więcej - SzybkaPilka.info

Zeszyt_130.qxp:zeszyt_okladka
12-10-15
10:29
Strona 3
praktyka lekarska
ZESZYTY SPECJALISTYCZNE
nr 129 (15/2015)
Alergiczny nieżyt nosa u dzieci
Warszawa 2015
Zeszyt_130.qxp:zeszyt_okladka
12-10-15
10:29
Strona 4
praktyka
lekarska
ZESZYTY SPECJALISTYCZNE
Bezpłatny dodatek do miesięcznika „Praktyka Lekarska” –
publikacja jest przeznaczona tylko dla osób uprawnionych do
wystawiania recept oraz osób prowadzących obrót produktami
leczniczymi w rozumieniu przepisów Ustawy z 6 września 2001 r.
Prawo farmaceutyczne (tekst jednolity Dz.U. nr 45 poz. 271,
z 2008 r.)
Wydawca: Eurosystem, Jarosław Śleszyński
ul. Wawelska 78, ap. 30, 02-034 Warszawa
tel. (22) 822 20 16, faks (22) 823 78 83
e-mail: [email protected]
www.praktykalekarska.com
ISSN 1733-0203
Reklama: Jagoda Walczak (dyrektor)
Miesięcznik „Praktyka Lekarska” jest skierowany do grona lekarzy rodzinnych, lekarzy specjalistów z zakresu wszystkich dziedzin medycyny, lekarzy prowadzących prywatną praktykę
oraz do kadry zarządzającej służby zdrowia.
Magazyn zawiera informacje z zakresu nowych metod diagnostycznych i współczesnych
technik leczenia w konkretnych jednostkach chorobowych. Znajdą tu Państwo notatki o najnowszych lekach, interesujące opinie specjalistów dotyczące bieżących zmian prawnych,
nowości z zakresu wyposażenia i aparatury medycznej, a także zapowiedzi konferencji,
kongresów i szkoleń medycznych, zarówno krajowych, jak i zagranicznych.
„Zeszyty specjalistyczne” stanowią uzupełnienie miesięcznika „Praktyka Lekarska”. Dzięki
ich publikacji możemy dostarczać Państwu informacje na temat najnowszych technik leczenia
i diagnostyki, nowości farmaceutycznych itp. Jednocześnie zachęcamy do lektury miesięcznika
„Praktyka Lekarska”.
Redakcja
Wydawnictwo dołożyło wszelkich starań, aby wszystkie nieścisłości zostały z tej publikacji wyeliminowane. Przypominamy, że decyzja lekarza o podaniu leku powinna być oparta na informacji pochodzącej z więcej niż jednego źródła.
W przypadkach rozbieżności podstawowe znaczenie prawne ma zawsze ulotka producenta. W tych okolicznościach
roszczenia prawne wobec firmy Eurosystem za pośrednie lub bezpośrednie szkody są wykluczone.
Redakcja zastrzega sobie prawo zmiany tytułów, adiustacji i nie odpowiada za treść zamieszczonych reklam,
ogłoszeń i materiałów sponsorowanych.
Zeszyt_130.qxp:zeszyt_okladka
12-10-15
10:29
Strona 5
ZESZYTY SPECJALISTYCZNE | 5
Alergiczny nieżyt nosa u dzieci
Leki przeciwhistaminowe w leczeniu ANN u dzieci
Prof. dr hab. n. med. Krystyna Wąsowska-Królikowska
Uniwersytet Medyczny w Łodzi
STRESZCZENIE
Alergiczny nieżyt nosa (ANN) jest najczęściej występującą chorobą alergiczną u dzieci. Właściwe leczenie zmniejsza ryzyko rozwoju astmy i innych chorób. Farmakoterapia powinna
być uzależniona od nasilenia objawów choroby. U dzieci ANN jest klasyfikowany jako łagodny w ok. 60 proc.
