Kontrasygnata skarbnika na wekslu a jego odpowiedzialność

BDO Finanse Publiczne
Czy na podstawie art. 194 ustawy o finansach publicznych bank może żądać od skarbnika
gminy podpisu - kontrasygnaty na wekslu?
Pytanie
Czy na podstawie art. 194 ustawy o finansach publicznych bank może żądać od skarbnika
gminy podpisu - kontrasygnaty na wekslu? Wydaje się, że kontrasygnata na „deklaracji
wekslowej" wypełnia obowiązek skuteczności czynności, której skutkiem może być w
przyszłości zobowiązanie pieniężne (art. 46 ust. 3 ustawy o samorządzie gminnym). Gmina
udzieliła poręczenia Miejskim Wodociągom i Kanalizacji - w związku z realizacją zadań
inwestycyjnych naszej gminy przez Związek Dorzecza Parsęty w ramach zintegrowanej
Gospodarki Wodno-Ściekowej. Jednak do składania oświadczeń woli w imieniu gminy został
upoważniony jednoosobowo Pan Wójt (uchwała organu stanowiącego). W związku z tym, czy
bank może przymuszać skarbnika gminy do takiego podpisu na wekslu? Nie chce uznać
kontrasygnaty na „deklaracji wekslowej". Jak wygląda odpowiedzialność cywilna skarbnika, gdy
dokona kontrasygnaty z adnotacją „kontrasygnuję za gminę" i czy nie przekroczy swoich
uprawnień, jeżeli Rada Gminy nie upoważniła go do tego?
Bardzo proszę o stanowisko Państwa w tej sprawie, gdyż problem dotyczy kilku skarbników
rejonu kołobrzeskiego, białogardzkiego i szczecińskiego w związku z realizacją projektu
wspólnych inwestycji wodno-kanalizacyjnych finansowanych z Funduszu Spójności,
Narodowego Funduszu Ochrony środowiska i Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska.
Odpowiedź
Przedstawione pytanie jest de facto pytaniem dotyczącym roli skarbnika gminy w związku z
1/5
BDO Finanse Publiczne
udzielanym przez jednostkę samorządu terytorialnego (tu gminę) poręczeniem wekslowym.
Nie ulega wątpliwości, że gmina jako jednostka samorządu terytorialnego ma prawo udzielania
poręczeń. Wynika to wprost z przepisu art. 86 ustawy z 30.6.2005 r. o finansach publicznych
(Dz. U. Nr 249, poz. 2104 ze zm., dalej: FinansePublU). Przepis ten stanowi, że jednostki
samorządu terytorialnego mogą udzielać poręczeń i gwarancji z uwzględnieniem przepisów
tejże ustawy w granicach łącznej kwoty poręczeń i gwarancji określonej w uchwale budżetowej.
Ustawodawca zastrzegł przy tym, że udzielane poręczenia i gwarancje są terminowe i
udzielane do określonej kwoty.
Cytowany przepis nie ogranicza jednostek samorządu terytorialnego do udzielania poręczeń
wyłącznie określonego rodzaju, np. tylko poręczenia cywilnego określonego przepisami art. 876
i następnych ustawy z 23.4.1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm.). Uznać zatem
należy, że jednostki samorządu terytorialnego mają prawo udzielania także poręczenia
wekslowego określonego w przepisach ustawy z 28.4.1936 r. Prawo wekslowe (Dz.U.
Rzeczypospolitej Polskiej Nr 37 z 11.5.1936 r.) z uwzględnieniem dyspozycji art. 88
FinansePublU.
Poręczenie wekslowe uregulowane jest przepisami Działu IV Prawa wekslowego. Zasadne jest
przywołanie ich tu w całości:
„Art. 30. Zapłatę weksla można zabezpieczyć poręczeniem wekslowym (awal) co do całości
sumy wekslowej lub co do jego części. Poręczenie może dać osoba trzecia lub nawet osoba
podpisana na wekslu.
Art. 31. Poręczenie umieszcza się na wekslu lub na przedłużku. Poręczenie oznacza się
wyrazem „poręczam" lub innym zwrotem równoznacznym; podpisuje je poręczyciel.
Sam podpis na przedniej stronie wekslu uważa się za udzielenie poręczenia, wyjąwszy
sytuację, gdy jest to podpis wystawcy lub trasata.
Poręczenie powinno wskazywać, za kogo je dano. W braku takiej wskazówki uważa się, że
poręczenia udzielono za dostawcę.
2/5
BDO Finanse Publiczne
Art. 32. Poręczyciel wekslowy odpowiada tak samo, jak ten, za kogo poręczył.
Zobowiązanie poręczyciela jest ważne, chociażby nawet zobowiązanie za które poręcza było
nieważne z jakiejkolwiek przyczyny z wyjątkiem wady formalnej.
Poręczyciel wekslowy, który zapłacił weksel nabywa prawa wynikające z weksla, przeciw
osobie, za którą poręczył, i przeciw tym, którzy wobec tej osoby odpowiadają z weksla".
