Palenie papierosów w rodzinach bliźniąt a występowanie

190
Probl Hig Epidemiol 2010, 91(2): 190-197
Palenie papierosów w rodzinach bliźniąt a występowanie
wybranych chorób alergicznych
Tobacco smoking in twins’ families and the prevalence of chosen allergic diseases
Alicja Walczak 1/, Tomasz Olszowski 1/, Paweł Wysokiński 1/, Przemysław Wysiecki 1/, Zbigniew Szych 2/
1/
2/
Zakład Higieny, Epidemiologii i Zdrowia Publicznego, Pomorska Akademia Medyczna w Szczecinie
Samodzielna Pracownia Informatyki Medycznej i Badań Jakości Kształcenia, Pomorska Akademia Medyczna w Szczecinie
Cel pracy. Określenie rozkładu częstości występowania schorzeń
alergicznych: alergicznego nieżytu nosa (ANN), atopowego zapalenia skóry
(AZS), alergii pokarmowych (AP) i astmy (As) w kohorcie 159 rodzin bliźniąt
polskich, zarówno w powiązaniu z wybranymi cechami rodzinnego ich
występowania, jak i ekspozycji bliźniąt na dym tytoniowy, w tym ze strony
matki w najwcześniejszym okresie ich życia.
Materiał i metody. Prezentowane dane pochodzą z kwestionariuszowego
wywiadu środowiskowego przeprowadzonego drogą pocztową. Wyniki
obejmują 318 bliźniąt polskich (159 par) wraz z ich rodzicami (R).
Kwestionariusz składał się z 24 zamkniętych pytań adresowanych do R
bliźniąt; odpowiedzi na szczegółowe pytania traktowano jako wskazania
występowania ANN, AZS, AP albo As tak wśród bliźniąt jak ich R.
Szczegółowe pytania dotyczące ekspozycji na dym tytoniowy umożliwiały
udzielenie odpowiedzi odnośnie aktualnego palenia papierosów i ekspozycji
generacji dzieci na środowiskowy dym tytoniowy (ETS) w najwcześniejszych
okresach ich rozwoju, w tym powiązanej z paleniem przez ich matki.
Wyniki. Występowanie którejkolwiek z analizowanych chorób alergicznych
(KA) było nieistotnie statystycznie częstsze (nieistotnie statystycznie)
w generacji dzieci (37,7%) i niż w generacji ich R (35,8%). Ogółem 30,2%
badanych dzieci było z matek palących w ciąży, w niemowlęctwie lub
wczesnym dzieciństwie, a 69,8% urodziło się z matek niepalących w tym
okresie. Stwierdzono brak istotnych statystycznie różnic między frekwencjami
AZS, AP, ANN, As albo KA u dzieci z matek palących a niepalących.
Analizowane alergie obecne były kilka razy częściej u tych dzieci, których
jedno albo oboje R również je zgłosili, niż u dzieci R wolnych od tych chorób.
W generacji potomstwa badanych rodzin było 33,3% dzieci narażonych (ETS+)
i 66,7% nienarażonych na ETS przynajmniej przez 1 godzinę w tygodniu
w najwcześniejszym okresie życia. AP była dwukrotnie rzadziej stwierdzana
wśród dzieci z rodzin ETS+ niż ETS–. Natomiast częstości AZS, ANN, As albo
KA nie różniły się istotnie statystycznie między dziećmi ETS+ a ETS–.
Wnioski. 1. Potwierdzono wysoką częstość występowania chorób
alergicznych w rodzinach polskich bliźniąt, bo na poziomach: 35,8%
wśród badanych rodziców, a 37,7% w generacji ich dzieci. 2. Najczęściej
stwierdzaną chorobą alergiczną w obu generacjach był alergiczny nieżyt
nosa, który jednocześnie rzadziej dotyczył dzieci nieobciążonych rodzinną
historią choroby i urodzonych z matek palących papierosy. 3. Obciążający
wywiad rodzinny w zakresie chorób alergicznych najsilniej różnicował
częstości ANN, AZS, AP, As albo KA w generacji dzieci badanych rodzin
bliźniąt polskich.
Aim. To determine the prevalence distribution of allergic diseases, such
as: allergic rhinitis (ANN), atopic dermatitis (AZS), food allergy (AP) and
asthma (As) in a Polish twins’ families cohort (n=159) in relation to both
parental history of allergic diseases and twins’ exposure to environmental
tobacco smoke (ETS).
Material and method. A questionnaire survey was mailed to 159 twins’
families: 318 (159 pairs) and their parents took part in the survey. The
questionnaire contained 24 closed questions addressed to the twins’
parents; answers to some of them were regarded as indications of presence
of ANN, AZS, AP or As both among twins and their parents. The detailed
questions concerning exposure to tobacco smoke allowed answers regarding
not only the present smoking status, but also the children’s generation
exposure to environmental tobacco smoke (ETS).
Results. The analyzed frequency of any of four allergic diseases (KA) was
higher (statistically insignificantly) in the children’s generation (37.7%)
than among their parents (35.8%). Total 30.2% of children had mothers
who smoked cigarettes either in pregnancy or in postnatal period, whereas
69.8% of children were born from mothers non-smoking in that period. We
found no statistically significant differences between frequencies of AZS,
AP, ANN, As or KA among children of smoking mothers and corresponding
frequencies in non-smoking mothers. KA was several times more frequent
in children born in families with parental history than in children whose
parents were free from those diseases. In the children’s generation there
was 33.3% exposed to ETS for at least 1 hour weekly in the earliest
period of life (ETS+) and 66.7% nonexposed (ETS–). Food allergy (AP)
was 2 times less frequent in ETS+ children than in ETS– children. The
frequencies of AZS, ANN, As or KA did not differ significantly between
ETS+ and ETS– children.
