Jak zbadać, czy szkoła funkcjonuje według

Opracowanie: Jadwiga Leśniewska
Jak zbadać, czy szkoła funkcjonuje według zrównoważonego rozwoju?
Sposobów i metod badania jest wiele. Chcielibyśmy zaproponować metodę „prześwietlania”
zasobów
szkoły/przedszkola
pod
kątem
czterech
aspektów
zrównoważonego
rozwoju:
przyrodniczego, ekonomicznego, społecznego i kulturowego, która pomaga krytycznie i twórczo
przyjrzeć się własnej placówce i zrozumieć zasady jej funkcjonowania, nie tylko wewnętrzne, ale
również zewnętrzne. W tym celu należy odpowiedzieć na cztery zestawy pytań, które dotyczą
właśnie tych aspektów. Zestawy te są jedynie propozycją, która może służyć jako inspiracja, gdyż
każda placówka posiada swoją specyfikę i funkcjonuje w określonym środowisku lokalnym. Zatem,
każda szkoła czy przedszkole może stworzyć swój własny zestaw pytań. Chodzi jedynie o to, by jak
najszerzej ujmował on zagadnienia z danej grupy. Warto postawić pytania bardzo ogólne i bardzo
szczegółowe. Wszystko po to, by mieć dokładny przegląd tematów bezpośrednio związanych
z życiem szkoły/przedszkola. Można też wykorzystać zaproponowane tutaj zestawy pytań
i uzupełnić je o tematy istotne dla danej szkoły/przedszkola.
Pytania podstawowe mają charakter zamknięty. Wymagają zatem najpierw odpowiedzi „tak”
lub „nie”. Odpowiedź „nie” nie dyskwalifikuje placówki z dalszych badań, ale wielokrotna
odpowiedź „nie” może być sygnałem, że do tej pory szkoła/przedszkole przejawiały niewielką
aktywność w dziedzinach istotnych dla zrównoważonego rozwoju. Odpowiedź „tak” na pytanie,
pozwala postawić kolejny krok - odpowiedzieć na kolejne pytania szczegółowe, które dla większej
przejrzystości i jasności ułożone zostały w postaci tabeli. Pytania szczegółowe dotyczą zawsze
pytania podstawowego i pozwalają dokładniej określić odniesienie szkoły do badanego
zagadnienia. Pozostają one zawsze takie same w stosunku do każdego pytania podstawowego.
Dotychczasowa
praktyka
pokazuje,
że
dużym
ułatwieniem
w
pracy
osób
przeprowadzających takie badanie jest przygotowanie jednej dużej tabeli, wpisanie wszystkich
pytań podstawowych i pozostawienie odpowiednio dużo miejsca na odpowiedzi na pytania
szczegółowe. Ułatwia to późniejszą analizę.
Pytania w zasadzie nie dotyczą procesu dydaktycznego. Może on być poddany oddzielnej
analizie, ale nie jest to konieczne. Tym razem chodzi raczej o uchwycenie sposobu funkcjonowania
szkoły, o uchwycenie „pulsu szkoły”, czyli tego wszystkiego, co się dzieje jednocześnie, ale nieco
obok procesu dydaktycznego.
1
Opracowanie: Jadwiga Leśniewska
1. Aspekt przyrodniczy
Pytanie
Pytania szczegółowe
podstawowe
Jakie? Kto jest
Jakie działania Czemu one
Jak?
odpowiedzialny są
służą?
W jaki w ogóle (jeżeli podejmowane?
sposób? badane
zagadnienie nie
dotyczy
bezpośrednio
szkoły), kto jest
odpowiedzialny
z ramienia
szkoły?
1. Czy w
okolicach szkoły
(np. na terenie
gminy) istnieją
miejsca
szczególnie
cenne pod
względem
przyrodniczym?
2.
W jakich
dokumentach
szkoły jest
zapis na ten
temat?
2. Czy przeprowadzono analizę oddziaływania szkoły na środowisko przyrodnicze (ścieki,
woda, energia, odpady, etc.)?
3. Czy szkoła podejmuje współpracę z organizacjami ekologicznymi?
4. Czy szkoła prowadzi programy edukacyjne na temat zwierząt (np. ochrony zwierząt dziko
żyjących na tym terenie, zwierząt domowych (psy, koty, świnki, itd.), zwierząt
bezdomnych)?
5. Czy szkoła podejmuje współpracę z instytucjami wspierającymi zwierzęta (schroniska,
ZOZ)?
6. Czy pracownicy i uczniowie należą do ekologicznych organizacji pozarządowych?
7. Czy w zarządzaniu szkołą uwzględnione zostały zasoby przyrodnicze otoczenia (np. czy
plany rozbudowy pociągają za sobą wycinkę drzew, itp.)
