informacje o wydawnictwach archiwalnych

INFORMACJE O WYDAWNICTWACH ARCHIWALNYCH
Archeion.
Czasopismo
naukowe
poświęcone
sprawom archiwalnym.
Ostatnio ukazały się dwa numery (56, 57) organu Naczelnej Dyrekcji
Archiwów Państwowych, które zawierają szereg ciekawych artykułów mogących
zainteresować grono pracowników wojskowej służby archiwalnej.
Główna problematyka Archeionu nr 56 (1971, s. 350) dotyczy szóstej
Ogólnopolskiej Archiwalnej Konferencji Metodycznej, która odbyła się w dniach 4—5
grudnia 1970 roku. Jej przebieg omawia szczegółowo artykuł wstępny Piotra
Bańkowskiego (s. 7—14). Następnie umieszczono tekst zagajenia naczelnego
dyrektora Archiwów Państwowych, dr Leona Chajna (s. 15—17).
Część programową konferencji wypełniły referaty, które w całości
publikowane są na łamach Archeionu.
Dla archiwisty wojskowego wartość poznawczą ma pierwszy referat, L.
Chajna pt. „Rola i zadania państwowej służby archiwalnej w Polskiej Rzeczypospolitej
Ludowej”. Autor wskazał na główne założenia planu działalności archiwalnej, prace
podejmowane w zakresie nowelizacji dekretu o archiwach oraz problemy kadry
zawodowej. Stwierdził też, że rola państwowej służby archiwalnej w państwie
socjalistycznym manifestuje się w zakresie zabezpieczania i udostępniania informacji
dla potrzeb nauki i gospodarki narodowej, udostępniania dokumentów dla
indywidualnych potrzeb obywateli, kształtowania postaw obywatelskich, pobudzenia i
rozwijania badań regionalnych i podniesienia ogólnego poziomu kultury (s. 17).
Zagadnienia tak istotne mają swoją wymowę również w odniesieniu do
funkcjonowania archiwów resortowych, a więc i wojskowych.
Interesujące są ujęcia autora, które dotyczą rozwoju informacji archiwalnej,
potrzeby zmian w zakresie opracowywania pomocy naukowych, kształcenia kadr i
podniesienia
kwalifikacji
zawodowych
oraz
rozstrzygnięcia
koncepcji
sieci
archiwalnej (s. 19—20).
Wśród zagadnień Istotnych dla dalszej działalności służby archiwalnej
wysunięta została potrzeba zabezpieczenia narastającego zasobu w części interesującej
archiwa państwowe przez racjonalne zorganizowanie merytorycznego nadzoru nad
jego kształtowaniem zarówno przez odpowiednią selekcję zakładów pracy (twórców
zespołu), jak też właściwe kwalifikowanie materiałów. Ponadto chodzi o ustalenie
jednolitych
metod
kształtowania
państwowego
zasobu
archiwalnego
oraz
archiwalnego opracowania zarówno tradycyjnych materiałów, jak też współczesnych
rodzajów dokumentacji, mając na uwadze perspektywy rozwijającej się informacji.
Wysiłek ten — jak stwierdził autor — staje się szczególnie ważny wobec włączenia
archiwów do ogólnopolskiej sieci informacji naukowo-techniczno-ekonomicznej (s.
21—22).
Na uwagę zasługuje również artykuł Ireny Koberdowej — dyrektora Biura
Prac Naukowych NDAP, w którym omówione zostały problemy zabezpieczenia i
kształtowania zespołów archiwalnych w archiwistyce współczesnej. W sposób bardzo
przystępny pokazane zostały w tym artykule sprawy stosunku archiwów do zjawiska
masowego napływu akt, próby rozwiązania tego problemu, jego perspektywy oraz
sprawy wynikające z postępującej mechanizacji pracy biurowej i racjonalizacji
zarządzania (s. 25—31).
Zainteresowania archiwisty wojskowego można skierować na artykuł
zespołowy Henryka Barczaka, Stanisława Nawrockiego i Czesławy Włodarskiej pt.
„Zagadnienia informacji naukowej w archiwach państwowych”. Trójka autorów
naświetla w nim szeroko tendencje rozwojowe i prognozy dotyczące wprowadzenia
nowoczesnej
informacji
naukowej
w
archiwach
stwierdzając,
że
problemy
zastosowania elektronicznego przetwarzania danych wymagają jeszcze szczegółowych
badań. Osiągnięcia niektórych krajów winny być wykorzystane do studiów
prowadzonych na gruncie własnym.
Następnie autorzy naświetlili dotychczasowy stan archiwów w zakresie
opracowywania pomocy naukowych oraz wskazali na dalsze kierunki i perspektywy
mechanizacji pracy archiwalnej. W zakończeniu stwierdzono, że zachodzi potrzeba
pilnego śledzenia nowości, jakie w interesujących nas zagadnieniach się pojawiają.
Konieczna jest też międzynarodowa współpraca, której celem winna być wymiana
informacji, wspólne opracowywanie jednolitych metod i produkcja jednolitych
urządzeń (s. 49).
