie roztworu z krystalizacje Dostrzega niewielką pomocą substancji stałej z możliwość nauczyciela. roztworu. Definiuje zmniejszenia Rozumie, jakie pojęcie zużycia wody w zagrożenia niesie rozpuszczalności. najbliższym cywilizacja dla Określa podstawowe otoczeniu. Zna 22 Ocena bardzo dobra Ocena celująca Przedstawia równania reakcji i ilościowo je interpretuje. Omawia budowę i właściwości pierwiastka na podstawie położenia w układzie okresowym. Rozwiązuje zadania rachunkowe dotyczące atomu i cząsteczki. potrafi biegle pisać i samodzielnie uzgadniać równania reakcji chemicznych, Omawia rodzaje zagrożeń promieniotwórczyc h i negatywny wpływ jego na zdrowie. Dowodzi, iż niektóre środki chemiczne mogą spowodować duże straty ludzkie i w środowisku. Oblicza stężenie roztworów powstałych: przez zmieszanie roztworów o różnych stężeniach, przez rozcieńczanie danej ilości roztworu o określonym stężeniu, oblicza stężenia roztworów z uwzględnieniem objętości i gęstości. Rozumie proces oczyszczania ścieków. Omawia wykresy rozpuszczalności różnych substancji. Wykonuje proste obliczenia z wykorzystaniem rozpuszczalności. Zna inne rodzaje stężeń: molowe, masowe). Potrafi dokonywać przeliczeń np. stężenia procentowego na molowe i odwrotnie. Dział Woda i roztwory wodne Kwasy i wodorotlenki Ocena dopuszczająca czystości wód. Podaje przyczyny i określa rodzaje powodzi. Wymienia obszary zagrożone powodzią na terenie gminy i powiatu. Wymienia organy odpowiedzialne za ochronę przed powodzią Zna nazwy poznanych kwasów i ich wzory sumaryczne. Podaje najważniejsze właściwości kwasów: HCL, H2SO4,HNO3, H2CO3. Umie podzielić kwasy na tlenowe i beztlenowe. Nazywa wodorotlenki. Zna budowę cząsteczek wodorotlenków, właściwości: NaOH, Ca(OH)2, KOH. Wyjaśnia pojęcia: kwas, wskaźnik, jon, kation, anion, dysocjacja, elektrolity, nieelektrolity. Odróżnia kwas od wodorotlenku za pomocą wskaźników. Przy pomocy nauczyciela pisze reakcje otrzymywania podstawowych kwasów i zasad. Wyjaśnia konieczność zachowania ostrożności podczas posługiwania się substancjami o właściwościach żrących. Ocena bardzo Ocena celująca dobra zasady zachowania się czynniki wpływające Proponuje w rejonie zagrożenia na rozpuszczalność. przedsięwzięcia Określa, na czym przeciwepidemiczne powodziowego. polega akcja niezbędne do Podaje warunki ratunkowa w realizacji w swojej niezbędne do rejonach objętych rodzinie (domu) i ogłoszenia stanu powodzią. najbliższej okolicy. pogotowia przeciwpowodzioweg o i alarmu powodziowego. Ocena dostateczna Ocena dobra Dobiera substraty w reakcji powstawania kwasu. Wyznacza wartościowość reszty kwasowej na podstawie wzoru. Zapisuje wzory strukturalne kwasów i wodorotlenków. Zapisuje równania otrzymywania poznanych kwasów i zasad. Zna zależność pomiędzy odczynem roztworu i obecnością jonów H+ i OH- . Wie, co to są tlenki kwasowe (bezwodniki kwasowe), dlaczego roztwory niektórych substancji przewodzą prąd, jak przebiega dysocjacja kwasów i zasad, co to są kationy wodoru, aniony reszty kwasowej, kationy metalu i aniony wodorotlenowe. Potrafi ustalić wzory sumaryczne kwasów i wodorotlenków, identyfikuje kwasy i wodorotlenki na podstawie ich cech charakterystycznych. Zapisuje i odczytuje równania dysocjacji kwasów i zasad, dostrzega zależność pomiędzy pojęciami: wodorotlenek i zasada. Oblicza masy cząsteczkowe kwasów i zasad. Wyznacza wzory związków, które uległy dysocjacji na podstawie obecności jonów w roztworze. Zna pojęcie reakcji zobojętniania. Zna skalę pH. Definiuje odczyn: kwaśny, obojętny, zasadowy. 23 Wyjaśnia zależność między powstaniem kwaśnych deszczów a obecnością w atmosferze bezwodnika kwasowego. Rozwiązuje zadania rachunkowe z wykorzystaniem masy cząsteczkowej, stężeniem procentowym, objętością i gęstością. Samodzielnie bada odczyn dowolnego roztworu, np.: mydła, coca-coli. Określa substancje na podstawie analizy chemografów, zaproponować, jakich odczynników należy użyć do wytrącenia danej substancji, Dział Sole Sole Surowce i tworzywa pochodzenia mineralnego Ocena dopuszczająca Definiuje pojęcie: sól, metal aktywny, Nazywa sole na podstawie podanego wzoru. Wskazuje z jakich atomów składają się cząsteczki soli. Ustala wzory sumaryczne dowolnych soli na podstawie ich nazw. Otrzymuje sole metodą zobojętniania i metalu z kwasami. Zna właściwości i zastosowanie NaCL i CaCO3. Ocena bardzo dobra Zapisuje i odczytuje Tworzy równania Oblicza masy równania reakcji wytrącania osadu na cząsteczkowe soli, otrzymywania soli podstawie tablicy ustala wzór soli na metodami: tlenek rozpuszczalności. podstawie masy metalu + kwas, tlenek Zapisuje równania cząsteczkowej, niemetalu + zasada, otrzymywania soli w zawartości tlenek niemetalu + formie jonowej. procentowej. tlenek metalu. Otrzymuje sole Otrzymuje sole Zapisuje i odczytuje metodami: sól+ metodą: sól+ sól. równania dysocjacji kwas, sól + zasada, Rozwiązuje zadania soli. Przewiduje na metal + niemetal rachunkowe z podstawie tablicy wykorzystaniem rozpuszczalności, czy stężenia wytrąci się osad w procentowego i reakcji zmieszania ze masy sobą odpowiednich cząsteczkowej. substancji (soli). Identyfikuje gazowy produkt reakcji aktywnego metalu z kwasem, przewidzieć czy zajdzie reakcja między kwasem a danym metalem, udowodnić że sole powstają w reakcjach między substancjami o właściwościach kwasowych i zasadowych, określić zastosowanie reakcji strąceniowych, na podstawie tabeli rozpuszczalności przewidzieć przebieg reakcji soli z kwasem, zasadą lub z inną solą, Rozumie co to jest Podaje jakie Podaje czym się Objaśnia przemiany skorupa ziemska, właściwości różni gips palony od od skał wapiennych podaje jakie charakterystyczne krystalicznego, do zaprawy najważniejsze wykazują skały, co wyjaśnia dlaczego murarskiej, zapisuje pierwiastki jest ich głównym częściej używa się równanie występują w składnikiem, na czym stopów niż metali otrzymywania gipsu skorupie, co to są polega gaszenie wapna czystych. Zapisuje palonego, otrzymuje minerały, co to palonego i twardnienie reakcję zaprawę gipsową. jest wapno zaprawy murarskiej, w charakterystyczną gaszone i palone, jakich minerałach wapieni, zaprawa występuje siarczan przeprowadza murarska, w (VI) wapnia, wyjaśnia rozkład termiczny jakich minerałach co to są hydraty, do wapieni, gaszenie występuje tlenek czego służy gips, wapna palonego, krzemu, jakie są czym się różni otrzymuje gips właściwości substancja krystaliczna palony, podaje krzemionki, jej od bezpostaciowej, zastosowanie gipsu i zastosowanie, w omawia właściwości wapieni wyjaśnić jakiej postaci szkieł i podaje ich istotę otrzymywania Ocena dostateczna Ocena dobra 24 Ocena celująca Przewiduje odczyn roztworu powstałego w wyniku mieszania różnych ilości kwasu i zasady. Dział Węgiel i jego związki z wodorem Węgiel i jego związki z wodorem Ocena dopuszczająca występują metale w skorupie ziemskiej, co to są rudy, stopy. Wymienia odmiany alotropowe węgla i opisuje ich właściwości. Zna odmiany węgli kopalnych. Definiuje pojęcia: węglowodór, alkan, alken, alkin. Wskazuje występowanie węglowodorów. Zapisuje wzory sumaryczne węglowodorów na podstawie modelu i wzoru strukturalnego i odwrotnie. Podaje zastosowanie metanu, etenu i acetylenu. Podaje produkty przeróbki ropy naftowej. Definiuje pojęcia: alkohol, kwas karboksylowy, Pochodne ester. Modeluje węglowodorów cząsteczki alkoholi i kwasów organicznych. Nazywa alkohole i kwasy. Opisuje właściwości fizyczne alkoholi i kwasów. Przyporządkowuje związki do odpowiedniego Ocena dostateczna Ocena dobra rodzaje, wyjaśnia na czym polega korozja metali, podaje przykłady rud metali. Podaje jakie są produkty suchej destylacji węgla kamiennego, jakie są właściwości diamentu i grafitu i gdzie mają zastosowanie. Wyjaśnia co to jest szereg homologiczny, co to są węglowodory nasycone, jak się tworzy nazwy alkanów, alkinów, alkenów, zna zastosowanie alkanów, alkenów i alkinów. Wymienia cechy charakterystyczne alkanów –reakcja podstawiania i cechy charakterystyczne alkenów i alkinówreakcja przyłączania chlorowców. Umie otrzymać acetylen. Zna produkty spalania węglowodorów. metali z rud, zbadać właściwości metali, określić wspólne i różne cechy metali. Zapisuje równania reakcji spalania węglowodorów. Identyfikuje węglowodory nienasycone. Rozumie zależność pomiędzy wielkością cząsteczki węglowodoru, jego lotnością, palnością i wybuchowością. Ocena bardzo dobra Uzasadnia dlaczego sucha destylacja węgla jest ważnym procesem przemysłowym, wyjaśnić przyczyny poszukiwania nowych źródeł energii, analizuje budowę wewnętrzną fullerenów. Pisze równania reakcji spalania, podstawiania, przyłączania i oblicza masę cząsteczkową dowolnego alkanu, alkenu i alkinu. Pisze, uzgadnia i odczytuje równania reakcji, podstawiania chlorowcem metanu i dowolnego alkanu. Wyznacza wzór elementarny weglowodoru na podstawie masy cząsteczkowej i zawartości procentowej. Napisać, uzgodnić i odczytać równanie przyłączania bromu i bromowodoru do etenu i acetylanu, zapisać przebieg reakcji polimeryzacji etenu i acetylenu Wyprowadza wzór Wskazuje glicerynę Zapisuje wzory alkoholu ze wzoru jako alkohol estrów i podaje jego węglowodoru. wielowodorotlenowy nazwę na podstawie Rozumie zależność i omawia jej wzoru. Zapisuje między grupą właściwości wzór mydła i funkcyjną a nazwa chemiczne i wyjaśnia, na czym związku. Zapisuje fizyczne. Zapisuje polega mechanizm wzory 5 alkoholi i równania reakcji mycia i prania – kwasów z szeregu otrzymywania zapisuje homologicznego. Wie, alkoholi, kwasów i odpowiednie na czym polega estrów. Zapisuje równania. Na fermentacja równania reakcji podstawie nazwy alkoholowa i spalania alkoholi i estru lub jego wzoru kwasów. Zapisuje