Otwórz PDF w nowym oknie

Jak wychować zdolne dziecko ?
Refleksje na temat wyobrażenia o wychowaniu dzieci przedszkolnych
Książka w szczególnie interesujący sposób przedstawia wpływ rodziców na
kształtowanie psychiki i rozwoju intelektualnego nowonarodzonych dzieci.
Zdrowe fizycznie dziecko przychodzi na świat jako jednostka wszechstronnie
uzdolniona, dysponująca potencjalną wybitną inteligencją, umożliwiającą pełny
rozwój we wszystkich kierunkach. Jest ono także obdarzone dużym talentem
społecznym. Konieczne jest zatem stworzenie mu możliwości maksymalnego
rozwoju.
Pojęcie dziecka inteligentnego rozumiane jest w znaczeniu dziecko wybitnie
inteligentne. Nie można jednak zapominać, iż inteligencja jest zespołem wielu
różnorodnych cech. Interpretowanie uzdolnień dziecka jedynie pod względem wiedzy
z zakresu przedmiotów ścisłych byłoby zatem rażącym błędem.
Wszystkie dzieci posiadają wrodzone zadatki na geniuszy.
Zdolne dzieci są ogólną normą, natomiast genialne stanowią nieliczne wyjątki.
Poszukując czynników wpływających na stopniowe hamowanie rozwoju
umysłowego dzieci nie można pominąć fakty, iż dzieci w kolejnych fazach swego
rozwoju nabywają zwyczaj nieinteligentnego zachowania. Uczą się ostrożności,
w obawie przed pomyłkami ograniczają swój rozwój twórczy.
Dorośli, często nieświadomie, przyzwyczajają dzieci do niedoceniania
własnych umysłów i pomniejszania swoich możliwości. Rodzice już od najmłodszych
lat wpajają dzieciom pogląd, że głupota jest bardziej opłacalna od inteligencji i lepiej
jest żyć bez podejmowania wysiłku w dążeniu do osiągnięcia sukcesu.
Niejednokrotnie stosują stare metody wychowawcze, wychowując dzieci w stylu
przez kalkę, zespołu Frankensteina, potrzeby zależności, miniaturki rodziców lub
zespołu syna marnotrawnego.
Wiele kontrowersji wzbudza pytanie o źródło wybitnej inteligencji, która
w znacznym stopniu wynika z wrodzonych cech genetycznych.
Mózg ludzki wykazuje zdolności w określonych dziedzinach, w zależności od
zapotrzebowania na konkretną wiedzę, np. kalectwo zmusza umysły osób
niewidomych do rozwoju nowych funkcji i ulepszenia funkcjonowania już istniejących
( dotyku, węchu ); u osób z uszkodzeniami mózgu – zdrowa jego część przejmuje
funkcje części chorej. Ponadto rozwój zdolności umysłowych jest logiczną
konsekwencją działań podejmowanych w tym kierunku.
Możliwe jest świadome wychowanie dziecka na geniusza. Najlepszym
uzasadnieniem tego stwierdzenia jest wynik badania z 1952 roku. Eksperyment
przeprowadził pewien ojciec, który postanowił w szczególny sposób zadbać o rozwój
umysłowy swej nowonarodzonej córki. Dziecko przez 24 h na dobę słuchało muzyki
poważnej. Ojciec, zwracając się do swej córki, unikał zdrobnień. Pokazywał jej
natomiast graficzne symbole wypowiadanych słów. Jego wytrwała praca przyniosła
oczekiwane efekty – córka już rok po narodzinach opanowała umiejętność płynnego
mówienia, mając 4,5 lat czytała wszystkie słowa z encyklopedii, a w wieku 15 lat
zdała egzamin z wyższej matematyki.
Przytoczony opis eksperymentu potwierdza tezę, iż o rozwoju inteligencji
decyduje pierwsze pięć lat życia. W okresie tym zdolności umysłowe rozwijają się
równie szybko, jak w ciągu kolejnych 13 lat.
Warto także wspomnieć, iż uzdolnione dzieci przejawiają zazwyczaj
pozytywną samoocenę, zgodną z ich faktycznym stanem rozwoju fizycznego
i psychicznego. Tymczasem dzieci oceniające siebie negatywnie uważają się za
nieudolne i niezdolne. Natrafiając na problem same z góry skazują się na porażkę,
nie potrafią znaleźć sposoby pozwalającego na znalezienie prawidłowego
rozwiązania. Rozbieżność w postrzeganiu samego siebie jest jedną
z najistotniejszych różnic dzielących dzieci uzdolnione od dzieci wykazujących
przeciętne zdolności intelektualne.
