docProgram o charakterze prewencyjno
download 
Reklamacja Transkrypt
Program o charakterze prewencyjno
Załącznik nr 1 do Zarządzenia nr 24/14 Dyrektora Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie w Limanowej z dnia 11 lipca 2014 roku Program o charakterze prewencyjno-edukacyjnym pn. „Dzwonek na lekcję pomocy” opracowany w ramach „P Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie i Ochrony Ofiar Przemocy oraz promujący prawidłowe metody wychowawcze w rodzinach zagrożonych przemocą Powiatu Limanowskiego na lata 2014-2019” Limanowa 2014 Program o charakterze prewencyjno-edukacyjnym pn. „Dzwonek na lekcję pomocy” Spis treści Wstęp……………………………………………………………………………………........3 1. 2. 3. 4. 5. 6. Agresja u dzieci i młodzieży……………………………………………………….....4 1.1. Autoagresja i samookaleczanie się - działania destrukcyjne wobec siebie.5 1.2. Problem samobójstwa wśród dzieci i młodzieży...........................................6 Stres i sposoby radzenia sobie……………………………………………………....7 2.1. Przyczyny stresu u dzieci i młodzieży…………………………………………8 2.2. Strategie i style radzenia sobie ze stresem …………………………………..9 Uzależnienia…………………………………………………………………………..11 3.1. Alkohol……………………………………………………………………………11 3.2. Narkotyki…………………………………………………………………………13 3.3. Internetoholizm ………………...…………………………………………….....14 Adresaci „Programu o charakterze prewencyjno-edukacyjnym pn. „Dzwonek na lekcje pomocy”…………………………………….…………………......................16 Cele, zadania i wskaźniki „Programu o charakterze prewencyjno-edukacyjnym pn. „Dzwonek na lekcję pomocy”……………………………...……………………17 Źródła finansowania…………………………………………………………………22 Bibliografia……………………………………......……………………………………….23 2 Program o charakterze prewencyjno-edukacyjnym pn. „Dzwonek na lekcję pomocy” Wstęp Szkoła podobnie jak rodzina winna stymulować rozwój intelektualny, poznawczy i społeczny człowieka. Niewątpliwie jest ona miejscem, gdzie następuje wzrost elementarnej wiedzy człowieka o jego życiu i świecie. To w niej zachodzi kształtowanie posiadanych przez człowieka umiejętności i cech indywidulanych. Edukacja w procesie wychowania jednostki pełni ważną rolę, ponieważ stanowi o przyszłości młodego pokolenia. W szkole człowiek zdobywa wiedzę o sobie samym i nabywa umiejętności współpracy w grupie, wspólnocie klasowej. Stając wówczas w obliczu swoich wad i zalet, słabych i mocnych stron, jest on w posiadaniu lub braku wiedzy z danej dziedziny czy sfery życia. W trakcie wieloletniej nauki następuje nie tylko rozwój fizyczny człowieka, ale również rozwój jego autonomii, samodzielnego dokonywania wyborów i podejmowania odpowiedzialych działań celem osiągnięcia zamierzonych rezultatów. Ponadto w trakcie edukacji młody człowiek nabiera pewności siebie i wiary w możliwość zrealizowania swoich planów poprzez współpracę z innymi osobami oraz kształtowanie kompetencji interpersonalnych. Ważne by w nauce podejmowania decyzji mody człowiek nie był osamotniony, by stopniowo, nie gwałtownie, wkraczał w dorosłe, odpowiedzialne życie. Opierając je na wartościach i normach postępowania, mając szacunek dla zdrowia i życia swojego i innych ludzi. Należy pamiętać, iż ważny jest również rozwój umiejętności adaptacji do zmieniającego się otoczenia i okoliczności. Nauka poszukiwania rozwiązań stanowi dla młodego człowieka drogowskaz do wyjścia z trudnych sytuacji i radzenia sobie ze stresem. Ponadto wskazuje drogę do samorealizacji. Wkraczający w dorosłe, samodzielne życie człowiek powinien rozwijać świadomość swoich potrzeb, możliwości, ograniczeń, a także zagrożeń, które mogą się pojawić w trakcie jego życiowej wędrówki. W dobie Internetu i postępu technologicznego nastapił paradoksalnie wzrost rozmaitych zagrożeń wydłużający listę potencjalnych niebezpieczeństw dla dobra człowieka. Z uwagi na obserwowany wzrost niepokojących zachowań, sygnalizowane trudności oraz otwierając się na potrzeby lokalnych szkół i placówek edukacyjnych z terenu Powiatu Limanowskiego, Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Limanowej we współpracy z Komendą Powiatową Policji w Limanowej pragnie podjąć wspólnie działania profilaktyczne. 3 Program o charakterze prewencyjno-edukacyjnym pn. „Dzwonek na lekcję pomocy” 1. Agresja u dzieci i młodzieży Analizując problematykę wzrastającego zjawiska agresji występującej u dzieci i młodzieży można zauważyć, iż problem ten zaczyna dotykać również dzieci z tzw. „dobrych domów”. Zatem nie jest on wyłącznie problemem dzieci wywodzących się z patologicznych środowisk. Pojawia się pytanie o przyczynę wzrastającego problemu zachowań agresywnych i przemocy rówieśniczej. Analizując dane zawarte w literaturze przedmiotu można dostrzec wiele przyczyn omawianego zjawiska. Między innymi na występowanie zachowań agresywnych ma wpływ doświadczanie przemocy w okresie dzieciństwa lub bycie jej świadkiem w otoczeniu. Ponadto brak autorytetu w życiu młodego człowieka idący w parze z lawiną destrukcyjnych modeli kreowanych przez media i masmedia, w tym Internet, również staje się przyczyną niepożądanych zachowań mających znamiona agresji. Z drugiej strony sięgając do podstaw mówiących o wychowaniu