przewiduje nazwy i fermentacja octowa. wzór strukturalny wzory alkoholu i Podaje wzory 25 Ocena celująca Uczeń potrafi doświadczalnie zbadać właściwości acetylenu, etenu i metanu, przedyskutować problemy ekologiczne związane z eksploatacją i wykorzystaniem surowców energetycznych Ocenia zalety i wady alternatywnych źródeł energii. Potrafi utworzyć modele cząsteczek alkoholi, kwasów, amin, aminokwasów modelować powstawanie estrów. Potrafi pokazać przebieg powstania wiązania peptydowego. Ocena dopuszczająca szeregu na podstawie podanego wzoru. Dostrzega szkodliwe działanie alkoholi na organizm ludzki. Wie, co to są mydła i detergenty. Podaje Pochodne właściwości węglowodorów fizyczne estrów. Wyjaśnia, co to są aminy i aminokwasy oraz podaje ich właściwości fizyczne i występowanie. Dział Związki chemiczne w żywieniu i w życiu codziennym Wykrywa węgiel i wodę w produktach spożywczych. Omawia, jaką rolę odgrywają w organiźmie poszczególne składniki żywności. Podaje podstawowe związki chemiczne w żywności. Podaje podstawowe czynniki prowadzące do denaturacji białek. Wskazuje substancje należące do cukrów. Podaje właściwości fizyczne cukrów, ich podział, występowanie i zastosowanie. Podaje właściwości tłuszczów, ich rodzaje i zastosowanie. Zna właściwości i zastosowanie polietylenu i PCV. Definiuje podstawowe Ocena dostateczna Ocena dobra wyższych kwasów tłuszczowych. Przedstawia równania reakcji charakterystycznych dla kwasów. Podaje zastosowanie estrów, oraz wymienia substancje tworzące mydło. gliceryny. Układa równanie reakcji, w której wyniku powstaje mydło. Oblicza masy cząsteczkowe alkoholi, kwasów i estrów. Omawia skład pierwiastkowy białek i ich podział. Zna metodę wykrywania skrobi za pomocą jodyny. Wyjaśnia rozpuszczalność tłuszczów w różnych rozpuszczalnikach. Wybiera odczynnik służący do wykrywania obecności glukozy i białka. Wyjaśnia pojęcia zol, żel, koagulacja, denaturacja i peptyzacja. Omawia reakcje: Tollensa, Trommera, ksantpoproteinową i biuretową. Wymienia substancje szkodliwe dla zdrowia. Wie jak udzielić pierwszej pomocy poszkodowanemu w razie: utraty przytomności, omdlenia, krwotoku, złamania. Wykrywa obecność glukozy, białka. Bada wpływ różnych czynników na białko. Wyjaśnia proces hydrolizy cukrów złożonych, białek i tłuszczów. Kwalifikuje tłuszcze jadalne do związków nasyconych i nienasyconych. Odróżnia tłuszcz od substancji tłustej np. oleju maszynowego. Zapisuje równania reakcji hydrolizy tłuszczów, cukrów złożonych. Charakteryzuje przyczyny i objawy omdlenia, wyjaśnia przyczyny utraty przytomności. Podaje kolejność działań ratownika podczas rozpoznawania stanów zagrożeń życia. Omawia wpływ leków, trucizn, alkoholi, narkotyków, nawozów i środków ochrony roślin na organizm człowieka. 26 Ocena bardzo dobra kwasu z których powstaje ester, udowodnia różnicę między reakcją estryfikacji a zobojętniania. Analizuje jakie są konsekwencje istnienia dwóch grup funkcyjnych (kwasowej i zasadowej) w cząsteczkach aminokwasów. Wskazać rodniki i grupy funkcyjne w cząsteczkach amin i aminokwasów. Rozwiązuje zadania z zastosowaniem masy cząsteczkowej i stężenia procentowego. Wyjaśnia fakt, że tłuszcz to ester gliceryny i kwasu tłuszczowego. Zapisuje równania otrzymywania, hydrolizy i zmydlania tłuszczów. Planuje prawidłowy dzienny jadłospis ucznia. Udowodni, że tłuszcz jest estrem. Udowodni, że glukoza ma właściwości redukujące. Sprawdza czy sacharoza ma właściwości redukujące. Odróżni doświadczalnie włókno bawełny od wełnianego. Udziela pomocy w skomplikowanej sytuacji (pozorowanej), potrafi zadbać o bezpieczeństwo własne i poszkodowanego i udzielić pierwszej pomocy poszkodowanym w różnych wypadkach. Ocena celująca Uczeń umie: zaproponować i przeprowadzić identyfikację tłuszczów nienasyconych Dział Ocena dopuszczająca pojęcia związane z pierwszą pomocą, Ocena dostateczna Ocena dobra Ocena bardzo Ocena celująca dobra Omawia negatywny i pozytywny wpływ niektórych potraw, np.: masła, mleka, kotleta, coca-coli na organizm człowieka. V Realizacja treści nauczania W proponowanym rozkładzie zawarte są: • tematy kolejnych jednostek lekcyjnych, • treści nauczania, • cele szczegółowe, • proponowane doświadczenia, ćwiczenia i zadania, • odniesienia do ścieżek edukacyjnych 27 Treści do realizacji podczas: 1,5 godz. tygodniowo w klasie pierwszej, 1 godz. tygodniowo w klasie drugiej i 2 godz. tygodniowo w klasie trzeciej. Rozkład materiału nauczania chemii w klasie I Dział I- Substancje chemiczne i ich przemiany Nr. Temat lekcji lekcji 1. Lekcja organizacyjna. Przepisy BHP na lekcjach chemii Treści nauczania 1 2 3 4 Podręcznik, zeszyt Program nauczania chemii w kl. II Przepisy BHP na lekcjach chemii Nazwy sprzętu i szkła laboratoryjnego Cele szczegółowe Uczeń wie: z jakiego podręcznika będzie korzystał, jakie wymagania i sposób oceniania stosuje nauczyciel, jakie zasady bezpieczeństwa obowiązują w pracowni chemicznej. Uczeń umie: stosować zasady bezpiecznej pracy w laboratorium, podać nazwy i zastosowanie wybranych przykładów szkła i sprzętu laboratoryjnego. 28 Doświadczenia i pokazy Zapoznanie z podręcznikiem i sprzętem laboratoryjnym. Ścieżka edukacyjna Nr. Temat lekcji lekcji 2. Poznajemy właściwości fizyczne różnych substancji. Treści nauczania 1. Różnice między pojęciem „ciało fizyczne” a „substancja”. 2. Właściwości fizyczne substancji 3. Substancje proste i złożone. 1. Podział substancji chemicznych na: pierwiastki (substancja prosta) i związki chemiczne (substancja złożona) 2. Pierwiastki chemiczne: metale i niemetale – charakterystyczne cechy 4. Środki toksyczne i trujące stosowane w życiu codziennym 1. Środki toksyczne stosowane w przemyśle, rolnictwie, medycynie 2. Środki toksyczne używane w gospodarstwie domowym 3. Zasady zachowania się w rejonach porażenia środkami trującymi 4. Zasady postępowania po skażeniu ciała środkami toksycznymi. Doświadczenia i pokazy Uczeń wie: czym się Badanie różni ciało fizyczne od właściwości substancji, co to są fizycznych właściwości fizyczne, różnych substancji Uczeń umie: określić właściwości fizyczne danej substancji Uczeń wie: co to jest pierwiastek chemiczny, związek chemiczny, jakie charakterystyczne cechy posiadają metale i niemetale Uczeń umie: odszukać w układzie okresowym podane pierwiastki, podać przykłady pierwiastków (metali i niemetali) i związków chemicznych, wyróżnić ze zbioru substancji pierwiastki – metale i niemetale, związki chemiczne. Uczeń wie: jakie substancje są środkami toksycznymi, gdzie są stosowane, jak należy postępować w rejonach skażenia Uczeń umie: wyjaśnić jak należy postępować w przypadku oparzenia środkami toksycznymi, opisać skutki spożycia środków toksycznych najczęściej stosowanych w gospodarstwie domowym Cele szczegółowe 29 Ścieżka edukacyjna Obrona cywilna Nr. Temat lekcji Treści nauczania lekcji 5. Środki gaśnicze i ich 1. Przyczyny właściwości wybuchu pożarów 2. Środki gaśnicze dostępne w mieszkaniu lub gospodarstwie 3. Sposoby gaszenia zarzewi ognia 4. Ratowanie ludzi i zwierząt z rejonu pożaru 6. Mieszaniny substancji chemicznych i metody ich rozdzielania. 1. Mieszaniny substancji: jednorodne i niejednorodne 2. Sposoby rozdzielenia mieszanin 3. Mieszanina a związek chemiczny 7. Zjawisko fizyczne a przemiana chemiczna 1. Zjawisko fizyczne 2. Przemiana (reakcja) chemiczna 8. Powtórzenie wiadomości o substancjach i ich Test sprawdzający wiadomości ucznia zdobyte od początku Cele szczegółowe Uczeń wie: jakie są przyczyny pożarów, jakie materiały nie wolno gasić wodą, jak należy przeprowadzić akcję ratowniczą Uczeń umie: przedstawić właściwości piany gaśniczej i dwutlenku węgla które pozwalają na gaszenie ognia, podać sprzęt do gaszenia, określić zachowanie ludzi chorych, starych, dzieci i zwierząt w pomieszczeniu objętym pożarem Uczeń wie: co to jest mieszanina substancji, mieszanina jednorodna i niejednorodna, związek chemiczny, jakie są sposoby rozdzielania mieszanin Uczeń umie: sporządzić mieszaninę, sformułować obserwacje i wyciągnąć wnioski z doświadczenia, podać różnice między mieszaniną a związkiem, wyodrębnić z podanych substancji: pierwiastek, związek i mieszaninę, podać przykłady poszczególnych rodzajów substancji Uczeń wie: co to jest zjawisko fizyczne i przemiana chemiczna Uczeń umie: podać różnice pomiędzy zjawiskiem fizycznym a przemianą chemiczną, w podanych przykładach zanalizować przemianę i zjawisko fizyczne 30 Doświadczenia i pokazy 1. 2. Sporządzanie mieszanin i rozdzielanie na składniki Obserwacje wyglądu stopów metali np. brązu, mosiądzu, stali, duraluminium. Badanie, na czym polega różnica między zjawiskiem fizycznym a przemianą chemiczną. Ścieżka edukacyjna Obrona cywilna Edukacja prozdrowotna Nr. lekcji Temat lekcji przemianach 9. Treści nauczania Czym jest powietrze 1. 3. 4. 5. Otrzymywanie i właściwości fizyczne tlenu 1. 2. 3. 4. 11. Właściwości chemiczne i zastosowanie tlenu 1. 2. 3. 4. 5. 6. 12. Dwutlenek węgla jako składnik powietrza Doświadczenia i pokazy Ścieżka edukacyjna roku 2. 10. Cele szczegółowe 1. 