Samoocena odgrywa zatem bardzo ważną rolę na psychicznej płaszczyźnie
życia dziecka. Krytyczne postrzeganie swojej osoby może doprowadzić do
poważnych zaburzeń rozwojowych, które w negatywny sposób odbiją się również na
potencjale intelektualnym dziecka. Należy więc podejmować działania mające na
celu przeciwdziałanie zaniżaniu samooceny i jego skutkom, np.
•
Pomagajmy dziecku, u którego obserwujemy brak pewności siebie,
w poznawaniu swoich uzdolnień.
•
Ukierunkowujmy myślenie dziecka na właściwy cel, gdy waha się ono
przed podjęciem decyzji o sposobie rozwiązania danego problemu
( należy pamiętać, by stanu takiego nie mylić ze strachem ! ).
•
Nie narzucajmy dziecku naszych propozycji – takie postępowanie
ogranicza u niego twórcze myślenie.
•
Dostrzegajmy problemy dziecka przejawiające się w codziennym
funkcjonowaniu – zachęcajmy do zadawania pytań o rzeczy znajdujące
się w jego najbliższym otoczeniu.
•
Rozwijajmy zdolność twórczego myślenia poprzez wspólne zabawy,
które dodatkowo wpływają na zwiększenie poczucia bezpieczeństwa
i pewności siebie.
Pięcioletnie dziecko interpretuje napotykane problemy w kategorii kolejnych
szczebli na drabinie osiągnięć intelektualnych. Jedynie odnalezienie poprawnego
rozwiązania umożliwia przejście do następnego poziomu. Im więcej dziecko rozwiąże
problemów tym szybszy będzie jego rozwój umysłowy, np. zanim dziecko rozpocznie
przyswajanie czynności liczenia musi zapoznać się z systemem liczb. Zadania
proste, u prawidłowo rozwijającego się dziecka, zastępowane są zadaniami
proporcjonalnie trudniejszymi.
Naturalny rozwój psychiki dziecka sprawia, że obdarza ono dużym
zaciekawieniem podejmowane przez siebie problemy. Dlatego od najmłodszych lat
należy zapewniać dzieciom możliwość stymulacji, by podtrzymać i rozwijać
zainteresowanie otaczającym ich światem.
Jeżeli dzieci już w pierwszych latach swojego życia nie nauczą się
prawidłowego rozwiązywania problemów oraz nie przyswoją sobie strategii
myślowych, niezbędnych do ich rozwiązywania, wówczas w dalszych etapach
rozwoju nie dorównają poziomem umysłowym bardziej stymulowanym rówieśnikom.
W celu rozwiązywania napotkanych problemów, definiowanych jako zadania
wymagające operacji danymi w celu uzyskania odpowiedzi, dzieci stosują
różnorodne metody, zależne przede wszystkim od ich wieku i poziomu
intelektualnego.
•
Niemowlęta rozwiązują problemy, aby zrozumieć świat,
•
Opanowany problem przestaje funkcjonować jako trudny dylemat, staje
się kolejnym etapem rozwoju umysłowego.
•
Pojęcie trudny problem oznacza jedynie dylemat sprawiający wrażenie
trudności, które powstaje w wyniku niekompletnego opanowania
wszystkich składowych części problemu.
Podejmując działania wychowawcze mające na celu wdrożenie dziecka do
kreatywnego rozwiązywania napotykanych problemów należy pamiętać, że:
1. Konieczne jest podanie dziecku odpowiednich danych.
2. Dziecko musi zrozumieć istotę operacji niezbędnych do
rozwiązania problemu.
3. Twórcze myślenie dziecka musi być ukierunkowane na
określony cel, umożliwiający znalezienie odpowiedniego
rozwiązania.
Nie istnieje dziecko o wrodzonej tępocie umysłu. Zwolennicy tego stwierdzenia
mylą opis problemu z jego wyjaśnieniem. Dzieciom nie udaje się rozwiązać
problemu, ponieważ:
1. Dane zostały niewłaściwie opisane.
2. Operacje konieczne do uzyskania rozwiązania zostały
nieprawidłowo dobrane do danego problemu.
3. Przyjęto niewłaściwe ustalenie definicji podejmowanego
problemu.
Dla dziecka poniżej wieku 5 lat niezwykle istotne jest potwierdzenie świata
zewnętrznego o rozwiązaniu problemu. Proces ten poprzedza zaakceptowanie faktu
o odnalezieniu prawidłowej odpowiedzi przez samo dziecko.
Stany lękowe przyczyniają się do spowalniania a nawet całkowitego
zahamowania rozwoju intelektualnego – im większy nacisk na osiągnięcie sukcesów,
tym ich prawdopodobieństwo. Zależność ta wynika z lęku przed poniesieniem
porażki.