dzieci i młodzieży można wskazać na wzrastający liberalizm przejawiający się w procesie wychowania młodego pokolenia. Ma on tzw. bezstresowy charakter, powodujący deficyty poznawcze i behawioralne. Ponadto wiąże się z brakiem uznawanych społecznie norm i wartości. Warto zwrócić uwagę, iż zachowania agresywne mogą mieć formę jednorazowych zajść lub stanowić tzw. dyspozycję osoby. Rozważając zjawisko agresji pod kątem dyspozycji- cech jednostki można dokonać opisu zachowań agresywnych w kategori zachowań wyuczonych. Proces uczenia się agresji następuje w oparciu o mechanizm naśladownictwa, a ten z kolei zachodzi na bazie obserwacji i tzw. warunkowania instrumentalnego. Przeprowadzone występowania w badania w póżniejszym środowiskach stosujących wskazują, wieku iż agresji agresję jako wzrasta u dzieci narzędzie prawdopodobieństwo wychowujących osiągania się celów. Naśladownictwo agresywnych form zachowań wiąże się również z otrzymywaniem gratyfikacji, nagrody np. uznania innych, możliwości wyjścia z trudnej sytuacji. Przyczyn agresji można także upatrywać w braku więzi i relacji w grupie. Wzrastająca potrzeba akceptacji w grupie idąca w parze z agresją bywa stosowana jako narzędzie wywierania wpływu społecznego. Agresja ma związek z brakiem kompetencji społecznych oraz wiedzy na temat rozwiązywania konfliktów, poszukiwania wyjścia z trudnej sytuacji za pomocą 4 Program o charakterze prewencyjno-edukacyjnym pn. „Dzwonek na lekcję pomocy” akceptowalnych społecznie form zachowań i postaw. Rozważając zjawisko przemocy w aspekcie psychicznego zdrowia można dostrzec jego związek z szerokim spektrum zachowań towarzyszących zaburzeniom osobowości, ściślej z osobowością antyspołeczną. 1.1. Autoagresja i samookaleczenie - działania destrukcyjne wobec siebie Przemoc pojawiaja się pod rozmaitymi postaciami i niewątpliwie coraz częściej dotyka rownież młodzież. Powszechną formą agresji w środowisku ludzi młodych opisaną szczegółowo w książce pn. „Patologie wśród dzieci i młodzieży-leczenie i profilaktyka” autorstwa S. Kozaka (2007) jest tzw. „autoagresja” – działanie patologiczne skierowane wobec własnej osoby. Celem autoagresji jest spowodowanie fizycznego i psychicznego cierpienia. Z jakiejś przyczyny osoba kieruje agresję do wewnątrz, raniąc i wyrządzając krzywdę swojemu ciału i duszy. Samokoaleczając się nie tylko powoduje ból fizyczny, lecz pogłębia istniejące problemy psychiczne. Stanowi to bezpośrednie zagrożenie dla jej życia i zdrowia. Rozpatrując problematykę agresji występującej wśród młodzieży można wyróżnić kilka jej form m.in. autoagresję bezpośrednią (np. samookaleczanie, samooskarżanie) autoagresję pośrednią (prowokowanie i poddawanie się agresji innych), autoagresję werbalną (poniżanie siebie, umniejszanie swojej wartości, stała krytyka własnych zachowań), autoagresję niewerbalną (samookaleczanie występujące w postaci ran powierzchownych lub głębokich ran ciętych, kłutych, wbijania ostrych przedmiotów w ciało, przypalania, a w skrajnych przypadkach polewania się kwasem, wycinania fragmentów ciała) celowe powodowanie wypadków, kończących się obrażeniami ciała. Wymienione przykłady autoagresji należą do jej jawnych postaci. Natomiast autoagresja ukryta może się przejawiać wmawianiem sobie i innym, iż cierpi się na dolegliwości związane z poważną chorobą fizyczną lub psychiczną. Charakterystycznym tego przykładem może być tzw. „Syndrom Münchhausena” polegający na wywoływaniu objawów choroby, wyolbrzymianiu posiadanych dolegliwości, domaganiu się szybkiej pomocy medycznej, w tym operacji. Przyczyną 5 Program o charakterze prewencyjno-edukacyjnym pn. „Dzwonek na lekcję pomocy” tego typu zachowań może być doświadczanie w dzieciństwie traumatycznych przeżyć tj. bicia, poniżania, chłodu emocjonalnego rodziców. Ponadto źródło tego typu zachowań mogą stanowić niewłaściwe postawy i style wychowawcze (nadmierna presja i wymagania stawiane dziecku, odrzucenie, zaniedbanie), potrzeba znalezienia ujścia negatywnych emocji tj. złość czy lęk, prowadzące do zaburzeń w sferze emocjonalnej. Ryzyku występowania tego typu zachowań sprzyja brak stabilnej sytuacji materialnej rodziny, bezrobocie, alkoholizm rodzica, śmierć lub rozwód rodziców. Istnieją również inne przyczyny w/w zachowań m.in. choroby wrodzone o podłożu genetycznym lub biochemicznym, zespoły depresyjne czy choroby psychiczne. Samookaleczenie może mieć charakter instrumentalny i być wykorzystywane do osiągania celów w tym zwrócenia na siebie uwagi otoczenia, uzyskania przywilejów. Może stać się nałogiem porowadzącym do uzależnienia. Osoby w trakcie zadawania sobie ran (np. nacinanie skóry żyletką) odczuwają przyjemność. Ból oczuwany jest znacznie później. Wraz z nacięciem skóry uchodzi z nich nagromadzone napięcie. Do niepożądanych reakcji związanych z autoagresją należy zaliczyć inne zachowania występujące w postaci zaburzeń łaknienia (anoreksja, bulimia), obgryzanie paznokci i opuszków palców, pojawiający się przymus wyrywania sobie włosów z głowy, brwi, rzęs, uszkodzenia skóry np. rozdrapywanie ran, gryzienie warg. 1.2. Problem samobójstwa wśród dzieci i