Kolejny artykuł Zofii Krupskiej i Marii Tarakanowskiej dotyczy kształtowania
narastającego zasobu aktowego Polski Ludowej (s. 51—69). Do problemów
najistotniejszych, wokół których wciąż jeszcze toczy się dyskusja w środowisku
archiwalnym, należy zaliczyć m.in. takie, jak: istota i zakres państwowego zasobu
archiwalnego; zakres zadań archiwów państwowych i ich rola w procesie
kształtowania narastającego zasobu archiwalnego, przechowywanego u twórców
zespołów (wpływ na system registraturalnych twórców zespołów, określanie wartości
materiałów. archiwalnych); zadania archiwów zakładowych, jako ogniw pośrednich
między registraturami a archiwami państwowymi.
Autorki skoncentrowały uwagę na zobrazowaniu najważniejszych zagadnień,
dotyczących głównie selekcji materiałów archiwalnych; wskazano też na kierunki
dalszych badań w tym zakresie. Naświetlone zostały więc metody sprawowania
nadzoru nad narastającym zasobem aktowym urzędów i instytucji centralnych (s. 52—
53), sprawy kształtowania akt w registraturze i roli archiwów zakładowych w
zabezpieczaniu akt o wartości historycznej przed przekazaniem ich do archiwów
państwowych oraz problemy oceny wartości akt.
Dla archiwisty wojskowego wartość poznawczą ma również artykuł Ireny
Radtke pt. „Pojęcie zespołu w praktyce archiwalnej (granice współczesnych zespołów
akt)”. Autorka sformułowała wiele uwag w sprawie współczesnej terminologii
archiwalnej, omówiła rodzaje materiałów archiwalnych wchodzących w skład
współczesnych akt oraz ich granice. W podsumowaniu I. Radtke stwierdziła, że
zachodzi potrzeba ujednolicenia zagadnień terminologicznych. W zakresie granicy
zamykającej zespół uważa, że jest nią data likwidacji jego twórcy. Zmiany
państwowości i ustroju społeczno-politycznego stanowią granicę zespołu w tych
wypadkach, gdy pociągnęły za sobą zmiany w zakresie organizacji i kompetencji
twórców zespołów. Przerwa w działalności twórcy i zespołu powinna stanowić granicę
tego zespołu (s. 108).
Z Konferencją Metodyczną łączą się jeszcze komunikaty. Uwagę zwrócić
należy szczególnie na komunikat omawiający aktualne problemy konserwacji zbiorów
archiwalnych (s. 119—124), co z powodzeniem może być wykorzystane w
praktycznej działalności każdego archiwum (sprawy utrzymania temperatury w
magazynach, zabezpieczenie akt przed szkodliwym działaniem promieni słonecznych,
prace introligatorskie, sprzęt magazynowy itp.).
Omawiany numer Archeionu zawiera ponadto stałe działy: Archiwoznawstwo,
Ustrój władz i organizacja kancelarii, Archiwa za granicą, Kronika archiwalna (s. 252
— Jubileusz Centralnego Archiwum Wojskowego), Recenzje, sprawozdania z książek,
notatki bibliograficzne (s. 267 — recenzja informatora o źródłach do działalności rad
narodowych w latach 1944—1950, pióra płka L. Lewandowicza — szefa CAW),
Przegląd zagranicznych czasopism archiwalnych oraz Wspomnienia pośmiertne.
Kilka interesujących pozycji jest zawartych w Archeionie nr 57 (1972, s. 351).
Jako pierwszy występuje artykuł Stanisława Nawrockiego pt. „Kartoteka
perforowana ręcznie jako pomoc archiwalna” (s. 7—26). Autor omówił rodzaje kart
perforowanych, możliwości ich zastosowania w archiwach, przygotowanie zespołu
akt, opracowanie kodu i sposób wypełniania kart. W podsumowaniu S. Nawrocki
stwierdza, że karta perforowana jest w stanie dać odpowiedzi na pytania w znacznie
szerszym zakresie i szybciej, niż to jest możliwe przy korzystaniu z tradycyjnego
inwentarza. Spełnia ona z powodzeniem rolę dotychczasowych inwentarzy, rejestrów,
wykazów oraz indeksów osobowych, rzeczowych i geograficznych.
Z innych pozycji wymienić należy artykuły: Ireny Sadurskiej i Romualda
Kowalika p problemach mikrobiologicznego rozkładu materiałów archiwalnych (s.
27—52); Zygmunta Kolankowskiego pt. „Granice spuścizny archiwalnej” (s. 53—73)
oraz Bogdana Kroiła w sprawie rozmiarów narastającego zasobu archiwalnego i ich
wpływu na perspektywy działalności archiwów (s. 75—84). Zainteresować może
również artykuł Sławomiry Pełeszowej pt. „Zbiór akt wojskowych Aleksandra
Chodkiewicza
w
Archiwum
Młynowskim,
przechowywanym
w
Archiwum
Państwowym w Krakowie” (s. 127—138). Akta te — jak stwierdziła autorka —
zajmują miejsce czołowe ze względu na rozmiary i wagę historyczną treści. W tych
przekazach źródłowych znalazły swoje odbicie zagadnienia wojskowe kancelarii
Stanisława Augusta, powstania kościuszkowskiego, Księstwa Warszawskiego i
Królestwa Polskiego.
