Od początku wiosny, do praktycznie później jesieni, wędrującym i

Od początku wiosny, do praktycznie później jesieni, wędrującym i przechadzającym w
polskich lasach ludziom i zwierzętom grożą niebezpieczne kleszcze. Te niewielkich
rozmiarów pajęczaki z rzędu roztoczy są o tyle groźne dla zdrowia i życia ludzkiego, że są
nosicielami różnorakich chorób, a co groźniejsze na niektóre z nich, tak jak na przykład na
boreliozę, nie ma nawet skutecznego lekarstwa. Można jedynie powstrzymać rozwój
choroby, nie lecząc jej do końca, a pacjent zawsze będzie narażony na nawroty.
Budowa kleszcza
Kleszcze są niewielkimi pajęczakami z rzędu roztoczy. Wyróżnia się też dwie rodziny
kleszczy: twarde i miękkie. Kleszcze twarde (Ixodidae) są częściowo okryte twardym
pancerzem, a miękkie (Argasidae), zwane też obrzeżkami, tego pancerza nie posiadają.
Wyróżnia się około ośmiuset znanych gatunków kleszczy, lecz w Polsce występuje tylko i
wyłącznie kleszcz pospolity (Ixodes ricinus), zwany też kleszczem pastwiskowym. Pozostałe
gatunki spotkać można przede wszystkim w tropikach i subtropikach, choć nie wyklucza się,
że i w Polsce można natrafić na osobniki innych niż kleszcz pospolity gatunków. Kleszcze są
jednak kosmopolityczne, co oznacza, że ich występowanie obejmuje cały świat.
Wyglądem przypominają małe, niegroźne pajączki,
tymczasem są to jedne z najbardziej niebezpiecznych
pasożytów atakujących człowieka. Dorosłe samce mają
około 2,5 mm długości. Samice są odrobinę większe i
mają około 3-4 mm. Po nassaniu się krwi żywiciela, ich
wielkość wzrasta kilkakrotnie. Kleszcze posiadają
przystosowany do ssania krwi i płynów tkankowych,
ryjkowaty narząd gębowy uzbrojony w ząbki przydatne w
utrzymywaniu się w skórze swojej ofiary. Trzykrotnie w
czasie swojego około dwuletniego cyklu rozwojowego,
każdy kleszcz musi ssać krew trzy razy. Raz w stadium
larwalnym , raz jako nimfa i raz jako forma dojrzała, dorosły kleszcz. Jeżeli do wyssania krwi,
w którymkolwiek ze stadiów nie dojdzie, kleszcz dalej się nie rozwija i ginie.
Występowanie kleszczy
W Polsce kleszcze najłatwiej spotkać w lasach i na łąkach na terenie całego kraju. Dość
często występują one również na terenach nieopodal dużych osiedli ludzkich, jeśli w okolicy
są obszary zalesione, parki, i łąki porośnięte wysokimi krzewami, niestety praktycznie na
terenie całego kraju.
Aktywność kleszczy podnosi wysoka temperatura i wysoka wilgotność otoczenia. Ich
występowanie nasila się około marca i kwietnia, w zależności od tego jak szybko ustąpią
mrozy, a trwa aż do końca jesieni, czyli do października/listopada. Maksymalna aktywność
zależy od czynników klimatycznych i na naszym terenie kleszcze najbardziej aktywne są w
maju i czerwcu oraz we wrześniu i październiku. Łagodna zima oraz wilgotne lato sprzyjają
wysokiej rozrodczości kleszczy i małej umieralności, co powoduje zwiększenie tempa ich
rozprzestrzeniania się.
Większość ognisk kleszczy można znaleźć na granicy obszarów o dwóch różnych typach
roślinności. Mogą to być na przykład brzegi lasów graniczące z łąkami lub pastwiskami,
polany, obszary leśne i zarośla na błoniach, nad rzekami i stawami, zagajniki w lesie
wysokim, obszary w których las liściasty przechodzi w iglasty lub niski przechodzi w wysoki.
Zagrożeniem są również obszary zarośnięte paprociami, jeżynami, czarnym bzem i
leszczyną. Spotyka się je często w wysokiej trawie i niskich krzakach. Bardzo trudno je
zauważyć z uwagi na małą wielkość i fakt, że wiszą przyczepione do spodniej części liścia
czy źdźbła trawy. Właśnie w trawie żyją larwy kleszczy, a osobniki dorosłe zazwyczaj
oczekują na swoje ofiary na drzewach i krzewach.