Conclusions. 1. We confirmed the high prevalence of allergic diseases
among Polish twins’ families: 35.8% in examined parents and 37.7% in
the children’s generation. 2. The most frequent allergic disease in both
generations was allergic rhinitis, which less frequently affected children
without parental history of allergic diseases and born from smoking
mothers. 3. The frequencies of ANN, AZS, AP, As or KA in the children’s
generation among Polish twins’ families were strongly differentiated by
parental history of allergic diseases.
Keywords: passive smoking, allergic diseases, twins’ studies
Słowa kluczowe: bierne palenie, choroby alergiczne, badania bliźniąt
© Probl Hig Epidemiol 2010, 91(2): 190-197
www.phie.pl
Nadesłano: 05.04.2010
Zakwalifikowano do druku: 27.05.2010
Adres do korespondencji / Address for correspondence
dr n. med. Tomasz Olszowski
Zakład Higieny, Epidemiologii i Zdrowia Publicznego PAM w Szczecinie
ul. Żołnierska 48, 70-210 Szczecin
tel. 91 480-09-51, fax 91 480-09-52, [email protected]
Walczak A i wsp. Palenie papierosów w rodzinach bliźniąt a występowanie wybranych chorób alergicznych
Wstęp i cel pracy
Coraz częściej rozpoznawane choroby alergiczne
w populacjach krajów rozwiniętych gospodarczo są
przyczyną poszukiwań czynników sprawczych tego
zjawiska, w tym odnoszących się do roli palenia tytoniu, jako czynnika ryzyka rozwoju nadwrażliwości
na powszechnie występujące alergeny środowiskowe.
Szczególną uwagę przywiązuje się do ekspozycji na
dym tytoniowy w najwcześniejszym okresie życia,
w tym w okresie rozwoju płodowego, niemowlęcego
i karmienia piersią [1, 2, 3].
Dysponując materiałem badawczym zebranym
w trakcie realizacji grantu KBN „Epidemiologiczne
związki genotypowo-fenotypowe wśród bliźniąt
polskich: analiza i ocena regulacji działania IL4 na
występowanie atopii” (nr 2 P05D 103 29) postanowiono sprawdzić w jaki sposób w badanej kohorcie
159 polskich rodzin, posiadających 318 dzieci (159
par bliźniąt), rozkładają się częstości występowania
schorzeń alergicznych: alergicznego nieżytu nosa
(ANN), atopowego zapalenia skóry (AZS), alergii pokarmowych (AP) i astmy (As) w powiązaniu, zarówno
z wybranymi cechami rodzinnego ich występowania,
jak i ekspozycji na dym tytoniowy. W szczególności
poszukiwano związków między częstością występowania tych schorzeń a ekspozycją badanych dzieci na
dym tytoniowy w środowisku domowym, zwłaszcza
w najwcześniejszym okresie ich życia z racji palenia
papierosów przez ich matki.
Materiał i metody
Poniżej prezentowane wyniki uzyskano od 159 rodzin polskich z 318 bliźniętami, które wyraziły zgodę
na udział w realizacji całego projektu badawczego, w
tym na przeprowadzenie pełnych badań klinicznych
w jednym ze szczecińskich szpitali. Poniżej prezentowane dane pochodzą z kwestionariuszowego wywiadu
środowiskowego przeprowadzonego drogą pocztową.
Wśród 24 zamkniętych pytań adresowanych do rodziców bliźniąt były między innymi takie, których
odpowiedzi traktowano jako wskazanie występowania
alergicznego nieżytu nosa (ANN), atopowego zapalenia skóry (AZS), alergii pokarmowych (AP) albo
astmy (As) tak wśród bliźniąt jak i wśród ich rodziców.
Natomiast szczegółowe pytania dotyczące ekspozycji
na dym tytoniowy umożliwiały udzielenie odpowiedzi
nie tylko opisujące aktualne palenie papierosów, ale
również ekspozycję badanych dzieci na środowiskowy
dym tytoniowy w najwcześniejszych okresach ich rozwoju, w tym prenatalnego, niemowlęcego i karmienia
piersią oraz wczesnego postnatalnego i powiązanego
z paleniem papierosów przez ich matki. Zestaw pytań
odnoszących się do ekspozycji dzieci (bliźniąt) na dym
tytoniowy kończyło następujące: „Czy kiedykolwiek
dzieci były w domu rodzinnym eksponowane na wdy-
191
chanie dymu tytoniowego dłużej niż przez 1 godzinę/
tydzień?”. Udzielone, potwierdzające odpowiedzi
oznaczono jako ETS+.
Wyniki
Ogółem zbadano 636 osób stanowiących 159 rodzin, w tym 318 osób generacji dzieci (pary bliźniąt)
i 318 ich rodziców (R), tj. po 159 ojców (O) i 159
matek (M). W generacji dzieci średni wiek jednostek
z pozytywnym wywiadem z zakresu:
•atopowego zapalenia skóry (AZS) wynosił 14,4
(SD – 8,0) lat;
•alergii pokarmowych (AP) – 12,5 (SD – 7,6) lat;
•alergicznego nieżytu nosa (ANN) – 14,5 (SD
– 7,6) lat;
•astmy (As) – 12,7 (SD – 7,6) lat;
•którejkolwiek z powyższych chorób alergicznych
(KA) – 14,2 (SD – 8,0) lat.
Przeciętny wiek badanych ojców wynosił 45,7±9,5
lat, a matek 43,7±9,4 lat.
Uzyskane wyniki przedstawiono na odpowiednich rycinach i w zestawieniach tabelarycznych.
I tak w tabeli I zebrano dane opisujące frekwencje
występowania atopowego zapalenia skóry (AZS),
alergii pokarmowych (AP), alergicznego nieżytu nosa
(ANN), astmy (As) albo którejkolwiek z tych chorób
(KA) w obu generacjach badanych rodzin, tj. wśród
dzieci (bliźniąt) i ich R.