2. Co to jest powietrze Podstawowy skład powietrza Właściwości fizyczne i chemiczne powietrza Zastosowanie i rola powietrza w życiu organizmów żywych Źródła zanieczyszczeń powietrza Otrzymywanie tlenu Właściwości fizyczne tlenu Substraty i produkty reakcji Reakcja rozkładu (analizy) Uczeń wie: że czyste Badanie powietrze jest przybliżonego mieszaniną składu powietrza. jednorodną gazów, jakie są jego składniki, jaka jest rola powietrza, źródła zanieczyszczeń Uczeń umie: podać właściwości, zbadać jego skład Uczeń wie: co to jest tlen, jakie ma właściwości, co to są substraty, produkty, i analizy Uczeń umie: zapisać słownie przebieg reakcji rozkładu prowadzącej do jego otrzymania tlenu, wskazać substraty i produkty w tych reakcjach, Właściwości Uczeń wie: co to jest chemiczne tlenu reakcja syntezy, jaka Reakcja syntezy jest rola tlenu w (łączenia) przyrodzie, jaki jest Utlenianie a jego obieg, co to są spalanie tlenki, ozon. Rola tlenu w życiu Uczeń umie: zapisać człowieka i innych słownie przebieg organizmów reakcji syntezy Obieg tlenu w obrazującej przyrodzie. właściwości Dziura ozonowa i chemiczne tlenu, jej skutki określić właściwości chemiczne tlenu. Określić, jaka jest różnica między spalaniem a utlenianiem pierwiastka z tlenem, przedstawić skutki powstawania dziury ozonowej Uczeń wie: co to jest Występowanie i CO2, gdzie występuje obieg CO2 w na czym polega obieg przyrodzie Rola dwutlenku w dwutlenku w przyrodzie, na czym przyrodzie: fotosynteza i efekt polega efekt cieplarniany i cieplarniany fotosynteza 31 Otrzymywanie tlenu i określenie jego właściwości fizycznych. Spalanie siarki, węgla i magnezu w tlenie Edukacja ekologiczna Edukacja ekologiczna Nr. lekcji Temat lekcji 13. Otrzymywanie i właściwości dwutlenku węgla 14. Stałe i zmienne składniki powietrza 15. Otrzymywanie wodoru i badanie jego właściwości 16. Reakcje utleniania i redukcji Treści nauczania Cele szczegółowe Uczeń umie: wyjaśnić rolę procesu fotosyntezy i określić jakie zagrożenia wynikają z efektu cieplarnianego. 1. Otrzymywanie Uczeń wie: co to jest dwutlenku węgla i CO2, gdzie występuje i badanie jego jak się go otrzymuje, właściwości – na czym polega wykrywanie za reakcja wymiany, jak pomocą wody można wykryć CO2 wapiennej Uczeń umie: 2. Reakcja wymiany otrzymać i wykryć doświadczalnie dwutlenek, zapisać słownie przebieg reakcji magnezu z CO2, określić właściwości fizyczne i chemiczne dwutlenku, wskazać w reakcjach substraty i produkty. 1. Azot – główny Uczeń wie: co to są składnik – stałe i zmienne właściwości i składniki powietrza, zastosowanie co to jest azot, gazy 2. Gazy szlachetne – szlachetne i do czego występowanie i służą, na czym polega właściwości obieg azotu w przyrodzie Uczeń umie: określić, które składniki powietrza zalicza się do stałych, a które do zmiennych składników 1. Otrzymywanie Uczeń wie: co to jest wodoru wodór i jak się go 2. Właściwości otrzymuje, co to jest fizyczne i mieszanina chemiczne piorunująca 3. Zastosowanie Uczeń umie: otrzymać wodór w reakcji kwasu solnego z cynkiem lub magnezem, zapisać słownie jej przebieg, uzasadnić że woda to tlenek wodoru, wskazać substraty i produkty oraz określić typ reakcji, dokonać analizy poznanych właściwości i określić które z nich są fizyczne a które chemiczne Utlenianie, redukcja, Uczeń wie: na czym reakcja redoks, polega reakcja 32 Doświadczenia i pokazy Wykrywanie CO2 za pomocą wody wapiennej w powietrzu wydychanym z płuc, otrzymywanie CO2 w reakcjach CaCO3 z HCL, badanie jego właściwości, słowny zapis reakcji wymiany Analiza grafu – obieg azotu w przyrodzie 1. Otrzymywanie wodoru – zapis słowny reakcji i wykonanie doświadczenia 2. Sprawdzanie obecności wodoru za pomocą zapalonego łuczywka 3. Zapis reakcji wodoru z odpowiednimi substancjami Ścieżka edukacyjna Nr. lekcji Temat lekcji Treści nauczania utleniacz, reduktor, reakcja endo i egzoenergetyczna 17. Powtórzenie wiadomości z działu „Substancje i ich przemiany” 18. Sprawdzian wiadomości z działu „Substancje i ich przemiany” Cele szczegółowe Doświadczenia i pokazy utleniania i redukcji, reakcje endo i egzoenergetyczne, co to jest utleniacz i reduktor Uczeń umie: wskazać procesy utleniania i redukcji, reduktor, utleniacz w odpowiednich słownych zapisach reakcji, podać przykłady reakcji energetycznych. Uczeń powinien wiedzieć i umieć: rozróżniać pierwiastki, związki i mieszaniny, określać typy reakcji na podstawie zapisu jej przebiegu, określać właściwości fizyczne i chemiczne poznanych substancji, przyporządkowywać poznanym pojęciom określone definicje, zidentyfikować substancje mając podane o nich informacje cząstkowe lub na podstawie schematów przebiegu ich reakcji. Dział II Atom i cząsteczka 19. Cząsteczkowa budowa substancji Wewnętrzna budowa materii, założenia teorii atomistycznocząsteczkowej budowy materii, dowody istnienia atomów i cząsteczek – zjawisko dyfuzji. Uczeń wie: jak Obserwowanie zbudowana jest zjawiska dyfuzji materia, jakie są założenia teorii atomistyczno – cząsteczkowej, że atom jest najmniejszą częścią pierwiastka zachowującą jego właściwości, że istnieją różnice we właściwościach atomów pierwiastków Uczeń umie: wykonać 33 Ścieżka edukacyjna Nr. lekcji Temat lekcji Treści nauczania 20. Masa i rozmiary atomów. 1. Rozmiary atomów 2. Masa atomów 3. Atomowa jednostka masy 4. Masa atomowa i cząsteczkowa 5. Pierwiastek jako zbiór atomów tego samego rodzaju. 21. Budowa atomu – jądro i elektrony 1. Cząstki elementarne i ich rodzaje 2. Jądro atomu – protony i elektrony 3. Liczba atomowa Z 4. Liczba masowa A 5. Model atomu 22. Co to są izotopy 23. Cele szczegółowe doświadczenie potwierdzające ziarnistość materii. Uczeń wie: jaki jest rząd wielkości rozmiarów i masy atomów, co to jest atomowa jednostka masy, masa atomowa i cząsteczkowa. Uczeń umie: wyjaśnić dlaczego masy atomów i cząsteczek wyraża się w a.j.m. odczytać masy atomowe pierwiastków, obliczyć masy cząsteczkowe prostych związków chemicznych, przeliczyć a.j.m. na gramy. Uczeń wie: jak zbudowany jest atom pierwiastka, co to są i jakie mają cechy cząstki elementarne, co to są elektrony walencyjne, liczba atomowa, liczba masowa, jaki jest związek pomiędzy liczbą protonów a elektronów w atomie danego pierwiastka, jaka jest maksymalna liczba elektronów w powłokach. Uczeń umie: określić liczbę protonów, neutronów i elektronów w atomie pierwiastka, gdy znane są liczby atomowa i masowa Uczeń wie: co to są izotopy jakie są ich rodzaje, jakie są izotopy wodoru, jakie są ich rodzaje, Uczeń umie: określić zastosowanie izotopów promieniotwórczych 1. Pojęcie izotopów 2. Izotopy wodoru 3. Występowanie izotopów w przyrodzie 4. Rodzaje izotopówtrwałe i nietrwałe (promieniotwórcze ) 5. Zastosowanie izotopów Zjawisko 1. Zjawisko Uczeń wie: jakie są promieniotwórczości promieniotwórczo źródła – korzyści czy ści promieniowania, na 34 Doświadczenia i pokazy Ścieżka edukacyjna Ćwiczenia w odczytywaniu z układu liczb: atomowej i masowej Obrona cywilna Obrona cywilna Nr. lekcji 24. Temat lekcji Treści nauczania zagrożenia dla ludzkości 2. Rodzaje promieniowania 3. Zagrożenia związane ze zjawiskiem promieniotwórczo ści 4. Zastosowanie promieniowania jonizującego Sposoby informowania ludności o zagrożeniach 1. 2. 3. 25. Struktury organizacyjne obrony cywilnej w Polsce 1. 2. 3. 26. Budowa układu okresowego pierwiastków 1. 2. Cele szczegółowe Doświadczenia i pokazy czym polega zjawisko promieniotwórczości, jakie są rodzaje promieniotwórczości naturalnej, co to jest szereg promieniotwórczy, reakcja łańcuchowa, okres połowicznego rozpadu Uczeń umie: określić dziedziny życia gdzie wykorzystuje się zjawisko promieniotwórczości, określić skutki napromieniowania i podać sposoby ochrony przed napromieniowaniem Rodzaje alarmów i Uczeń wie: jakie są sposoby ich rodzaje alarmów, jakie ogłaszania są zasady zachowania Postępowanie się po ich ogłoszeniu ludności w Uczeń umie: omówić zależności od obowiązujące rodzaju zarządzenia i ogłoszonego instrukcje alarmu: w domu, postępowania w na ulicy, w przypadku instytucjach wystąpienia użyteczności zagrożenia w szkole, publicznej, w na ulicy, w domu, zakładach pracy dowieść że znajomość itp. sygnałów alarmowych Postępowanie i zasad zachowania się młodzieży w po ich ogłoszeniu szkole po sprzyja ratowaniu ogłoszeniu alarmu życia Centralny organ Uczeń wymienia administracji obowiązki i rządowej i uprawnienia organów terenowe organy administracji administracji rządowych rządowej. właściwych w Organy sprawach OC. samorządów i ich Wymienia terenowe zadania w zakresie organy OC. Określa obrony cywilnej. zadania terenowych Organizacje organów OC. pozarządowe działające na rzecz ratownictwa. Próby klasyfikacji Uczeń wie: co to jest Analiza układu pierwiastków układ okresowy okresowego przez Newlandsa i pierwiastków, kto był Dobereinera jego twórcą, jakich Historia powstania informacji o atomie układu pierwiastka dostarcza okresowego układ okresowy, o 35 Ścieżka edukacyjna Obrona cywilna Nr. lekcji 27. 28. 29. 30. 