Zgodnie z międzynarodowymi ustaleniami, jeśli objawy są łagodne, u dzieci lekami I rzutu
powinny być leki przeciwhistaminowe nowej generacji. W tej grupie rupatadyna wykazuje
działanie nie tylko antyhistaminowe, ale także anty-PAF oraz wchłania się z przewodu pokarmowego razem z pokarmami. Stwarza to szczególnie korzystną opcję terapeutyczną dla
dzieci, ponieważ donosowe glikokortykosteroidy (dnGKS) winny być stosowane ostrożnie.
Słowa kluczowe: alergiczny nieżyt nosa u dzieci, nowa generacja leków przeciwhistaminowych, donosowe glikokortykosteroidy
SUMMARY
Allergic rhinitis (AR) is the most common allergic disease in children. Efficient therapy of AR
decreases the risk of the asthma and of other disease. Pharmacotherapy should be adjusted
to the severity of the allergic symptoms. In children AR is classified as mild in about 60 proc.
According to the international position paper, if the symptoms are mild, the first-line treatment in children should be new generation of antihistamines. In this group rupatadine
shows not only antihistamine but also anti-PAF effects, and can be absorbed from digestive
tract together with food. It is excellent option for the treatment of allergic diseases in children, because in small children the intranasal glucocorticoids should be applied cautiously.
Key words: allergic rhinitis in children, new generation antihistamines, nasal glucocorticoid
Zeszyt_130.qxp:zeszyt_okladka
12-10-15
10:29
Strona 6
6 | ZESZYTY SPECJALISTYCZNE
Choroby alergiczne stanowią obecnie istotny
problem medyczny i społeczny. Narastający
trend występowania na całym świecie u osób we
wszystkich grupach wiekowych, uzasadnia
określanie ich mianem epidemii od końca ubiegłego wieku (European Allergy White Paper
1997). Największy wzrost częstości rozpoznawania dotyczy dzieci i młodzieży, co lokuje choroby alergiczne w obrębie wiodących problemów zdrowotnych populacji wieku rozwojowego [1–3].
Wśród różnych manifestacji chorób alergicznych ważne miejsce zajmuje alergiczny nieżyt nosa (ANN), który u dzieci występuje częściej niż u
osób dorosłych [3] i według ECAP (Epidemiologia
Chorób Alergicznych w Polsce) dotyczy [4]:
• młodzieży w wieku 13–14 lat – 24,6 proc.;
• dzieci w wieku 6–7 lat – 23,6 proc.;
• dorosłych – 21,0 proc.
Szczyt zachorowań na ANN przypada na wiek
młodzieńczy, objawy mogą ujawniać się jednak
już w najwcześniejszych okresach życia dziecka.
Wówczas często towarzyszą manifestacji alergii
ze strony skóry lub/i przewodu pokarmowego,
ponieważ odrębności wieku dziecięcego warunkują wielonarządowy charakter chorób alergicznych, zmieniający się wraz z wiekiem, zgodnie z przyjętym terminem „marsz alergiczny”
(rycina 1).
Aktualnie obowiązujący dokument – Allergic
Rhinitis and it’s Impact on Asthma (ARIA) – definiuje ANN jako reakcję zapalną błony śluzowej
nosa w następstwie ekspozycji na alergen u osoby wcześniej uczulonej [6,7].
Rycina 1. „Marsz alergiczny”
Naturalny rozwój objawów alergicznych u dzieci, następujących
w formie typowej sekwencji zajmowania kolejnych narządów
Zaburzenia
żołądkowo-jelitowe
0
0,5
Wyprysk
1
Astma
3
Nieżyt nosa
7
15
Lata
Weinberg EG. CME 2010, 28 (2): 64–8.
Typowe objawy ANN obejmują:
• wyciek wodnistej wydzieliny anterior/
/posterior;
• kichanie;
• świąd nosa;
• upośledzenie drożności nosa (blokada) uznawane przez pacjentów za objaw najbardziej
uciążliwy.
