wprowadzenie do przekładu na język polski klasyfikacji zasobów

wprowadzenie do przekładu na język polski klasyfikacji zasobów

R O C Z N IK I G L E B O Z N A W C Z E T O M L IV N R 4 W A R S Z A W A 2 0 0 3 : 9 - 1 5
R EN A TA B E D N A R E K 1, PRZEM Y SŁA W C H A R ZY Ń SK I2,
URSZULA P O K O JSK A 1
W P R O W A D Z E N IE D O P R Z E K Ł A D U
N A JĘZYK PO LSK I K LA SY FIK A C JI Z A S O B Ó W
G L E B O W Y C H ŚW IA T A - W R B
INTRODUCTION TO TRANSLATION ON POLISH
WORLD REFERENCE BASE FOR SOIL RESOURCES
1
Zakład Gleboznaw stw a, Instytut Ekologii i Ochrony Środowiska, U niw ersytet
M ikołaja K opernika w T oruniu , 2 Instytut Geografii, Uniwersytet
M ikołaja Kopernika w Toruniu
A b stra ct: In July, 2003 there was signed agreem ent betw een FA O and Polish Soil Science Society
about translation o f W orld Soil R esources R eport 84 into Polish. The aim o f this paper is to show
w hat kind o f problem s faced translators and to explain how they w ere solved.
Słow a klu czo w e: klasyfikacja gleb, polska w ersja W RB
K ey w ords: soil classification, W RB in Polish
WSTĘP
D nia 19. 07. 2002 r. zostało podpisane porozum ienie pom iędzy FAO a Polskim
T ow arzystw em Gleboznawczym , na podstawie którego strona polska uzyskała zgodę
na przetłum aczenie Raportu 84 zawierającego World Reference Base fo r Soil R esour­
ces [1998]*. W śród form alnych warunków um owy znalazł się zapis zobow iązujący
polskiego „W spółw ydaw cę” do zachowania m aksym alnej wierności oryginalnem u
tekstowi, co m iędzy innymi wykluczyło dodanie własnej przedm owy i własnych
odsyłaczy. Podobną zgodę na tłum aczenie klasyfikacji WRB na języki narodowe
uzyskało ju ż wielu wydawców. Jak nam wiadom o, dotąd ukazało się drukiem 9 wersji
*Porozumienie nie obejmuje pzekładu wydanych równolegle opracowań związanych z klasyfikacją
W RB, a mianowicie World Reference Base fo r Soil Resources'. Introduction [ 1998] oraz World Reference
Base fo r Soil Resources'. Atlas [1998]. Opracowania te są bardzo cenne i godne polecenia, zwłaszcza ze
względów dydaktycznych, jednak ich wydanie wiązałoby się z dużymi kosztami wynikającymi z
konieczności druku barwnych fotografii oraz map.
10
R. B ednarek, P. C harzyński, U. P okojska
językow ych (angielska, francuska, niemiecka, hiszpańska, włoska, litewska, jap o ń ­
ska, rum uńska i wietnam ska). W przygotowaniu jest także wersja rosyjska.
O celowości udostępnienia szerszemu gronu polskich odbiorców m iędzynarodo­
wej klasyfikacji gleb firmowanej przez M iędzynarodowe Towarzystwo G leboznaw ­
cze (ISSS), M iędzynarodow e Centrum Informacji o Glebie (ISRIC) oraz Organizacji
do Spraw W yżyw ienia i Rolnictwa Narodów Zjednoczonych (FAO) nie trzeba chyba
nikogo przekonywać. W ielu gleboznawców już z niej korzysta, posługując się wersją
angielską. Redakcje zagranicznych czasopism naukowych przyjm ują do publikacji
prace z zakresu gleboznawstwa, w których stosuje się nazewnictwo gleb zgodnie z
ustaleniam i m iędzynarodowym i. Przetłum aczenie napisanego dość herm etycznym
językiem angielskim tekstu klasyfikacji WRB na język polski powinno ułatwić
korzystanie z tej klasyfikacji i jej spopularyzowanie nie tylko w kręgu gleboznawców ,
lecz także wśród przedstawicieli dyscyplin pokrewnych.