31. Temat lekcji Treści nauczania Mendelejewa 3. Prawo okresowości 4. Budowa układu okresowego pierwiastków Charakterystyka 1. Położenie właściwości pierwiastka w pierwiastków układzie – wynikających z jego informacje położenia w wynikające z układzie. numeru grupy, okresu i liczby atomowej 2. Rozmieszczenie elektronów na powłokach 3. Charakter chemiczny pierwiastków grup głównych Powtórzenie wiadomości o budowie atomu i układu okresowego Sprawdzian wiadomości Jak atomy łączą się 1. Wyjaśnienie w cząsteczki – mechanizmu wiązanie tworzenia się kowalencyjne wiązania (atomowe) kowalencyjnego niespolaryzowane niespolaryzowane go 2. Rola elektronów walencyjnych 3. Oktet elektronowy – trwały stan atomu 4. Tworzenie się wspólnych par elektronowych Cząsteczki dwuatomowe: H2, O2, N2, CL2, Br2, J2 i F2 Inne sposoby 1. Wiązanie łączenia się atomów spolaryzowane – wiązanie 2. Wiązanie jonowe spolaryzowane i – jony: kationy i jonowe aniony 3. Mechanizm powstawania jonów 4. Wyjaśnienie mechanizmu powstawania wiązania jonowego i spolaryzowanego Cele szczegółowe czym mówi prawo okresowości Uczeń umie: wskazać położenie poznanych pierwiastków w układzie Uczeń wie: jakich informacji o pierwiastkach dostarcza układ okresowy, jakich informacji dostarcza o budowie atomu Uczeń umie: podać informacje o pierwiastku na podstawie jego położenia w układzie, rozmieścić elektrony na poszczególnych powłokach. Uczeń wie: czym się różni atom od cząsteczki, jaką rolę spełniają w tworzeniu cząsteczek elektrony walencyjne, że oktet to trwały stan, jak tworzy się cząsteczki pierwiastków, na czym polega wiązanie atomowe niespolaryzowane. Uczeń umie: zapisać tworzenie się wiązania cząsteczek pierwiastków gazowych: H2, O2, N2, CL2, Br2, J2 i F2. Uczeń wie: jak tworzy się cząsteczki związków, na czym polega tworzenie się wiązania spolaryzowanego, co to są jony, czyn się różni kation od anionu, jak powstają jony, na czym polega wiązanie jonowe, kiedy powstaje wiązanie spolaryzowane a kiedy 36 Doświadczenia i pokazy Ćwiczenia w określaniu liczby protonów, elektronów, neutronów, powłok, elektronów walencyjnych w atomie i ich rozmieszczenie Ćwiczenia w budowie modeli cząsteczek pierwiastków: H2, O2, N2, CL2, Br2, J2 i F2 Ścieżka edukacyjna Nr. lekcji Temat lekcji 32. Ustalanie wzorów związków chemicznych na podstawie wartościowości 33. Ćwiczenia w tworzeniu wzorów sumarycznych i strukturalnych 34. Równania reakcji chemicznych – zapis, bilansowanie, odczyt i modelowanie przebiegu reakcji Treści nauczania Cele szczegółowe jonowe Uczeń umie: zapisać powstawanie wiązania spolaryzowanego i jonowego, zapisać powstawanie jonów, zapisać wzór sumaryczny, elektronowy i strukturalny związków chemicznych. 1. Pojęcie Uczeń wie: co to jest wartościowości wartościowość, jak pierwiastka należy tworzyć 2. Zależność między sumaryczny wzór wartościowością związku chemicznego pierwiastka a Uczeń umie: określać położeniem tego liczbę pierwiastków pierwiastka w wchodzących w skład układzie związku, podać liczbę 3. Sposoby tworzenia atomów wchodzących wzorów w skład cząsteczki sumarycznych określonego związku, 4. Wzory zapisać wzór sumaryczne i sumaryczny i strukturalne strukturalny związków 5. Modelowanie chemicznych, określać cząsteczek wartościowość związków pierwiastków na chemicznych podstawie wzoru związku 1. 2. 3. 4. Równanie reakcji chemicznej Mały i duży współczynnik Uzgadnianie równań reakcji Modelowe przedstawianie przebiegu reakcji chemicznej Uczeń wie: co to jest równanie reakcji chemicznej, współczynniki stechiometryczne, mały współczynnik, na czym polega bilansowanie równania chemicznego, przy jakich atomach pierwiastków piszemy w równaniu mały współczynnik 2, Uczeń umie: zapisać za pomocą symboli pierwiastków i wzorów związków równania reakcji przeprowadzanych na lekcjach chemii, odczytywać zapisane równania, prawidłowo dobierać 37 Doświadczenia i pokazy Ćwiczenia w tworzeniu wzorów sumarycznych i strukturalnych związków Ścieżka edukacyjna Nr. lekcji Temat lekcji Treści nauczania Cele szczegółowe Doświadczenia i pokazy współczynniki stechiometryczne, prawidłowo pisać równania różnych reakcji chemicznych. 35. 36. Reakcje chemiczne - Rozwiązywanie zadań ćwiczenia z zastosowaniem równań reakcji. Obliczenia 1. Prawo zachowania chemiczne z masy zastosowaniem 2. Prawo stałości wzorów i równań składu reakcji 37. Obliczenia stechiometryczne z zastosowaniem równań reakcji chemicznych 38. Obliczenia stechiometryczne ćwiczenia 39. Obliczenia stechiometryczne z zastosowaniem gęstości 40. Obliczenia stechiometryczne z zastosowaniem gęstości – ćwiczenia Powtórzenie wiadomości dotyczących wzorów i równań reakcji chemicznych 41. 1. Pojęcie gęstości substancji 2. Wzór na obliczanie gęstości Uczeń wie: jaka jest Rozwiązywanie treść prawa zadań zachowania masy i stałości składu, co można obliczyć te prawa Uczeń umie: dokonać prostych obliczeń związanych z zastosowaniem tych praw. Uczeń wie: co można obliczyć na podstawie równania reakcji, jak rozwiązać proste zadania Uczeń umie: rozwiązywać zadania stechiometryczne w których należy uwzględniać wartości dużych współczynników Uczeń wie; co oznacza pojęcie gęstości substancji Uczeń umie: obliczać jakie ilości substancji należy użyć lub ile ich powstanie mając daną gęstość, umie zamieniać masę na objętość (i odwrotnie) korzystając ze wzoru lub układając proporcję. Uczeń wie i umie: obliczać masy cząsteczkowe związków chemicznych, określić rodzaj wiązania 38 Ścieżka edukacyjna Nr. lekcji Temat lekcji Treści nauczania Cele szczegółowe Doświadczenia i pokazy Ścieżka edukacyjna chemicznego, pisać wzory sumaryczne i strukturalne związków chemicznych i odczytywać ich nazwy, pisać, uzgadniać i odczytywać równania reakcji chemicznych, przyporządkowywać poznanym pojęciom definicje, rozwiązywać proste zadania stechiometryczne oparte na równaniach rekcji chemicznych. 42. Sprawdzian wiadomości Dział III Woda i roztwory wodne 43. Woda i jej rola w przyrodzie 1. Występowanie wody w przyrodzie 2. Stany skupienia wody 3. Rodzaje wód w przyrodzie 4. Obieg wody w przyrodzie 5. Znaczenie wody dla organizmów żywych 6. Przyczyny i skutki powstania nadmiernej ilości wody – powódź 7. Akcja ratunkowa w rejonach objętych powodzią Uczeń wie: gdzie i w Analiz grafu – jakiej postaci obieg wody w występuje woda w przyrodzie przyrodzie, jakie są jej rodzaje, na czym polega jej krążenie, do czego woda jest wykorzystywana, co jest przyczyną powodzi, kto bierze udział w akcji ratunkowej. Uczeń umie: podać nazwy procesów fizycznych zachodzących podczas zmiany stanów skupienia wody, podać sposoby ochrony ludności przed powodzią i podać zadania sił lokalnych (OC, służb melioracyjnych, policji, wojska, straży pożarnej 44. Zanieczyszczenia wód i sposoby ich usuwania 1. Czynniki wpływające na zanieczyszczenia wód 2. Zagrożenia dla organizmów żywych wynikające z zanieczyszczeń Uczeń wie: dlaczego działalność człowieka powoduje zanieczyszczenie wód, na czym polegają procesy biologiczne, chemiczne i mechaniczne oczyszczania ścieków 39 Obrona cywilna Nr. lekcji Temat lekcji 45. Otrzymywanie i budowa cząsteczki wody 46. Woda jako rozpuszczalnik. Czynniki wpływające na szybkość rozpuszczania 47. Co to jest rozpuszczalność substancji 48. Krystalizacja Treści nauczania Cele szczegółowe wód Uczeń umie określić, 3. Sposoby usuwania w jaki sposób można zanieczyszczeń poprawić czystość wód naturalnych, opowiedzieć o sposobach uzdatniania wody, usunąć z wody niektóre jej zanieczyszczenia 1. Otrzymywanie Uczeń wie: jak wody otrzymać wodę, co to 2. Wzór sumaryczny, jest dipol, jak jest elektronowy i zbudowana cząsteczka strukturalny wody wody, co to znaczy, że 3. Typ wiązania w woda ma budowę cząsteczce wody polarną, na czym 4. Polarna budowa polega asocjacja cząsteczki wody i Uczeń umie: wynikające stąd wyjaśnić, jakie konsekwencje konsekwencje są polarnej budowy cząsteczki wody. 1. Pojęcia: Uczeń wie: co to jest rozpuszczalnik, rozpuszczalnik, substancja substancja rozpuszczona, rozpuszczona, jak i rozpuszczanie jakie czynniki 2. Substancje łatwo i wpływają na szybkość trudno rozpuszczania się rozpuszczalne w substancji w wodzie wodzie Uczeń umie: 3. Czynniki otrzymać roztwór wpływające na danej substancji, szybkość wykazać rozpuszczania doświadczalnie, jakie czynniki wpływają na szybkość rozpuszczania się substancji 1. Rozpuszczalność Uczeń wie: co to jest substancji rozpuszczalność i od 2. Wykresy czego zależy, jak rozpuszczalności – posługiwać się zależność między wykresem substancją rozpuszczalności rozpuszczoną a substancji temperaturą Uczeń umie: odczytać z wykresu ilość substancji w danej temperaturze, na podstawie wykresu rozpuszczalności określić zależność między rozpuszczalnością a temperaturą Uczeń wie: na czym polega proces krystalizacji Uczeń umie: 40 Doświadczenia i pokazy Badanie rozpuszczalności siarczanu (VI) miedzi (II) w wodzie Hodowla kryształów np. soli Ścieżka edukacyjna Nr. lekcji Temat lekcji Treści nauczania 49. Powtórzenie wiadomości dotyczących wody i rozpuszczalności 50. Sprawdzian wiadomości Cele szczegółowe Doświadczenia i pokazy Ścieżka edukacyjna przeprowadzić proces krystalizacji, podać przykłady substancji tworzących kryształy Uczeń potrafi: przyporządkować definicje poznanym pojęciom, wyjaśnić dla jakich substancji i dlaczego woda jest dobrym rozpuszczalnikiem, wskazać czynniki wpływające na szybkość rozpuszczania, korzystać z wykresu rozpuszczalności, przeprowadzić krystalizację substancji. Rozkład materiału nauczania chemii w klasie II Dział I- Roztwory wodne Kwasy i wodorotlenki Nr. Temat lekcji lekcji 1. Lekcja organizacyjna 2. Co to jest roztwór przypomnienie Treści nauczania Cele szczegółowe 1. Podręcznik, zeszyt 2. Program nauczania chemii w kl. II Uczeń wie: z jakiego podręcznika będzie korzystał, jakie wymagania i sposób oceniania stosuje nauczyciel Uczeń wie: co to jest rozpuszczalnik, substancja rozpuszczona, roztwór, jakie procesy zachodzą podczas rozpuszczania substancji Uczeń umie: zakwalifikować substancje do tych, które rozpuszczają się 1. Pojęcie rozpuszczalnika, substancji rozpuszczonej, rozpuszczanie 2. Przykłady roztworów w różnym stanie skupienia rozpuszczalnika i substancji rozpuszczonej 41 Doświadczenia i pokazy Zapoznanie z podręcznikiem Ścieżka edukacyjna Nr. lekcji Temat lekcji Treści nauczania 3. Podział roztworów 1. Roztwór nasycony 2. Roztwór nienasycony 3. Roztwór stężony i rozcieńczony 4. Roztwór właściwy i zawiesina 5. Roztwór koloidalny 4. Stężenie procentowe roztworu 1. Stężenie procentowe – wzór na obliczanie 2. Masa roztworu 5. Obliczanie stężenia procentowego roztworu Rozwiązywanie różnorodnych zadań tekstowych na stężenie procentowe roztworu 6. Stężenie procentowe roztworu – rozwiązywanie zadań Rozwiązywanie różnorodnych zadań tekstowych na stężenie procentowe roztworu 7. Utrwalenie wiadomości dotyczących roztworów i stężeń 8. Sprawdzian wiadomości roztwory. Cele szczegółowe w wodzie lub nie. Uczeń wie: co to jest roztwór nasycony, nienasycony, stężony i rozcieńczony, koloidalny, właściwy, zawiesina Uczeń umie: dokonać podziału roztworów ze względu na ilość substancji rozpuszczonej i wielkość cząsteczek substancji rozpuszczonej Uczeń wie: co to jest stężenie procentowe roztworu Uczeń umie: obliczyć stężenie procentowe roztworu, obliczyć ilość substancji rozpuszczonej w danym roztworze Uczeń wie: jaki jest wzór na stężenie procentowe roztworów. Uczeń umie: rozwiązywać zadania tekstowe z uwzględnieniem stężenia procentowego Uczeń wie: co to jest gęstość roztworu Uczeń umie: rozwiązywać zadania tekstowe z uwzględnieniem stężenia procentowego, z uwzględnieniem gęstości, rozcieńczanie i zagęszczanie, zmieszanie roztworów o różnych stężeniach. Uczeń potrafi: dokonywać obliczeń związanych ze stężeniem, otrzymać roztwór nasycony, nienasycony rozcieńczony i stężony 42 Doświadczenia i pokazy Ścieżka edukacyjna Nr. Temat lekcji lekcji 9. Elektrolity i nieelektrolity 10. Treści nauczania 1. Elektrolity i nieelektrolity – przykłady. 