Na podstawie przeprowadzonego wywiadu środowiskowego stwierdzono (tab. I), że występowanie
którejkolwiek z czterech opisywanych chorób alergicznych (KA) wynosiło 37,7% wśród jednostek z generacji dzieci i było nieistotnie statystycznie częstsze niż
w generacji ich R, u których choroby te występowały
z częstością 35,8%. W generacji dzieci KA występowaTabela I. Występowanie wybranych chorób alergicznych wśród badanych
rodzin bliźniąt
Table I. Frequency of selected allergic diseases in the examined twins’
families
Osoby badane
/Examined
persons
AZS
n
%
AP
%
ANN
n
%
As
KA
n
%
Dzieci/Children
(n=318)
42 13,2 44 13,8 73 23,0 26
8,2
120 37,7
płci M/Males
14 10,9 15 11,7 35 27,3 10
7,8
51 39,8
K/Females
28 14,7 29 15,3 38 20,0 16
8,4
69 36,3
Rodzice/Parents
(n=318)
61 19,2 24
n
%
7,5
66 20,8 19
6,0
114 35,8
5,0
28 17,6
7
4,4
49 30,8
36 22,6 16 10,1 38 23,9 12
7,5
65 40,9
w tym O/Fathers 25 15,7
(n=159)
M/Mothers
(n=159)
n
8
AZS – atopowe zapalenie skóry, AP – alergia pokarmowa, ANN – alergiczny
nieżyt nosa, As – astma oskrzelowa, KA – którakolwiek z tych chorób.
AZS – atopic dermatitis, AP – food allergy, ANN – allergic rhinitis,
As – asthma, KA – any of the examined allergic diseases
192
Probl Hig Epidemiol 2010, 91(2): 190-197
ła z częstością rzędu 39,8% u jednostek płci męskiej,
a 36,3% u płci żeńskiej. Natomiast odpowiednie proporcje w grupie dzieci chorych wykazały, że relatywnie
więcej było jednostek płci żeńskiej, bo stanowiły 57,5%
osób chorych tej generacji. W generacji R o ponad 10
punktów procentowych były one częstsze wśród matek
(M) niż ojców (O). W 159 badanych rodzinach bliźniąt znamiennie statystycznie częściej zgłaszane były
alergie pokarmowe (AP) w generacji dzieci niż ich R
(przy p<0,02), gdy atopowe zapalenie skóry (AZS)
częściej w generacji R niż ich dzieci (przy p<0,05).
Natomiast w obu generacjach najczęściej występował
ANN, bo dotyczył 23% dzieci i 20,8% ich rodziców.
Wywiad uzyskany od R badanych dzieci, dotyczący palenia tytoniu w rodzinie, umożliwił stwierdzenie,
że w 57 (35,8%) rodzinach nigdy nie palono papierosów, w 29 (18,2%) nie palono ich od co najmniej roku;
w 58 (36,5%) aktualnymi palaczami byli matka, ojciec
albo inni domownicy, gdy w 9 (5,7%) aktualnym palaczem było przynajmniej jedno z badanych dzieci. Analizując zaś palenie papierosów przez matki badanych
dzieci w okresie podczas ciąży, w okresie niemowlęcym
lub wczesnym postnatalnym (do 2 roku życia) badanych dzieci stwierdzono, że 96 (30,2%) było z matek
wówczas palących, a 222 (69,8%) urodziło się z matek
niepalących w tym czasie. Na rycinie 1 przedstawiono
występowanie poszczególnych chorób alergicznych:
AZS, AP, ANN, As oraz którejkolwiek z nich (KA)
w odsetkach badanych dzieci, przy uwzględnieniu
danych o paleniu papierosów przez matki. Jak z zestawionych danych wynika, częstość występowania którejkolwiek z analizowanych chorób alergicznych (KA)
wśród dzieci matek niepalących (38,7%) była wyższa
o ponad 3 punkty procentowe (różnica niezamienna
statystycznie) niż u dzieci matek palących (35,4%).
Porównawczo zestawiając częstości występowania
12,6
14,6
AZS
Matek niepalących
Matek palących
14,4
12,5
AP
24,3
ANN
19,8
8,1
8,3
As
38,7
KA
35,4
0
10
20
30
40
50
Występowanie (%)
Ryc. 1. Częstości występowania AZS, AP, ANN, As alko KA w generacji
dzieci (w %) według statusu palenia papierosów przez matki w najwcześniejszym okresie ich rozwoju
Fig.1. Prevalence of atopic dermatitis (AZS), food allergy (AP), allergic
rhinitis (ANN), asthma (As) or any of the examined allergic diseases
(KA) in the children’s generation (%) according to mothers’ smoking
status in the earliest periods of child development
poszczególnych schorzeń alergicznych w generacji
dzieci stwierdzono nieznamienne statystycznie:
•wyższe frekwencje AZS i As wśród dzieci z matek
palących niż niepalących,
•niższe frekwencje AP, ANN oraz KA z analizowanych chorób alergicznych wśród dzieci z matek
palących niż niepalących.
Szczegółowy wywiad, odnoszący się do rozpoznanej kiedykolwiek jednej z analizowanych chorób
alergicznych (AZS, AP, ANN, As) albo którejkolwiek
z nich (KA) u badanych osób, w tym w generacji rodziców (ojców albo matek) oraz u ich potomstwa pozwolił
stwierdzić, że 180 badanych dzieci (56,6%) wchodziło
w skład rodzin z obciążonym wywiadem alergicznym
(W+), tj. tych których jedno albo oboje R mieli rozpoznaną kiedykolwiek przynajmniej jedną z analizowanych chorób. W generacji dzieci było 50 przypadków
chorób alergicznych u 48 dzieci powiązanych z W+ ze
strony O, tj. z częstością 15,7% w tej generacji; 82 przypadki u 41 dzieci, tj. z częstością 25,8% w tej generacji
i powiązanej z W+ ze strony M; 48 przypadków u 32
dzieci, tj. częstością 15,1% w tej generacji i powiązanej z
W+ ze strony obojga rodziców R. Tylko 138, tj. 43,4%
ogółu badanych dzieci nie było obciążonych wywiadem
alergologicznym ze strony rodziców (W-). Tym samym
stwierdzono, że wśród 120 dzieci z chorobami alergicznymi było 97 (80,8%) z W+ ze strony R (jednego albo
obojga), a tylko 23 (19,2%) pochodziło z rodziców W-.