Na uwagę zasługuje jeszcze obszerne omówienie zawartości pierwszych
numerów Biuletynu Wojskowej Służby Archiwalnej, pióra Tadeusza Grygiera (s.
237—240).
Archiwista. Biuletyn Kwartalny Stowarzyszenia
Archiwistów Polskich.
Kolejne numery kwartalnika (od 4 (27), 1971 do 4 (31), 1972) zawierają kilka
ciekawych artykułów — informacji, mogących zainteresować również pracowników
wojskowej służby archiwalnej.
W numerze 4 (27) z roku 1971 na uwagę zasługuje artykuł Stanisława
Nawrockiego dotyczący nowości w zakresie mechanizacji pracy w archiwach
duńskich i francuskich (s. 1—12). Autor omawia: wyposażenie magazynów, sposób
zabezpieczania akt (w pudełkach tekturowych), transport wewnętrzny (wózki z
półkami, urządzenia pneumatyczne), wyposażenie pokoi biurowych, wyposażenie
pracowni naukowej (stoły pojedyncze, fotele obrotowe, czytniki, maszyny do pisania,
urządzenia do sporządzania reprodukcji), wyposażenie pracowni konserwatorskiej
(prasy,
stoły
podświetlane,
laminatory)
oraz
mikrofilmowej
(dokumatory,
automatyczne aparaty do wywoływania, powiększalniki, suszarki szafowe, urządzenia
do kontroli filmów wraz z licznikami). Wiele informacji dostarczają jeszcze dwa
opracowania: Reginy Piechoty i Grażyny Ziółkowskiej pt. „Dokumentacja techniczna.
Informacja o wybranych pozycjach bibliograficznych” (s. 13—20) oraz Krzysztofa
Radczuka o pomocach ewidencyjnych w archiwach zakładowych (s. 21—23).
W numerze 1 (28) z roku 1972 wskazać można na pierwszą część artykułu pt.
„Organizacja i metody pracy Archiwum Filmowego przy Wytwórni Filmów
Dokumentalnych w Warszawie” pióra Ewy Ferency i Ewy Wartalskiej (część II
ogłoszona w Archiwiście nr 3 (30), 1972, str. 1—16). Autorki omówiły organizację,
zadania i zasób archiwum, wyposażenie magazynów oraz sposób konserwacji i
udostępniania filmów.
Wśród archiwistów wzbudzić może zainteresowanie opracowanie Kazimierza
Bieleckiego pt. „Niektóre problemy kierowniczej kadry archiwów terenowych w
Polsce w latach 1950—1970”, które ukazało się w numerze 2 (29), 1972, s. 1—18.
Poruszone zostały w nim sprawy rozwoju sieci archiwów oraz kadry archiwalnej (staż
pracy, wykształcenie, zaszeregowania, etaty).
Dla archiwisty wojskowego wartość użyteczną może mieć artykuł Erazma
Scholtza omawiający sprawy kwalifikacji, opracowania i przekazywania dokumentacji
technicznej (ogłoszony w numerze 3 (30), 1972, s. 17—27).
Należy też wskazać na kilka interesujących pozycji, które ukazały się w
czwartym numerze Archiwisty”. Tak więc w artykule Jana Durki zawarta została
informacja o działalności Centralnego Archiwum KC PZPR (s. 1—11). Trzy autorki
— Weronika Klonowska, Elżbieta Paszkowska i Halina Zubalowa omówiły sposoby
mikrofilmowania zbiorów archiwalnych (s. 12—30). Stanisław Nawrocki ogłosił
artykuł pt. „UNESCO i archiwa” (s. 31—37), a Bolesław Woszczyński — „ Mikrofilm
i techniki reprograficzne w rozwoju informacji” (s. 38—43). W przeglądzie prasowym
zamieszczona została obszerna informacja o Centralnym Archiwum Wojskowym,
która ukazała się na łamach „Życia Warszawy” w dniu 7 lipca 1972 roku (s. 47).
Biuletyn Archiwum Polskiej Akademii Nauk.
Ukazujący się od roku 1959 Biuletyn Archiwum Polskiej Akademii Nauk
spełnia bardzo istotną funkcję informacyjną. Materiały publikowane na łamach
Biuletynu powinny zainteresować również archiwistów wojskowych. Poświęca on
bowiem wiele miejsca sprawom metodycznym, informacjom o zawartości materiałów
archiwalnych, a także kronice życia naukowego.
