22-23-1_kujon.qxd PS-FILE: job-10.203.54.28-346703.ps

Kujon Polski
22
Wtorek 20 listopada 2007 1 Gazeta Wyborcza 1 Edukacja.Gazeta.pl
Egzamin gimnazjalny
Część humanistyczna
Gimnazjalisto! Wczoraj drukowaliśmy przykładowy test matematyczno-przyrodniczy.
Dziś część humanistyczna egzaminu. Jutro z kolei na stronach lokalnych „Gazety” znajdziesz przewodnik
po liceach w swoim mieście
Napoje
Czas pracy: 120 minut
TEKST I
Nie istnieje jedna historia ludzkości. Jest
wiele historii różnych aspektów ludzkiego życia.
Karl Popper, filozof nauki (1902-1994)
Pragnienie jest groźniejsze niż głód. Człowiek może przeżyć, nie jedząc nic nawet kilka
tygodni, ale bez picia przetrwa tylko kilka dni,
i to o ile będzie miał szczęście. W tym sensie
spośród naszych podstawowych potrzeb i funkcji biologicznych ważniejsze jest tylko oddychanie.
Dziesiątki tysięcy lat temu nasi przodkowie
żyli w niewielkich grupach, które poszukiwały pożywienia zawsze w pobliżu rzek, strumieni lub jezior, gdyż ludzie nie potrafili jeszcze
ani przechowywać, ani transportować wody
tak, by nadal nadawała się do picia. Dlatego
u zarania naszej historii dostęp do źródeł wody wyznaczał ścieżki rozwoju ludzkości. To
możliwość zaspokojenia pragnienia kształtowała ludzką historię.
Mniej więcej dziesięć tysięcy lat temu sytuacja się zmieniła, świeża woda z wolna traciła
uprzywilejowaną pozycję i zaczynały konkurować z nią inne napoje – wiele je różniło, lecz
jedno miały wspólne: odmiennie niż woda nie
występowały w naturze, i aby je pić, trzeba było najpierw je wytworzyć. Napoje te nie tylko
stanowiły bezpieczniejszą alternatywę dla zwykle brudnej i zanieczyszczonej chorobotwórczymi zarazkami wody dostępnej w ludzkich
skupiskach, ale pełniły też inne funkcje. W różnych epokach te nowe, płynne wynalazki służyły jako waluta, były symbolami i ważnymi
składnikami kultów religijnych, ikonami politycznej władzy i statusu, a wreszcie stanowiły
źródło inspiracji dla filozofów i artystów. Niektóre z nich służyły wyłącznie elitom, wzmacniając ich pozycję i władzę, inne trafiały do uciskanych, którym pomagały przeżyć upokorzenie i nędzę. Nowe napoje podawano na ślubach
i pogrzebach, dzięki nim tworzyły się i zacieśniały więzi społeczne, wznoszono nimi toasty
po zwycięskich bitwach i udanych transakcjach.
Ludzie pili, by wyostrzyć zmysły lub by zapomnieć; kilka łyków mogło stać się skutecznym lekiem... albo śmiertelną trucizną.
Płynęły epoki, a wraz z nimi płynęły coraz
to nowe napoje. Każdy czas, każda kultura i cywilizacja, ba, niemal każde miejsce – od neolitycznych osad, poprzez greckie polis, po miasta epoki Oświecenia z ich kawiarniami – miały
własny pomysł na to, co należy pić. W określonej epoce o popularności konkretnego napoju
decydowały zapewne rozmaite czynniki, bez
wątpienia jednak każdy z nich musiał spełniać
jakieś właściwe danej chwili wymogi, wszak inaczej nie zająłby tak ważnego miejsca – a zdarzało się przecież, że wpływ na historię przyszłych
zdarzeń tego, co ludzie wdanym czasie najchętniej pili, był naprawdę olbrzymi i... zupełnie nieoczekiwany. Archeologowie od dawna opisują
dzieje ludzkości, odwołując się do tego, z jakich
materiałów sporządzano najczęściej wykorzystywane narzędzia. Mamy zatem epokę kamienia łupanego i gładzonego, epokę brązu i żelaza. Warto jednak przyjrzeć się naszej cywilizacji także przez pryzmat tego, co, gdzie i kiedy pijano, i periodyzację ludzkich dziejów oprzeć na
tym właśnie kryterium. W tym kontekście zaś
– wpływu na bieg historii – sześć płynów przede wszystkim zasługuje na szczególną uwagę:
piwo, wino, mocne alkohole, kawa, herbata iCoca-Cola. Różnią się one (na przykład trzy spośród nich zawierają alkohol, a trzy kofeinę), ale
jedno mają wspólne –w pewnym ważnym, przełomowym momencie historii naszego gatunku,
a mówimy tu o epokach oddzielonych o tysiąclecia, każdy z nich był przez pewien czas napojem najpopularniejszym.