Rozkład występowania w generacji dzieci poszczególnych chorób alergicznych albo KA, a uwzględniający
cechy ich wywiadu rodzinnego zestawiono w tabeli II.
Jak z niej wynika, odpowiednie sumy ilości przypadków
poszczególnych chorób alergicznych (AZS, AP, ANN,
As, KA) u dzieci z W+ ze strony rodziców były o 65
wyższe od sum dzieci z pojedynczo zarejestrowanymi
alergiami. Tym samym ta nadwyżka przypadków dokumentuje efekt współwystępowania więcej niż jednej
choroby alergicznej u niektórych jednostek generacji
dzieci.
Jak wynika z tabeli II frekwencje występowania
w generacji dzieci AZS, AP, ANN, As albo KA wśród
badanych rodzin były silnie powiązane z W+ ze strony ich R. Choroby te obecne były kilka- (3-4 razy),
a nawet kilkunastokrotnie częściej jak w przypadku
As, u tych dzieci, których jedno albo oboje rodzice
również je zgłosili, niż u dzieci rodziców wolnych od
tych chorób. Którakolwiek z analizowanych chorób
alergicznych (KA) była zgłaszana u prawie połowy
dzieci z ojców alergików (48%), dokładnie u połowy
dzieci z matek W+ (50%), gdy ich występowanie
wśród dzieci obojga nadwrażliwych R było relatywnie
najwyższe i wynosiło 66,7%. Natomiast najrzadziej,
bo z częstością rzędu 1,4% występowała As u tych
jednostek generacji dzieci, których rodzice byli bez
choroby alergicznej.
Walczak A i wsp. Palenie papierosów w rodzinach bliźniąt a występowanie wybranych chorób alergicznych
193
Tabela II. Porównanie występowania chorób alergicznych w generacji dzieci badanych rodzin w zależności od obecności w wywiadzie choroby alergicznej u ich
rodziców
Table II. Comparison of prevalence of allergic diseases in the children’s generation, according to the presence of parental history of allergic disease
Choroba alergiczna u dzieci
/Allergic
disease in
children:
Dzieci chore rodziców z alergią w wywiadzie (W+), w tym ze strony:
Dzieci chore rodziców
Porównanie dzieci rodziców
/Diseased children of allergic parents with the past history of allergy (W+) in:
zdrowych (W-)
z alergią (W+) i bez (W-)
/Diseased children of /Comparison of children of allergic
Ojca/Father
Matki/Mother Obojga/Both parents Razem W+/Total W+ healthy parents (W-)
(W+) vs. nonallergic (W-) parents
(p)
n
%
n
%
n
%
n
%
n
%
AZS
9
18,0
11
13,4
13
27,1
33
18,3
9
6,5
<0,003
AP
8
16,0
19
23,2
10
20,8
37
ANN
17
34,0
28
34,1
17
35,4
62
20,6
7
5,1
<0,0002
34,4
11
8,0
<0,000001
As
6
12,0
12
14,6
6
12,5
24
13,3
2
1,4
<0,0003
KA
24
48,0
41
50,0
32
66,7
97
53,9
23
16,7
<0,000001
AZS – atopowe zapalenie skóry, AP – alergia pokarmowa, ANN – alergiczny nieżyt nosa, As – astma oskrzelowa, KA – którakolwiek z tych chorób
AZS – atopic dermatitis, AP – food allergy, ANN – allergic rhinitis, As – asthma, KA – any of the examined allergic diseases
Zgodnie z danymi zestawionymi w tabelach I i II
stwierdzono, że wśród 120 (37,7%) badanych dzieci
chorych na którąkolwiek z czterech chorób alergicznych odpowiednie proporcje tych, których przynajmniej jedno z R również było na nie chore i to zgłosiło
w trakcie badania były wysoce znamiennie wyższe niż
odpowiednie frekwencje występowania tych schorzeń
w generacji dzieci, ale nie obciążonych wywiadem ze
strony R (W-). Wśród ogółu jednostek generacji dzieci tylko u 23, tj. z częstością 7,2% w całej generacji,
a 16,7% wśród dzieci z negatywnym wywiadem ze
strony obojga ich R występowała KA z czterech chorób
alergicznych. Natomiast u 97, tj. z częstością 30,5%
w całej generacji, a 53,9% wśród dzieci z pozytywnym
wywiadem ze strony przynajmniej 1 rodzica występowała KA; częstość ta była ponad 3-krotnie wyższa od
częstości KA wśród dzieci rodziców zdrowych. Tym
samym wyniki tego badania umożliwiają stwierdzenie,
że obciążający wywiad alergiczny (W+), czy to ze
strony O, czy M albo obojga R wielokrotnie i wysoce
statystycznie znamiennie (przy p<0,0001) zwiększał frekwencje KA w generacji dzieci. Natomiast, co
dokumentują dane zestawione w tabeli III, częstości
występowania AZS, AP, ANN, As albo KA w generacji dzieci z W+ nie różniły się istotnie statystycznie
między tymi z matek, które paliły papierosy (w czasie
ciąży, czy w okresie niemowlęcym i karmienia piersią
albo we wczesnym dzieciństwie), a dziećmi z matek
wówczas niepalących.