Powstanie (po wielu latach prowadzonych w tym kierunku prac) m iędzynarodowej
klasyfikacji gleb jest wielkim osiągnięciem osób i instytucji, które brały udział w jej
opracow aniu. Stwarza ona podstawy rozwoju nowoczesnego gleboznawstwa, czyni
je dyscypliną bardziej zintegrowaną w skali świata, pozw ala na operowanie tym
samym językiem przez gleboznawców ze wszystkich krajów.
Bardzo istotnym faktem jest oparcie klasyfikacji WRB przede w szystkim na
dorobku FAO, z uw zględnieniem osiągnięć zarówno szkoły am erykańskiej [Soil
Taxonom y 1975], jak i przywiązanych do eksponowania genezy gleb osiągnięć
gleboznaw ców szkoły rosyjskiej oraz doświadczeń zdobytych przy opracowywaniu
oryginalnych system atyk w wielu krajach.
Przyznanie dużej rangi poziom om diagnostycznym nie utrwaliło zbyt sztywnego
schematu, według której obecność jakiegoś poziomu diagnostycznego implikuje
zaklasyfikow anie gleby do określonej jednostki. Takie schem atyczne podejście nie­
którzy gleboznawcy zarzucali klasyfikacji amerykańskiej. Istotne uzupełnienie w
postaci zdefiniow ania właściwości diagnostycznych i m ateriałów diagnostycznych
oraz częstego uw zględniania sekwencji najważniejszych poziom ów w profilu gleby
łączy w sobie wymóg ścisłości kryteriów (w definicjach) z nieco bardziej ukrytym
zw iązkiem z genezą gleby.
Główne jednostki glebowe (grupy gleb - s o i l reference groups), nie są odnoszone
do jakiegoś wyidealizow anego „wzorca typu” gleby, ale są zbiorem indywiduów
glebowych o określonych cechach, które sąsiadują z innymi jednostkam i. To postrze­
ganie gleby w krajobrazie, powiązanie jednostek w określone struktury pokrywy
glebowej jest ujęciem zasługującym na szczególne podkreślenie. Takiem u podejściu
służyło niew ątpliw ie doświadczenie instytucji (FAO), która od wielu lat zajm owała
się sporządzaniem map gleb.
W yczerpujące om ówienie zasad, na których oparto klasyfikację W RB, w ym aga­
łoby napisania odrębnego artykułu, w którym oprócz pozytywnej oceny podstaw o­
wych założeń, znalazłoby się także miejsce na pewne uwagi krytyczne, czy też
w skazanie braków wym agających wyjaśnień i uzupełnień. W prezentow anym arty­
kule autorzy tłum aczenia chcą jedynie przekazać polskiemu czytelnikow i, w jaki
sposób stawiał i czoła napotykanym trudnościom , tak aby powstał tekst jak najbardziej
W prow adzenie do p rzekładu na ję z y k p o lski W RB
11
wierny oryginałowi, a zarazem zgodny z duchem języka polskiego i uw zględniający
nasze nazew nictw o naukowe.
NAPOTKANE TRUDNOŚCI I PRZYJĘTE ROZWIĄZANIA
1. Zasady tłumaczenia na język polski niektórych terminów
i pozostawienia innych w wersji oryginalnej
Konieczność jednoznacznego identyfikowania jednostek wydzielonych w m ię­
dzynarodowej klasyfikacji gleb WRB wym agała zachowania oryginalnych (w wersji
anglojęzycznej) nazw głównych grup gleb (jednostki pierwszego rzędu) oraz kw alifi­
katorów, służących tworzeniu jednostek niższych rzędów, bez zmian pisowni, nieza­
leżn ie od ję z y k a , z k tórego w yraz pochodzi (np. Solonchaks, C hernozem s,
Kastanozems, C h em ie, Rendzic). Podobną zasadę przyjęliśm y w stosunku do nazw
poziom ów diagnostycznych, z których większość była ju ż znana polskim gleboznaw ­
com z Legendy do M apy gleb Świata [FAO 1974, 1988], z Soil Taxonom y [1975], a
częściow o z System atyki gleb Polski [1989]. Z pełnej listy czterdziestu poziom ów
diagnostycznych opisanych w klasyfikacji W RB, kilkanaście jest wprow adzonych po
raz pierw szy (np. grupa poziom ów anthropedogenic, czy też poziom y chernic, cryic,
fu lv ic, vitric), wiele innych jest zdefiniowanych w nowy sposób (np. m ollic, umbric,
argic).