Do roku 1971 ukazało się 14 numerów Biuletynu o ogólnej objętości ponad
2.000 stron. Z ogłoszonych dotychczas 20 artykułów na uwagę archiwisty
wojskowego zasługują zwłaszcza: Zygmunta Kolankowskiego, Organizacja i praca
Archiwum PAN (1953—1962), nr 5/1962 oraz Podstawowe zagadnienia metodyczne
porządkowania
spuścizn
rękopiśmiennych,
nr
2/1959;
Józefa
Żeglickiego,
Porządkowanie otwartych zespołów akt, nr 4/1961; Olimpii Staroń, Niektóre problemy
kwalifikowania dokumentacji projektowo-kosztorysowej, nr 7/1964 oraz Uwagi o
porządkowaniu akt instytucji naukowych o profilu technicznym, nr 5/1962; Haliny
Zubalowej, Organizacja pracy w Dziale Mikrofilmów, Fotokopii i Fotografii
Archiwum PAN, nr 7/1964 oraz Formy szkolenia w Archiwum PAN, nr 11/1968;
Marii Wrzoskowej, Działalność Archiwum PAN w zakresie sprawowania opieki nad
narastającym zasobem archiwalnym Polskiej Akademii Nauk, nr 11/1968.
Interesujące są również artykuły omawiające działalność i metody pracy
archiwów akademii nauk krajów socjalistycznych. Wymienić tu można następujące
publikacja: prof. drą Heinricha Otto Meisnera, członka korespondenta Niemieckiej
Akademii Nauk w Berlinie — Archiwum Akademii, jako placówka dokumentacji
naukowej, nr 4/1961; Borysa W. Lewszyna, Archiwum Akademii Nauk Związku
Radzieckiego, nr 2/1959; Jana Flodra, Centralne Archiwum Czechosłowackiej
Akademii Nauk:, jego rozwój i osiągnięcia, nr 10/1967; Galiny W. Mamonowej,
Podstawowe zasady organizacji gromadzenia końcowej dokumentacji naukowej w
archiwach
Akademii
Nauk
ZSRR,
nr
12/1969
oraz
Laury Kostadinowej,
Katalogowanie materiałów dokumentacyjnych w Archiwum Bułgarskiej Akademii
Nauk, nr 14/1971.
Na podkreślenie zasługują także ogłoszone w nr 13/1970 „Wytyczne
opracowania
druków
zwartych,
materiałów
kartograficznych,
materiałów
dokumentacji technicznej i oraz materiałów fotograficznych, wchodzących w skład
zespołów pochodzenia prywatnego (spuścizn rękopiśmiennych po uczonych) w
Archiwum Polskiej Akademii Nauk”.
Istotną częścią Biuletynu są publikowana inwentarze zespołów archiwalnych,
przechowywanych i opracowanych w Archiwum PAN. Ogłoszono ogółem inwentarze
41 zespołów (w tym 4 pochodzące z kancelarii instytucji i towarzystw naukowych i 37
pochodzenia prywatnego). Na uwagę zasługują zwłaszcza inwentarze akt Polskiego
Towarzystwa Historycznego (nr 6/1963), I Kongresu Nauki Polskiej (nr 5/1962),
Towarzystwa Naukowego Warszawskiego z lat 1907—1955 (nr 1/1959) oraz Komisji
Naukowe j Obchodu Roku Mickiewicza PAN z lat 1953—1956 (nr 11/1968).
Biuletyn zawiera także stałe działy: notatki bibliograficzne i omówienia.
Katalog Inwentarzy Archiwalnych. Na podstawie
wykazów sporządzonych przez archiwa opracowały:
M. Pestkowska i H. Stebelska. Warszawa 1971, s.
669.
Interesujące wydawnictwo Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych
obejmuje inwentarze zespołów (zbiorów) akt znajdujących się w zasobie centralnych,
wojewódzkich i terenowych archiwów podległych Naczelnej Dyrekcji Archiwów
Państwowych. Przy opracowaniu publikacji przyjęto zasadę, że każdej pozycji
odpowiada inwentarz jednego zespołu lub zbioru archiwalnego, bez względu na liczbę
tomów.
Wszystkie informacje o inwentarzach zgrupowane zostały według archiwów z
podziałem na dwie grupy: inwentarze archiwalne zespołów (zbiorów) sprzed roku
1944/1945 oraz po tych latach. Za podstawę podziału wzięto datę początkową zespołu,
gdyż wiele z nich wykroczyło poza daty końcowe (akta miast, cechów, gmin, szkół i
przedsiębiorstw gospodarczych).
W ramach grup chronologicznych inwentarze otrzymały jednolity układ
rzeczowy z podziałem na akta: administracji państwowej i samorządu terytorialnego,
instytucji wymiaru sprawiedliwości, szkolne, wyznaniowe i urzędów stanu cywilnego,
kredytowe i gospodarcze, organizacji społecznych, archiwów podworskich oraz
zbiory. Inwentarze usystematyzowano też według hierarchii urzędów i podstawowych
zagadnień.
W każdej pozycji Katalogu podane zostały cztery elementy: kolejny numer w
obrębie danego archiwum, nazwa zespołu, data skrajna zespołu, liczba jednostek
archiwalnych. Przy poszczególnych pozycjach zawarte są informacje o inwentarzach
drukowanych i publikowanych sumariuszach, stanowiących cenną pomoc w
poszukiwaniach archiwalnych.