ANN charakteryzuje przewlekłość i nawrotowość objawów, często z współistniejącym łzawieniem, zaczerwienieniem i swędzeniem spojówek.
U dzieci młodszych, ze względu na fizjologiczne odrębności w zakresie funkcjonowania narządów i układów oraz brak umiejętności artykułowania odczuwanych dolegliwości, ocena
klasycznych objawów może nie być wystarczająca do ustalenia podejrzenia lub rozpoznania
ANN. Stąd badanie podmiotowe i przedmiotowe musi być szczególnie wnikliwe i dokładne.
W okresie niemowlęcym na niedrożność nosa
wskazują:
• sapka;
• stridor nosowy;
• przewlekły katar;
• chrapanie;
• trudności w karmieniu;
• zachłystywanie się pokarmem;
• duszność wdechowa.
W wieku dziecięcym wachlarz objawów ANN
może obejmować:
• chrapanie;
• oddychanie przez otwarte usta;
• bezdech senny;
• zaburzenia drożności trąbki Eustachiusza
(niedosłuch);
• zapalenie wysiękowe ucha (ból ucha);
• zapalenie zatok (ból głowy);
• przykry zapach z ust (foetor ex ore);
• zaburzenia węchu.
U dzieci należy też zwracać uwagę na obecność tzw. nieswoistych objawów alergii dróg oddechowych [6]:
• cieni alergicznych wokół oczu (skutek zaburzeń krążenia żylnego spowodowanego obrzękiem zapalnym błony śluzowej nosa);
• salutu alergicznego – tzw. przywitanie alergiczne (częste podnoszenie czubka nosa
Zeszyt_130.qxp:zeszyt_okladka
12-10-15
10:29
Strona 7
ZESZYTY SPECJALISTYCZNE | 7
otwartą dłonią celem poprawy drożności i
zmniejszenia świądu);
• bruzdy alergicznej (poprzeczna bruzda między czubkiem nosa a jego twardym grzbietem
jako konsekwencja salutu alergicznego);
• twarzy adenoidalnej – tzw. gapa alergiczna
(wyraz twarzy spowodowany oddychaniem
przez stale otwarte usta z powodu blokady nosa);
• nieprawidłowego zgryzu – najczęściej przodujący górny.
Rozpoznanie ANN, szczególnie u dzieci, może
być trudne, równocześnie stanowi jednak istotne wyzwanie. Wykazano bowiem, że ANN nie
jest banalną chorobą górnych dróg oddechowych, lecz ma charakter choroby ogólnoustrojowej [5]. Stanowi udowodniony czynnik ryzyka
rozwoju astmy, a przewlekłe utrzymywanie się
objawów wywiera negatywny wpływ na jakość
życia zarówno osób dorosłych, jak i dzieci, istotnie zmniejszając wydajność pracy i nauki [6,7].
W związku z tym, istotne znaczenie ma wczesne, prawidłowe rozpoznanie ANN, które stwarza możliwość zastosowania skutecznej terapii,
zgodnie z dyrektywą ARIA, opartej na klasyfikacji alergicznego nieżytu nosa (tabela 1).
W zależności od czasu trwania, wyróżnia się
ANN okresowy (≤4 dni w tygodniu ≤4 tygodni)
oraz przewlekły, gdy objawy utrzymują się ponad powyższy podział czasowy. Z kolei inten-
sywność nasilenia uczulenia wyznacza podział
ANN na łagodny i umiarkowany/ciężki, w zależności od braku (ANN łagodny) lub obecności co
najmniej 1 do 4 objawów:
• zaburzeń snu;
• zaburzeń wykonywania codziennych czynności, uprawiania sportu, wypoczynku;
• trudności w wykonywaniu pracy i w nauce;
• występowania objawów niosących utrudnienia w życiu codziennym.