W przypadku term inów określających właściwości diagnostyczne oraz materiały
diagnostyczne oryginalne nazewnictwo zostało zachowane tylko wówczas, gdy bra­
kowało ścisłych odpowiedników polskich. W pozostałych przypadkach, terminy
tłum aczyliśm y na język polski, a dla pełnej kom unikatywności (zw łaszcza w konta­
ktach m iędzynarodow ych), w nawiasach podawaliśm y terminy oryginalne (przynaj­
mniej wtedy, gdy termin był wprowadzany po raz pierwszy). I tak, dla przykładu, w
polskiej wersji klasyfikacji WRB wśród właściwości diagnostycznych czytelnik
spotka nagłą zm ianę uziarnienia (abrupt textural change), językow atość albeluvic
(albeluvic tonguing), wieloletnią zm arzlinę (permafrost) itp., ale także nieprzetłum aczone: właściwości alic, właściwości ferralic czy właściwości geric. Podobne roz­
wiązanie przyjęliśm y w przypadku m ateriałów diagnostycznych, w którym obok
organicznego m ateriału glebow ego (organie soil m aterial) występuje m ateriał gle­
bowy gypsiric itp.
W definicjach jednostek glebowych, a tym bardziej w szczegółowych opisach
poziom ów, właściwości i m ateriałów diagnostycznych występuje wiele term inów
zarówno z zakresu gleboznawstwa, jak i pokrewnych dyscyplin naukowych, które
mają polskie odpow iedniki i które staraliśmy się m ożliwie najszerzej wprowadzić.
Rów nież i w tym przypadku z reguły dodaw aliśm y w nawiasach oryginalne term iny
angielskie. Tak na przykład cation exchange capacity (CEC) odpow iada polskiem u
term inowi „pojem ność wymiany kationów ” (PWK), a ventifacts - to wielograńce
eoliczne, określane także w spolszczonej wersji jako ventifakty. W przypadku nie­
których określeń próbowaliśm y utworzyć polskie odpowiedniki najbardziej bliskie
angielskiem u oryginałowi, np. gleyic colour pattern tłum aczyliśm y jako „glejowa
m ozaika barw ” , a reductom orphic properties jako „właściwości reduktom orficzne”.
12
R. Bednarek, P. C harzyński, U. P okojska
Nazwy, które nie m ają ujednoliconych odpowiedników polskich, pozostaw ialiśm y w
wersji oryginalnej (np. hardpan, thin-iron pan, slickensides). Niektóre term iny pró­
bowaliśm y spolszczyć, dla ostrożności stosując przy tym cudzysłów , np. „kalkret”
{calcrete), „plintyt” (plinthite), „durinody” (durinods).
Skróty niektórych wskaźników stosowanych przy charakterystyce gleb zasolonych
(SAR, ESP, EC) są ju ż tak zadomow ione w naszej literaturze gleboznawczej, że
poprzestaliśm y na tłum aczeniu pełnej nazwy wskaźnika (zachowując też terminy
oryginalne), nie wprow adzając polskich skrótów. Podobnie postąpiliśm y z mniej
znanymi, jak się zdaje, skrótami (TRB, COLE, ODOE) tłumacząc ich pełne określenia
na język polski.
Stosunkow o nieliczne nazwy związków chemicznych tłum aczyliśm y zgodnie z
tradycyjną nom enklaturą, mocno zakorzenioną w literaturze gleboznawczej (w tym
także w klasyfikacji W RB), a nie z nowym nazewnictwem wdrażanym przez chem i­
ków [Sołoniewicz 1993]. Tak np. używaliśm y określenia „ekstrakt pirofosforanow y”
a nie „difosforanow y”, a nazwę dithionite tłumaczyliśm y jako „dw utionin” (=podsiarczyn), a nie „ditionian(III)” . Używaliśmy też utrwalonej w naszym piśm iennictwie
sym boliki form pierw iastków ulegających ekstrakcji w kwaśnym (pH 3) roztworze
szczawianowym (Al0, Fe0) oraz w pirofosforanie sodu (Alp, Fep) zamiast sym boliki
stosowanej w klasyfikacji WRB (odpowiednio A lox, Feox oraz A lpv, Fepy), a zapis
octanu amonu w formie NH4OAc zastępowaliśm y przez C H 3 C Ó O N H 4. Nazwy
m inerałów zachowaliśm y w wersji bliskiej terminologii m iędzynarodowej, która jest
preferow ana przez m ineralogów [Bolewski, Manecki 1993].