Ogółem
Katalog
obejmuje
14.311
inwentarzy
zespołów
(zbiorów)
archiwalnych, przechowywanych w 3 archiwach centralnych (Archiwum Główne Akt
Dawnych, Archiwum Akt Nowych, Archiwum Dokumentacji Mechanicznej), 17
archiwach wojewódzkich, 21 oddziałach terenowych i 64 archiwach powiatowych.
Publikacja ta stanowi cenną pomoc dla badacza oraz każdego archiwisty, szczególnie
w zakresie informacji.
Inwentarz
materiałów
kartograficznych
Archiwum Ordynacji Zamojskiej ze Zwierzyńca
1786—1941.
Opracowała
Anna
Pawłowska-
Wielgus. Warszawa 1971, s. 316.
Wydawnictwo
Naczelnej
Dyrekcji
Archiwów
Państwowych
zawiera
informacje o zasobie kartograficznym Archiwum Państwowego w Lublinie.
Inwentarz ten obejmuje mapy i plany Archiwum Ordynacji Zamojskiej, które
należy do największych w Polsce archiwów podworskich. Znalazły się w nim nie
tylko materiały aktowe, ale też i bogate zbiory kartograficzne.
Omawiana publikacja dostarcza wiadomości o dokumentacji kartograficznej
dotyczącej części Lubelszczyzny. Składają się na nią ogólne plany dóbr i plany miast.
Ogółem informacje dotyczą 2.241 pozycji (nazwa, daty powstania, podziałka i
wymiary). Inwentarz poprzedza obszerny wstęp. Część końcową stanowią indeksy —
geometrów, techników i architektów oraz nazw geograficznych.
Inwentarz ten może zainteresować nie tylko urbanistów i historyków, ale
również badaczy zajmujących się zagadnieniami z dziedziny geografii historycznej i
gospodarczej, kartografii, geodezji i etnografii. Może służyć też archiwistom za wzór
przy opracowywaniu zbiorów kartograficznych.
Zbiory kartograficzne w Polskiej Rzeczypospolitej
Ludowej. Informator. Warszawa 1972, s. 186 +
mapa.
Informator
—
cenne
wydawnictwo
Naczelnej
Dyrekcji
Archiwów
Państwowych — zawiera dane dotyczące 248 zbiorów kartograficznych, w tym 80
zbiorów archiwalnych, 109 — bibliotecznych i 59 — muzealnych.
Zebrany materiał informacyjny uporządkowano i usystematyzowano przy
zastosowaniu układu geograficznego według miejscowości — w kolejności
alfabetycznej. W obrębie miejscowości nadano instytucjom następującą kolejność:
archiwa, biblioteki, muzea.
Każda notatka informacyjna składa się z dwóch elementów podstawowych.
Pierwszy z nich obejmuje kolejny numer notatki, nazwę instytucji wraz z jej adresem.
Drugi ważny element to zasadnicza informacja o zbiorach kartograficznych (m.in. data
powstania zbioru, liczba arkuszy, jakiego okresu dotyczy, stan zachowania, procent
opracowania, rodzaje pomocy ewidencyjnych).
Informator zawiera przedmowę i obszerny wstęp, skorowidze — osobowy i
geograficzny oraz wykaz instytucji, których zbiory zostały omówione. W opracowaniu
tym znalazło się też omówienie dokumentacji kartograficznej przechowywanej w
Centralnym Archiwum Wojskowym (s. 141), Centralnej Bibliotece Wojskowej (s.
151) i Muzeum Wojska Polskiego (s. 156).
Inwentarz archiwalny ruchu naturalnego ludności
1948—1967. Opracował Jan Berger. Warszawa
1972, s. 109.
Inwentarz ten jest kolejną pozycją Centralnego Archiwum Głównego Urzędu
Statystycznego z serii „Statystyka w dokumencie archiwalnym”. Obejmuje on tablice
statystyki małżeństw, urodzeń i zgonów z lat 1948—1967 w różnorakich przekrojach
tematycznych, czasowych, terytorialnych i administracyjnych.
Objęte inwentarzem archiwalnym akta stanowią część zespołu otwartego pn.
„Główny Urząd Statystyczny Polski Ludowej”, powstałą w wyniku prowadzonych
badań statystycznych w zakresie ruchu naturalnego ludności. Inwentarz ujmuje 1241
jednostek archiwalnych (14 metrów bieżących akt); poprzedzony został przedmową
oraz wstępem informującym o problemach organizacji badań statystycznych ruchu
naturalnego ludności i metodach opracowania archiwalnego.
Inwentarz ten pozwala archiwistom wojskowym zapoznać się z metodą
porządkowania akt i sporządzania pomocy archiwalnych dla zespołów otwartych. Do
tego
opracowania
może
też
sięgnąć
badacz
zainteresowany
problematyką
demograficzną' Polski Ludowej.
Archiwum
Fotograficzne
Wydawnictwa
Prasowego
Kraków—Warszawa
(1939—1945).
Informator. Warszawa 1972, s. 75.