8. Czy stołówka szkolna prowadzi rozsądną, pod względem ekologicznym, gospodarkę
odpadami organicznymi?
9. Czy edukacja przyrodnicza, ekologiczna - na rzecz zrównoważonego rozwoju, prowadzona
jest w szkole w sposób szczególny (czyli poza zakresem narzuconym przez podstawę
programową)?
10. Czy szkoła kładzie nacisk na kształtowanie systemu wartości przyjaznych przyrodzie?
11. Czy szkoła stwarza okazje do doświadczania różnorodności biologicznej jako wartości?
2
Opracowanie: Jadwiga Leśniewska
12. Czy budynek szkoły, jego wnętrze i otoczenie stanowią dowód racjonalnego
gospodarowania zasobami przyrody?
13. Czy szkoła prowadzi programy recyklingu (szkoła puszek aluminiowych, papieru, itd.)?
14. Czy szkoła zachęca uczniów do uprawiania ekoturystyki?
15. Czy szkoła uczy, w jaki sposób znaleźć i jak wykorzystać informacje o środowisku
naturalnym, zwłaszcza lokalnym?
2. Aspekt ekonomiczny
Pytanie
Pytania szczegółowe
podstawowe
Jakie? Kto jest
Jakie działania Czemu one
Jak?
odpowiedzialny są
służą?
W jaki w ogóle (jeżeli podejmowane?
sposób? badane
zagadnienie nie
dotyczy
bezpośrednio
szkoły), kto jest
odpowiedzialny
z ramienia
szkoły?
1.Czy w
decyzjach
ekonomicznych
podejmowanych
w szkole
uwzględniane są
ewentualne
skutki
społeczne?
2.
W jakich
dokumentach
szkoły jest
zapis na ten
temat?
2. Czy w decyzjach ekonomicznych podejmowanych w szkole uwzględniane są ewentualne
skutki przyrodnicze?
3. Czy w decyzjach ekonomicznych podejmowanych w szkole uwzględniane są ewentualne
skutki kulturowe?
4. Czy w szkole istnieje procedura zarządzania kosztami?
5. Czy w sposób ciągły kontrolowany/monitorowany jest ich poziom (od strony księgowej)?
6. Czy przeciwdziała się marnotrawstwu zasobów materialnych szkoły?
7. Czy przeciwdziała się marnotrawstwu zasobów osobowych szkoły?
8. Czy w szkole kontrolowany jest poziom zużycia energii?
9. Czy w szkole kontrolowany jest poziom zużycia wody?
3
Opracowanie: Jadwiga Leśniewska
10. Czy w szkole podejmowane są działania zmierzające do poprawy bazy materialnej i
dydaktycznej?
11. Czy plany zakupów materiałów dydaktycznych oparte są na faktycznych potrzebach i
wynikają z aktualnie prowadzonych w szkole zajęć?
12. Czy budynek, jego wnętrze i otoczenie są urządzone funkcjonalnie i estetycznie?
3. Aspekt kulturowy
Pytanie
Pytania szczegółowe
podstawowe
Jakie? Kto jest
Jakie działania Czemu one
Jak?
odpowiedzialny są
służą?
W jaki w ogóle (jeżeli podejmowane?
sposób? badane
zagadnienie nie
dotyczy
bezpośrednio
szkoły), kto jest
odpowiedzialny
z ramienia
szkoły?
1. Czy w
okolicach szkoły
(np. w gminie)
istnieją miejsca
pamięci
narodowej?
2.
W jakich
dokumentach
szkoły jest
zapis na ten
temat?
2. Czy w okolicach szkoły (np. w gminie) istnieją miejsca kultu religijnego?
3. Czy w pracy szkoły widoczny jest związek z kulturą lokalną (tradycyjne rzemiosła, stare
zawody, szczególny sposób uprawy roślin, szczególne formy sadownictwa, itp.)?
4. Czy szkoła, poprzez swoją pracę wychowawczą i edukacyjną, uczy miłości do „małej
ojczyzny”?
5. Czy edukacja kulturowa i regionalna jest priorytetem w pracy szkoły?
6. Czy szkoła stwarza okazje do doświadczania różnorodności kulturowej jako wartości?
7. Czy szkoła stwarza okazje do doświadczania różnorodności religijnej jako wartości?
8. Czy szkoła jest centrum życia kulturalnego społeczności lokalnej?
9. Czy szkoła popularyzuje wiedzę o lokalnym środowisku?
10. Czy kształtowane są postawy patriotyczne?
11. Czy wpajany jest szacunek do wartości i symboli narodowych i religijnych?
4
Opracowanie: Jadwiga Leśniewska
4. Aspekt społeczny
Pytanie
Pytania szczegółowe
podstawowe
Jakie? Kto jest
Jakie działania Czemu one
Jak?
odpowiedzialny są
służą?