Spore problem y stwarzała nam term inologia z zakresu m ikrom orfologii gleb,
bowiem różni autorzy specjalizujący się w tej dziedzinie (zarówno w kraju, jak i
zagranicą) używ ają tych samych term inów w odm iennym znaczeniu (brak jest po­
wszechnie akceptowanego słownictwa). Porównując definicje różnych pojęć w kilku
źródłach, konsultując terminy angielskie z polskimi specjalistam i i rozpatrując kon­
tekst, w jakim termin występuje, uporaliśmy się z tymi problem ami na miarę naszych
możliwości.
Zdecydow aliśm y się używać polskich określeń odpowiadających składowym bar­
wy w system ie M unsella, a mianowicie tłumaczyliśm y hue jako odcień, value jako
jasność, a chroma jako nasycenie.
Szczególna trudność wiązała się z tłum aczeniem grup uziarnienia, bowiem samo
przetłum aczenie nazwy może stwarzać wrażenie, że polska nazwa będzie odpow ia­
dała podziałowi wprow adzonem u przez PTGleb. lub Polską Normę. Dlatego podając
przetłum aczone dosłownie na język polski określenia uziarnienia utworów, za każdym
razem dodajem y w nawiasie określenia angielskie, chcąc niejako zwrócić uwagę, że
odpow iadają one systemowi m iędzynarodowem u, a nie polskiem u. Dla pełnej jasn o ­
ści pozw oliliśm y sobie na wprow adzenie na końcu tekstu dodatkowego załącznika
(nr 3), w którym podajemy podział na frakcje granulom etryczne oraz trójkąt Fereta
zaczerpnięte z Guidelines for Soil Profile Description [FAO 1990] z zaznaczonym i
grupami uziarnienia, które są stosowane w tłumaczonej klasyfikacji W RB. Mamy
nadzieję, że nie zostanie to zakwestionowane jako niezgodne z umową.
Na koniec ostatni, lecz nie najmniejszy, problem z tłum aczeniem tytułu World
Reference Base fo r Soil Resources, często używanego w skrócie jako W RB. Posta-
W prow adzenie do p rzekładu na ję z y k p o lski WRB
13
now iliśm y jednoznacznie nazywać WRB klasyfikacją. Cały tytuł opracow ania jest
trudny do wiernego przetłum aczenia na język polski. Po dyskusjach i konsultacjach
przyjęliśm y tytuł K lasyfikacja Zasobów G lebowych Świata. Podaliśm y też tłum a­
czenia nazw instytucji sygnujących to opracowanie, pozostaw iając nazwy użyte w
angielskim oryginale.
2. Zasady wyróżniania terminów kursywą i czcionką pogrubioną
Generalnie sugerowaliśm y się rozwiązaniam i przyjętymi w tekście oryginalnym ,
jednakże w niektórych przypadkach zastosowaliśm y inne, to znaczy takie, które
wydawały się bardziej logiczne i zrozumiałe dla polskiego czytelnika.
Z zasady w yróżnialiśm y kursywą wszystkie terminy zachowane w oryginalnej
wersji angielskiej, a m ianowicie nazwy głównych grup gleb (o ile nie były pisane
dużym i literami - jak w kluczu przedstawionym w Rozdziale 2), nazwy poziom ów,
w łaściw ości i m ateriałów diagnostycznych oraz wszystkie inne terminy nietłum aczone na język polski. Aby zachować jednolitość wyróżniania czcionką pochyłą w szy­
stkich o k reśleń w łaściw ości diagnostycznych i m ateriałów diagnostycznych,
zastosow aliśm y ją także do term inów przetłum aczonych na język polski (np. w łaści­
wości glejow e, właściwości stagnoglejowe, właściwości silnie próchniczne, antropogeom otficzny materiał glebowy). W pewnych przypadkach, zgodnie z zasadam i
przyjętym i w tłum aczonym tekście, niektóre terminy wyróżnialiśm y czcionką pogru­
bioną (np. nazwy kw alifikatorów przy ich definiowaniu) lub stosowaliśm y w yróżnie­
nie podw ójne - kursywę i pogrubienie (m.in. w słowach pochodzących z języków
innych niż angielski - przy wyjaśnianiu pochodzenia utw orzonego term inu, np.
poziom cambic, z łac. cam biare - zmieniać).