młodzieży Skrajnym przykładem autoagresji i najbardziej niebezpiecznym jest celowe zachowanie prowadzące do śmierci, pozbawienia życia tj. samobójstwo. Co raz częściej słyszymy w mediach, a także czytamy w prasie o samobójstwach nie tylko dorosłych ludzi, ale i również nastolatków. Pojawia się wówczas pytanie o przyczynę tego stanu rzeczy. Za wzrastające ryzyko zachowań suicydalnych odpowiedzialne jest spektrum wielu czynników zarówno jednostkowych jak i tkwiących w środowisku. Splot czynników tj. niedojrzałość emocjonalna osoby, mała motywacja do poszukiwania rozwiązań i wyjścia z trudnej sytuacji, nieumiejętne godzenie się z porażką mogą powodować nie tylko wewnętrzną frustrację, ale wieźć do kryzysu 6 Program o charakterze prewencyjno-edukacyjnym pn. „Dzwonek na lekcję pomocy” egzystencjonalnego, którego składową jest niskie poczucie własnej wartości i brak sensu życia. Pytając o przyczynę występowania myśli i fantazji samobójczych nastolatków, a także prób samobójczych dorastającej młodzieży wymnienia się: rozwód i rozbicie rodziny, obwinianie się, samooskarżanie dziecka za rozpad rodziny, niską samoocenę i poczucie braku wartości będące rezultatem niewłaściwie zastosowanej krytyki dorosłych wobec dzieci, deprecjonującej i poniżającej dziecko w obecności rówieśników, brak akceptacji i dostatecznej uwagi rodziców, samotność i poczucie opuszczenia, izolację, poczucie straty i nieumiejętne przyjmowanie porażek, doświadczanie odrzucenia w kontaktach społecznych, brak umiejętności radzenia sobie ze stresem. 2. Stres i sposoby radzenia sobie Stres w literaturze ujmowany jest jako „określona relacja między osobą a otoczeniem, która oceniana jest przez osobę jako obciążająca lub przekraczająca jej zasoby i zagrażająca jej dobrostanowi”, a także jako reakcję będącą wynikiem działania stresorów (bodźców). Stres psychologiczny, który jest przedmiotem niniejszych rozważań charakteryzuje się nadmierną obecnością emocji o wysokim natężeniu, które występują wraz ze zmianami fizjologicznymi i biochemicznymi w organiźmie. Należy pamiętać, iż stres może mieć charakter pozytywny lub negatywny. Stres pozytywny wyzwala chęć i motywuje do działania, powoduje mobilizację organizmu i przyrost energii. Natomiast stres chroniczny stanowi niebiezpieczeństwo dla zdrowia człowieka, ponieważ wiąże się z permanentnym doświadczaniem przez osobę wewnętrznego napięcia. Zanim stres zacznie negatywnie oddziaływać na osobę, bodźce stresogenne muszą zostać uznane przez jednostkę jako zagrażające. Dochodzi wówczas do tzw. oceny pierwotnej, pojawiającej się w rezultacie percepcji poznawczej. Bodziec uznany 7 Program o charakterze prewencyjno-edukacyjnym pn. „Dzwonek na lekcję pomocy” jako potencjalnie zagrażający wyzwala w organiźmie reakcję obronną. Osoba oceniając bodziec, nadaje mu znaczenie. W przypadku, gdy w trakcie oceny pierwotnej bodziec zostanie uznany jako stresujący, nastąpi uruchomienie procesu radzenia sobie. Proces ten nosi nazwę adaptacji do zainstniałej sytuacji. Na radzenie sobie ze stresem ma wpływ wtórna ocena poznawcza. To jak osoba radzi sobie ze stresem w dużej mierze zależy od jej możliwości w tym od stopnia zagrożenia, osobowości, hierarchii wartości, dyspozycji do określonych sposobów reagowania oraz przekonań. W większości stres ma szkodliwe działanie i powoduje wzmożone reakcje mające konsekwencje zarówno fizjologiczne, psychologiczne jak i behawioralne. Poniższa Tabela 1 ujmuje przykładowe reakcje i zmiany zachodzące w organiźmie pod wpływem stresu. Tabela 1. Wpływ stresu na organizm Reakcje fizjologiczne Reakcje psychologiczne migrena, cukrzyca, nadczynność tarczycy, zawał serca, dusznica bolesna- na skutek przyspieszenia tętna i reakcji serca, udar mózgu- wzrost ciśnienia tętniczego, astma- na skutek utrudnień w oddychaniu, choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, zespół nadwrażliwości jelita grubego, bulimia, wzmożone wydzielanie potu. zmęczenie, przygnębienie, depresja, apatia, rozdrażnienie, trudności ze snem, spadek poczucia własnej wartości. Zmiany w zachowaniu nadpobudliwość, wzmożony apetyt lub jego utrata, impulsywność działania, wybuchowość i brak równowagi emocjonalnej. 2.1. Przyczyny stresu u dzieci i młodzieży Istnieje wiele źródeł stresu u dzieci i młodzieży, najczęściej wskazuje się na jego zewnętrzne pochodzenie, uwarunkowane czynnikami tkwiącymi w środowisku. W literaturze problematyka stresu jest szeroko rozpatrywana. A. Hart dzieci i młodzież doświadczają stresu związanego z: 8 W opinii Program o charakterze prewencyjno-edukacyjnym pn. „Dzwonek na lekcję pomocy” domem i obejmującego np. niewłaściwe relacje między rodzicami, w tym kłótnie, awantury, rozwód czy separację rodziców, śmierć rodzica, trudną sytuację materialną w rodzinie, bezrobocie oraz konflikty między rodzeństwem, szkołą i obejmującego np. klasówki, testy sprawdzające poziom wiedzy i umiejętności. Ponadto mającego związek z ocenianiem i powstałą presją oraz oczekiwaniami ze strony rodziców, nauczycieli, nadmiarem lekcji i zajęć pozalekcyjnych, niepożądanymi zjawiskami w szkole tj. przemoc emocjonalna w tym wyśmiewanie