Dobór naturalny w dzia∏aniu

8.
Dobór naturalny w dzia∏aniu
n
n
n
n
n
n
Strategie ˝yciowe organizmów
Koewolucja gatunków
Ewolucyjny „wyÊcig zbrojeƒ”
Konsekwencje wyst´powania p∏ci u organizmów
Dobór p∏ciowy
Dobór krewniaczy i ewolucja altruizmu
Wielokrotnie w tym podr´czniku pisaliÊmy o przystosowaniach (adaptacjach) organizmów do Êrodowiska – zarówno dotyczàcych ich budowy, jak i fizjologii. Warto jednak pami´taç, ˝e nie wszystkie cechy
organizmów sà adaptacjami. Na przyk∏ad wiele mutacji neutralnych utrwala si´ w populacjach przez dryf
genetyczny. Ponadto liczne geny dzia∏ajà plejotropowo – majà zatem wielostronne dzia∏anie. JeÊli pewien gen determinuje cechy A i B, z których cecha A daje organizmowi przewag´ selekcyjnà, natomiast
cecha B go upoÊledza, to skutek dzia∏ania doboru b´dzie zale˝a∏ od bilansu zysków i strat. JeÊli zysk jest
wi´kszy od straty, to gen ten b´dzie rozprzestrzenia∏ si´ w populacji. Wraz z korzystnà cechà A b´dzie
ujawniaç si´ cecha B, która nie jest adaptacjà, lecz niekorzystnym efektem ubocznym.
Dobór naturalny kszta∏tuje nie tylko obserwowalne cechy jakoÊciowe i iloÊciowe organizmów, ale tak˝e
ich zachowanie (behawior) oraz strategie ˝yciowe – wybory, jakich dokonujà. Pod poj´ciem wyboru
nie kryje si´ oczywiÊcie Êwiadoma decyzja, ale okreÊlona alternatywa w programie rozwoju organizmu,
np. czy osobnik b´dzie rosnàç dalej, co odsunie w czasie moment reprodukcji, czy rozpocznie rozmna˝anie przy danym wzroÊcie. Ptaki decydujà o wielkoÊci l´gu, roÊliny – o liczbie wytworzonych kwiatów i zawiàzanych nasion. Na sukces reprodukcyjny ma te˝ wp∏yw strategia wyboru partnera p∏ciowego. Zachowania w obr´bie gatunku, w tym altruizm, sà tak˝e kszta∏towane przez dobór.
8. 1. Strategie ˝yciowe organizmów
Historie ˝ycia organizmów
Różnorodność organizmów przejawia się nie tylko w ich budowie i funkcjonowaniu,
ale także w historii życia. Jedne organizmy są długowieczne, wieloletnie (ryc. 8.1b, c),
inne natomiast jednoroczne (ryc. 8.1a) – zamykają swój cykl życiowy podczas
176
Dobór naturalny w dzia∏aniu
a
b
Ryc. 8.1.
Pasikoniki (a) sà organizmami jednorocznymi, natomiast ∏osoÊ (b) i agawa (c) sà gatunkami wieloletnimi. Wszystkie rozmna˝ajà si´ tylko raz w ˝yciu.
Fot. W. Gi∏ka (a), Visual Unlimited/PhotoStock (b, c)
jednego sezonu wegetacyjnego, a niesprzyjającą porę roku przeżywają w postaci tworów przetrwalnych (np. jaj w wypadku owadów albo nasion w wypadku
roślin). Niektóre organizmy rozmnażają
się wielokrotnie w ciągu życia, inne natomiast tylko jednokrotnie, a po wydaniu
c
potomstwa giną. Są wśród nich zarówno
rośliny, jak i zwierzęta (ryc. 8.1). Liczba i wielkość wydawanych na świat potomków
są także zróżnicowane. Wszystkie te elementy strategii życiowych organizmów są wynikiem działania doboru naturalnego. Poniżej opiszemy, w jaki sposób dobór wpływa
na czas osiągania dojrzałości płciowej oraz na wielkość i liczbę potomstwa.
KoniecznoÊç kompromisów
Dobór naturalny działa przez zróżnicowaną przeżywalność i rozrodczość –
w walce o byt wygrywają te osobniki, które przeżyją i pozostawią jak najwięcej
potomstwa. Aby to uczynić, osobnik musi zebrać odpowiednią ilość zasobów. Przeżycie kosztuje dużo energii, trzeba bowiem przetrwać niekorzystną porę roku (mroźną
www.wsip.com.pl
177