ŹRÓDŁO: T. STANDAGE, HISTORIA ŚWIATA W SZEŚCIU
SZKLANKACH, WYDAWNICTWO CIS, WARSZAWA 2007
Zadanie 1. (0-1)
Tekst I można by zatytułować
A. „Era napojów”
B. „Woda – dar życia”
C. „Z historii napojów”
D. „Z historii ludzkości”
Zadanie 2. (0-1)
Według autora tekstu I ludzka historia była
kształtowana między innymi przez
A. zaspokajanie głodu.
B. rozbudowę miast i osaD
D.
C. dostęp do źródeł wody pitnej.
D. wytwarzanie nowych napojów.
Zadanie 3. (0-1)
Z tekstu I wynika, że człowiek osiedlał się
w pobliżu rzek, ponieważ
A. otaczał rzeki kultem i czcią.
B. nie umiał przechowywać wody.
C. wody bały się zwierzęta drapieżne.
D. ułatwiało mu to transport rozmaitych towarów.
Zadanie 4. (0-1)
Periodyzacja w historii to podział ludzkich
dziejów na
A. lata..
C. epoki.
B. wieki.
D. miesiące.
Zadanie 5. (0-1)
Autor w zdaniu: Każdy czas, każda kultura
i cywilizacja, ba, niemal każde miejsce – od neolitycznych osad, poprzez greckie polis, po miasta epoki Oświecenia z ich kawiarniami – miały
własny pomysł na to, co należy pić. pisze kolejno o następujących epokach historycznych
A. prehistoria, starożytność, średniowiecze.
B. prehistoria, starożytność, epoka nowożytna.
C. starożytność, średniowiecze, epoka nowożytna.
D. średniowiecze, epoka nowożytna, czasy
najnowsze.
Zadanie 6. (0-1)
Archeologia to nauka opisująca dzieje na podstawie
A. śladów w skorupie ziemskiej.
B. źródeł pisanych stworzonych przez człowieka.
C. materialnych śladów działania ludzi w przeszłości.
D. tradycji i legend przetrwałych do dnia dzisiejszego.
TEKST II
Ludzie zaczęli delektować się herbatą 3 tys.
lat temu w Chinach. Dziś pija się ją również z cytryną, mlekiem, przyprawami, a w Tybecie nawet z dodatkiem masła.
Herbatę dla Europy odkryli w początkach
XVII wieku holenderscy i portugalscy kupcy,
prowadzący w tym czasie ożywiony handel na
Dalekim Wschodzie. W ładowniach żaglowców
wraz z innymi cennymi towarami, takimi jak:
tkaniny jedwabne, przyprawy korzenne czy
porcelana, przemierzała pod okiem wytrawnych
żeglarzy tysiące mil, z Chin do Europy, aby po
wielomiesięcznej podróży dotrzeć do portugalskich i holenderskich portów, skąd ekspediowano ją dalej do Niemiec, Francji, Włoch oraz krajów bałtyckich. Rosnące zainteresowanie egzotycznym towarem, a przede wszystkim znaczne zyski, jakie osiągali kupcy, spowodowały, że
w połowie XVII wieku do dotychczasowych importerów dołączyła Angielska Wschodnioindyjska Kompania Handlowa, która bardzo szybko
zdominowała w Europie handel herbatą. […]
Ojczyzną herbaty, zgodnie z opinią większości znawców przedmiotu, są położone w strefie
gorącego i wilgotnego klimatu wyżynne obszary
chińskiej prowincji Yunnan oraz pogranicze zobecnym Wietnamem, Laosem i Birmą. Już przed
trzema tysiącami lat, amoże iznacznie wcześniej,
miejscowa ludność wykorzystywała liście drze-
wa herbacianego do przygotowywania naparu,
który stosowano jako lek łagodzący dolegliwości
żołądkowe oraz wzmagający koncentrację.