2. Wskaźniki odczynu roztworu – rodzaje i przykłady. Kwas solny i 1. siarkowodorowy jako przykłady kwasów beztlenowych. 2. 11. Tlenowe kwasy siarki: kwas siarkowy (VI) i kwas siarkowy (IV) 1. 2. 3. 4. Kwas solny – wzór sumaryczny, strukturalny, model cząsteczki, otrzymywanie, właściwości i zastosowanie. Kwas siarkowodorowy wzór sumaryczny, strukturalny, model cząsteczki, otrzymywanie, właściwości i zastosowanie. Kwas siarkowy (VI) – wzór sumaryczny, strukturalny, model cząsteczki, otrzymywanie, właściwości i zastosowanie. Kwas siarkowy (IV) – wzór sumaryczny, strukturalny, model cząsteczki, otrzymywanie, właściwości i zastosowanie. Tlenek siarki (VI) – bezwodnik kwasu siarkowego (VI). Tlenek siarki (IV) – bezwodnik kwasu siarkowego (IV). Doświadczenia i pokazy Uczeń wie: co to są 1. Badanie wskaźniki, elektrolity, zjawiska nieelektrolity, które przewodzenia substancje zalicza się prądu przez do elektrolitów. roztwory Uczeń umie: zbadać wodne wpływ różnych substancji substancji na zmianę chemicznych. barwy wskaźników, 2. Obserwacja zbadać zjawisko zmiany barwy przepływu prądu przez wskaźników roztwór substancji, pod wpływem określić rodzaj różnych substancji, używając substancji odpowiednich wskaźników. Uczeń wie: jak 3. Budowanie zbudowane są modeli cząsteczki kwasów: cząsteczek solnego i kwasów. siarkowodorowego, 4. Zapis równań jak je można otrzymać reakcji i jakie mają otrzymywania zastosowanie. tych kwasów. Uczeń umie: napisać wzory sumaryczne, strukturalne tych kwasów, wskazać podobieństwa w budowie cząsteczek tych kwasów, napisać równania reakcji otrzymywania tych kwasów, określić ich właściwości Uczeń wie: jak 1. Badanie zbudowane są właściwości cząsteczki kwasu stężonego siarkowego (VI) i kwasu kwasu siarkowego siarkowego (IV), co to są tlenki (VI), kwasowe (bezwodniki 2. Bezpieczne kwasowe) rozcieńczanie Uczeń umie: napisać stężonego wzory sumaryczne i kwasu strukturalne obu siarkowego kwasów, zbudować (VI) modele cząsteczek 3. Otrzymywanie tych kwasów, napisać i badanie reakcje otrzymywania właściwości obu kwasów, zbadać stężonego właściwości stężonego kwasu kwasu siarkowego siarkowego (VI), bezpiecznie (VI) rozcieńczyć roztwór 4. Zapis równań kwasu siarkowego reakcji (VI). otrzymywania obu kwasów Cele szczegółowe 43 Ścieżka edukacyjna Edukacja prozdrowotna -nabycie umiejętności właściwego zachowania w przypadku zetknięcia się z substancjami silnie żrącymi Edukacja ekologiczna – degradacja środowiska i wpływ na zdrowie człowieka (kwaśne deszcze i ich skutki) Nr. Temat lekcji lekcji 12. Otrzymywanie i właściwości kwasu azotowego (V) Treści nauczania 6. 7. 8. 13. Przykłady innych kwasówkwas fosforowy (V) i węglowy 14. Dysocjacja elektrolityczna kwasów. 15. Podsumowanie wiadomości dotyczących kwasów. 16. Sprawdzian wiadomościkwasy Wodorotlenek sodu i potasu 17. 1. Wzory sumaryczne i strukturalne kwasu azotowego Otrzymywanie kwasu Reakcje charakterystyczne (reakcja ksantoproteinowa) Cele szczegółowe Uczeń wie: jak zbudowana jest cząsteczka tego kwasu, jakie jest jego zastosowanie Uczeń umie: napisać wzór sumaryczny, strukturalny i reakcję otrzymywania kwasu azotowego, zbadać właściwości tego kwasu Uczeń wie: jak zbudowane są cząsteczki tych kwasów, jakie są ich zastosowania, co to są 2. kwasy tlenowe Uczeń umie: napisać 3. wzór sumaryczny, strukturalny i reakcję otrzymywania kwasów, zbadać właściwości obu kwasów 1. Teoria dysocjacji Uczeń wie: dlaczego 1. jonowej Arrheniusa roztwory niektórych 2. Dysocjacja jonowa substancji przewodzą kwasów prąd, jak przebiega 3. Jony –kationy dysocjacja kwasów, co 2. wodoru, aniony to są kationy, aniony, reszty kwasowej kationy wodoru, 4. Odczyn kwasowy aniony reszty kwasowej. Uczeń umie: napisać i odczytać równania reakcji dysocjacji kwasów, wyjaśnić przyczynę odczynu kwasowego Uczeń powinien wiedzieć i umieć: wskazywać wzory kwasów spośród wzorów i nazw różnych substancji, rozróżniać kwasy tlenowe od beztlenowych, określić sposoby otrzymywania kwasów, pisać reakcje otrzymywania i dysocjacji kwasów 1. Wzory sumaryczne i strukturalne kwasów: fosforowego i węglowego Otrzymywanie kwasów Właściwości fizyczne i chemiczne kwasów. Doświadczenia i pokazy 1. Budowa modelu cząsteczki tego kwasu, 2. Zapis równania reakcji otrzymywania 3. Działanie stężonego kwasu azotowego na białko, 1. Budowa modeli cząsteczek tych kwasów 2. Zapis równań reakcji otrzymywania Wodorotlenek sodu Uczeń wie: jak – wzór zbudowane są 44 Ścieżka edukacyjna Edukacja prozdrowotna i ekologiczna – wpływ NO2 na środowisko, zmiany w atmosferze, biosferze, litosferze i hydrosferze Barwienie wskaźników przez roztwór kwasów Ćwiczenia w pisaniu równań dysocjacji kwasów 4. Otrzymywanie Edukacja zasady prozdrowotna – Nr. lekcji Temat lekcji Treści nauczania 2. 18. Przykłady 1. innych wodorotlenkówwapnia, magnezu, miedzi (II) i żelaza (III) 2. 19. Na czym polega dysocjacja elektrolityczna zasad. 1. 2. 3. 20. Odczyn roztworu, pH 1. 2. 3. sumaryczny, strukturalny, model cząsteczki, otrzymywanie, właściwości i zastosowanie. Wodorotlenek potasu – wzór sumaryczny, strukturalny, model cząsteczki, otrzymywanie, właściwości i zastosowanie Wodorotlenki – wzór sumaryczny, strukturalny, model cząsteczki, otrzymywanie, właściwości i zastosowanie Różnica między wodorotlenkiem a zasadą Dysocjacja jonowa zasad. Jony - kationy metalu i aniony wodorotlenkowe Odczyn zasadowy Odczyn roztworu pH roztworu Skala pH jako miara odczynu roztworu. Doświadczenia i pokazy cząsteczki sodowej w wodorotlenków, co to reakcji sodu z są tlenki zasadowe, wodą lub jakie jest ich tlenku sodu z zastosowanie wodą Uczeń umie: napisać 5. Badanie wzory sumaryczne, właściwości strukturalne i wodorotlenku równania reakcji sodu otrzymywania tych 6. Zapis wodorotlenków, odpowiednich równań reakcji otrzymywania tych zasad Uczeń wie: jak 1. Otrzymywanie zbudowane są zasady cząsteczki wapniowej w wodorotlenków, jakie reakcjach są ich właściwości, tlenku wapnia jaka jest różnica z wodą lub między wapnia z wodorotlenkiem a wodą. zasadą, jak korzystać z 2. Otrzymywanie tabeli wodorotlenku rozpuszczalności żelaza (III) z wodorotlenków odpowiednich Uczeń umie: : napisać chlorków i wzory sumaryczne, zasady strukturalne i sodowej, równania reakcji 3. Zapis otrzymywania tych odpowiednich wodorotlenków, równań zaproponować jak reakcji można otrzymać otrzymywania wodorotlenek miedzi omawianych (II) i wodorotlenek wodorotlenkó żelaza (III), napisać w i zasady. równania reakcji otrzymywania tych wodorotlenków, podać przykłady zasad i wodorotlenków analizując tabelę rozpuszczalności Uczeń wie: jak 1. Ćwiczenia w przebiega dysocjacja pisaniu zasad, co to są kationy równań metalu i aniony reakcji wodorotlenkowe dysocjacji Uczeń umie: napisać i jonowej zasad. odczytać równania reakcji dysocjacji, wyjaśnić przyczynę odczynu zasadowego Uczeń wie: co jest 1. Działanie przyczyną odczynu kwasu solnego kwasowego i na zasadę zasadowego, kiedy sodową wobec roztwór jest obojętny, fenoloftaleiny, co to jest pH roztworu, 2. Zapis jonowy Cele szczegółowe 45 Ścieżka edukacyjna żrące właściwości zasad wynikające z właściwości higroskoijnych Edukacja ekologicznazmiękczanie wody wodorotlenkiem wapnia, użyźnianie gleb kwaśnych Nr. lekcji Temat lekcji 21. Podsumowanie wiadomości o zasadach i kwasach 22 Sprawdzian wiadomości Treści nauczania Cele szczegółowe do czego służy skala pH Uczeń umie: sprawdzić odczyn roztworu, zaproponować sposób zmiany odczynu roztworu, otrzymać roztwór obojętny, napisać jonowo równania reakcji zobojętniania Uczeń powinien wiedzieć i umieć: wskazywać wzory kwasów i wodorotlenków spośród wzorów i nazw różnych substancji, rozróżniać kwasy tlenowe od beztlenowych, określić sposoby otrzymywania zasad, wodorotlenków i kwasów, pisać reakcje otrzymywania i dysocjacji kwasów i zasad, wyjaśnić zależność między liczbą jonów H+ i OH- w roztworze a jego odczynem i pH, wskazać tlenki kwasowe (bezwodniki kwasowe) i zasadowe spośród tlenków różnych substancji. Doświadczenia i pokazy reakcji Dział II - Sole 23. Budowa 1. cząsteczki i nazewnictwo soli 2. 3. 4. 24. Dysocjacja jonowa soli. Budowa cząsteczek soli – wartościowość metalu i reszty kwasowej Ustalanie wzorów sumarycznych soli Wzór ogólny soli Nazewnictwo soli. Uczeń wie: jak zbudowana jest cząsteczka soli, jaka jest rola wartościowości przy poprawnym zapisie wzoru sumarycznego soli, jak tworzy się nazwy soli. Uczeń umie: ustalić wzór na podstawie nazwy, zapisać wzór ogólny soli. 1. Dysocjacja jonowa Uczeń wie: że pisząc soli wzory strukturalne 46 1. Ustalanie wzorów soli na podstawie nazwy i odwrotnie. Ścieżka edukacyjna Nr. lekcji 25. 