Dante „Boska komedia” - cechy średniowiecza i renesansu w

Dante „Boska komedia” - cechy średniowiecza i
renesansu w „Boskiej komedii” Dantego
„Boska komedia” powstawała przez wiele lat, jednak zamyka się w
ramach pierwszej połowy XIV wieku. Formalnie przynależy więc do
epoki średniowiecza, choć owo przyporządkowanie nie jest
jednoznaczne. Ramy czasowe okresów literackich są oczywiście
płynne, wyznaczają je same utwory, a nie jakaś niezależna odgórna
siła. I właśnie dzieło Dantego jest takim utworem, który zwiastuje
przełom w literaturze. Fakt, że współistnieją w nim motywy i poglądy
charakterystyczne dla średniowiecza i renesansu, świadczy o tym, iż
literatura znajdowała się u progu nowej epoki. Przyjrzyjmy się więc
bliżej tym znamionom czasów.
Typowe dla średniowiecznej literatury, a szerzej - całej ówczesnej
działalności artystycznej było zacięcie dydaktyczne. Sztuka miała za
zadanie pouczać. Pokazywać, jak należy właściwie żyć. Właściwie
znaczy zaś pobożnie. To druga znamienna cecha tego okresu religijność. Obie te właściwości są obecne w „Boskiej komedii”' jest ona
i religijna, i dydaktyczna. Cała treść dotyczy wędrówki po zaświatach
ściśle chrześcijańskich. Nie ma tu miejsca na ekumenizm. Wśród
zbawionych znajdują się tylko ochrzczeni wyznawcy jedynego Boga.
Mahomet został umieszczony w piekle, podobnie zresztą jak wszyscy,
którzy podżegali do schizmy. Nawet czyste dusze starożytnych artystów
nie trafiły do raju, choć nie ciążyły na nich ciężkie grzechy. Spotkał je
los podobny do tego, jaki jest udziałem nieochrzczonych dzieci, a więc
zajęli miejsce w przedsionku piekieł (tzw. limbus).
Z drugiej strony, mamy tu widoczny zachwyt nad kulturą antyczną.
Dante swoim przewodnikiem czyni starożytnego poetę Wergiliusza.
Także sam temat utworu zaczerpnięty jest od tego poety. Dante z
upodobaniem przywołuje postacie mitologiczne. Oczywiście zdaje sobie
sprawę, że to postacie fikcyjne, jego czytelnicy też o tym wiedzą, ale
mitologia jest wielką skarbnicą ludzkich typów. Doskonale nadaje się do
zilustrowania ludzkich namiętności. To właśnie owo częste
odwoływanie się do kultury starożytnej tchnie już duchem renesansu.
Pisząc później o motywacji do napisania „Boskiej komedii”, Dante
podaje dwa główne powody. Pierwszy to pragnienie uczczenia swej
zmarłej ukochanej. Motyw to dość osobisty, nadaje dziełu indywidualny
charakter i - jako taki - odpowiada raczej renesansowym kanonom.
Watro zauważyć, że indywidualizm Dantego przejawia się na różne
sposoby, choćby przez fakt uczynienia swego alter ego głównym
bohaterem całej akcji. Raczej subiektywny punkt widzenia i oceny
również jest czymś w literaturze nowym i świadczy o indywidualizmie
piszącego (w średniowieczu twórca musiał pozostać anonimowy).
Poeta pisze wszak o swoich uczuciach, o współczuciu czy radości. Z
kolei druga przyczyna powstania utworu to typowy dla średniowiecza
dydaktyzm.
W „Boskiej komedii” można odnaleźć liczne nawiązania do innych dzieł
literackich. I tu również zaobserwujemy dwa rodzaje źródeł: te
wskazujące na średniowieczną przynależność utworu, a także te
nadające mu charakter odrodzeniowy. W „Boskiej komedii” znajdziemy
wiele odniesień do Biblii, są to nawiązania do Starego Testamentu
(postaci Salomona, Jozuego, Judy, Machabeusza), ale też np. do
„Apokalipsy” św. Jana (wizyjność trzeciej części). Jednocześnie Dante
zdradza fascynację sztuką starożytną, czerpie z Wergiliusza i oddaje
hołd jego talentowi, powierzając mu w swym poemacie rolę mędrca.
Kolejnym argumentem na rzecz wieków średnich jest niepodważalna
rola symboliki liczb. Jest to zabieg artystyczny charakterystyczny dla tej
epoki, u Dantego doprowadzony do perfekcji. Idealna forma stu pieśni
oparta na cyfrze trzy i jej wielokrotności (1+33+33+33), oznacza boski
charakter dzieła. Z kolei o renesansowym duchu świadczy jego język.
Dante napisał „Boską komedię” po włosku. W XIV nie była to zupełna
nowość, jednak w kontekście całości dzieła zabieg ten nabiera
znaczenia. Nadal bowiem językiem uświęconym była łacina, jako że
funkcjonowała ona jako język liturgii i Kościoła. Większość poetów
pisała po łacinie. Stosowanie języków narodowych można określić jako
ekstrawagancję. Po włosku mówił gmin, ludzie wykształceni potrafili
posługiwać się łaciną, co nie znaczy, że robili to na co dzień, ale poezja
nie była sprawą codzienną. Tym bardziej znaczący wydaje się fakt, że
Dante w tym języku napisał swoje największe dzieło, w którym nawet
forma miała wyrażać boską doskonałość.