Obecnie dyskutuje się zasady nowej
klasyfikacji ANN łagodny/umiarkowany, jeśli
u pacjenta występuje 0 lub 1 do 3 z powyższych
objawów, co ma znaczenie w ustalaniu strategii
leczenia farmakologicznego [7]. Podkreślić
w tym miejscu należy, iż wśród odrębności przebiegu ANN u dzieci i młodzieży, wykazano częściej łagodne nasilenie objawów. Dane literaturowe, w oparciu o ocenę dużych liczebnie populacji dziecięcych, wykazały, że u ok. 60 proc.
badanych nieżyt nosa miał przebieg łagodny
[8,9], w przeciwieństwie do ANN umiarkowanego/ciężkiego, który potwierdzono u 7,5 proc.
(okresowy) oraz u 33,5 proc. (przewlekły) osób.
Farmakoterapia ANN
Leczenie ANN, zgodnie z obowiązującym dokumentem ARIA, obejmuje rodzaj terapii dostosowanej do przewlekłości i nasilenia objawów
choroby. Algorytm leczenia farmakologicznego,
Tabela 1. Klasyfikacja ANN
Klasyfikacja ANN w zależności od czasu i nasilenia objawów na podstawie ARIA 2001
OKRESOWY
≤4 dni w tygodniu
Lub ≤4 tygodni
PRZEWLEKŁY
>4 dni w tygodniu przez co najmniej 4 kolejne tygodnie
ŁAGODNY
Brak poniższych objawów
UMIARKOWANY LUB CIĘŻKI
Obecny co najmniej 1 z poniższych objawów
Zaburzenia snu
Utrudnione wykonywanie czynności codziennych, rekreacyjnych i sportu
Trudności w pracy lub nauce
Uciążliwe objawy
Podział ANN tradycyjny, użyteczny klinicznie/charakterystyczna symptomatologia/
o ile występują wyraźne sezony pylenia, np. w Polsce:
- sezonowy;
- całoroczny.
Zeszyt_130.qxp:zeszyt_okladka
12-10-15
10:29
Strona 8
8 | ZESZYTY SPECJALISTYCZNE
pozostający w gestii pediatry i/lub lekarza
rodzinnego, w najczęściej rozpoznawanych
u dzieci i młodzieży postaciach ANN przedstawia się następująco [6]:
ANN okresowy łagodny:
• Doustny lek przeciwhistaminowy II generacji
• Donosowy lek przeciwhistaminowy
• Lek przeciwleukotrienowy
ANN przewlekły łagodny:
• Doustny lek przeciwhistaminowy II generacji
• Donosowy lek przeciwhistaminowy
• Glikokortykoid donosowy
• Lek przeciwleukotrienowy
ANN okresowy umiarkowany/ciężki:
• Doustny lek przeciwhistaminowy II generacji
• Donosowy lek przeciwhistaminowy
• Glikokortykoid donosowy
• Lek przeciwleukotrienowy
Porównanie skuteczności poszczególnych klas
terapeutyków, przedstawione w tabeli 2, wskazuje na najważniejsze znaczenie leków przeciwhistaminowych i donosowych kortykosteroidów
(dnGKS).
Wysoka pozycja leków przeciwhistaminowych
wynika z porównywalnej skuteczności z glikokortykoidami stosowanymi donosowo, a nawet
lepiej w odniesieniu do objawów spojówkowych, przy mniejszej jednak efektywności
w znoszeniu blokady nosa. Efekty terapeutyczne
leków przeciwhistaminowych tłumaczy dobrze
poznany patomechanizm ANN (rycina 2). Histamina uwolniona z uczulonych mastocytów,
główny mediator reakcji alergicznej działający
na receptor H1, prowokuje objawy natychmiastowe (wyciek wydzieliny, kichanie, świąd nosa)
wczesnej fazy. W związku z tym, skuteczność leków przeciwhistaminowych stanowi efekt konkurencji z histaminą o receptor H1 i utrzymywanie go w stanie inaktywacji, nawet pomimo
obecności mediatora [10].