26. Temat lekcji Treści nauczania Doświadczenia i pokazy Ustalanie 2. Jony – kationy wzorów soli na metalu i aniony podstawie nazwy reszty kwasowej. i odwrotnie. 3. Wzory i nazwy soli – ćwiczenia w poprawnym zapisie. soli, możemy wyobrazić sobie jak zbudowana jest cząsteczka soli, jak przebiega dysocjacja jonowa soli, jakie jony w jej wyniku powstają w wodzie, Uczeń umie: ustalić wzory różnych soli, napisać i odczytać równania reakcji dysocjacji soli Reakcja zobojętniania jako jeden ze sposobów otrzymywania soli. Uczeń wie: na czym polega reakcja zobojętniania, jaka jest rola wskaźnika w tej reakcji, czym się różnią: cząsteczkowy, jonowy i jonowy skrócony zapis reakcji. Uczeń umie: czym się różnią: cząsteczkowy, jonowy i jonowy skrócony zapis reakcji. 1. Otrzymywanie soli przez działanie kwasem na zasadę, w obecności fenoloftaleiny 2. Uczeń wie: jak reagują metale aktywne z kwasami, jakie są produkty tej reakcji, co to jest szereg aktywności metali, jak reagują tlenki metali z kwasami Uczeń umie: zapisać równanie tlenku metalu z kwasem, równaniereakcji metalu aktywnego z kwasem, zidentyfikować gazowy produkt tej reakcji, korzystać z szeregu aktywności, przewidzieć czy zajdzie reakcja między kwasem a danym metalem. Uczeń wie: jak przebiegają reakcje metali z niemetalami, reakcje tlenków 1. Ćwiczenia w pisaniu różnych równań reakcji zobojętniania cząsteczkowo, jonowo i jonowo w sposób skrócony. Reakcja magnezu z kwasem solnym i siarkowym (VI), Reakcja miedzi z kwasem solnym i stężonym azotowym Ćwiczenia w pisaniu równań reakcji metali aktywnych z kwasami Analiza szeregu aktywności metali. Otrzymywanie soli w reakcjach metali z kwasami i tlenkami metali. 1. Reakcja zobojętniania – jedna z metod otrzymywania soli 2. Cząsteczkowy, jonowy i jonowy skrócony zapis równania reakcji zobojętniania 1. Reakcja metalu 2. 3. 4. 5. 27. 28. Cele szczegółowe Inne sposoby otrzymywania soli. nieszlachetnego z kwasem Wodór i sól – produkty reakcji metalu nieszlachetnego z kwasem Sprawdzenie czy metale szlachetne reagują z kwasami Szereg aktywności metali. reakcje tlenków metali z kwasami Inne metody otrzymywania soli a) Reakcje metali z niemetalami, 47 2. 3. 4. 1. Reakcja dwutlenku węgla z wodą wapienną, Ścieżka edukacyjna Edukacja prozdrowotna – działanie trujących tlenków azotu Nr. lekcji Temat lekcji Treści nauczania b) Reakcje tlenków metali z bezwodnikami kwasowymi, c) Reakcje zasad z bezwodnikami kwasowymi. 29. 30. 31. Otrzymywanie soli trudno rozpuszczalnych Sole w życiu codziennym 1. Powstawanie soli trudno rozpuszczalnych 2. Cząsteczkowy, jonowy i jonowy skrócony zapis reakcji powstawania soli trudno rozpuszczalnych. 3. Analiza tabeli rozpuszczalności soli. 1. 2. 32. Praktyczne zastosowanie wybranych soli w życiu codziennym, przemyśle, lecznictwie itp. Sole zagrażające życiu człowieka i środowisku naturalnemu. Obliczenia Pojęcie mola, masy stechiometryczne molowej, liczby Podsumowanie Avogadra, obliczenia Cele szczegółowe zasadowych z bezwodnikami kwasowymi, reakcje zasad z bezwodnikami kwasowymi. Uczeń umie: napisać równania reakcji dwutlenku węgla z wodorotlenkiem wapnia, napisać równania reakcji tlenku siarki (IV) z wodorotlenkiem sodu, napisać równanie sodu z chlorem, magnezu z siarką, itp. Udowodnić, że sole powstają w reakcjach między substancjami o właściwościach kwasowych i zasadowych. Uczeń wie: co to są sole trudno rozpuszczalne i jak powstają. Uczeń umie: napisać równania reakcji powstawania soli trudno rozpuszczalnych cząsteczkowo, jonowo i jonowo w sposób skrócony, określić zastosowanie reakcji strąceniowych, na podstawie tabeli rozpuszczalności przewidzieć przebieg reakcji soli z kwasem, zasadą lub z inną solą, zaproponować jakich odczynników należy użyć do wytrącenia danej substancji. Uczeń wie: jakie sole używane są w życiu codziennym, jakie jest ich zastosowanie. Uczeń umie: przyporządkować danej soli wzór, nazwę systematyczną, określić które sole zagrażają życiu człowieka. Uczeń wie: co to jest masa molowa, mol, Uczeń umie: 48 Doświadczenia i pokazy 2. Reakcja zasady sodowej z tlenkiem siarki (IV) wobec fenoloftaleiny 1. Reakcje roztworu azotanu srebra z kwasem solnym 2. Reakcje roztworu chlorku baru z roztworem siarczanu potasu 3. Ćwiczenia w pisaniu odpowiednich równań cząsteczkowo, jonowo i jonowo w sposób skrócony. Ćwiczenia w dobieraniu wzoru, nazwy systematycznej i zwyczajowej. Rozwiązywanie zadań w oparciu o obliczenia Ścieżka edukacyjna Edukacja prozdrowotna i ekologiczna Nr. lekcji Temat lekcji wiadomości o solach 33. 31. Treści nauczania stechiometryczne Cele szczegółowe rozwiązywać przykładowe zadania w oparciu o masę molową, pojęcie mola. Doświadczenia i pokazy stechiometryczne. Ścieżka edukacyjna Sprawdzian wiadomości i umiejętności Sprawdzian wiadomości i umiejętności Rozkład materiału nauczania chemii w klasie III Dział I - Surowce i tworzywa pochodzenia mineralnego Nr. lekcji 1. Temat lekcji Lekcja organizacyjna Treści nauczania 1 2 Podręcznik, zeszyt Program nauczania chemii w kl. III 2. . Skład pierwiastkowy skorupy ziemskiej 1. Skład pierwiastkowy skorupy ziemskiej. 2. Surowce mineralne i ich podział ze względu na zastosowanie. 3. Skały wapienne 1. Skały wapienne – i ich wapień, kreda, właściwości.. marmur. 2. Węglan wapnia – główny składnik. 3. Reakcje charakterystyczne skał wapiennych Doświadczenia i pokazy Uczeń wie:, z Zapoznanie z jakiego podręcznika podręcznikiem będzie korzystał, jakie wymagania i sposób oceniania stosuje nauczyciel Uczeń wie: co to jest skorupa ziemska, jakie najważniejsze pierwiastki występują w skorupie, co to są minerały. Uczeń umie: wskazać miejsca występowania w Polsce pierwiastków w stanie wolnym Uczeń wie: jakie Rozkład skał właściwości wapiennych pod charakterystyczne wpływem kwasu wykazują skały, co solnego, prażenie jest ich głównym wapieni. składnikiem. Uczeń umie: zapisać reakcję charakterystyczną Cele szczegółowe 49 Ścieżka edukacyjna Nr. lekcji 4. Temat lekcji Dlaczego zaprawa murarska twardnieje Treści nauczania 1. 2. 3. 4. 5. Skały gipsowe i 1. ich właściwości. 2. 3. 4. 5. 6. Tlenek krzemu, 1. jego odmiany i zastosowanie w produkcji szkła. 2. 3. 7. Metale – 1. występowanie, sposoby ich otrzymywania z 2. rud. 3. Cele szczegółowe dla wapieni, przeprowadzić rozkład termiczny wapieni. Wapno palone Uczeń wie: co to Wapno gaszone – jest wapno gaszone produkt reakcji i palone, zaprawa wapna palonego z murarska, na czym wodą polega gaszenie Skład zaprawy wapna palonego i murarskiej twardnienie Znaczenie wapieni zaprawy murarskiej. w budownictwie Uczeń umie: objaśnić przemiany chemiczne od skał wapiennych do zaprawy, zapisać reakcję gaszenie wapna palonego, twardnienia zaprawy murarskiej. Anhydryt i gips – Uczeń wie: w skały gipsowe jakich minerałach Siarczan (VI) występuje siarczan wapnia – główny (VI) wapnia, co to składnik skał są hydraty, czym się gipsowych. różni gips palony Hydraty – sole od krystalicznego, uwodnione. do czego służy gips. Gips krystaliczny Uczeń umie: i palony. napisać wzory gipsu Zastosowanie i anhydrytu, gipsu palonego. otrzymać gips palony i zapisać tego równanie, otrzymać zaprawę gipsową. Tlenek krzemu Uczeń wie: w jako składnik jakich minerałach minerałów. występuje tlenek Właściwości i krzemu, jakie są zastosowanie właściwości krzemionki. krzemionki, jej Budowa zastosowanie, czym wewnętrzna szkła, się różni substancja jego właściwości, krystaliczna od odmiany i bezpostaciowej rodzaje. Uczeń umie: omówić właściwości szkieł i podać ich rodzaje,. Wspólne i Uczeń wie: w jakiej różniące cechy postaci występują metali. metale w skorupie Metody ziemskiej, co to są otrzymywania rudy, na czym metali. polega korozja Korozja metali. metali Uczeń umie: podać 50 Doświadczenia i pokazy Zapis odpowiednich równań reakcji wapień → wapno palone → wapno gaszone → wapień Prażenie gipsu krystalicznego i zapis równania tej reakcji, otrzymywanie zaprawy gipsowej. Działanie wody i kwasu solnego na krzemionkę. Badanie właściwości fizycznych różnych metali,. Ścieżka edukacyjna Edukacja prozdrowotna, ekologiczna Nr. lekcji 8. 9. 10. Temat lekcji Treści nauczania Zastosowanie 1. Stopy metali – metali i stopów przykłady, w właściwości i gospodarstwie i zastosowanie. w organiźmie 2. Właściwości fizyczne stopów metali a właściwości czystych metali 3. Zastosowanie metali i stopów w gospodarstwie 4. Makro – i mikroelementy w organiźmie człowieka Podsumowanie Utrwalenie wiadomości o wiadomości surowcach i tworzywach pochodzenia mineralnego. Cele szczegółowe przykłady rud metali, wyjaśnić istotę otrzymywania metali z rud, zbadać właściwości metali, określić wspólne i różne cechy metali. Uczeń wie: co to są stopy i do czego służą. Uczeń umie: wyjaśnić dlaczego częściej używa się stopów niż metali czystych, wyjaśnić rolę makro – i mikroelementów w organiźmie człowieka Doświadczenia i pokazy Porównanie twardości mosiądzu, miedzi i cynku. Ścieżka edukacyjna Prozdrowotna – makro i mikroelementy metaliczne w organiźmie Sprawdzian wiadomości i umiejętności Dział II -Węgiel i jego związki 11. 12. Występowanie węgla w przyrodzie Węgiel kamienny jako paliwo i źródło 1. Właściwości węgla jako pierwiastka 2. Występowanie węgla w przyrodzie w związkach nieorganicznych, organicznych, węgle kopalne i ich przeróbka. 1. Węgiel kamienny jako paliwo. 2. Produkty suchej Uczeń wie: jak Prażenie określić położenie substancji pierwiastka w organicznych. układzie, jakie są rodzaje węgli kopalnych, jakie są produkty suchej destylacji węgla kamiennego. Uczeń umie: podać informacje o pierwiastku na podstawie jego położenia w układzie, wykryć doświadczalnie obecność węgla w związkach organicznych. Uczeń wie: że węgiel kamienny jest jednym z 51 Edukacja ekologiczna – źródła energii Nr. lekcji Temat lekcji cennych produktów. 