Obszarem najbardziej optymalnym są dla nich lasy liściaste i mieszane, najlepiej położone
niedaleko zbiorników wodnych otoczonych zaroślami, w miejscach gdzie mogą spotkać dużą
ilość ssaków leśnych, ptaków lub też ludzi.
Choroby przenoszone przez kleszcze
Około stu z ponad ośmiuset znanych gatunków kleszczy może przenosić drobnoustroje
chorobotwórcze. Są to przede wszystkim pierwotniaki, bakterie i wirusy mogące
spowodować choroby ludzi i zwierząt. Co najważniejsze, drobnoustroje chorobotwórcze
może przenosić również kleszcz pospolity występujący na terenie Polski.
Zachorowania związane są przede wszystkim z ogniskami choroby występującymi w
przyrodzie, kiedy to wirus chorobotwórczy krąży na danym terenie pomiędzy zwierzętami
takimi jak gryzonie, ptaki i zwierzyna leśna. W takim wypadku, choroba przenosi się dzięki
takim organizmom jak właśnie kleszcze. Do zakażenia dochodzi w czasie ukłucia, kiedy to
następuje wprowadzenie drobnoustrojów chorobotwórczych do krwi człowieka. Na terenach,
na których zaobserwowano nasilone występowanie kleszczy nosicieli, do zakażenia może
dojść również poprzez spożycie niepasteryzowanego mleka zarażonej krowy, kozy lub owcy.
Ostatnimi czasy, mniej więcej od roku 1993 obserwuje się w Polsce nasilenie zachorowań na
choroby przenoszone przez kleszcze, a przede wszystkim na kleszczowe zapalenie mózgu.
Na szczęście nie każdy kleszcz przenosi zarazki chorobotwórcze i
stosunkowo niewielki odsetek ukąszeń kończy się zachorowaniem.
Ryzyko zachorowania zależy również od tego jak długo zakażony
kleszcz był wkłuty w ludzki organizm. W przypadku kleszczowego
zapalenia mózgowego wystarczy krótkie wkłucie, aby zarazić się
boreliozą kleszcz musi być na naszym organizmie około dwudziestu
czterech godzin.
Choroby ludzi przenoszone przez kleszcze:
•
kleszczowe zapalenie mózgu
•
borelioza
•
tularemia
•
ehrlichioza
•
babezjoza
•
gorączka Q
•
Gorączka plamista Gór Skalistych
•
dur powrotny
Choroby zwierząt przenoszone przez kleszcze:
•
gorączka teksańska
•
hemoglobinuria europejska
•
gorączka wschodniego wybrzeża Afryki
•
teilerioza
•
anaplazmoza
Jak unikać kleszczy
Najlepszym sposobem na uniknięcie zachorowania na choroby przenoszone przez kleszcze
jest zapobieganie ukąszeniom. Aby uniknąć lub też zmniejszyć prawdopodobieństwo
dostania się na nasze ciało kleszcza, wybierając się do lasu, chodząc po chaszczach,
krzakach i temu podobnych miejscach występowania kleszczy, powinniśmy zakładać odzież
ciasno osłaniającą jak największą powierzchnię ciała. Szczególnie ważne jest, aby końcówki
rękawów i nogawek ciasno przylegały do ciała. Najlepiej gdy są zaciągnięte paskiem lub
oklejone plastrem bez gazy. Chronimy też przede wszystkim głowę, nie ocieramy się o
krzewy, staramy się nie wchodzić w lesie w krzaki bez potrzeby. Oczywiście przydatne mogą
się okazać środki chemiczne odstraszające kleszcze, jednak pamiętajmy, że nie są one w
stu procentach skuteczne. Wymienione tu sposoby zabezpieczenia się przed ukąszeniem
kleszcza są w pewnym sensie prewencją. Najpewniejszym zabezpieczeniem są jednak
szczepionki przeciw chorobom przenoszonym przez kleszcze. Przed zaszczepieniem należy
skonsultować się z lekarzem.
Po powrocie z obszarów na których występuje zagrożenie ukąszenia nas przez kleszcze
zaleca się dokładne obejrzenie szyi, ramion i wszystkich innych odsłoniętych obszarów
naszego ciała oraz obszarów gdzie występuje wyższa temperatura, np. pod pachami.
Kleszcz może się wczepić w praktycznie każdą część naszego ciała, tym niemniej typowymi
miejscami na ciele ludzkim, w których należy szukać kleszczy to głowa (pod włosami), uszy,
zgięcia stawów kończyn oraz ręce i nogi. Warto też, aby ktoś obejrzał nasze małżowiny
uszne i miejsce tuż za nimi. Po sprawdzeniu ciała zaleca się wzięcie dokładnego prysznica,
dzięki któremu zmyjemy z ciała nimfy kleszcza, które trudno dostrzec gołym okiem.