Informator ten, wydany przez Naczelną Dyrekcję Archiwów Państwowych,
dotyczy zbiorów
zdjęć
prasowych Archiwum Fotograficznego niemieckiego
„Wydawnictwa Prasowego Kraków—Warszawa” (Zeitungs—Verlag. Krakau—
Warschau). Obrazują one działalność Niemiec hitlerowskich w czasie II wojny
światowej. Zbiór ten liczy w sumie około 19.000 fotografii powstałych w latach
1939—1945 i przekazanych w roku 1955 przez RSW „Prasa” do Archiwum
Dokumentacji Mechanicznej.
Fotografie wchodzące w skład Archiwum wykonane zostały przez
fotoreporterów poszczególnych gazet, agencji fotograficznych oraz korespondentów
wojennych i stanowiły materiał ilustracyjny dla całej prasy Generalnej Guberni.
Informator
podaje
nazwiska
fotoreporterów
oraz
nazwy
czasopism,
które
wykorzystywały zdjęcia. Zaznacza się w nim, że materiał wizualny z tego zbioru nie
posiada jednolitego charakteru ani pod względem treści, ani formy.
Analiza całości dokumentacji podyktowała konieczność jej podziału na cztery
podstawowe działy: teatry działań wojennych, ziemie polskie pod okupacją
hitlerowską, trzecia Rzesza oraz inne państwa, obszary kolonialne i okupowane w
czasie drugiej wojny światowej. Działy z kolei zostały podzielone na grupy.
W informatorze dokonana została charakterystyka zawartości. Dział dotyczący
teatrów wojennych zawiera fotografie obrazujące. m.in. wojnę obronną 1939 roku oraz
wydarzenia w Europie zachodniej, na Bałkanach, w Afryce i na wschodzie. Występują
więc zdjęcia terenu, dowódców i generałów hitlerowskich, z akcji policyjnych i
represyjnych w stosunku do ludności cywilnej (tracenie zakładników, rewizje osobiste
itp.). Są też fotografie polskich jeńców wojennych z roku 1939 i zniszczeń wojennych
na terenie Polski.
Znaczna część fotografii zespołu — jak podaje informator — poświęconych
jest Generalnej Guberni. Dotyczą one administracji cywilnej, okupacyjnej siły
Wehrmachtu, SS i policji, hitlerowskich organizacji politycznych i paramilitarnych,
polityki narodowościowej, gospodarki, nauki i oświaty, prasy, propagandy i sportu.
Znajdują się też fotografie generalnego gubernatora Hansa Franka i członków rządu
GG.
Dział dotyczący III Rzeszy zawiera zdjęcia obrazujące ważniejsze wydarzenia
polityczne, wojskowe, kulturalne i sportowe rozgrywające się na terytorium Niemiec
hitlerowskich w latach 1939—1945, w oświetleniu fotoreporterów niemieckich. Jak
podano w informatorze większość grup tematycznych tego działu zawiera często nie
publikowane fotografie przywódców Rzeszy w różnych okolicznościach związanych z
ich oficjalną działalnością.
W ostatnim dziale (inne państwa i obszary okupowane) informator zapoznaje
czytelnika z fotografiami, które tematycznie łączą się z poszczególnymi państwami.
Znajdują się tam zdjęcia polityków, osób wojskowych, działaczy faszystowskich i
kolaborantów. Są też fotografie obrazujące wizyty niemieckich polityków i
dyplomatów
w
różnych
państwach
oraz
życie
mniejszości
niemieckiej w
poszczególnych krajach.
W omawianym wydawnictwie stwierdza się, że wszystkie te zdjęcia nie dają
w pełni obiektywnego obrazu wydarzeń zachodzących w czasie II wojny światowej w
III Rzeszy i okupowanych państwach Europy, w tym również i w Polsce. Fotografie te
odzwierciedlają przede wszystkim kierunek propagandy hitlerowskiej. Mimo to można
znaleźć wiele ... „grup tematycznych posiadających istotną wartość badawczą i
stanowiących niewątpliwie pomoc dla badacza dziejów najnowszych”.
Opublikowany
informator
pozwala
bliżej
zapoznać
się
z
metodą
opracowywania dokumentacji fotograficznej. Zawiera on obszerny wstęp, a każdy
dział poprzedzony jest szczegółowym omówieniem zawartości.
Płytoteka Rozgłośni Centralnej Polskiego Radia w
Warszawie z lat [1919] 1945—1951. Informator
opracowała H. Karczowa. Warszawa 1972, s. 31.
Wydany przez Naczelną Dyrekcję Archiwów Państwowych Informator
dotyczy materiałów fonograficznych zgromadzonych w Archiwum Dokumentacji
Mechanicznej (ADM). Tam właśnie materiały te zostały opracowane, co stworzyło
możliwości ich szerokiego spopularyzowania.
Płytoteka zawiera wiele interesujących nagrań dźwiękowych, które mogą być
wykorzystane dla celów dydaktycznych i kulturalno-oświatowych. Zawiera ona 1.854
nagrań Rozgłośni Centralnej, wśród których przeważają materiały słowne. Nie brak
jednak również nagrań muzycznych lub słowno-muzycznych, zwłaszcza z lat 1945—
1946. Są to transmisje z sal obrad, reportaże, wywiady i wspomnienia dotyczące
różnych wydarzeń o znaczeniu historycznym.
