Czy dzięki metodom fizycznym odkryjemy tajemnice sztuki?

© ZamKor
Czy dzięki metodom fizycznym
odkryjemy tajemnice sztuki?
J
akie są związki nauki ze sztuką? Rzeczywiście w pierwszym odruchu można
wskazać procedury analizujące materialny nośnik dzieła sztuki. Procedury te są
ważne dla konserwatorów i ekspertów, których zadaniem jest odróżniać oryginały
od falsyfikatów. Korzystają z nich także historycy sztuki. Za pomocą fal rentgenowskich mogą ujrzeć kolejne fazy uzupełniania kompozycji malarskiej. Samej istoty
dzieła sztuki te technologiczne nowinki jednak w ogóle nie dosięgają. Dzieje się
tak dlatego, że sztuka i technologia egzystują w różnych wymiarach rzeczywistości.
Można zaprotestować przeciw tak kategorycznej opinii. Przecież wynalazek aparatu
fotograficznego spowodował powstanie nowego działu sztuk plastycznych – fotografii
artystycznej. Szansa opracowywania zdjęć i rysunków w komputerze otworzyła przed
grafikami zupełnie nowe możliwości. Przeźrocza, światło reflektorów, tworzywa
sztuczne, które da się dowolnie kształtować, pozwalają tworzyć instalacje o niezwykłej
nieraz sile wyrazu. Wyjdźmy zresztą poza sztuki plastyczne. Elektroniczne instrumenty, możliwość miksowania nagrań, modyfikowanie dźwięków w fonograficznym
laboratorium – to wszystko zainicjowało
nową epokę w dziejach muzyki. A koncert,
szczególnie rockowy, z odpowiednim nagłośnieniem i oświetleniem, uzupełnieniem przez
obraz z wielkich ekranów, to multimedialny happening będący wyrazem możliwości zarówno muzyków, jak i inżynierów odpowiedzialnych za dźwięk
i obraz. Film jest wręcz syntezą techniki i sztuki w ogóle
(literatura w ramach scenariusza, teatr w grze a­ ktorskiej,
32
Nauka Nauka
i technologia
i świat
© ZamKor
­ uzyka, światło, fotografia, grafika w scenografii
m
i efektach specjalnych). Wspomnieć jeszcze należy
o możliwości kopiowania i rozpowszechniania dzieł
sztuki (filmy w kinie, telewizji i na płytach DVD, muzyka na
płytach CD, sztuki plastyczne w przestrzeni wirtualnej i w pięknie
wydrukowanych albumach). Te płyty i albumy, nie wspominając już
o przestrzeni wirtualnej, sztuka zawdzięcza osiągnięciom fizyki.
A mimo to powtórzę, że sztuka i technologia egzystują w różnych wymiarach
rzeczywistości. Dzieło sztuki nie jest tożsame z jego materialną substancją, którą
można unowocześniać w miarę rozwoju nauki. Czy przez nikogo nieoglądany obraz
jest dziełem sztuki? Obraz musi być widziany. Dziełem literackim nie jest książka
stojąca na półce, lecz książka właśnie czytana – i to ze zrozumieniem. To samo
dotyczy filmu na płycie DVD lub kasecie z taśmą filmową – i filmu przeżywanego
w trakcie oglądania. „Dzieło sztuki” to pojęcie filozoficzne. Czym owo dzieło różni
się od innych dzieł? Stolarz i snycerz mogą równocześnie jednego dnia wykonać
krzesło „do siedzenia” i rzeźbę w drewnie „do oglądania”. Dzięki jakim cechom jeden
z tych przedmiotów ma charakter wyłącznie użytkowy, a drugi artystyczny? Dlaczego
kilka taktów zagranych przed jednego muzyka na rozstrojonym fortepianie może
poruszyć do głębi, a w innym przypadku wielka „muzyczna instalacja” wyprodukowana przy użyciu potężnego elektronicznego instrumentarium wydaje się martwa?
Na te pytania odpowiada psychologia i estetyka. Żadna empiria tych głębin ducha
nie sięga. Zresztą zauważmy: na pewno dysponujemy dziś bardziej zaawansowaną
technologią niż w epoce renesansu, ale czy tworzymy bardziej wartościową sztukę?
Jerzy Pilikowski
Fizyka • Nauka
Metodai sztuka naukowa i wyjaśnianie świata
33