i poniżanie dzieci, przemoc rówieśnicza, uzależnienia w tym alkohol, narkotyki, a także zachowania aspołeczne w tym kradzieże, wymuszenia itp, członkostwem w grupie rówieśniczej w tym z: potrzebą akceptacji w grupie, presją grupy, popularnością, lękiem przed odrzuceniem, przemocą rówieśniczą, nieoczekiwanymi zmianami w życiu młodego człowieka tj.: zmiana miejsca zamieszkania, szkoły, choroba, alkoholizm rodzica, niekonsekwentne zachowania rodziców, zawody uczuciowe, nadmierną rywalizacją i współzawodnictwem w nauce, konfliktami z osobami dorosłymi w tym z rodzicami, wychowawcami. Ponadto A. Hart wskazuje na obecność tzw. czynników wewnętrznych mających bezpośredni związek z postawami i przekonaniami młodzieży w tym z: problemami z tożsamością powodowanymi zmianami w rozwoju i wyglądzie fizycznym, mającymi związek z wewnętrznym napięciem i pobudzeniem, brakiem wiary w siebie i brakiem odpowiedzialności za podejmowane decyzje, będące przyczyną wyuczonej bezradności, niespełnionymi marzeniami rodziców przejawiającymi się w ich nieralistycznych i wyolbrzymionych oczekiwaniach wobec swoich pociech. 2.2. Style i strategie radzenia sobie ze stresem W literaturze wyróżnia się cztery sposoby radzenia sobie ze stresem (poznawcze i behawioralne) zmierzające do poszukiwania informacji, bezpośrednich 9 Program o charakterze prewencyjno-edukacyjnym pn. „Dzwonek na lekcję pomocy” działań, powstrzymania się od działania, wewnętrznych procesów regulujących emocje. Wyżej wymienione sposoby radzenia sobie w sytuacjach stresowych można odnieść do trzech opisywanych w literaturze styli radzenia sobie ze stresem: styl skoncentrowany na zadaniu to podejmowanie wysiłków w celu rozwiązania problemu czy zadania przez poznawcze przekształcenie lub próbę zmiany sytuacji, styl skoncentrowany na emocjach to koncentracja na własnych przeżyciach emocjonalnych w trudnych sytuacjach, skłonność do myślenia życzeniowego i fantazjowania, styl skoncentrowany na unikaniu charakteryzuje osoby, które będąc w trudnych sytuacjach są skłonne do unikania myślenia, o tych sytuacjach, to także angażowanie się w czynności zastępcze bądź też poszukiwanie kontaktów towarzyskich. Warto tutaj wspomnieć badaczy R.S. Lazarusa i S. Folkman, którzy zajmowali się badaniem pojęcia stresu i rozpatrywali jego problematykę pod różnym kątem. Stworzyli w efekcie psychologiczną teorię stresu, w ramach, której wyróżnili dwie główne strategie walki ze stresem tj. strategię skupiającą się na problemie oraz strategię opierającą się na emocjach. Strategie skupiające się na problemie i jego rozwiązaniu pozwalają na zmiejszenie wpływu/nasilonego działania stresora (bodźca), bądź umożliwiają jego całkowitą eliminację. W ramach strategii zorientowanych na problemie wymienia się samokontrolę (wyciszanie emocji, dążenie do utrzymania wewnętrznej równowagi emocjonalnej). Poszukiwanie wsparcia w otoczeniu społecznym/środowisku jest ważne dla dobrostanu psychicznego człowieka, gdyż wpływa na wzrost poczucia bezpieczeństwa, szybsze i łatwiejsze radzenie sobie z trudnościami, zapobiega izolacji społecznej, chroni przed poczuciem osmotnienia. Ponadto pozytywne nastawienie i przewartościowanie w tym dostrzeganie dobrych stron sytuacji prowadzi do szybszego rozwiązania problemu. Strategie skupiające się na emocjach mają na celu wyciszenie reakcji emocjonalnej powodowanej działaniem stresora/bodźca stresogennego. W ramach strategii zorientowanych afektywnie wymienia się: dystansowanie się, 10 Program o charakterze prewencyjno-edukacyjnym pn. „Dzwonek na lekcję pomocy” ucieczkę (idącą w parze ze stosowaniem używek, substancji psychoaktywnych w tym: alkoholu), samoobwinianie (autoagresja). Strategie skupiające się na problemie wykorzystują konfrontację poto by osiągnąć zamierzone cele i skierować ją na obronę własnego stanowiska. Ponadto istnieją w oparciu o planowanie i systematyczne dążenie do rozwiązania problemu. Liczne przeprowadzone badania dowodzą, iż wzrasta świadomość dzieci i młodzieży dotycząca tematyki stresu i sposobów radzenia sobie z jego występowaniem. Radzenie sobie ze stresem ma charakter wolicjonalny, gdyż angażuje procesy samoregulacyjne wpływające na przebieg myślenia, powstawanie i przeżywanie emocji oraz na zachowanie człowieka. Rozważając problematykę stresu trzeba odnieść się do różnych etapów w rozwoju człowieka. Mając to na uwadze można wnioskować, iż metody radzenia sobie ze stresem u dzieci znacznie różnią się od tych stosowanych przez młodzież. Dziecięce sposoby radzenia sobie ze stresem opierają się głownie na emocjach. Natomiast metody wykorzystywane przez młodzież są w dużym stopniu związane z rozwojem myślenia formalnego umożliwiającego łatwiejsze zrozumienie istnienia stresorów, lepszą samokontrolę emocji na skutek rozwoju zdolości metapoznawczych i samoregulacyjnych. W związku z tym ważne jest ustawiczne podejmowanie działań mających na celu ochronę dzieci i młodzieży przed zgubnym wpływem stresu. Nauka rozpoznawania źródeł stresu pozwoli przejąć nad nim kontrolę oraz umożliwi zdobycie wiedzy na temat adaptacji i poszukiwania pozytywnych stron pojawiających się trudności z wykorzystaniem tzw. restrukturyzacji poznawczej, czyniącej ze stresu opisywanego jako wroga dobrostanu psychicznego człowieka jego sprzymieżeńca. 