13. 14. Treści nauczania Cele szczegółowe rodzajów węgli kopalnych, jakie są produkty suchej destylacji węgla i do czego one służą, jakie są poza węglowe źródła energii. Uczeń umie: uzasadnić dlaczego sucha destylacja węgla jest ważnym procesem przemysłowym, wyjaśnić przyczyny poszukiwania nowych źródeł energii, ocenić zalety i wady poza węglowych źródeł energii. Alotropowe Uczeń wie: co to 1. Występowanie odmiany węgla jest zjawisko węgla w alotropii, jakie przyrodzie w są odmiany stanie wolnym. alotropowe 2. Właściwości węgla, jakie są diamentu, grafitu, właściwości fullerenów i sadzy diamentu i grafitu i gdzie mają zastosowanie Uczeń umie: podać różnice w budowie wewnętrznej diamentu i grafitu oraz wynikające stąd konsekwencje zanalizować budowę wewnętrzną fullerenów. Właściwości i 1. Węglowodory Uczeń wie: co to występowanie nasycone. jest szereg węglowodoró 2. Szereg homologiczny, w nasyconych homologiczny alkany. 3. Nazwy, wzory Uczeń umie: podać sumaryczne, nazwy, wzory półstrukturalne i sumaryczne, strukturalne, wzór strukturalne, ogólny półstrukturalne alkanów, 4. Zmiany określić wzór właściwości ogólny, napisać fizycznych w równanie reakcji szeregu spalania i homologicznym podstawiania, 5. Zastosowanie obliczyć masę Doświadczenia i pokazy destylacji węgla kamiennego. 3. Wyczerpywanie się zasobów surowców energetycznych i ochrona środowiskaprzyczyny poszukiwania i stosowania innych źródeł energii. 52 Ścieżka edukacyjna zanieczyszczające środowisko Spalanie gazu z zapalniczki (butan), ćwiczenia w pisaniu wzorów alkanów, reakcji spalania, półspalania i spalania niecałkowitego alkanów. Nr. lekcji Temat lekcji Treści nauczania Cele szczegółowe Ścieżka edukacyjna alkanów. 15. Metan – główny składnik gazu ziemnego. 1. 2. 3. 16. 17. Węglowodory nienasycone – szeregi homologiczny alkenów 1. Eten – otrzymywanie i właściwości 1. 2. 2. 3. 4. cząsteczkową dowolnego alkanu. Metan jako Uczeń wie: co to składnik gazu jest metan, jaki ziemnego. jest jego wzór Właściwości sumaryczny i metanu strukturalny, na Zależność czym polega przebiegu spalania spalanie metanu od ilości całkowite, użytego tlenu. półspalanie i spalanie niecałkowite, jakie ma właściwości fizyczne i chemiczne i do czego służy. Uczeń umie: napisać, uzgodnić i odczytać równania reakcji spalania, podstawiania chlorowcem. Węglowodory Uczeń wie: co to są nienasycone alkeny, jak się tworzy nazwy, Alkeny – wzór jakie mają cechy ogólny, wiązanie charakterystycz podwójne, ne- reakcja nazewnictwo, przyłączania charakterystyczne chlorowców. właściwości Uczeń umie: podać wzory sumaryczne i strukturalne alkenów, określić wzór ogólny tych węglowodorów, obliczyć masę napisać reakcję przyłączenia chlorowców. Eten – budowa Uczeń wie: że eten cząsteczki to Otrzymywanie przedstawiciel etenu alkenów, na czym polega Właściwości polimeryzacja i fizyczne i jakie jest jego chemiczne: zastosowanie. spalanie, Uczeń umie: przyłączanie, dokonać analizy polimeryzacja właściwości Zastosowanie etenu, napisać etenu reakcję spalania, Doświadczenia i pokazy 53 Pisanie i uzgadnianie równań reakcji spalania i podstawiania. Określanie wzoru sumarycznego i strukturalnego, pisanie odpowiednich równań reakcji (spalania, przyłączania) Zapis odpowiednich reakcji Edukacja prozdrowotna Nr. lekcji Temat lekcji Treści nauczania Cele szczegółowe przyłączenia bromu i bromowodoru do etenu, polimeryzacji etenu Węglowodory Uczeń wie: co to są 1. Alkiny – wzór nienasycone – alkiny, jak się ogólny, wiązanie szereg tworzy nazwy, potrójne, homologiczny jakie mają cechy nazewnictwo. alkinów charakterystycz 2. Charakterystyczne ne- reakcja właściwości przyłączania chlorowców. Uczeń umie: podać wzory sumaryczne i strukturalne alkinów, określić wzór ogólny tych węglowodorów, obliczyć masę napisać reakcję przyłączenia chlorowców Etyn (acetylen)- 1. Etyn – budowa Uczeń wie: że etyn przedstawiciel cząsteczki to alkinów 2. Otrzymywanie przedstawiciel acetylenu alkinów, na czym polega 3. Właściwości polimeryzacja i fizyczne i jakie jest jego chemiczne: zastosowanie. spalanie, Uczeń umie: przyłączanie, dokonać analizy polimeryzacja właściwości 4. Zastosowanie acetylenu, acetylenu napisać reakcję otrzymywania 4. acetylenu, przyłączania bromu, spalania i polimeryzacji etynu. Doświadczenia i pokazy Ścieżka edukacyjna 1. 18. 19. 20. Ropa naftowa i gaz ziemny właściwości 1. 2. Jak powstała ropa Uczeń wie; jak naftowa i gaz powstały złoża ropy ziemny. i gazu ziemnego, jakie są właściwości Produkty fizyczne ropy przeróbki ropy naftowej, co naftowej i jej powstaje w wyniku zastosowanie. destylacji ropy naftowej. Uczeń umie: wskazać na mapie złoża 54 Określanie wzoru sumarycznego i strukturalnego, pisanie odpowiednich równań reakcji (spalania, przyłączania) Otrzymywanie acetylenu w reakcji karbidu z wodą, ćwiczenia w pisaniu reakcji przyłączania, spalania i polimeryzacji acetylenu. Pokaz próbek odmian węgla, badanie właściwości fizycznych i palności ropy naftowej Edukacja ekologiczna i prozdrowotna – wpływ ropy naftowej na organizmy. Nr. lekcji Temat lekcji Treści nauczania Cele szczegółowe Doświadczenia i pokazy Ścieżka edukacyjna ropy w Polsce, określić zastosowanie produktów destylacji ropy naftowej. 21. Alternatywne źródła energii. 22. Powtórzenie wiadomości – węglowodory 23. Sprawdzian wiadomości – węglowodory 1. Wyczerpywanie się zasobów surowców energetycznych i ochrona środowiska – przyczyny poszukiwania i stosowania innych źródeł energii. 2. przykłady alternatywnych źródeł energii wykorzystujących energię wiatru, słońca, wody, reakcji jądrowych i biochemicznych. Uczeń wie: jakie są pozawęglowe źródła energii Uczeń umie: wyjaśnić przyczyny poszukiwania nowych źródeł energii, ocenić zalety i wady pozawęglowych źródeł energii. Edukacja ekologiczna Obrona Cywilna – zjawisko promieniotworczosci i jej wpływ na organizm człowieka i środowisko Podsumowanie wiadomości i umiejętności. Rozwiązywanie zadań Dział III– Pochodne węglowodorów 24. Szereg homologiczny alkoholi jako pochodnych alkanów 1. Pochodne węglowodorów 2. Rodnik i grupa hydroksylowa 3. Szereg homologiczny 4. Nazewnictwo i wzór ogólny alkoholi Uczeń wie: co to oznacza że alkohole to pochodne węglowodorów, co to jest rodnik, grupa funkcyjna, jak się tworzy nazwy alkoholi. Uczeń umie: podać nazwy, wzory sumaryczne, strukturalne i półstrukturalne 4 pierwszych członów szeregu homologicznego alkoholi, 55 Ćwiczenia w pisaniu wzorów strukturalnych, półstrukturalnych i sumarycznych alkoholi. Nr. lekcji Temat lekcji 25. Metanol – otrzymywanie i właściwości 26. Etanol – otrzymywanie i właściwości 27. Glicerynaotrzymywanie i właściwości Treści nauczania Cele szczegółowe określić wzór ogólny, wskazać rodnik i grupę funkcyjną. Uczeń wie: że 1. Metanol i etanol – metanol jest właściwości bardzo silną fizyczne, trucizną, do chemiczne i czego służy i na zastosowanie. czym polega 2. Fermentacja fermentacja alkoholowa. alkoholowa, do 3. Alkoholizm – czego służy groźna choroba etanol. społeczna. Uczeń umie: określić właściwości fizyczne etanolu, napisać równania spalania metanolu i etanolu, zbadać odczyn i wytłumaczyć dlaczego jest on obojętny, podać zastosowanie, wykryć obecność etanolu. Uczeń wie: na 1. Etanol – czym polega właściwości fermentacja fizyczne, alkoholowa, do chemiczne i czego służy zastosowanie. etanol, 2. Fermentacja alkoholizm alkoholowa. Uczeń umie: 3. Alkoholizm – określić groźna choroba właściwości społeczna. fizyczne etanolu, napisać równania spalania etanolu, zbadać odczyn i wytłumaczyć dlaczego jest on obojętny, podać zastosowanie, wykryć obecność etanolu. Uczeń wie: że 1. Gliceryna(alkohol gliceryna to trihydroksylowy) alkohol – model wielohydroksylo cząsteczki, wzór wy, do czego sumaryczny, służy strukturalny i Uczeń umie: podać 56 Doświadczenia i pokazy Ścieżka edukacyjna Edukacja prozdrowotna Badanie właściwości fizycznych i wykrywanie alkoholu, zapis odpowiednich równań fermentacji alkoholowej. Badanie właściwości gliceryny. Edukacja prozdrowotna Nr. lekcji Temat lekcji Treści nauczania Cele szczegółowe półstrukturalny. 28. 29. 30. Doświadczenia i pokazy wzór, określić właściwości 2. Właściwości fizyczne i fizyczne, chemiczne, chemiczne i zapisać zastosowanie . równanie spalania gliceryny. Kwasy 1. Kwasy Uczeń wie: że karboksylowe karboksylowe-rodnik, kwasy – ogólna grupa karboksylowa, karboksylowe są charakterystyk reszta kwasowa. pochodnymi a związków 2. Szereg węglowodorów, homologiczny, jak się tworzy nazewnictwo, wzór nazewnictwo ogólny kwasów. systematyczne i zwyczajowe kwasów. Uczeń umie: podać nazwy, wzory strukturalne, półstrukturalne, sumaryczne kwasów, określić wzór ogólny kwasów karboksylowych , wskazać i nazwać rodnik i grupę funkcyjną kwasów. Kwas 1. Niższe kwasy Uczeń wie: że kwas mrówkowy karboksylowe – mrówkowy jest niższy kwas mrówkowy. silną trucizną, karboksylowy. 