O m aw ianie wszystkich przypadków odnoszących się do w spom nianego problem u
byłoby nużące i dość abstrakcyjne, jeśli czytelnik nie miałby przed sobą polskiej i
angielskiej wersji klasyfikacji W RB. Podczas praktycznego korzystania z naszego
tłum aczenia będzie m ożna ocenić przydatność zastosowanych rozwiązań.
3. Układ tekstu
W całym tłum aczeniu staraliśm y się zachować bardzo podobny do oryginalnego
opracow ania układ tekstu, a m ianowicie podział na rozdziały, zróżnicow anie w ielko­
ści i rodzaju czcionek użytych w tytułach i podtytułach, stosowanie akapitów, odstę­
pów itp. Było to podyktow ane nie tylko wolą dotrzym ania warunków um owy zawartej
z FAO, ale także chęcią ułatwienia jednoczesnego korzystania z wersji oryginalnej i
tłum aczonej, szybkiego odnajdow ania odnośnych fragm entów.
Od siebie wprow adziliśm y kilka zmian. W kluczu do wyróżniania głównych grup
gleb (Rozdział 2) w prow adziliśm y linię przerywaną oddzielającą definicje poszcze­
gólnych jednostek. Klucz jest tak skonstruowany, że najpierw występuje definicja
grupy gleb (określenie kryteriów ), a następnie nazwa jednostki. Niezorientow any
czytelnik może przyjąć, że definicja występuje pod nazwą jednostki. Aby uniknąć
wszelkich wątpliwości, zastosow aliśm y wspom niane rozwiązanie. Ujednoliciliśm y
też form at tabel nr 1 i 2 , które z założenia powinny być podobnie skonstruowane,
14
R. B ed n a rek , P. C harzyński , С/. P okojska
bowiem dotyczą zbliżonych treści (procesów antropedogenicznych i m ateriałów
antropogeomorficznych). Pewne zmiany wprowadziliśm y do wyjaśnień pochodzenia
nazw poziom ów. Dla przykładu, w oryginalnym tekście klasyfikacji WRB etym ologia
nazw y ferrcilic wy wodzona jest z jęz. łacińskiego od dwóch wyrazów \ferrum - żelazo
oraz alumen - ałun. Naszym zdaniem jako źródło elem entu słow otwórczego al
należałoby wskazać (ang.) aluminium. Takie rozwiązanie zostało zaakceptow ane
przez Otto Spaargarena. W przypadku poziomu calcic pozw oliliśm y sobie dodać do
podanego w oryginale wyrazu łacińskiego calx jego dopełniacz calcis, bardziej
zbliżony do nazwy poziomu.
4. Dostrzeżone błędy
W ielokrotne szczegółowe analizowanie całości tłum aczonego tekstu i porów ny­
wanie poszczególnych fragm entów w celu dogłębnego zrozum ienia intencji autorów
i odkrycia logicznych związków między różnymi definicjami i kryteriam i sprawiło,
że weszliśm y w rolę m im owolnych korektorów. Sporządzona przez nas lista m niej­
szych i większych błędów wym agających sprostowania okazała się dłuższa od pier­
wotnej Erraty obejm ującej 44 pozycje (w którą, nawiasem mówiąc, większość
użytkow anych w Polsce tekstów klasyfikacji WRB nie została wyposażona). Listę tę
przekazaliśm y redaktorom naukowym World Reference Base fo r Soil Resources
[1998] z prośbą o zweryfikowanie najważniejszych pozycji, tak aby elim inując
ew identne błędy, nie spowodować wprow adzenia nieuzasadnionych poprawek. W ię­
kszość (przeszło 90%) tych poprawek została uznana za uzasadnione i będzie wzięta
pod uw agę przy opracowaniu kolejnej edycji. Poniżej prezentujem y kilka przykłado­
wych korekt:
•
strona 29, wiersz 13: w oryginale: 50-200 mm fraction; w wersji polskiej
zostało skorygowane: we frakcji 50-200 |im;
•
strona 32, wiersze 19-23: w oryginale: Andie horizons have at least A lox + 1/2
Feox > 0.4 (in the presence of m ore than 10 percent volcanic glass particles in
the fine earth fraction); w wersji polskiej zostało skorygowane: Poziom y andic
zawierają > 2% Al0 + 1/2 Fe 0 (w obecności poniżej 10% szkliwa w ulkanicz­
nego we frakcji ziem istej);
•
strona 61, wiersz 6 : w oryginale: A cri-G eric Ferralsol; w wersji polskiej
zostało skorygowane: G eri-Acric Ferralsol;
•
strona 75, wiersz 3: w oryginale: sulficsoil m aterials; w wersji polskiej zostało
skorygowane: materiał glebowy sulfidic.