Znane obecnie leki przeciwhistaminowe dzieli
się na generacje ze względu na efektywność, a
zwłaszcza bezpieczeństwo stosowania. Leki I
generacji, obarczone wysokim ryzykiem objawów ubocznych, nie są aktualnie zalecane [6,7].
Do leków przeciwhistaminowych II generacji,
które wykorzystujemy w leczeniu ANN, należą
m.in.: loratadyna, cetyryzyna, lewocetyryzyna,
desloratadyna, rupatadyna. Ich selektywne działanie na receptor H1, brak lub minimalna lipofilność oraz wysoka efektywność działania stanowią o przydatności tej grupy leków w terapii
ANN jako leków pierwszego rzutu [10–12]. Dodatkowe znaczenie ma szybki początek działania (kilkanaście do kilkudziesięciu minut) i długi biologiczny okres półtrwania, co umożliwia
dawkowanie 1 raz na dobę i przyczynia się do
lepszej akceptacji zaleceń przez pacjenta.
W grupie nowoczesnych leków przeciwhistaminowych II generacji należy zwrócić uwagę na
rupatadynę, ze względu na unikalną strukturę
cząsteczkową i wynikające z tego właściwości.
W swoim składzie zawiera nie tylko odwrotnego agonistę receptora obwodowego H1 (działanie antyhistaminowe), ale również kompetytywnego antagonistę receptora dla PAF (czynnik aktywujący płytki krwi) (rycina 3). PAF
uczestniczy w reakcji alergicznej, powodując
wzrost przepuszczalności naczyń, a także chemotaksję komórek nacieku zapalnego (eozyno-
Tabela 2. Porównanie skuteczności poszczególnych klas leków
ANN – zakres efektów poszczególnych klas leków
Lek
Steroidy donosowe
Doustne leki przeciwhistaminowe
Donosowe leki przeciwhistaminowe
Doustne leki udrażniające nos
Donosowe leki udrażniające nos
Donosowe stabilizatory mastocytów
Leki przeciwleukotrienowe
Miejscowe cholinolityki
Kichanie
++
++
+
–
–
+
+
–
Świąd
++
++
+
–
–
+
+/–
–
Blokada
++
+/–
+
+
++
+
++
–
Wyciek
++
++
+
–
–
+
+
++
Objawy spojówkowe
+
++
+/–
–
–
–
+/–
–
Zeszyt_130.qxp:zeszyt_okladka
12-10-15
10:29
Strona 9
ZESZYTY SPECJALISTYCZNE | 9
Rycina 2. Dwufazowy przebieg reakcji alergicznej
Alergiczna kaskada zapalna
Wczesna faza degranulacji
mastocytów
Późna faza degranulacji
mastocytów
Proteazy
Histamina
Mastocyt
Alergeny
Czynniki chemotaktyczne
(LTs, PAF, IL-5)
Eozynofile
Bazofile
LTs, GM-CSF,
TNF-α, IL-1, IL-3, PAF,
ECP, MBP
Histamina, LTs,
TNF-α, IL-4, IL-5, IL-6
Monocyty
Objawy:
- wyciek z nosa
- kichanie
- swędzenie nosa
CysLTs
Prostaglandyny
PAF
Bradykinina
Interleukiny
TNF-α
GM-CSF
Mullol J. Allergy 2008, 63 Suppl 87: 5–28
Limfocyty
LTs, TNF-α,
PAF, IL-1
¬
¬
Objawy:
- blokada nosa
IL-4, IL-13, IL-5,
IL-3, GM-CSF
PAF odgrywa istotną rolę jako czynnik promujący II fazę (zapalną) reakcji alergicznej
file, monocyty, bazofile) w obrębie narządu
wstrząsowego (błona śluzowa nosa w ANN).