2. Właściwości na czym polega fermentacja fizyczne i octowa, jakie chemiczne – mają odczyn, zastosowanie dysocjacja oba kwasy. jonowa, reakcje z Uczeń umie: metalem, zasadą, określić reakcja spalania właściwości 3. Zastosowanie fizyczne i kwasu chemiczne mrówkowego. kwasu, zapisać równania reakcji spalania, zbadać odczyn, zapisać reakcję otrzymywania, dysocjacji, z metalami i zasadą, zapisać przebieg fermentacji octowej. Kwas octowy i 1. Otrzymywanie Uczeń wie: na Badanie jego kwasu octowego czym polega właściwości właściwości 2. Fermentacja octowa fermentacja fizycznych i 57 Ścieżka edukacyjna Nr. lekcji Temat lekcji Treści nauczania octowa, jakie mają zastosowanie kwas octowy. Uczeń umie: określić właściwości fizyczne i chemiczne kwasu, zapisać równania reakcji otrzymywania, spalania, zbadać odczyn, zapisać reakcję dysocjacji, z metalami i zasadą, zapisać przebieg fermentacji octowej. Wyższe kwasy 1. Wyższe kwasy Uczeń wie: karboksylowe dlaczego wyższe karboksylowe: kwasy palmitynowy, karboksylowe stearynowy i noszą nazwę oleinowy kwasów 2. Właściwości tłuszczowych, fizyczne kwasów gdzie mają 3. Kwas oleinowy zastosowanie, że jako przykład kwas oleinowy kwasu jest nienasycony nienasyconego Uczeń umie: podać nazwy i wzory kwasów, wskazać rodnik, grupę funkcyjną i resztę kwasową, zapisać równania reakcji spalania, otrzymywania mydła sodowego, wyjaśnić mechanizm prania Na czym polega 1. Mydła – Uczeń wie: co to są mycie i pranie otrzymywanie i mydła, podział detergenty, z 2. Budowa jakich części cząsteczek mydła składa się cząsteczka 3. Mechanizm mycia mydła. i prania Uczeń umie: zapisać równania reakcji otrzymywania mydła 3. 31. 32. Cele szczegółowe Właściwości fizyczne i chemiczne – odczyn, dysocjacja jonowa, reakcje z metalem, zasadą, reakcja spalania 58 Doświadczenia i pokazy chemicznych kwasu octowego Badanie właściwości wyższych kwasów karboksylowych, reakcja kwasu stearynowego z zasadą sodową – otrzymywanie mydła sodowego. Ścieżka edukacyjna Nr. lekcji Temat lekcji Treści nauczania Cele szczegółowe Doświadczenia i pokazy sodowego, wyjaśnić mechanizm prania 33. Rozwiązywanie zadań z zastosowaniem kwasów i alkoholi 34. Podsumowanie wiadomości o alkoholach i kwasach Sprawdzian wiadomości kwasy Estry – pachnąca chemia 35. 36. Zadania stechiometryczne, związane z wyprowadzaniem wzorów uproszczonych i rzeczywistych Rozwiązywanie zadań 1. Estry produkt reakcji kwasów z alkoholami 2. Mechanizm i warunki w jakich zachodzi reakcja estryfikacji 3. Budowa cząsteczki i właściwości estrów 4. Zastosowanie estrów 37. Inne pochodne węglowodoró w - aminy 1. 38. Aminokwasy – właściwości i zastosowanie 1. Aminy – pochodne węglowodorów ich właściwości 2. Właściwości i występowanie amin Aminokwasy – związki organiczne o dwóch grupach funkcyjnych, właściwości i występowanie 2. Właściwości i występowanie aminokwasów Uczeń wie: na czym polega estryfikacja i jakie są właściwości estrów i ich zastosowanie. Uczeń umie: przeprowadzić estryfikację i zapisać jej równanie, określić wzór ogólny estrów, tworzyć nazwy estrów znając nazwy substratów Uczeń wie: co to są aminy i jakie mają właściwości i gdzie występują,. Uczeń umie: napisać wzór sumaryczny, strukturalny aminy wskazać rodniki i je nazwać, nazwać grupy funkcyjne. Uczeń wie: co to są aminokwasy i gdzie występują Uczeń umie: napisać wzór sumaryczny, strukturalny aminokwasu, wskazać rodniki i je nazwać, nazwać grupy funkcyjne. 59 Reakcja etanolu z kwasem octowym, zapis odpowiednich równań. Ścieżka edukacyjna Nr. lekcji 39. Temat lekcji Treści nauczania Cele szczegółowe Doświadczenia i pokazy Ścieżka edukacyjna Podsumowanie wiadomości o pochodnych węglowodoró w-sprawdzian. Dział IV Związki chemiczne w żywieniu 40. Podstawowe składniki żywności i ich rola w organiźmie 41. Tłuszczebudowa cząsteczek badanie ich właściwości fizycznych 1.Skład chemiczny organizmu człowieka. 2. Składniki pokarmowe: budulcowe, energetyczne, regulujące – ich źródła w organiźmie człowieka 3. Zasady prawidłowego żywienia. 1. Podział tłuszczów ze względu na pochodzenie i stan skupienia. 2. Właściwości fizyczne tłuszczów. 42. 43 Otrzymywanie i 3. Tłuszcze – estry właściwości gliceryny i tłuszczy. wyższych kwasów tłuszczowych 4. Zmydlanie tłuszczów 5. Hydroliza tłuszczy 44. Podział białek i 1.Skład Uczeń wie:, jakie pierwiastki wchodzą w skład organizmu człowieka, co to są makro- i mikroelementy, jakie są rodzaje składników pokarmowych, jakie są źródła białka, tłuszczów, cukrów. Uczeń umie: określić rolę białka, tłuszczów, cukrów, wody, witamin i soli mineralnych w organiźmie. Wyjaśnić zasady prawidłowego żywienia. Uczeń wie:, co to są tłuszcze, jakie właściwości fizyczne posiadają i jaki jest ich podział. Uczeń umie: podać przykłady tłuszczów, ich zastosowanie. Uczeń wie:, jakie właściwości posiadają tłuszcze, Uczeń umie: podać przykłady tłuszczów, przeprowadzić zmydlanie i hydrolizę tłuszczów, zapisać równania reakcji otrzymywania tłuszczów. Uczeń wie, jakie 60 Edukacja prozdrowotna Edukacja prozdrowotna Badanie właściwości tłuszczów, odróżnianie tłuszczów roślinnych od zwierzęcych, reakcja zmydlania tłuszczów. Badanie składu Edukacja Nr. lekcji 45. Temat lekcji Treści nauczania ich zastosowanie pierwiastkowy białek. 2.Białka – związki wielkocząsteczkowe 3.Podział białek Białka – właściwości i zastosowanie 1. 2. 46. 47. 48. Powtórzenie wiadomości – rozwiązywanie zadań Sprawdzian wiadomości – tłuszcze i białka Węglowodanyogólna charakterystyka związków Cele szczegółowe pierwiastki wchodzą w skład białek, co to są białka proste i złożone, że składają się z aminokwasów Uczeń umie: zbadać skład pierwiastkowy białka, Uczeń wie, jakie Wpływ różnych pierwiastki czynników wchodzą w chemicznych na skład białek, co białka – to są białka denaturacja, proste i złożone, peptyzacja i że składają się z koagulacja. aminokwasów, Reakcje co powoduje charakterystyczne denaturację i białek: biuretowa i jakie są reakcje ksantoproteinowa charakterystycz ne białek. Uczeń umie: przeprowadzić reakcje charakterystycz ne, zbadać wpływ różnych czynników na białko, wymienić czynniki powodujące denaturację białka. 1. Węglowodany – skład pierwiastkowy 2. Podział cukrów 3. Występowanie i zastosowanie cukrów. Uczeń wie: jaki jest skład pierwiastkowy cukrów, jaki jest ich podział, jakie są inne przykłady cukrów Uczeń umie: zbadać skład pierwiastkowy glukozy, podać wzór sumaryczny i strukturalny cukrów. 61 Doświadczenia i pokazy pierwiastkowego białek, Reakcje charakterystyczne , badanie wpływu różnych czynników na białka. Ścieżka edukacyjna prozdrowitna Nr. lekcji 49. 50. 51. 52. Temat lekcji Treści nauczania Glukoza i fruktoza jako przykłady cukrów prostych. 1. Glukoza – właściwości, reakcje charakterystyczne 2. Spalanie glukozy w organiźmie człowieka. 3. Fruktoza i jej właściwości Sacharoza – przykład dwucukru. 1. Sacharoza przykład dwucukru 2. Właściwości fizyczne i chemiczne sacharozy. Wielocukry – skrobia i jej właściwości. 1. Skrobia – przykład wielocukru 2. Właściwości fizyczne i występowanie skrobi. 3. Reakcja charakterystyczna – wykrywanie skrobi Doświadczenia i Ścieżka edukacyjna pokazy Uczeń wie:, jakie Badanie składu ma właściwości pierwiastkowego fizyczne cukrów, glukoza, że to właściwości cukier prosty, fizycznych, próba jakie są inne Trommera lub przykłady Tollensa, zapis cukrów przebiegu Uczeń umie: spalania cukrów. zbadać skład pierwiastkowy glukozy, podać wzór sumaryczny i strukturalny glukozy, udowodnić że glukoza ma właściwości redukujące zapisać reakcję spalania glukozy. Uczeń wie: jakie Badanie właściwości właściwości fizyczne ma fizycznych i sacharoza, że chemicznych jest dwucukrem sacharozy. Zapis i zna inne hydrolizy przykłady sacharozy dwucukrów Uczeń umie: wyjaśnić że sacharoza to dwucukier, zbadać właściwości fizyczne i chemiczne, napisać hydrolizę sacharozy, sprawdzić czy sacharoza ma właściwości redukujące. Uczeń wie: gdzie Badanie Edukacja występują właściwości prozdrowotna skrobia, jakie fizycznych skrobi, ma właściwości reakcja i zastosowanie. charakterystyczna Uczeń umie: podać skrobi, zapis wzór skrobi, reakcji hydrolizy przeprowadzić skrobi. reakcję charakterystycz ną skrobi, zapisać przebieg hydrolizy skrobi. Cele szczegółowe 62 Nr. lekcji 53. Temat lekcji Celuloza i jej właściwości 54. Włókna naturalne i syntetyczne 55. Powtórzenie wiadomości – „Związki chemiczne w żywieniu” Sprawdzian wiadomości„Związki chemiczne w żywieniu” Negatywne skutki działania niektórych substancji na organizm człowieka 56. 57. 58. 59 Zasady udzielania Treści nauczania Cele szczegółowe Doświadczenia i pokazy Ścieżka edukacyjna 1. Celuloza (błonnik) Uczeń wie: gdzie – przykład występują wielocukru. celuloza, czym się różni od 2. Występowanie i skrobi, jakie ma znaczenie właściwości i celulozy zastosowanie. Uczeń umie: podać wzór celulozy, wyjaśnić różnicę w budowie skrobi i celulozy, 1. Włókna naturalne Uczeń wie: jakie są Odróżnianie 2. Włókna rodzaje włókien włókien wytworzone przez Uczeń umie: człowieka dokonać (syntetyczne i podziału sztuczne). włókien, 3. Właściwości odróżnić włókien doświadczalnie 4. Identyfikacja włókno bawełny włókien od wełnianego 1. 2. 3. 4. 5. Alkoholizm Narkomania Lekomania Nikotynizm Inne nałogi np. nadużywanie kawy, herbaty 1. Rozpoznawanie Uczeń powinien wiedzieć i umieć: że nadużywanie alkoholu szkodzi zdrowiu i że jest to choroba społeczna, że leki należy stosować ściśle ze wskazaniami lekarza bo ich nadużycie prowadzi do zatrucia a nawet śmierci, że narkotyki prowadzą do wyniszczenia organizmu i do śmierci, że palenie tytoniu jest szkodliwe dla zdrowia. Uczeń wie: na czym polega 63 Edukacja prozdrowotna Obrona Cywilna – zasady Nr. lekcji Temat lekcji pierwszej pomocy w nagłych wypadkach Treści nauczania Cele szczegółowe stanów zagrożeń zdrowia i życia. omdlenie, jak ułożyć poszkodowaneg 2. Postępowanie o, zatamować ratownika w krwotok. nagłych Uczeń umie: podać wypadkach lub kolejność zachorowaniach: działań omdlenia, ratownika krwotok, podczas złamanie. rozpoznania 3. Zabezpieczenie stanów zagrożeń miejsca wypadku. życia, 4. Organizowanie udowodnić że pomocy i utrata wezwanie przytomności pogotowia stanowi 5. Udzielanie zagrożenie pierwszej pomocy życia, właściwie wykorzystać środki opatrunkowe. Scharakteryzow ać zasady ewakuacji poszkodowanyc h z zagrożonego terenu. 64 Doświadczenia i pokazy Ścieżka edukacyjna udzielania pierwszej pomocy w nagłych wypadkach. Wypadek na drodze.