W tabeli III zestawiono i porównano częstości analizowanych chorób alergicznych wśród badanych dzieci
z matek palących w najwcześniejszym okresie ich życia
(n=96) z odpowiednimi z matek wówczas niepalących
(n=222), przy uwzględnieniu danych o obecności
w wywiadzie rodzinnym alergii. Oznaczone w niej
częstości jako W+, tj. wśród dzieci z pozytywnym wywiadem chorobowym ze strony R, a jako W- z brakiem
u R jakiejkolwiek z analizowanych chorób alergicznych
dokumentują twierdzenie, że palenie papierosów przez
Tabela III. Częstości występowania chorób alergicznych w generacji dzieci z matek palących* i niepalących papierosy z uwzględnieniem obciążającego (W+)
wywiadu alergologicznego ze strony rodziców
Table III. Frequency of allergic diseases in the generation of children from smoking and nonsmoking mothers, taking into account the presence of parental
history of allergic disease (W+)
Dzieci matek palących*(Pal)
/Children of smoking mothers*
Choroba alergiczna
/Allergic disease
1: W+
n=48
2: Wn=48
Dzieci matek niepalących (Niepal)
/Children of nonsmoking mothers
Razem/Total
n=96
3: W+
n=132
4: Wn=90
Porównanie proporcji/Comparison of proportions
Razem/Total
n=222
1/ 3: PalW+/
2/ 4: Pal
Niepal W+ W-/Niepal W-
n
%
n
%
n
%
n
%
n
%
n
%
AZS
10
20,8
4
8,4
14
14,6
23
17,4
5
5,5
28
12,6
ns
AP
10
20,8
2
4,2
12
12,5
27
20,5
5
5,5
32
14,4
ns
ns
ANN
19
39,6
0
0
19
19,8
43
32,6
11
12,2
54
24,3
ns
p<0,03
As
8
16,7
0
0
8
8,3
16
12,1
2
2,2
18
8,1
ns
ns
KA
28
58,3
6
12,5
34
35,4
69
52,3
17
18,9
86
38,7
ns
ns
W+ – obecność w wywiadzie którejkolwiek z analizowanych chorób alergicznych przynajmniej u jednego z R
W- – brak w wywiadzie którejkolwiek z analizowanych chorób alergicznych u któregokolwiek z R
* – palenie papierosów przez matkę w czasie ciąży, w okresie niemowlęcym i karmienia piersią albo we wczesnym dzieciństwie
AZS – atopowe zapalenie skóry, AP – alergia pokarmowa, ANN – alergiczny nieżyt nosa, As – astma oskrzelowa, KA – którakolwiek z tych chorób
W+ – presence of any of analyzed allergic diseases in at least one parent in the past history
W- – lack of any of analyzed allergic diseases in any parent in the past history
* – maternal smoking in pregnancy, postnatal period or in early childhood.
AZS – atopic dermatitis, AP – food allergy, ANN – allergic rhinitis, As – asthma, KA – any of the examined allergic diseases
ns
194
Probl Hig Epidemiol 2010, 91(2): 190-197
matki dzieci z rodzin W-, tj. z ujemnym wywiadem
alergicznym ze strony R, nie było powiązane z wyższymi frekwencjami analizowanych chorób alergicznych
u ich dzieci. Stwierdzono nawet zaskakujące zjawisko
nieobecności w badanej generacji dzieci, tych z ANN
albo As, a urodzonych z matek z W- i palących papierosy
w najwcześniejszych okresach ich życia. W badanych
rodzinach wszystkie dzieci z ANN albo As urodziły
bowiem matki wprawdzie wówczas palące (n=27),
ale jednocześnie w rodzinach z obciążonym wywiadem
alergologicznym (W+). Tym samym, odnotowane
istotnie częstsze występowanie ANN u dzieci matek
niepalących z W- (12,2%) w porównaniu z frekwencją
0% wśród dzieci matek palących z W- (przy p<0,03)
wskazuje na występowanie w tej generacji zjawiska
„zdrowszego, bo bez alergii potomstwa palaczek tytoniu”. Potwierdza to również częstość występowania KA
wśród dzieci matek palących papierosy w najwcześniejszym okresie ich rozwoju, wprawdzie nieznamiennie
statystycznie, ale jednak o ponad 3 punkty procentowe
niższa (35,4%) w porównaniu z frekwencją tych chorób
u dzieci matek niepalących (38,7%).
Podobnie można interpretować wyniki zestawione
w tabeli IV, które odnoszą się do częstości analizowanych chorób alergicznych u badanych dzieci w zależności od ekspozycji na ETS. W generacji potomstwa
badanych rodzin było 106 (33,3%) dzieci narażonych
i 212 (66,7%) nienarażonych na ETS przynajmniej
przez 1 godzinę w tygodniu w najwcześniejszym okresie
życia. Jednocześnie informują o braku w generacji potomstwa badanych rodzin jednostek z AP albo As wśród
wprawdzie eksponowanych na ETS, ale urodzonych
z rodziców wolnych od chorób alergicznych (W-).
Jak wynika z tabeli IV, po adjustacji ze względu
na występowanie chorób alergicznych w generacji
rodziców, tylko częstość AP spośród analizowanych
chorób alergicznych była znamiennie statystycznie
powiązana z ekspozycją na ETS przez przynajmniej 1
godz./tydzień. I to w taki sposób, który wskazuje, że
istotnie (przy p<0,03), bo ponad dwukrotnie rzadziej
AP była stwierdzana wśród dzieci z rodzin ETS+ (7,5%)
niż wśród dzieci ETS– (17,0%). Natomiast częstości
AZS, ANN, As albo KA były wprawdzie wyższe o 2‑3
punkty procentowe wśród dzieci ETS+ niż ETS– to
jednak różnice te były statystycznie niezamienne. Tym
samym wyniki zestawione na ryc. 2 potwierdzają, że
za wyjątkiem AP częstości pozostałych analizowanych
chorób alergicznych albo którejkolwiek spośród AZS,
AP, ANN, As były niezamiennie wyższe u dzieci ETS+,
ale tylko wśród urodzonych z rodziców obciążonych
chorobami alergicznymi. Ekspozycja na dym tytoniowy,
nawet w najwcześniejszych okresach rozwoju badanych
dzieci, przy uwzględnieniu obciążającego wywiadu
alergologicznego ze strony ich rodziców - nie zwiększała
frekwencji analizowanych chorób alergicznych, tj. AZS,
AP, ANN, As albo którejkolwiek z nich (KA).