Rozmiar kleszcza pozwala na praktycznie swobodne przemieszczanie się go na naszym
ciele. Dodatkowo ślina kleszczy posiada właściwości znieczulające miejscowo, dlatego
najczęściej nawet nie poczujemy momentu ukąszenia. Osoby, które zachorowały na
kleszczowe zapalenie mózgu najczęściej nie przypominają sobie momentu ugryzienia. Jeżeli
znajdziemy na naszym ciele kleszcza, należy go jak najszybciej usunąć. Po tym, gdy kleszcz
wystarczająco napije się naszej krwi, co zazwyczaj trwa około trzech, czterech dni, odpada
od swego żywiciela i kontynuuje proces swojego rozwoju.
Szczepienia przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu
Szczepienia przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu są jedynym skutecznym sposobem
na uniknięcie tej groźnej choroby. Zaleca się je szczególnie tym osobom, które stale
przebywają w miejscach, w których ryzyko ukąszenia przez kleszcza jest stosunkowo duże,
czyli na terenach epidemicznych, pracującym przy eksploatacji lasów, funkcjonariuszom
straży granicznej, wojskowym stacjonującym w lesie, rolnikom, młodzieży odbywającej
praktyki na takich terenach lub przebywającej tam na wypoczynku. Szczepienie takie zaleca
również Ministerstwo Zdrowia, ale niestety go nie refunduje.
Aby szczepionka działała długo i skutecznie należy pobudzić organizm do budowania
przeciwciał we własnym zakresie. Uzyskuje się to przez trzykrotne szczepienie, a następnie
wykonywanie szczepienia przypominającego. Pierwszego szczepienia dokonuje się tak
wcześnie, jak to jest możliwe, najlepiej w zimie. Drugie należy wykonać około jeden do
trzech miesięcy po pierwszym, a trzecie dziewięć do dwunastu miesięcy po drugiej dawce.
Co trzy lata należy wykonywać szczepienie przypominające.
Uwaga! Przed szczepieniem na kleszczowe zapalenie mózgu koniecznie powinniśmy
skonsultować się z lekarzem. Nie należy wykonywać szczepień na własną rękę, bez
uprzednich badań lekarskich
Jak wyjmować kleszcza
Jeśli tylko zauważysz obecność kleszcza w twoim organizmie, musisz przystąpić do jego
usunięcia. Im szybciej to zrobisz, tym lepiej, bo skutecznie ograniczysz możliwość zarażenia
się jedną z chorób przez nie przenoszonych. Wprawdzie kleszcz pozostawia wirusy
chorobotwórcze w ciele człowieka praktycznie natychmiast po wkłuciu się w skórę, ale im
krócej będzie w niej przebywał, tym mniej dostanie się ich do naszego organizmu.
Wyjmowanie kleszczy z ciała ludzkiego czy tez naszych zwierząt domowych to nie jest jakaś
wybitnie trudna sprawa, aczkolwiek należy pamiętać o kilku ważnych zasadach co robić, a
czego nie robić w czasie walki z kleszczem. Kleszcza najlepiej wyjmuje się pęsetą lub
specjalnym urządzeniem dostępnym w aptekach. Należy go złapać jak najbliżej skóry i
delikatnie aczkolwiek zdecydowanie wyciągnąć bez kręcenia, pamiętając o tym aby go nie
uszkodzić gdyż w takim wypadku jego głowa nadal pozostanie w ciele żywiciela. Uwaga, nie
należy go ściskać zbyt mocno, trzeba to robić z wyczuciem, gdyż zbyt mocne ściśnięcie
spowoduje wyciśnięcie zawartości kleszcza do naszego organizmu.
Po wyjęciu kleszcza ranę należy zdezynfekować, a dłonie dokładnie umyć. Należy też
obserwować miejsce ukąszenia przez jakiś czas i jeśli wystąpi zaczerwienienie i obrzęk oraz
ból i swędzenie, na wszelki wypadek należy skontaktować się z lekarzem.
W żadnym wypadku, wbrew obiegowym opiniom, nie należy do usuwania kleszcza używać
tłuszczu i innych substancji, ani go przypalać czy zgniatać. Czynności te spowodują
zwrócenie treści pokarmowych, czyli zwymiotowanie kleszcza, z powrotem do naszego
organizmu, co może podwyższyć ryzyko zakażenia nasz przenoszonymi przez niego
chorobami.