Rupatadyna ma więc możliwość oddziaływania
zarówno na objawy natychmiastowe (wyciek
wodnistej wydzieliny, kichanie, swędzenie nosa), jak i na blokadę nosa, w odróżnieniu od innych leków przeciwhistaminowych II generacji
[15,16]. Dodatkowo rupatadynę cechuje korzystne wchłanianie z przewodu pokarmowego
po doustnym zażyciu, niezależnie od spożywanych pokarmów [14]. Właściwość ta ma szczególne znaczenie w realizowaniu terapii ANN u
dzieci. Umożliwia kojarzenie podawania leku
razem ze śniadaniem, bez konieczności zachowania, zalecanej w odniesieniu do innych leków,
2-godzinnej przerwy po posiłku. Dziecka nie
trzeba wcześniej wybudzać lub opóźniać podanie leku, aby zabezpieczyć przed wystąpieniem
objawów ANN. Nie bez znaczenia jest też powszechny wśród dzieci zwyczaj podjadania między posiłkami, co w znacznym stopniu może
zmniejszyć wchłanianie leku i w konsekwencji
efektywność stosowanej terapii.
Aktualne zalecenia leczenia ANN lokują nowoczesne leki przeciwhistaminowe II generacji
do grupy o największej sile rekomendowania.
Rycina 3. Struktura cząsteczki rupatadyny
Kompetytywny
antagonista receptora
dla PAF
Aktywność anty-PAF
Aktywność anty-H1
Odwrotny agonista
receptora
obwodowego H1
Cząsteczka hybrydowa rupatadyny
U dzieci, w związku z dominowaniem łagodnej
postaci nieżytu, stanowić powinny terapię
pierwszego wyboru.
W farmakoterapii ANN, zgodnie z dokumentem ARIA, do grupy głównych leków należą
także glikokortykoidy stosowane donosowo
(dnGKS). Są to leki o potwierdzonej skuteczności w odniesieniu do wszystkich klasycznych
objawów ANN, jednakże u dzieci są rekomen-
Zeszyt_130.qxp:zeszyt_okladka
12-10-15
10:29
Strona 10
10 | ZESZYTY SPECJALISTYCZNE
dowane warunkowo [7,13]. Należy uwzględnić
obiektywne ryzyko wystąpienia miejscowych
objawów ubocznych (krwawienia z nosa, pieczenie, wysuszenie błony śluzowej). Można ich
wprawdzie uniknąć poprzez stosowanie właściwej techniki (kierowanie strumienia aerozolu na boczną ścianę nosa, płukanie jam nosa), ale wiążą się z obniżeniem akceptacji zalecanej terapii. W piśmiennictwie brak danych
wskazujących na ryzyko negatywnych działań
ogólnoustrojowych dnGKS [5], to jednak zróżnicowana biodostępność tych leków powodować może u dzieci krótkotrwałe zahamowanie
wzrostu [7]. Jest to istotny powód powszechnej wśród rodziców sterydofobii [5], również
w odniesieniu do terapii miejscowej. Obawy
te, nie zawsze ujawniane przez rodziców
i dzieci lekarzom, stwarzają istotne ryzyko
słabego przestrzegania zaleceń i przerywania
leczenia, podczas gdy systematyczność w tym
zakresie stanowi podstawowy element sukcesu
terapeutycznego – niskie compliance [5,17,18].
Podsumowanie
Leczenie farmakologiczne ANN u dzieci, zgodnie z dyrektywą ARIA, obejmuje stosowanie nowoczesnych leków przeciwhistaminowych jako
pierwszy wybór oraz dnGKS, rekomendowanych warunkowo. Podjęcie przez lekarza decyzji
o zastosowaniu terapii dnGKS wymaga obiektywnej oceny nasilenia i czasu trwania choroby
oraz uzyskania akceptacji rodzica/pacjenta po
przeprowadzeniu właściwej edukacji.
Adres do korespondencji:
Prof. Krystyna Wąsowska-Królikowska
Uniwersytet Medyczny w Łodzi
e-mail: [email protected]
Piśmiennictwo:
1. Bauchau V, Durham SR. Epidemiological characterization of the intermittent and persistent types of allergic
rhinitis. Allergy 2005 Mar, 60 (3): 350–3.