12,3
AZS
AP
ETS –
ETS+
15,1
17
7,5
p<0,03
22,6
23,6
ANN
7,1
As
10,4
36,8
KA
39,6
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
występowanie (%)
Ryc. 2. Częstości występowania AZS, AP, ANN, As alko KA (w %)
w generacji dzieci według ich ekspozycji na ETS przynajmniej przez
1 godz./tydzień
Fig. 2. Prevalence of atopic dermatitis (AZS), food allergy (AP), allergic
rhinitis (ANN), asthma (As) or any of the examined allergic diseases
(KA) in the children’s generation (%) according to ETS exposure for at
least 1 hour per week
Tabela IV. Porównanie częstości występowania wybranych chorób alergicznych wśród badanych dzieci wg ekspozycji na ETS z uwzględnieniem obciążającego
(W+) wywiadu alergologicznego ze strony rodziców
Table IV. Comparison of frequency of chosen allergic diseases in the examined children according to ETS exposure, taking into account parental positive
history of allergic disease (W+)
Choroba alergiczna
/Allergic disease
Dzieci eksponowane na ETS >1 godz. tyg.
/Children exposed to ETS>1h weekly
(ETS+)
W+
n=66
Wn=40
Razem/Total
n=106
Dzieci wolne od ekspozycji na ETS
/Children free from ETS exposure
(ETS-)
W+
n=114
Wn=98
Porównanie dzieci ETS+
/ETS- Comparison of children
ETS+/ETS-
Razem/Total
n=212
W+/W+
W-/W-
12,3
ns
ns
ns
17,0
<0,04
ns
<0,03
48
22,6
ns
ns
ns
15
7,1
ns
ns
ns
78
36,8
ns
ns
ns
n
%
n
%
n
%
n
%
n
%
n
%
AZS
13
19,7
3
7,5
16
15,1
20
17,5
6
6,1
26
AP
8
12,1
0
0
8
7,5
29
25,4
7
7,1
36
ANN
23
34,8
2
5
25
23,6
39
34,2
9
9,2
As
11
16,7
0
0
11
10,4
13
11,4
2
2
KA
37
56,1
5
12,5
42
39,6
60
52,6
18
18,4
Razem/Total
AZS – atopowe zapalenie skóry, AP – alergia pokarmowa, ANN – alergiczny nieżyt nosa, As – astma oskrzelowa, KA – którakolwiek z tych chorób
AZS – atopic dermatitis, AP – food allergy, ANN – allergic rhinitis, As – asthma, KA – any of the examined allergic diseases
Walczak A i wsp. Palenie papierosów w rodzinach bliźniąt a występowanie wybranych chorób alergicznych
Dyskusja
Prezentowane wyniki badania wskazują na wysoce niepokojące zjawisko wysokiej chorobowości na
choroby alergiczne polskiego społeczeństwa. Występowanie którejkolwiek spośród analizowanych chorób
alergicznych (KA), tj.: atopowego zapalenia skóry
(AZS), alergicznego nieżytu nosa (ANN), alergii
pokarmowej (AP) albo astmy(As), było na poziomie
37,7% wśród 318 jednostek z generacji dzieci badanych rodzin polskich (n=159), a 35,8% w generacji
ich rodziców (n=318). W generacji dzieci KA występowała z częstością rzędu 38,8% u jednostek płci
męskiej, a 36,3% u płci żeńskiej, gdy wśród rodziców
stwierdzono częściej występującą KA u matek (40,9%)
niż u ojców (30,8%) badanych dzieci. Stwierdzone
frekwencje występowania poszczególnych chorób
alergicznych w generacji dzieci badanych rodzin
wynosiły: AZS – 13,2%, AP – 13,8%, ANN – 23%,
As – 8,2%. Uzyskane wyniki są w pełni zgodne ze
wstępnie opublikowanymi efektami badań ECAP,
zakończonych w 2008 r. w Polsce [4]. Również te badania wskazują, iż w zależności od regionu i płci, cechy
alergii deklarowało około 40% respondentów, stany
zapalne błony śluzowej nosa występowały u ponad
35% populacji niektórych wielkich miast, alergiczny
nieżyt nosa – u 25%, a rozpoznana astma – u 10%
polskiego społeczeństwa.
Wśród obficie prezentowanych w literaturze
przedmiotu wyników badań nad czynnikami zwiększonego ryzyka wystąpienia nadwrażliwości, w tym
astmy alergicznej, szczegółowo oceniane są szkodliwe
skutki palenia tytoniu, także biernego. I to zarówno
na poziomie sprawności układu oddechowego, jak
też immunologicznego. Coraz precyzyjniej diagnozowane i rozpoznawane wskazują, że natura interakcji
między środowiskiem zewnętrznym a tkankami błon
śluzowych we wczesnym okresie rozwoju, w tym in
utero, neonatalnym i pierwszych latach życia może
być krytyczna w kierowaniu i kontroli ekspresji odpowiedzi w postaci swoistych chorób w późniejszym
życiu [3].