Można przyjąć, że zwyczaj codziennego picia herbaty dla przyjemności kształtował się bardzo powoli w ciągu wielu stuleci. Jego gorącymi
propagatorami byli mnisi buddyjscy, którzy odkryli, że napar herbaciany doskonale pomaga
wytrwać podczas wielogodzinnych medytacji.
W czasach dynastii Tang (618-907) do klasztorów
buddyjskich w Chinach coraz częściej zaczęli
przybywać mnisi z Korei i Japonii. To właśnie oni,
wracając w ojczyste strony po wielu latach nauki, zabierali ze sobą nasiona nieznanej dotychczas poza Chinami rośliny, aby w przyklasztornych ogrodach podjąć pierwsze próby uprawy
krzewu herbaty. Oni też wprowadzili do ceremonii religijnych zwyczaj picia herbaty […].
Poza murami świątyń iklasztorów herbata dość
szybko zyskała popularność na dworach władców.
W Chinach za czasów dynastii Tang i Song (960-1279) ukształtował się zwyczaj organizowania herbacianych biesiad iturniejów, podczas których degustowano najznakomitsze gatunki herbat, słuchano poezji i muzyki. Rodzący się kult herbaty
związany ze ściśle skodyfikowanym ceremoniałem zaczął głęboko przenikać do nauki isztuki, był
również motorem rozwoju handlu i rzemiosła.
W połowie VIII wieku Lu Yu napisał świętą księgę herbaty, swoisty pierwszy kodeks herbaty. Zachowane trzy zwoje księgi zawierają wiele cennych informacji związanych z jej uprawą, sposobem przygotowania i parzenia w odpowiednich
naczyniach. Dzieło Lu Yu zyskało wielką popularność nie tylko wśród kupców herbacianych, ale
również na dworze cesarskim, na którym mistrz
i jego uczniowie bywali częstymi gośćmi.
W drugiej połowie XV stulecia podobną rolę
jak Lu Yu odegrał w Japonii na dworze szoguna
Ashikagi Yoshimasy buddyjski mnich o imieniu
Murata Shuko. Potężny władca, a zarazem mecenas sztuki i esteta, zlecił mu opracowanie zasad
ceremonii picia herbaty, które legły u podstaw
kultywowanej do dziś w Japonii „drogi herbaty”.
Jego wielcy następcy […] odnaleźli w przyrodzie
istanie ducha człowieka esencję ceremonii, wktórej herbata jest tylko pretekstem. To właśnie dzięki nim czarka herbaty łączyła, anie dzieliła, wszechwładnych feudałów i ich poddanych, okrutnych
wojowników i artystów, wprowadzając w nastrój
wewnętrznej ciszy i spokoju, harmonii otoczenia,
oddziałujących na wszystkie ludzkie zmysły. Japońska ceremonia herbaty nie ma swojego odpowiednika w żadnym innym zakątku Ziemi, chociaż bardzo często spotkanie przy filiżance herbaty jest jak wyciągnięcie ręki w geście powitania.
W tym samym czasie, gdy w Japonii kształtowały się podstawy kultu herbaty, również w innych częściach kontynentu azjatyckiego napój
ten zyskiwał coraz liczniejszych zwolenników.
Istniejący od początku naszej ery Jedwabny
Szlak, wiodący z Chin przez Azję Centralną
i Środkową, Kaukaz i Iran na wybrzeża Morza
Śródziemnego, wykorzystywany był do transportu chińskiej herbaty. W przydrożnych zajazdach kupcy zapoznawali miejscową ludność
z nieznanym im dotychczas napojem, sposobem
jego przygotowania i właściwościami. Była to
wspaniała reklama dla herbaty, która dziś w wielu krajach leżących na dawnym Jedwabnym Szlaku uznawana jest za napój narodowy.