W jaki w ogóle (jeżeli podejmowane?
sposób? badane
zagadnienie nie
dotyczy
bezpośrednio
szkoły), kto jest
odpowiedzialny
z ramienia
szkoły?
1.Czy szkoła
prowadzi
programy
społeczne (np.
profilaktyki
uzależnień,
pedagogizacji
rodziców)?
2.
W jakich
dokumentach
szkoły jest
zapis na ten
temat?
2. Czy pracownicy mogą korzystać ze szkoleń, doskonalenia zawodowego (czy są do tego
zachęcani i czy jest im to ułatwiane)?
3. Czy istnieją i funkcjonują procedury rozwiązywania konfliktów?
4. Czy wizja szkoły powstała w oparciu o realne potrzeby środowiska lokalnego, czy jej
wypracowanie zostało poprzedzone analizą potrzeb środowiska?
5. Czy władze szkoły umożliwiają uczniom zdrowe odżywianie (produkty w sklepiku
szkolnym i w stołówce)?
6. Czy uczniowie zachęcani są do samorządności na terenie szkoły?
7. Czy uczniowie są zachęcani do brania udziału w życiu społecznym swojej lokalnej
społeczności?
8. Czy w szkole kształtowane są postawy tolerancji?
9. Czy szkoła kształci motywacje i umiejętności poznawania własnego środowiska, wrażliwość
na jego potrzeby i gotowość do podejmowania działań?
10. Czy szkoła realizuje działania pozalekcyjne przy pomocy partnera z zewnątrz (jednostka
samorządu terytorialnego, lokalne przedsiębiorstwo, instytucja społeczna lub kulturalna,
inna szkoła lub placówka, itp.)?
11. Czy szkoła dzieli się swoją wiedzą i doświadczeniami z innym placówkami oświatowymi
oraz innymi podmiotami w zakresie działań dla siebie priorytetowych?
5
Opracowanie: Jadwiga Leśniewska
12. Czy uczniowie, rodzice, nauczyciele i inne gremia współuczestniczą w przygotowaniu,
realizacji i ewaluacji działań pozalekcyjnych (podział ról, wybór odpowiednich form
działania, itd.)?
5. Analiza danych
Analiza uzyskanych odpowiedzi pozwoli stwierdzić, w jakim stopniu szkoła/przedszkole
funkcjonuje według zasad zrównoważonego rozwoju. Im częściej odpowiadaliśmy „tak” i im
więcej mogliśmy przytoczyć przykładów zaangażowania szkoły czy przedszkola, tym bliżej im do
praktycznej realizacji idei zrównoważonego rozwoju. Jednak tak naprawdę nie o tę bliskość chodzi.
Szkoły i przedszkola często popadają w duże samozadowolenie na tym etapie pracy. Często już w
tym miejscu stwierdzają, że realizują w swojej pracy zasady zrównoważonego rozwoju. Za
wcześnie jednak na takie wnioski. W zrównoważonym rozwoju chodzi głównie o to, by
poszczególne jego elementy współistniały w RÓWNOWADZE. Zatem, czy aspekty przyrodnicze,
społeczne, kulturowe i ekonomiczne tworzą jedną harmonijną całość? Czy w funkcjonowaniu
szkoły/przedszkola nie wyeksponowana została tylko jedna zasada, a pominięte inne bądź
zdecydowanie pomniejszone? Tylko wówczas, gdy w funkcjonowaniu szkoły/przedszkola istnieją
wszystkie cztery zasady, ściśle ze sobą złączone i od siebie wzajemnie uzależnione można
powiedzieć, że funkcjonują one zgodnie z ideą zrównoważonego rozwoju. Należy od razu
podkreślić, że nie chodzi o równy udział poszczególnych elementów zrównoważonego rozwoju w
całościowym funkcjonowaniu placówek. Proporcje nie muszą być idealnie równe. Jeden z
elementów może być dla danej placówki ważniejszy niż inne i bardziej rozwinięty, ale pozostałe
powinny
być
dopasowane
harmonijnie.
Oczywiście,
trudno
sobie
wyobrazić
dobrą
szkołę/przedszkole, w której najważniejszy jest aspekt ekonomiczny, czyli przeważa aspekt
materialny nad aspektami „ludzkimi” innych zasad. Może jednak istnieć pokusa nadmiernego
wyeksponowania kwestii ekonomicznych, ze względu na oczekiwania otoczenia, zwłaszcza
jednostek prowadzących szkoły i przedszkola.
Analizując dane zobaczymy również, jak wiele rozpatrywanych spraw nie mieści się tylko w
jednym obszarze zrównoważonego rozwoju, a wręcz przeciwnie, jak mało spraw mieści się
wyłącznie w jednym obszarze. Ta przenikalność zagadnień typowych dla jednego obszaru w
obszary inne jest również istotną cechą zrównoważonego rozwoju.
6