Dekadę temu Strachan i Cook opublikowali cykl
doniesień w renomowanym czasopiśmie Thorax, opartych o wyniki metaanalizy, które sugerowały, że palenie papierosów przez rodziców w najwcześniejszym
okresie rozwoju ich dzieci, tj. jeszcze przed urodzeniem albo bezpośrednio po urodzeniu prawdopodobnie zwiększa ryzyko nadwrażliwości i rozwój chorób
alergicznych u dzieci [5, 6, 7]. Zidentyfikowano przy
tym istotne zróżnicowanie wyników wcześniejszych
badań, z których wiele nie miało grupy kontrolnej dla
potencjalnych czynników zakłócających.
Nieco nowsze publikacje zawierają wyniki
świadczące o podwyższonym ryzyku nadwrażliwości
powiązanej z paleniem [8, 9, 10], gdy jednocześnie
195
publikowane były wyniki sprzeczne z wcześniejszymi, bo wskazujące na powiązanie palenia z redukcją
występowania uczulenia alergicznego [11, 12], krótkotrwałym i jednak protekcyjnym efektem ekspozycji
prenatalnej [13], albo brakiem takich powiązań [14,
15, 16, 17]. W latach 2004-2005 uzyskano wyniki
świadczące o tym, że skutki palenia mogą być różne
u osób z i bez rodzinnej historii atopii [9, 12, 13]
oraz u eksponowanych na matczyne versus ojcowskie
palenie papierosów [18]. Wcześniej zaś były już
znane inne wyniki wskazujące z dużym prawdopodobieństwem, że ekspozycja na palenie in utero ma
różne skutki od ekspozycji postnatalnej. Tyle tylko,
że są one nadal trudne do wyselekcjonowania z uwagi
fakt, iż matki palące podczas ciąży prawdopodobnie
również kontynuują palenie postnatalnie [11]. Również wyniki badań własnych (ryc. 1), potwierdzają
zróżnicowanie częstości analizowanych chorób alergicznych w generacji dzieci badanych rodzin polskich.
Przy uwzględnieniu ich ekspozycji na dym tytoniowy
w najwcześniejszym okresie rozwoju. Stwierdzono bowiem wyższe frekwencje AZS i As u dzieci urodzonych
z matek palących niż niepalących, a niższe frekwencje
AP, ANN oraz którejkolwiek z analizowanych chorób
alergicznych (KA) wśród urodzonych z matek palących niż niepalących.
Wyniki własne dokumentują natomiast zależność
frekwencji u dzieci AZS, AP, ANN, As albo KA od
cech rodzinnego występowania tych chorób. Wśród
badanych rodzin były one silnie powiązane z W+ ze
strony ich R, gdyż były obecne wielokrotnie częściej
u dzieci, których jedno albo oboje rodzice również byli
nadwrażliwi. Którakolwiek z analizowanych chorób
alergicznych (KA) występowała u połowy potomstwa
jednego z rodziców z taką chorobą alergiczną, gdy relatywnie najczęściej – na poziomie 66,7% występowała
u dzieci obojga nadwrażliwych R. Natomiast najrzadziej, bo z częstością rzędu 1,4% występowała As, ale
u tych jednostek generacji dzieci, których rodzice byli
z ujemnym wywiadem alergicznym.
Palenie papierosów cechuje szeroki zakres oddziaływania na układ immunologiczny, w tym usprawnienie funkcji supresorowych limfocytów T i spadek
ilości limfocytów Th [19]. Tego typu skutki immunosupresyjne mogą być traktowane jako znamiennie
oddziałujące na nadwrażliwość. Jednakże, aktualnie
dostępne dane o efektach palenia, w relacji do alergii, nie są w pełni jednoznaczne. Stąd pomimo owej
niepewności, unikanie ekspozycji na dym tytoniowy
jest nadal rekomendowane, także jako redukujące
ryzyko uczulenia alergicznego, szczególnie u dzieci
z rodzinną historią choroby atopowej [20, 21, 22, 23].
Rekomendacje te wzmacniają wyniki najnowszych
badań odnoszących się do skutków biernego palenia,
w tym powiązanego z polimorfizmem receptora b2-ad-
196
renergicznego [24]. Analiza czynników ryzyka astmy
u 3128 dzieci rasy białej z Kalifornii (o przeciętnym
wieku 11,3±2,3 lat) wykazała, że ekspozycja jeszcze
w czasie ciąży oraz bierne palenie związane były
z kilkukrotnym wzrostem ryzyka wystąpienia świstów
oddechowych u potomstwa.
Wyniki ostatnich badań eksperymentalnych
opublikowanych w 2009 r. dokumentują odmienną
rolę palenia tytoniu w kształtowaniu podłoża immunologicznego nadwrażliwości [25]. Również opublikowane w 2008 r. wyniki prospektywnego badania
kohorty urodzeniowej 1037 osób do osiągnięcia 32
lat wykazało, że palenie papierosów osobiście i przez
rodziców jest związane z redukcją ryzyka nadwrażliwości u osób z rodzinną historią atopii [2]. Najnowsze
wyniki dziesięcioletnich badań longitudinalnych również wskazują, że negatywne efekty takich zachowań
widoczne są tylko u dzieci z genetyczną predyspozycją
do tych schorzeń. Nie negują przy tym dotąd znanych
efektów palenia tytoniu przez matki dzieci chorych na
alergie, w tym w okresie najwcześniejszego ich rozwoju, gdyż potwierdzają, że regularne palenie papierosów
Probl Hig Epidemiol 2010, 91(2): 190-197
przez matkę stanowi silny czynnik ryzyka nadwrażliwości na alergeny i wystąpienia objawów astmy w ciągu
pierwszych dziesięciu latach życia, ale tylko u dzieci
alergicznych rodziców [26]. Cytowane konkluzje
można więc uznać za zgodne z kierunkiem wniosków
uzyskanych na podstawie badań własnych.
Wnioski
1. Potwierdzono wysoką częstość występowania chorób alergicznych w rodzinach polskich bliźniąt,
bo na poziomach:
• 35,8% wśród badanych rodziców,
• 37,7% w generacji ich dzieci.