Do rozpowszechnienia jej upraw na terenie
Azji, a tym samym zwyczaju jej picia, przyczynili się również Europejczycy. W początkach
XIX stulecia założono w Asamie, a następnie
w innych regionach północnych Indii, pierwsze
plantacje, sadząc miejscową odmianę krzewu
herbacianego. Kilkadziesiąt lat później James
Taylor, korzystając z doświadczeń zdobytych na
plantacjach w Indiach, zapoczątkował uprawę
i produkcję herbaty na Cejlonie. Jej szybki rozwój był jednak dziełem Thomasa Liptona, znanego już wówczas od lat w Anglii kupca, który
całe swoje dalsze życie poświęcił zgłębianiu tajemnic tworzenia nowych gatunków.
ŹRÓDŁO: MAREK SZTRANTOWICZ, DROGA HERBATY,
„WIEDZA I ŻYCIE” 1999, NR 10.
Zadanie 7. (0-1)
Z tekstu II wynika, że za ojczyznę herbaty
uznaje się
A. Chiny. B. Cejlon. C. Anglię. D. Japonię.
Zadanie 8. (0-1)
Herbatę najpierw traktowano jako napój
A. leczniczy.
B. łagodzący obyczaje.
C. wykorzystywany przy obrzędach religijnych.
D. dający człowiekowi zadowolenie i szczęście.
Zadanie 9. (0-1)
Herbata zyskała miano napoju codziennego
dzięki
A. prostemu ludowi.
B. kupcom i rolnikom.
C. mnichom buddyjskim.
D. dostojnikom cesarskim.
Zadanie 10. (0-1)
Z tekstu II wynika, że w świętej księdze herbaty nie można znaleźć informacji na temat
A. przyczyn popularności herbaty.
B. naczyń używanych do parzenia herbaty.
C. właściwości naparu z herbacianych liści.
D. składników i proporcji, jakich należy przestrzegać podczas przygotowywania napoju.
Zadanie 11. (0-1)
Użyte w tekście II słowo ceremoniał oznacza
A. powagę, wręcz nabożeństwo.
B. zbiór przepisów, obowiązujących zasad.
C. czynność wykonywaną z zaakcentowaniem pewnych form.
D. uroczysty akt, obrzęd przebiegający według określonego planu.
Zadanie 12. (0-1)
Thomas Lipton
A. założył plantacje w Asamie.
B. założył plantacje na Cejlonie.
C. poszukiwał nowych smaków herbaty.
D. opisał tajniki przygotowywania herbaty.
Zadanie 13. (0-1)
Herbatą w Europie zaczęto się interesować
A. w drugiej połowie XV wieku.
B. na początku XVII wieku.
C. na przełomie XVIII i XIX wieku.
D. na początku XIX wieku.
Zadanie 14. (0-1)
Herbata do Polski mogła przybyć w czasach
króla
A. Zygmunta Starego.
B. Władysława Łokietka.
C. Kazimierza Wielkiego.
D. Zygmunta III Wazy.
Zadanie 15. (0-1)
Przywożenie herbaty do Europy morzem
było możliwe dzięki wielkim odkryciom geograficznym z końca XV wieku zapoczątkowanych
A. wyprawą Marco Polo.
B. wyprawami Francisa Drake’a.
C. podróżami Krzysztofa Kolumba.
D. opłynięciem świata przez Ferdynanda Magellana.
TEKST III
Sekret sztuki picia herbaty [zawarty jest]
w powiedzeniu: „Trzeba umieścić węgiel drzewny tak, żeby woda zagotowała się we właściwy
sposób. Zaparzyć herbatę tak, by nabrała właściwego smaku. Ułożyć kwiaty tak, aby miały taki wygląd, jak w czasie kwitnienia. Latem trzeba przywodzić na myśl chłód, zimą – przytulność. To wszystko – nie ma żadnych innych tajników. Chanoyu1 zaczyna się i kończy na piciu
herbaty”. [Istnieją] cztery główne zasady ceremonii – wa-kei-sei-jaku, harmonia – szacunek
– czystość – spokój, nawołując do jak najstaranniejszego unikania zbytku i wystawności. Har-
1