PODSUMOWANIE
Oddając do rąk polskiego czytelnika tłumaczenie powstałe z m yślą o m aksym alnej
poprawności, ale także użyteczności, zdajemy sobie sprawę, że nie uniknęliśm y
m im ow olnych błędów i niekonsekw encji. M oże i do tej publikacji potrzebna będzie
Errata? Zapewne nie wszyscy gleboznawcy będą usatysfakcjonowani przyjętymi
przez nas rozwiązaniam i (niektórzy posługują się już własnymi, choćby fragm enta­
rycznym i, tłum aczeniam i).
W prow adzenie do p rzekładu nci ję z y k p o lski WRB
15
Chętnie przyjm iem y wszelkie uwagi krytyczne i dobre rady na przyszłość. U w a­
żamy, iż zespół autorów klasyfikacji WRB będzie prędzej czy później zm uszony
wydać now ą wersję tego opracowania, w której zostaną skorygowane błędy oraz
poczynione uściślenia i konieczne uzupełnienia. W ówczas może być w ydana now a
w ersja poprawionej „Klasyfikacji Zasobów Glebowych Św iata”, uw zględniająca
rów nież uwagi polskich czytelników.
Zdajem y sobie sprawę, że w klasyfikacji WRB znajduje się sporo treści nieprzy­
datnych do identyfikow ania gleb występujących w naszym kraju. Dlatego też zam ie­
rzam y w niedługim czasie przygotow ać skróconą wersję dla m ożliwie szerokiego
grona odbiorców.
LITERATURA
B O L E W SK I A., M A N E C K I A. 1993. M ineralogia szczegółow a. Polska A gencja E kologiczna,
W arszaw a.
FA O 1974. FA O -U nesco Soil M ap o f the W orld, 1 : 5 ООО ООО, Vol. 1, Legend. U nesco, Paris.
FA O 1988. F A O /U nesco Soil M ap o f the W orld, R evised L egend, w ith corrections and updates.
W orld Soil R esources R eport 60, FAO, Rome.
FA O 1990. G uidelines for Soil Profile D escription. Third edition (revised). Soil R esources,
M anagem ent and C onservation Service, Land and W ater D evelopm ent D ivision, FA O, Rom e.
Soil T axonom y 1975. A Basic System o f Soil C lassification for M aking and Interpreting Soil
Surveys. Soil Survey Staff, Soil C onservation Service US D epartm ent o f A griculture, W as­
hington.
SO Ł O N IE W IC Z R. 1993. Zasady now ego słow nictw a zw iązków nieorganicznych. W yd. N aukow o-T echniczne, W arszaw a.
S ystem atyka gleb Polski 1989. R ocz. G lehozn. 40, 3/4.
W orld R eference B ase for Soil R esources 1998. W orld Soil R esources R eport 84, ISSS-ISR IC FA O , Rome.
W orld R eference B ase for Soil Resources: Introduction, 1998. (J. A. D eckers, F. O. N achtergaele,
О. C. Spaargaren, Eds.). First edition. ISSS-ISR IC -FA O . Acco, Leuven.
W orld R eference Base for Soil Resources: Atlas, 1998. (E. M. B ridges, N. H. B atjes, F. O.
N achtergaele, Eds.). ISR IC -FA O -ISSS. Acco, Leuven.
P raca w płynęła do redakcji w kw ietniu 2003 r.
P rof. d r hab. R en a ta B ed n a rek
Z a k ła d G le b o zn a w stw a
In s ty tu t E k o lo g ii i O ch ro n y Ś ro d o w isk a
U n iw e rsy te t M ik o ła ja K o p e rn ik a
ul. S ie n k ie w ic za 30, 8 7 -1 0 0 T o ru ń
e-m ail: b e d n a re k @ b io l.u n i.to ru n .p l