W dziale — Władze państwowe (168 nagrań), znajdują się fragmenty
transmisji z obrad Krajowej Rady Narodowej (1945—1946) i przemówienia posłów w
sprawach polityczno-gospodarczych.
Jak się dowiadujemy z informatora, zachowało się dużo nagrań do spraw
związanych z referendum ludowym w czerwcu 1946 roku (wypowiedzi, opinie,
wywiady) oraz dotyczących wyborów do Sejmu w styczniu 1947 roku.
Ciekawie przedstawia się dział dotyczący działalności partii politycznych i
organizacji społecznych (122 nagrania). Znajduje się tam materiał fonograficzny z
zebrań aktywu PPR i PPS (luty—kwiecień 1946), Kongresu Zjednoczeniowego,
obchodów organizowanych dla uczczenia pamięci działaczy politycznych itp. W
płyto-tece są też nagrania z II Światowego Kongresu Pokoju (Warszawa, listopad 1950
roku) oraz z posiedzeń Związku Inwalidów Wojennych RP z lat 1946—1950.
W innych działach znajdują się m.in. nagrania dźwiękowe z obchodów
rocznicowych,
kulturalnego
dotyczące
kraju,
sportu.
spraw
Są
gospodarczych,
też
nagrania
międzynarodowych,
niemieckie
oraz
życia
związane
z
funkcjonowaniem administracji hitlerowskiej na terenach okupowanej Polski (1939—
1945).
Na szczególną uwagę zasługuje ta część informatora, w której omówiono
nagrania związane z drugą wojną światową i wojskiem (114 nagrań). Zachowały się
więc materiały dotyczące wybuchu wojny, komunikaty radiowe o sytuacji na froncie,
alarmy dla miasta Warszawy, fragment przemówienia Stefana Starzyńskiego z
września 1939 roku, wspomnienia uczestników obrony wybrzeża polskiego. W
szeregu nagrań utrwalony został udział żołnierzy polskich w działaniach na różnych
frontach drugiej wojny światowej. Są też utrwalone na taśmie relacje i wspomnienia
szeregowych oraz dowódców.
Tak więc w informatorze wymienia się przemówienie gen. Karola
Świerczewskiego z kwietnia 1946 roku w rocznicę sforsowania Nysy Łużyckiej przez
2 AWP, przedstawiające plan działań bojowych, wspomnienia bitwy pod Lenino oraz
walczących na morzu na polskich okrętach (ORP Orzeł, Sokół, Ślązak). Kilka nagrań
stanowią opowiadania z życia i pracy żołnierzy polskich w Wielkiej Brytanii i Francji
oraz reportaże z uroczystości organizowanych w związku z powrotem ich do kraju. W
Archiwum Dokumentacji Mechanicznej są też przemówienia ministrów obrony
narodowej, generałów i wyższych oficerów wygłaszane przy okazji różnych
uroczystości wojskowych (promocje, inauguracja roku szkolnego w Akademii Sztabu
Generalnego — listopad 1948 roku).
„Celem informatora — czytamy w przedmowie — jest spopularyzowanie
nagrań w sposób szerszy, aniżeli to jest możliwe poprzez dostępne tylko na miejscu w
ADM inwentarze i katalogi. Służyć ma on przede wszystkim zainteresowanym
osobom i instytucjom spoza Warszawy, m.in. również dla celów dydaktycznych i
kulturalno-oświatowych”.
Dzieje Poznania i województwa poznańskiego.
Informator
o
materiałach
archiwalnych.
Opracowanie zbiorowe pod kierunkiem Czesława
Skopowskiego. Warszawa 1972, s. 896.
Wydany przez Naczelną Dyrekcję Archiwów Państwowych Informator jest
pierwszą próbą, ujęcia rozproszonych materiałów archiwalnych dotyczących
Wielkopolski. Publikacja ta nie zastępuje inwentarzy i katalogów akt poszczególnych
instytucji, a jedynie ogólnie informuje, gdzie i jakie znajdują się materiały.
Informator obejmuje archiwalia dotyczące województwa poznańskiego. w
jego granicach z roku 1970. Opracowano go według stanu z roku 1968, uwzględniając
źródła od czasów najdawniejszych do najnowszych. Całość interesującej publikacji
podzielona została na dwie zasadnicze części: materiały znajdujące się na terenie
Wielkopolski (głównie w Poznaniu i Kórniku) oraz poza jej granicami. Dla całości
przyjęto układ archiwami, bibliotekami oraz innymi instytucjami, które przechowują
archiwalia dotyczące problemu. Są tu informacje o materiałach przechowywanych
szczególnie na terenie Wielkopolski oraz o aktach, częściach zespołów, zbiorów i
pojedynczych jednostkach archiwalnych znajdujących się w różnych archiwach
krajowych.