2. Najczęściej stwierdzaną chorobą alergiczną w obu
generacjach był alergiczny nieżyt nosa, który jednocześnie rzadziej dotyczył dzieci nieobciążonych
rodzinną historią choroby i urodzonych z matek
palących papierosy.
3. Obciążający wywiad rodzinny w zakresie chorób
alergicznych najsilniej różnicował częstości ANN,
AZS, AP, As albo KA w generacji dzieci badanych
rodzin bliźniąt polskich.
Piśmiennictwo / References
1. Halken S. Early sensitisation and development of allergic
airway disease – risk factors and predictors. Paediatric Respir
Rev 2003, 4: 128-134.
2. Hancox R, Welch D, Poulton R, et al. Cigarette smoking and
allergic sensitization: A 32-year population-based cohort
study. J Allergy Clin Immunol 2008, 121: 38-42.
3. Ogra P, Welliver R. Effects of early environment on mucosal
immunologic homeostasis, subsequent immune responses
and disease outcome. [w:] The window of opportunity:
pre-pregnancy to 24 months of age. Barker D, Bergmann R,
Ogra PS (eds). Karger AG, Basel 2008: 145-181.
4. Prevalence of allergic diseases in Poland – ECAP study.
Preliminary report. http://ecap.pl/pdf/ecapreport.pdf
5. Strachan DP, Cook DG. Parental smoking and allergic
sensitisation in children. Thorax 1998, 53:117-123.
6. Cook DG, Strachan DP. Summary of effects of parental
smoking on the respiratory health of children and
implications for research. Thorax 1999, 54: 357-366.
7. Strachan DP, Cook DG. Health effects of passive smoking. 6.
Parental smoking and childhood asthma: longitudinal and
case-control studiem. Thorax 1998, 53(3): 204-12.
8. Lindfors A, van Hage-Hamsten M, Rietz H i wsp. Influence
of interaction of environmental risk factors and sensitization
in young asthmatic children. J Allergy Clin Immunol
1999,104:755-762.
9. Kramer U, Lemmen CH, Behrendt H, et al. The effect
of environmental tobacco smoke on eczema and allergic
sensitization in children. Br J Dermatol 2004, 150:
111‑118.
10. Kulig M, Luck W, Lau S, et al. Effect of pre and postnatal
tobacco smoke exposure on specific sensitization to food
and inhalant allergens during the first 3 years of life. Allergy
1999, 54: 220-228.
11. Burr ML, Merrett TG, Dunstan FD, Maguire MJ. The
development of allergy in high-risk children. Clin Exp
Allergy 1997, 27: 1247-1253.
12. Kuyucu S, Saraclar Y, Tuncer A, et al. Determinants of
atopic sensitization in Turkish school children: effects of pre
and post-natal events and maternal atopy. Pediatr Allergy
Immunol 2004, 15: 62-71.
13. Kerkhof M, Wijga A, Smit HA, et al. The effect of prenatal
exposure on total IgE at birth and sensitization at twelve
months and four years of age: the PIAMA study. Pediatr
Allergy Immunol 2005, 16: 10-18.
14. Ronmark E, Lundback B, Jonsson E, Platts-Mills T. Asthma,
type-1 allergy and related conditions in 7- and 8-year-old
children in northern Sweden: prevalence rates and risk factor
pattern. Respir Med 1998, 92: 316-324.
15. Murray CS, Woodcock A, Smillie FI, et al. Tobacco smoke
exposure, wheeze, and atopy. Pediatr Pulmonol 2004, 37:
492-498.
16. Thomsen SF, Ulrik CS, Porsbjerg C, Backer V. Early life
exposures and risk of atopy among Danish children. Allergy
Asthma Proc 2006, 27: 110-114.
17. Raherison C, Penard-Morand C, Moreau D, et al. In utero and
childhood exposure to parental tobacco smoke, and allergies
in schoolchildren. Respir Med 2007, 101: 107-117.
18. Larsson ML, Magnuson A, Montgomery SM. Parental
smoking and allergic sensitization in offspring defined
by skin prick testing. Pediatr Allergy Immunol 2005, 16:
449‑452.
19. Sopori M. Effects of cigarette smoke on the immune system.
Nat Rev Immunol 2002, 2: 372-377.
20. Douglass JA, O’Hehir RE. Diagnosis, treatment and
prevention of allergic disease: the basics. Med J Aust 2006,
185: 228-233.
Walczak A i wsp. Palenie papierosów w rodzinach bliźniąt a występowanie wybranych chorób alergicznych
21. Halken S. Prevention of allergic disease in childhood: clinical
and epidemiological aspects of primary and secondary allergy
prevention. Pediatr Allergy Immunol 2004, 15: 9-32.
22. Wood RA. Prospects for the prevention of allergy: a losing
battle or a battle still worth fighting? Arch Pediatr Adolesc
Med 2006, 160: 552-554.
23. Salvatore S, Keymolen K, Hauser B, Vandenplas Y.
Intervention during pregnancy and allergic disease in the
offspring. Pediatr Allergy Immunol 2005, 16: 558-566.
197
24. Wang C, Salam MT, Islam T, et al. Effects of in utero and
childhood tobacco smoke exposure and b2-adrenergic
receptor genotype on childhood asthma and wheezing.
Pediatrics 2008, 122(1): e107-e114.
25. Mortaz E, Folkerts G, Engels F. Cigarette smoke suppresses in
vitro allergic activation of mouse mast cells. Clin Exp Allergy
2009, 39(5): 679-687.
26. Keil T, Lau S, Roll S, et al. Maternal smoking increases risk
of allergic sensitization and wheezing only in children with
allergic predisposition: longitudinal analysis from birth to
10 years. Allergy 2009, 64(3): 445‑451.