3. Uzależnienia 3.1. Alkoholizm Jednym ze współczesnych zagrożeń dla dobrostanu psychicznego młodzieży opisanym przez S. Kozaka (2007) jest alkohol. Młodzież często ukrywa przed rodzicami fakt spożywania alkoholu, a zdarza się, iż posiada ich przyzwolenie. 11 Program o charakterze prewencyjno-edukacyjnym pn. „Dzwonek na lekcję pomocy” Alkohol bywa elementarną częścią imprez i zabaw szkolnych. Patrząc z medycznego punktu spożywanie alkoholu w młodym wieku jest niedozwolne oraz niesie ze sobą poważne skutki. Przede wszystkim uzależnia i powoduje występowanie chronicznej choroby tzw. alkoholizmu. Alkohol dla młodych ludzi jest szczególnie szkodliwy, gdyż uszkadza układ nerwowy oraz inne narządy wewnętrzne. Obniża odporność organizmu i tym samym zwiększa ryzyko zachorowania na nowotwory. Powoduje niedobory witamin i sieje globalne spustoszenie w organiźmie. Picie alkoholu już w młodym wieku wywołuje nie tylko zmiany somatyczne, ale również ma niszczący wpływ na psychikę człowieka. Zaburza rozwój jego osobowości, powodując zanik refleksyjnego myślenia i działania oraz zmiany w sferze intelektualnej, emocjonalnej, moralnej, fizycznej, a także społecznej. Liczne badania przytaczane w literaturze wskazują na pięć głównych motywów picia alkoholu tj. neurasteniczny (piję by się zrelaksować, obniżyć poziom zmęczenia), kontaktowy (alkohol pomaga mi poprawić moje relacje z innymi, dodaje mi odwagi i zmniejsza obawę przed odrzuceniem), dionizyjski (alkohol wprawia mnie w stan euforii, oszołomienia), heroiczny (alkohol daje mi „moc” do działania) oraz samobójczy. Będąc w posiadaniu powyższych informacji, wskazuje się na istotną rolę rodziców, wychowawców w procesie wychowania. Niezmiernie ważna jest ochrona dzieci i młodzieży przed szkodliwym wpływem alkoholu oraz przestrzeganie przed konsekwencjami picia. Wzrastający problem spożywania alkoholu przez ludzi młodych jest jednym z głównych problemów społecznych. Równie istotnym i godnym uwagi jest problem funkcjonowania dzieci w rodzinie żyjącej z alkoholikiem. Liczne badania pokazują, iż istnieje silna zależność pomiędzy nadużywaniem alkoholu przez rodziców a krzywdzeniem dzieci. Alkoholizm rodzica powoduje u dziecka wiele traumatycznych przeżyć, w tym ciągłe poczucie zagrożenia. Brak bezpieczeństwa, wzmaga w nim lęk i obawę przed powrotem do domu. Dziecko bowiem staje się świadkiem nieustannych kłótni, awantur rodziców, ofiarą przemocy stosowanej przez rodzica będącego pod wpływem alkoholu. W takiej atmosferze nie może zachodzić prawidłowy rozwój i proces wychowania dziecka. Wzrasta ono w przekonaniu, iż nie można nikomu ufać, przeżywa wstyd i ogromne poczucie krzywdy oraz winy. Stąd częstokroć wycofuje się z kontaktów z rówieśnikami, izolując się od otoczenia ma przekonanie, iż jest gorsze od innych. Pozbawione opieki i beztroskiego dzieciństwa musi 12 Program o charakterze prewencyjno-edukacyjnym pn. „Dzwonek na lekcję pomocy” niejednokrotnie pełnić obowiązki „dorosłego”, odpowiedzialnego rodzica. Ponadto odczuwa permanentny strach i żyje w ciągłym poczuciu zagrożenia. Niepewność jutra wzmaga problemy zdrowotne, gdyż organizm wyczerpany stresem nie potrafi się bronić. Trzeba pamiętać, iż uzależnienie jednej osoby w rodzinie od alkoholu stanowi problem wszystkich jej członków. Niniejszy program ma na celu otwarcie się na pomoc i podjęcie walki ze wzrastającym zjawiskiem alkoholizmu w rodzinach oraz ochronę dzieci przed jego traumatycznymi skutkami. 3.2. Narkomania Narkomania (z gr. narke- odrętwienie, brak czucia, mania- szał) inaczej uzależnienie narkotykowe to nałóg powodujący psychiczne i fizyczne uzależnienie od substancji psychoaktywnych, narkotyków, farmakologicznych środków (w tym leków przeciwbólowych, leków uspakających i pschotropowych), wywołując nieodwracalne uszkodzenie układu nerwowego, wyniszczające i degradujące zmiany w organiźmie prowadzące do śmierci. Narkotyk (gr. narkotikos- oszałamiający) definiowany jest jako środek mający właściwości odurzające (pochodzenia roślinnego lub grzybnego) mający charakter syntetyczny wzbudzający stan euforii, odurzenia służący do uśmierzania bólu, powodujący senność. Wyróżnia się również narkotyki chirurgiczne z rodziny barbituranów stosowane do narkozy, anestezji. Istnieje wiele przyczyn uzależnienia od narkotyków dzieci i młodzieży, w tym m.in. ciekawość, pojawiające się w trakcie dojrzewania konflikty wewnętrzne, problemy w szkole i w domu, presja rówieśników, chęć zapomnienia o kłopotach, brak miłości oraz poczucie osamotnienia, moda i przekonanie, iż narkotyki nie są niczym złym. Objawami uzależnienia od narkotyków są zarówno zmiany w zachowaniu jak i w wyglądzie. Do istotnych i zauważalnych zmian w wyglądzie zalicza się porzucenie dotychczasowych zainteresowań, namnażające się kłopoty w szkole, absencja i niskie stopnie. Ponadto częste wietrzenie pokoju i stosowanie kadzidełek, izolacja od domowników, kłamstwa, nadmierna i nieadekwatna reakcja na