Z opisu stanu faktycznego zawartego w pytaniu domniemywać należy, że poręczenie udzielane
będzie na wekslu in blanco (tzw. wekslu niezupełnym) o którym mowa w art. 10 Prawa
wekslowego, przy czym niewiadomym jest, czy na wekslu in blanco trasowanym czy własnym.
Wprawdzie zasady udzielania poręczenia na wekslu in blanco są takie same, jak na wekslu
zupełnym, jednakże przy udzielaniu poręczenia na wekslu in blanco stosowana jest zazwyczaj
praktyka, że poręczyciel zawiera z wierzycielem porozumienie o wypełnieniu w uzgodniony
sposób poręczonego weksla przez jego posiadacza. Od istnienia deklaracji lub innego
pisemnego porozumienia nie zależy jednakże ważność poręczenia wekslowego.
W zadanym pytaniu pojawia się kwestia złożenia podpisów na wekslu in blanco i deklaracji
wekslowej. Z art. 31 Prawa wekslowego wyraźnie wynika, że poręczenia wekslowego dokonuje
się w ten sposób, że na wekslu pod wyrazem poręczam lub innym równoznacznym zwrotem
składa swój podpis poręczyciel.
Poręczycielem wekslowym, podobnie jak każdym dłużnikiem wekslowym, może być wyłącznie
osoba mająca zdolność do czynności prawnych, a takową niewątpliwie posiada gmina jako
osoba prawna.
Kwestie reprezentacji gminy jako jednostki samorządu terytorialnego w obrocie
cywilnoprawnym w zakresie zaciągania przez nią zobowiązań cywilnoprawnych reguluje ustawa
3/5
BDO Finanse Publiczne
z 8.3.1990 r. o samorządzie gminnym. Art. 46 ust. 1 tej ustawy, w brzmieniu aktualnie
obowiązującym, przewiduje wyraźnie, że oświadczenie woli w imieniu gminy w zakresie
zarządu mieniem składają:
1. wójt jednoosobowo
lub
2. działający na podstawie upoważnienia wójta zastępca wójta samodzielnie,
lub
3. działający na podstawie upoważnienia wójta zastępca wójta wraz z inną upoważnioną
przez wójta osobą.
W konsekwencji powyższego, za skuteczne złożenie oświadczenia woli w imieniu gminy może
być tylko uznane złożenie - na wekslu i deklaracji wekslowej - podpisu przez wójta albo jego
zastępcę, albo przez upoważnionego zastępcę wraz z inną upoważnioną przez wójta osobą.
Dlatego podpis Skarbnika na wekslu, czy deklaracji wekslowej - można potraktować co
najwyżej jako kontrasygnatę w rozumieniu art. 46 ust. 3 ustawy z 8.3.1990 r. o samorządzie
gminnym.
W tym miejscu należy przywołać tezę z uzasadnienia wyroku Sądu Najwyższego - Izba Cywilna
z 26.3.2003 r. (sygn. akt: III CKN 608/98 - opublikowane: Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izby Cywilnej rok 2000, nr 9, poz. 172). Orzeczenie wydano wprawdzie w innym stanie
faktycznym i prawnym sprawy, jednakże uwypukla się w nim istotę kontrasygnaty skarbnika.
Dlatego zachowuje aktualność pod obecnym stanem przepisów prawa samorządowego i
przepisów ustawy o finansach publicznych (cyt.):
„Sąd Najwyższy w orzeczeniach z dnia 31 stycznia 1995 r. I CRN 187/94 (niepubl.) oraz z dnia
15 grudnia 1999 r., I CKN 304/98 (niepubl.) wyjaśnił, że kontrasygnata nie jest oświadczeniem
woli w rozumieniu prawa cywilnego oraz że jej brak nie powoduje nieważności umowy. /.../
Należy dodać, że kontrasygnata jest narzędziem dyscypliny budżetowej, a nie ograniczeniem
kompetencji zarządu gminy w gospodarowaniu mieniem komunalnym (argument z art. 46 ust. 4
ustawy o samorządzie gminnym). Wynika to z roli skarbnika, który jest księgowym gminy (art.
18 ust. 2 pkt 3), uczestniczy w pracach zarządu odpowiedzialnego za wykonanie budżetu (art.
34) i zna jego [budżetu] stan. Dlatego odmowa kontrasygnaty jest równoznaczna z
zawiadomieniem organu gminy oraz drugiej strony czynności, że stan budżetu czyni wątpliwym
terminowe spełnienie obowiązku zapłaty".
Reasumując: niezłożenie przez skarbnika gminy podpisu - kontrasygnaty na wekslu i deklaracji
wekslowej nie powoduje nieważności udzielonego poręczenia wekslowego. Natomiast złożenie
kontrasygnaty z wyraźnym zaznaczeniem, że jest to wyłącznie kontrasygnata dokonywana w
trybie art. 46 ust. 3 ustawy o samorządzie gminnym w związku z art. 194 ust. 1 ustawy z
4/5
BDO Finanse Publiczne
30.6.2005 r. o finansach publicznych - nie powoduje osobistej odpowiedzialności wekslowej
skarbnika ani też jego odpowiedzialności wobec posiadacza weksla na gruncie Kodeksu
cywilnego.
5/5