2. Bousquet J, Burney PG, Zuberbier T i wsp. GA2LEN
(Global Allergy and Asthma European Network) addresses the allergy and asthma 'epidemic'. Allergy 2009 Jul,
64 (7): 969–77.
3. Aït-Khaled N, Pearce N, Anderson HR i wsp.; ISAAC
Phase Three Study Group. Global map of the prevalence
of symptoms of rhinoconjunctivitis in children: The International Study of Asthma and Allergies in Childhood
(ISAAC) Phase Three. Allergy 2009 Jan, 64 (1): 123–48.
4. Samoliński B, Sybilski AJ, Raciborski F i wsp. Prevalence of rhinitis in Polish population according to the ECAP
(Epidemiology of Allergic Disorders in Poland) study.
Otolaryngol Pol 2009 Jul–Aug, 63 (4): 324–30.
5. Buczyłko K. Alergiczny nieżyt nosa u dzieci. Klinika Pediatryczna 2014, 22 (3): 311–7.
6. Wąsowska-Królikowska K. Wyzwania w leczeniu ANN.
Alergia 2014, 4 (62): 32–5.
7. Śliwińska-Kowalska M. Alergiczny nieżyt nosa. Praktyka
Lekarska. Zeszyty Specjalistyczne 2015, 2 (119): 6–10.
8. Zhang YM, Zhang J, Liu SL i wsp. Prevalence and associated risk factors of allergic rhinitis in preschool children in Beijing. Laryngoscope 2013 Jan, 123 (1): 28–35.
9. Zicari AM, Indinnimeo L, De Castro G i wsp.; Pediatric
SURF Study Group. A survey on features of allergic rhinitis in children. Curr Med Res Opin 2013 May, 29 (5):
415–20.
10. Leurs R, Church MK, Taglialatela M. H1-antihistamines:
inverse agonism, anti-inflammatory actions and cardiac
effects. Clin Exp Allergy 2002 Apr, 32 (4): 489–98.
11. Bousquet J, Khaltaev N, Cruz AA i wsp.; World Health
Organization; GA(2)LEN; AllerGen. Allergic Rhinitis
and its Impact on Asthma (ARIA) 2008 update (in collaboration with the World Health Organization,
GA(2)LEN and AllerGen). Allergy 2008 Apr, 63 Suppl
86: 8–160.
12. Plant M, Valentine MD. Clinical practice. Allergic rhinitis. N Engl J Med 2005, 353: 1934–44.
13. Keam SJ, Plosker GL. Rupatadine: a review of its use
in the management of allergic disorders. Drugs 2007,
67 (3): 457–74.
14. Picado C. Rupatadine: pharmacological profile and its
use in the treatment of allergic disorders. Expert Opin
Pharmacother 2006 Oct, 7 (14): 1989–2001.
15. Potter P, Maspero J, Vermeulen J i wsp.: Rupatadine
improves nasal symptoms control at 4 and 6 weeks in
children with persistent allergic rhinitis. Allergy 2001,
66 Suppl 94: 11–23.
16. Potter P, Maspero JF, Vermeulen J i wsp. Rupatadine
oral solution in children with persistent allergic rhinitis: A randomized, double-blind, placebo-controlled
study. Pediatr Allergy Immunol 2013 Mar, 24 (2):
144–50.
17. Mener DJ, Shargorodsky J, Varadhan R, Lin SY. Topical intranasal corticosteroids and growth velocity in
children: a meta-analysis. Int Forum Allergy Rhinol
2015 Feb, 5 (2): 95–103.
18. Emeryk A, Bartkowiak-Emeryk M. Astma nastolatków.
Praktyka Lekarska. Zeszyty Specjalistyczne 2015, 2
(119): 3–5.
Zeszyt_130.qxp:zeszyt_okladka
12-10-15
10:29
Strona 11