krytykę, unikanie rozmów, huśtawka nastrojów i labilność emocjonalna. Zmiany w wyglądzie również powinny budzić niepokój zarówno rodziców jak i nauczycieli, a są to m.in. ślady po ukłuciu, przewlekły katar, krwawienie z nosa, przekrwione oczy, rozszerzone lub zwężone źrenice, słodkawa woń oddechu, włosów i ubrania, 13 Program o charakterze prewencyjno-edukacyjnym pn. „Dzwonek na lekcję pomocy” brak higieny i nieprzywiązywanie uwagi do wyglądu zewnętrznego. Skutki zażywania narkotyków powodują silne wyniszczenie organizmu, w tym nieodwracale zmiany w mózgu i innych narządach tj. wątroba, serce, układ oddechowy itp. powodują, także silne osłabienie umysłowe, w tym zaburzenia pamięci, degradację psychiczną i moralną (zaburzenia osobowości, agresję, brak samokontroli, utratę wartości, przestępczość). Długotrwałe stosowanie narkotyków staje się przyczyną zwiększonego ryzyka występowania chorób tj. AIDS, wirusowe zapalenie wątroby, samobójstwa oraz prowadzi do śmierci, także w wyniku przedawkowania. Ważne jest odpowiednio szybkie wykrycie zagrożenia stosowania przez młodzież i dzieci narkotyków. Rodzice w celu zapobiegania narkomani i występowaniu innych niepożądanych zachowań powinni więcej czasu spędzać ze swoimi dziećmi na rozmowie, uważnie wsłuchiwać się w komunikaty werbalne jak i niewerbalne wysyłane od swoich pociech. Dawać im prawo do popełniania błędów i wspomagać ich w poszukiwaniu rozwiązań i wyjścia z trudnych sytuacji, szanować ich zdanie i nie lekceważyć ich problemów. Okazywać bezwarunkową miłość, zrozumienie i szacunek, nie krytykować dziecka, lecz jego zachowanie, nie wyśmiewać i nie ranić jego uczuć. 3.3. Internetoholizm Internetoholizm (Internet addictions) można zaliczyć do nowych uzależnień tzn. new addictions. Jest on zaburzeniem nawyków oraz popędów przejawiających się w zachowaniu człowieka. Niosąc spustoszenie w systemie wartości młodych ludzi, wpływając destrukcyjnie na ich konstrukcję psychiczną za pośrednictwem rozpowszechnionych w sieci przepełnionych przemocą i agresją gier komputerowych, przestepczości internetowej (w tym m.in. kradzieży praw autorskich) stanowi niebezpieczne uzależnienie. „Chaty” internetowe, handel internetowy czy elektroniczny hazard mogą również przyczynić się do występowania w/w nawyku i powstania zaburzenia. Anonimowość użytkowników serfujących w sieci wzmacnia przekonanie o nierozpoznawalności osoby, paradoksalnie zwiększając odwagę i zmniejszając strach przed konsekwencjami ewentualnych niepożądanych i nieakceptowanych społecznie działań. Ponadto anonimowość daje możliwość 14 Program o charakterze prewencyjno-edukacyjnym pn. „Dzwonek na lekcję pomocy” przybierania nowych, wykreowanych, istniejących wyłącznie w wyobraźni- tożsamości oraz dania ujścia napięciu, negatywnym emocjom. Stanowi również podstawę wzrastającego zjawiska tzw. cyberprzemocy. W prasie i literaturze popularnonaukowej można znaleźć wiele danych wskazujących na coraz większą liczbę użytkowników cybersieci będących ofiarami wyzwisk, słownego poniżania czy pogróżek. Trzeba pamiętać, iż umieszczanie w sieci kompromitujących drugą osobę tekstów, zdjęć czy nakręconych filmików może prowadzić do upokorzenia drugiej osoby. Naruszenia jej godności i bycia przyczyną aktów samobójczych, często nieodwracalnych i tragicznych w skutkach. Uzależnienie od Internetu wpływa na ważne sfery życia tj. psychiczną, fizjologiczną oraz społeczną. W sferze psychicznej spędzanie dużej ilości czasu przed komputerem powoduje zubożenie kontaktów interpersonalnych w realnym życiu. Wzmacnia nieśmiałość osoby, wzmaga lęk społeczny przed byciem w sytuacji relacji z drugim człowiekiem. Bez wątpienia monitor komputera czy ekran tabletu nie zastąpi realnych kontaktów z rodziną, przyjaciółmi czy relacji ze znajomymi. Życie osób uzależnionych od komputera jest skupione wyłącznie wokół niego. W rezultacie następuje zaniedbywanie obowiązków domowych oraz nauki i pracy. Co więcej, ten niebezpieczny nałóg powoduje przestawienie cyklu okołodobowego. Zmiany w funkcjonowaniu organizmu stają się widoczne w zachowaniu osoby uzależnionej i objawiają się spadkiem aktywności, sprawności, ogólnym rozdrażnieniem, nadpobudliwością osoby oraz obniżeniem odporności organizmu. Osoba uzależniona miewa również problemy z narządem wzroku, słuchu, a także bóle i skrzywienia kręgosłupa, bóle głowy, napięcie mięśni nóg. Ważne jest dostrzeżenie objawów uzależnienia tj.: poczucie przymusu korzystania z sieci, brak wytyczonych granic korzystania z Internetu, poświęcanie coraz większej ilości czasu w celu uzyskania zaskojenia potrzeb i brak chęci zaspokojenia niniejszych potrzeb poprzez alternatywne formy, trudności ze skupieniem uwagi, omamy lub halucynacje, trudności z utrzymaniem równowagi, utrata samokontroli, nagłe wybuchy gniewu i agresji, potrzeba „bycia” wśród internautów, 15 Program o charakterze prewencyjno-edukacyjnym pn. „Dzwonek na lekcję pomocy” zespół abstynencyjny- złe samopoczucie w chwilach nie korzystania z Internetu, korzystanie z sieci bez świadomości istnienia jej szkodliwych następstw. Osoba uzależniona przechodzi przez trzy fazy uzależnienia tj. zaangażowanie, zastępowanie oraz ucieczkę. W fazie zaangażowania następuje zapoznanie się z Internetem, jako dobrem technologicznym, pozwalającym zaspokoić ciekawość, rozwijać zainteresowania czy być narzędziem dającym odprężenie. Faza zastępowania polega na ustawicznym myśleniu o Internecie, zastępowaniu kontaktów z bliskimi kontaktami wirtualnymi, potrzebie likwidacji poczucia pustki i osamotnienia. Natomiast wraz z poświęcaniem coraz większej ilości czasu spędzanego przed komputerem w sieci internauta zmaga się z potrzebą ucieczki od rzeczywistości, wymaga konieczności podjęcia leczenia. 