Wszystkie opisy zespołów i zbiorów zostały ujęte sumarycznie. Zawierają
one: nazwę zespołu, objętość (jednostki archiwalne, metry bieżące akt, liczba
fotografii, czas nagrań taśm magnetycznych itp.), daty skrajne, zwięzłą informację o
zawartości treściowej zespołu lub zbioru. Jeżeli zachowały się pojedyncze jednostki
archiwalne to podano ich tytuł lub regest, a objętość wyrażona została ilością stron
ewentualnie kart. Wszystkie notatki posiadają numer bieżący w obrębie całego
wydawnictwa.
W części pierwszej obejmującej materiały archiwalne w Wielkopolsce
zamieszczono informacje o aktach przechowywanych w 6 archiwach i 4 bibliotekach.
Na część drugą, dotyczącą materiałów poza Wielkopolską, składają się akta 11
archiwów, 2 bibliotek i 1 instytutu naukowo-badawczego. Wśród archiwów znajduje
się informacja dotycząca Centralnego Archiwum Wojskowego (s. 623—648). W 112
pozycjach (od 5777 do 5888) podane zostały istotne informacje o materiałach do
spraw wielkopolskich, znajdujących się w zespołach aktowych CAW, powstałych w
latach międzywojennych. W ten sposób przedstawiono charakterystykę archiwaliów
do spraw Wielkopolski, proweniencji wojskowej.
Ogółem informator ten, stanowiący poważną pomoc dla każdego historyka i
archiwisty, obejmuje 7196 pozycji. Poprzedzony został wstępem i wykazem skrótów.
Jego część końcową stanowi jednolity indeks nazwisk, nazw miejscowości, urzędów,
instytucji, stowarzyszeń, organizacji i zespołów akt.
Biuletyn Wojskowej Służby Archiwalnej Nr 4.
Warszawa 1972, s. 176.
W ramach wydawnictw własnych Centralnego Archiwum Wojskowego ukazał
się kolejny, czwarty numer biuletynu archiwalnego. Zawiera on w sumie 14 artykułów
omawiających — praktyczną działalność wojskowej służby archiwalnej, a głównie
zawartość aktową poszczególnych zespołów akt instytucji oraz jednostek wojskowych
okresu międzywojennego i LWP.
Biuletyn ten zawiera też informacje o wydawnictwach archiwalnych,
omówienia
wydawnictw
źródłowych,
bibliografię
ważniejszych
publikacji
ogłoszonych drukiem przez pracowników wojskowej służby archiwalnej oraz wykaz
ofiarodawców obejmujący 57 nazwisk i nazw instytucji, od których Centralne
Archiwum Wojskowe otrzymało w ostatnich latach luźne materiały źródłowe.
Pamiętnik X Powszechnego Zjazdu Historyków
Polskich w Lublinie*.
W związku z przygotowaniami do Zjazdu Historyków, który odbył się we
wrześniu 1969 roku, Zarząd Główny Polskiego Towarzystwa Historycznego
opublikował w roku 1968 dwa tomy materiałów. Są to teksty referatów, wygłoszonych
później w dziesięciu sekcjach problemowych.
W tomie pierwszym (Warszawa 1968, s. 432) zostały zamieszczone w pełnym
brzmieniu referaty sześciu sekcji.
Dla archiwisty szczególną wartość przedstawia tom 2 (Warszawa 1968, s.
365) obejmujący referaty kolejnych czterech sekcji. Na uwagę zasługują zwłaszcza
materiały sekcji dziesiątej — nauki pomocnicze historii (s. 285—360). Należy więc
wymienić referat Aleksandra Gieysztora dotyczący miejsca nauk źródłowych w
wykształceniu historyka. Duże zainteresowanie wzbudza temat podniesiony przez
Ireneusza Ihnatowicza „Cybernetyka a badania historyczne”. Helena Karczowa
poruszyła problem krytyki i wykorzystania materiałów fotograficznych, a Krystyna
Kersten — relacji jako typu źródła historycznego. Wiele interesujących zagadnień
ujętych zostało w referacie Andrzeja Tomczaka pt. „W sprawie zakresu dyplomatyki”.
Szczególną uwagę zwrócić należy na opracowanie Marii Bielińskiej, dotyczące
współczesnych zadań archiwów. Autorka omówiła funkcjonowanie placówek
archiwalnych ich współpracę z instytutami naukowo-badawczymi, zadania w zakresie
udostępniania materiałów źródłowych i rozwijania teorii oraz praktyki archiwalnej.
*
Pamiętnik ten nie ma charakteru wydawnictwa archiwalnego. Zamieszcza się jednak informację o
nim z uwagi na treść niektórych referatów, mogących zainteresować archiwistów wojskowych.
Informacje dotyczące samego przebiegu Zjazdu Historyków Polskich
uzupełniają materiały zawarte w kolejnych dwóch tomach wydawnictwa PTH, które
ukazały się w roku 1971. I tak tom 3 (s. 541) zawiera teksty „wystąpień w dyskusji
nad referatami Sekcji I—IV, zaś tom 4 (s. 511) dotyczy obrad sekcji V—X. W tym
ostatnim są więc materiały z obrad sekcji nauk pomocniczych. Wśród głosów
dyskusyjnych znajdują się też wypowiedzi pracowników Centralnego Archiwum
Wojskowego (s. 426, 445, 451 i 476).