Rodzice świadomi istniejących zagrożeń rozwojowych, chcąc wychować
zdolne dziecko powinni stosować się do wymienionych poniżej sześciu ogólnych
zasad:
1. Uważać na testy – często dziecko w trakcie testu jest bardzo
rozluźnione – stan ten nie wpływa na zwiększenie koncentracji, natomiast ujemny
wynik testu może pogorszyć obraz własnego Ja.
2. Frustracja – stan ten pojawia się, gdy dziecko nie może
rozwiązać problemu. Nie należy karać dziecka, lecz zaoferować mu pomoc w
analizie problemu.
3. Ważne jest dostarczanie dziecku informacji umożliwiających mu
weryfikację działań podjętych w celu rozwiązania problemu, np. zabawa w układanki,
puzzle.
4. Przeciwdziałać powstawaniu konfliktów, których głównym
źródłem jest sprzeczność między motywacją do rozwiązania problemu a
rzeczywistymi umiejętnościami dziecka. Aby zapobiegać takim sytuacjom należy
dokładnie zbadać przyczyny występujących trudności, pomóc dziecku uwierzyć we
własne zdolności, tak, by samodzielnie rozwiązało problem.
5. PORAŻKA jest słowem niedozwolonym,
NIE MOGĘ WIEDZIEĆ – słowem szkodliwym.
Zdarza się, że nie wiem przeradza się w nie mogę wiedzieć – takiej postawy dziecka
pod żadnym pozorem nie wolno akceptować.
6. Czasami dzieci zauważają, że opłaca się uchodzić za
nierozgarniętych i tej opinii podporządkowują swoje zachowanie. Jeżeli rodzice
zbagatelizują ten proces, wówczas dziecko będzie czerpało korzyści ze swej
powolności w działaniu i myśleniu. Każda próba zakończona sukcesem powinna
zostać doceniona i odpowiednio nagrodzona uznaniem i pochwałą, a nie
przemilczana, zgodnie z poglądem, że dziecko musi sobie z danym problemem
poradzić, ponieważ jest inteligentne. Przede wszystkim jednak nie należy karać za
porażki.
Obraz własnego Ja nigdy nie powstaje w odosobnieniu. O poziomie
samooceny w znacznym stopniu decyduje stosunek rodziców do dziecka. Bardzo
ważne jest również odniesienie dziecka do własnej osoby – jakość tego nastawienia
wpływa na jego intelekt twórczy i zachowanie się w społeczeństwie.
O osobowości dziecka decydują głównie cechy wrodzone. Geny wpływają
na temperament i emocjonalne usposobienie młodego człowieka. Wyróżniono trzy
typy osobowości dziecka:
a) łatwy – o pozytywnym nastawieniu emocjonalnym,
b) trudny – całkowite przeciwieństwo cech wynikających
z zakwalifikowania do pierwszej grupy,
c) wolno rozgrzewający się.
Sposób reakcji dziecka na dość silny bodziec oraz jego przynależność do
wyróżnionych typów osobowościowych uzależnione jest od mechanizmów
biologicznych, na które ani dziecko, ani rodzice nie mają żadnego wpływu.
Dziecko, które odnosi sukcesy towarzyskie w kontaktach z dorosłymi szybko
ustala u innych pozytywny wizerunek swojej osoby. Natomiast towarzysko nieudane
dziecko bez względu na to, jak zdolne jest w innych dziedzinach, wywrze ujemne
wrażenie. Opinia otoczenia odzwierciedla się w samoocenie dziecka, wpływa na
przyszłe sukcesy i porażki.
Negatywny obraz własnego Ja jest jednym z najczęstszych hamulców
uzdolnień. Sytuacja ta zachodzi wtedy, gdy dziecko postrzega siebie jako osobę
bezradną. Taki stosunek do własnych uzdolnień kaleczy rozwój umysłowy
i uniemożliwia prawidłowy postęp procesu socjalizacji.
Dziecko powinno dysponować możliwością kreatywnego poszerzania swojej
wiedzy, gdyż tylko poprzez doświadczenie może poznawać otaczający je świat,
dostrzegać i badać jego składowe elementy. Obowiązek rozwijania wrodzonego
potencjału twórczego dziecka spoczywa na uzdolnionych rodzicach.
PODSUMOWANIE
Każde dziecko dysponuje wrodzonymi zadatkami na geniusza. Stopień
wykorzystania dziecięcego potencjału umysłowego zależy w głównym stopniu
od odpowiedzialnych za jego wychowanie rodziców.
Dziecku należy zapewnić odpowiednie warunki, umożliwiające pełny rozwój
umysłowy, zrealizowanie potencjału intelektualnego oraz eksploatację zdolności
twórczych i społecznych.
mgr Wioleta Robakowska,
Szkoła Podstawowa w Zdunach
Literatura:
Lewis, Jak wychować zdolne dziecko ?