4. Adresaci „Programu o charakterze prewencyjno-edukacyjnym pn. „Dzwonek na lekcję pomocy” Celem i głównym założeniem „Programu o charakterze prewencyjno- edukacyjnym pn. „Dzwonek na lekcję pomocy” jest przede wszystkim propagowanie i promocja zachowań wolnych od przemocy w społeczności szkolnej. Opisane w powyższych rozdziałach niniejszego programu zagadnienia wskazują na wzrastający problem występowania agresji wśród dzieci i młodzieży, a także innych niepokojących zjawisk tj. autoagresja, problem samobójstw, uzależnień. Z uwagi na to, zasadnym uznano przygotowanie narzędzia umożliwiającego przeciwstawienie się wyżej opisanym zjawiskom. Zamysłem niniejszego programu jest otwarcie się na zwiększone potrzeby szkół, placówek edukacyjnych z terenu Powiatu Limanowskiego o charakterze profilaktyczno-edukacyjnym, adresowane do młodzieży i społeczności szkolnej. Ponadto należy pamiętać, iż podstawowym zadaniem wynikającym z zapisów ustawy z dnia 29 lipca 2005r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U. Nr 180, poz. 1493, ze zm.) jest prewencja, zapobieganie i profilaktyka. Realizując powyższe działania wprowadza się w życie niniejszy program, którego istnienie w sposób rzeczywisty i niezaprzeczalny usprawni oraz umożliwi lepszą koordynację wspólnie podejmowanych inicjatyw w celu przeciwdziałania przemocy. Niniejszy program stanowić będzie również propozycję współpracy 16 Program o charakterze prewencyjno-edukacyjnym pn. „Dzwonek na lekcję pomocy” z placówkami edukacyjnymi i Komendą Powiatową Policji w Limanowej oraz innymi instytucjami. Wówczas pozwoli na wzmocnienie działań oświaty w kierunku poprawy sytuacji osób uwikłanych w przemoc, sieć toksycznych realacji, nawyków oraz uzależnień. Poprzez to narzędzie dostrzega się konieczność zwiększonych działań profilaktycznych skierowanych do dzieci i młodzieży w celu umożliwienia im pełnego rozwoju, a także zwrócenia uwagi na potrzebę troski o zdrowie własne i innych. W związku z tym placówki edukacyjne z terenu Powiatu Limanowskiego będą mogły liczyć na wsparcie i specjalistyczną pomoc Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie w Limanowej. W ramach niniejszego programu proponuje się pomoc psychologiczną (prelekcje dot. wybranej tematyki, psychoeukację, poradnictwo) oraz wsparcie prawne. Poniżej przedstawia się moduły zawierające odpowiednią treść i zagadnienia dotyczące problematyki przemocy, agresji, stresu i sposobów radzenia sobie z nim oraz uzależnień. 5. Cele, zadania i wskaźniki „Programu o charakterze prewencyjno-edukacyjnym pn. „Dzwonek na lekcję pomocy”. 17 Program o charakterze prewencyjno-edukacyjnym pn. „Dzwonek na lekcję pomocy” Celem nadrzędnym programu jest: informowanie, edukacja, promocja działań profilaktycznych związanych z przeciwdziałaniem występowania zjawiska przemocy w szkole i rodzinie, wzbogacenie młodzieży w wiedzę dotyczącą problematyki stresu oraz metod radzenia sobie z nim, a także ochronę dzieci i młodzieży przed uzależnieniami. Cele szczegółowe programu Oczekiwane rezultaty programu Realizatorzy Planowany termin realizacji Wskaźniki Moduł I- „STOP AGRESJI” 1. Wsparcie merytoryczne w prowadzeniu prelekcji o tematyce związanej z szeroko rozpatrywanym problemem agresji i zjawiska przemocy w szkole, rodzinie wśród dzieci i młodzieży. 2. 3. 4. 5. 6. Szerzenie idei odpowiedzialnego i mądrego wkraczania w dorosłe życie. Nauka umiejętności interpersonalnych, podnoszenia kompetencji społecznych i personalnych wśród młodzieży, w tym wskazania na znaczenie i rolę komunikacji w życiu człowieka i w jego relacjach z innymi. Doskonalenie umiejętności otwartego i sprawnego komunikowania się z innymi. Nauka rozróżniania zachowań agresywnych od asertywnych. Doskonalenie samoświadomości swoich mocnych i słabych stron oraz potrzeb. Poszerzanie wiedzy na temat zjawiska przemocy, jego form, faz przebiegu, metod prewencji 18 Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Limanowej Szkoły Powiatowa Komenda Policji w Limanowej Kuratorzy Sądowi Zadania o charakterze ciągłym Liczba spotkań / konferencji Program o charakterze prewencyjno-edukacyjnym pn. „Dzwonek na lekcję pomocy” 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. i zapobiegania. Kształtowanie w sobie cech tj. pokora, szacunek, tolerancja, poszanowanie zdrowia i życia człowieka. Rozwój inteligencji emocjonalnej będącej narzędziem przeciwdziałania agresji. Wskazywanie na skuteczne sposoby przeciwdziałania agresji, przemocy w domu i w szkole. Nauka poszukiwania alternatywnych sposobów na rozładowanie nagromadzonego napięcia bez użycia siły i przemocy. Zdobycie i utrwalenie wiedzy na temat instytucji i podmiotów świadczących specjalistyczną pomoc i udzielających wsparcia osobom doświadczającym przemocy, a także jej sprawcom. Kształtowanie właściwych postaw wobec drugiego człowieka jego potrzeb, emocji, wzbudzenie w sobie i doskonalenie empatii. Wzbudzenie motywacji do zmiany zachowań i postaw godzących w dobro innego człowieka. Moduł II- „Stres i metody jego przeciwdziałania” 19 Program o charakterze prewencyjno-edukacyjnym pn. „Dzwonek na lekcję pomocy” 1. Wsparcie merytoryczne w prowadzeniu prelekcji o tematyce związanej z szeroko 2. rozpatrywanym problemem 3. stresu jego znaczenia w życiu człowieka oraz metod radzenia sobie ze stresem. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Wyjaśnienie pojęcia stres, jego rodzajów i roli, jaką pełni w życiu człowieka, jego szkodliwego działania powodującego reakcje: fizjologiczne, psychologiczne i zmiany zachowania. Omówienie źródeł stresu, sytuacji stresogennych, Wskazanie na potrzebę dokonywania tzw. autoanalizy swoich potrzeb, przeżywanych emocji oraz naukę uświadamiania sobie konsekwencji podejmowanych działań. Doskonalenie umiejętności przewidywania sytuacji wywołujących stres, określenie jego skutków. Nauka społecznie akceptowanych sposobów radzenia sobie ze stresem, rozładowania nagromadzonego napięcia. Kształtowanie umiejętności poszukiwania rozwiązania problemów. Rozwijanie zdolności i zainteresowań dających zadowolenia z siebie, wskazujących drogę do samorealizacji. Wskazywanie na zagrożenia dla zdrowia i bezpieczeństwa człowieka powstałe w wyniku działania stresu tj. utrata sensu życia, depresja młodzieńcza i inne zaburzenia emocjonalne, choroby somatyczne o podłożu afektywnym, problem anoreksji, bulimii, samookaleczanie się i samobójstwa. Wskazanie na działalność służb pomocowych świadczących usługi w zakresie wsparcia psychologicznego. Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Limanowej Szkoły Powiatowa Komenda Policji w Limanowej Kuratorzy Sądowi Moduł III- „Uzależnienia wczoraj i dziś” 20 Zadania o charakterze ciągłym Liczba spotkań /konferencji Program o charakterze prewencyjno-edukacyjnym pn. „Dzwonek na lekcję pomocy” Wsparcie merytoryczne w prowadzeniu prelekcji o tematyce związanej z szeroko rozpatrywanym problemem uzależnień wśród dzieci i młodzieży. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Pojęcie uzależnienia, jego rodzajów i szkodliwego wpływu na zdrowie i funkcjonowanie człowieka. Internalizacja i wzrost wiedzy o szkodliwości spożywania alkoholu, zażywania narkotyków czy nadmiernego korzystania z Internetu. Kształtowanie umiejętności asertywnego odmawiania. Nauka podejmowania decyzji i rozwój umiejętności przewidywania skutków własnych zachowań. Nauka i wzmocnienie postaw asertywnych w relacjach z innymi. Kształtowanie w sobie potrzeby życia według wartości. Kształtowanie samoceny i dbanie o wzrost poczucia własnej wartości. Nauka umiejętności radzenia sobie w trudnych sytuacjach poprzez wykorzystanie niepatologicznych dróg prowadzących do rozwiązania. Źródła i przyczyny uzależnień. Działalność instytucji pomocowych świadczących usługi na rzecz osób borykających się z problemem uzależnienia. 21 Zadania Powiatowe Centrum Pomocy o charakterze Rodzinie w ciągłym Limanowej Szkoły Powiatowa Komenda Policji w Limanowej Kuratorzy Sądowi Liczba spotkań /konferencji Program o charakterze prewencyjnoedukacyjnym pn. „Dzwonek na lekcję pomocy” 6. Źródła finansowania Program finansowany będzie z budżetu Starostwa Powiatowego, ze środków własnych Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie w Limanowej oraz Komendy Powiatowej Policji. 22 Program o charakterze prewencyjnoedukacyjnym pn. „Dzwonek na lekcję pomocy” Bibliografia Chocholska, P., Osipczuk, M. (2009). Uzależnienie od komputera i Internetu u dzieci i młodzieży. s. 39-95. Warszawa: Wydawnictwo Hachette Polska sp. z o.o. 2. Formański, J. (2004). Psychologia środowiskowa. s.124-130. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie.PZWL. 3. Guerreschi, C. (2010). Nowe uzależnienia. s. 29-118. Kraków: Wydawnictwo SALWATOR. 4. Mastalerz, E. (2006). Cyberizależ[email protected]łanie uzależnieniom od komputera i Internetu. Kraków 5. Komosa, A. (2013). Kompetencje personalne i społeczne. s. 29-33. Warszawa: Wydawnictwo Ekonomik. 6. Kozak, S. (2007). Patologie wśród dzieci i młodzieży. Leczenie i profilaktyka. s. 28-37, 57-75, 81-105. Warszawa: Difin. 7. Lazarus R.S. (1986). Paradygmat stresu i radzenia sobie. "Nowiny Psychologiczne", 3-4, 2-39. 8. Pilecka, W. Fryt, J. (2011). Teoretyczne podstawy psychologii zdrowia dzieci i młodzieży. W: W. Pilecka, Psychologia zdrowia dzieci i młodzieży. Perspektywa kliniczna. (red.) s. 31-48. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego. 9. Podgórski, R. A.(2006). Socjologia. Wczoraj. Dziś. Jutro. s. 150-156. Rzeszów: Wydawnictwo Oświatowe FOSZE. 10. Pospiszyl, I. (2008). Patologie społeczne. Resocjalizacj. s.94-208. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. 1. 23
