Przejście profesa ślubów wieczystych z własnego do innego

ROCZNIKI NAUK PRAWNYCH
Tom XVI, numer 1
−
2006
PIOTR SZYRSZEŃ
PRZEJŚCIE PROFESA ŚLUBÓW WIECZYSTYCH
Z WŁASNEGO DO INNEGO INSTYTUTU ZAKONNEGO.
PROCEDURA KANONICZNA
1. WPROWADZENIE
Chrystus wzywa swych uczniów do naśladowania Go i uczynienia swoim
jakiegoś aspektu Jego życia lub posługi. Jednym ze skutków złożonej odpowiedzi na Boże powołanie publicznej profesji rad ewangelicznych jest inkorporacja osoby ja˛ składajacej
˛
do konkretnego instytutu (w rozpatrywanym
przypadku: do instytutu zakonnego) pociagaj
˛ aca
˛ za soba˛ obowiazki,
˛
wśród
których jest także – używajac
˛ sformułowania F. J. Egaña Loidiego – „czasowy lub wieczysty obowiazek
˛
stałości”1. Zasadnicza dla chrześcijanina jest
postawa posłuszeństwa wzywajacemu
˛
go Bogu. Zdarzyć sie˛ wie˛c może, iż
wierność temu wezwaniu pociaga
˛ za soba˛ konieczność tak radykalnej zmiany,
jak zmiana instytutu, w którym sie˛ żyje i spełnia posługe˛. Już sam fakt, że
prawodawca kościelny przewiduje procedure˛ przejścia z jednego instytutu
zakonnego do innego, powoduje, iż ów obowiazek
˛
– który określić by można
obligatio stabilitatis instituti – należałoby interpretować jako obowiazek
˛
wzgle˛dny, a nie absolutny.
W niniejszym artykule pragniemy podjać
˛ problematyke˛ zwiazan
˛ a˛ z przejściem zakonnika z własnego do innego instytutu zakonnego, scharakteryzować
Mgr lic. PIOTR SZYRSZEŃ SDS – doktorant Katedry Prawa Instytutów Życia Konsekrowanego i Stowarzyszeń Życia Apostolskiego WPPKiA KUL; adres do korespondencji: Al. Racławickie 14, 20-950 Lublin.
1
F. J. E g a ñ a, Separazione dall’istituto religioso (Separatio sodalium ab instituto), [w:]
Nuovo Dizionario di Diritto Canonico, red. C. Corral Salvador, V. De Paolis, G. Ghirlanda,
Milano (Torino) 19962, s. 981.
PIOTR SZYRSZEŃ
352
krótko podmiot, którego dotycza˛ normy o przejściu, przedstawić ogólnie
przyczyny prośby i władze˛ kompetentna˛ do udzielenia zezwolenia na przejście
oraz procedure˛, która˛ należy zachować.
2. PODMIOT NORMY O PRZEJŚCIU
Normy o przejściu z jednego instytutu zakonnego do innego odnosza˛ sie˛
tylko i wyłacznie
˛
do profesów wieczystych (kan. 684 § 1: „Sodalis a votis
perpetuis […]”) lub definitywnie inkorporowanych do instytutu. Nie dotycza˛
one profesów czasowych, ani tych, którzy złożyli profesje˛ w formie innych
wie˛zów lub obietnic wieczystych (jeśli takowe na mocy przywileju dopuszczono w jakimś instytucie zakonnym) czy czasowych2. Wyjatek
˛
od tej zasady zachodzi w sytuacji, o której mowa w kan. 684 § 3. Norma o przejściu
z jednego klasztoru niezależnego do innego klasztoru niezależnego tego
samego instytutu, federacji albo konfederacji dotyczy również profesów
czasowych3.
2
Por. D. J. A n d r é s, El derecho de los religiosos. Comentario al Codigo, Madrid
19843, s. 575; por. F. J. E g a ñ a, Passaggio ad altro istituto (Transitus ad aliud institutum),
[w:] Nuovo Dizionario di Diritto Canonico, red. C. Corral Salvador, V. De Paolis, G. Ghirlanda, Milano (Torino) 19962, s. 765; por. F. J. E g a ñ a, Tránsito a otro instituto (Transitus ad
aliud institutum), [w:] Diccionario de derecho canónico, red. C. Corral Salvador, J. M. Urteaga
Embil, Madrid 20002, s. 662.
3
Por. A n d r é s, dz. cyt., s. 575. Interpretujac
˛ kan. 684 § 3 należy mieć na uwadze
odpowiedź Papieskiej Komisji do spraw Autentycznej Interpretacji Kodeksu Prawa Kanonicznego z 29 kwietnia 1987 roku. Zgodnie z ta˛ odpowiedzia˛ pod poje˛ciem „zakonnik” („religiosus”), wyste˛pujacym
˛
w kan. 684 § 3, należy rozumieć zarówno zakonnika po profesji wieczystej, jak również po ślubach czasowych: „Patres Pontificiae Commissionis Codici Iuris Canonici Authentice Interpretando propositis in plenario coetu die 29 aprilis 1987 dubiis, quae
sequuntur, respondendum esse censuerunt ut infra: D. «Utrum verbo ‘religiosus’, de quo in can.
684, § 3, intelligatur tantum religiosus a votis perpetuis an etiam religiosus a votis temporariis». R. Negative ad primum, affirmative ad secundum”, AAS 79(1987), s. 1249. Komentarz
do tej odpowiedzi Komisji zob. np. J. A. F u e n t e s, Respuestas de la C. P. para la interpretación autentica del. C. I. C. de fecha 20 VI 1987, „Ius canonicum”, 28(1988), nr 56,
s. 623-625.
PRZEJŚCIE PROFESA DO INNEGO INSTYTUTU ZAKONNEGO
353
3. PRZYCZYNY PROŚBY O PRZEJŚCIE
I ICH OCENA PRZEZ ZAKONNIKA
W kan. 684-685 Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1983 r. prawodawca nie
określa przyczyn uzasadniajacych
˛
prośbe˛ i warunkujacych
˛
udzielenie zezwolenia na przejście, nie precyzuje wyraźnie ich rangi i nie wymaga wyraźnie
ich podania. Niemniej nie ma watpliwości
˛
co do konieczności przedstawienia
motywów czy przyczyn przejścia, komentatorzy zaś różnie określaja˛ ich
range˛. Jedni twierdza,
˛ iż winny to być przyczyny poważne4. Inni zakładaja˛
konieczność istnienia przyczyn słusznych i wystarczajacych,
˛
ocenionych
5
z obiektywizmem i roztropnościa˛ . Spotkać można i opinie˛, iż warunkiem
uzyskania zgody na przejście jest istnienie odpowiedniej racji na tyle
poważnej, by „usprawiedliwić nie tylko rozwiazanie
˛
prawnych stosunków
z instytutem a quo, ale – i to przede wszystkim – ewentualna˛ zamiane˛ instytutu, do którego, jak sie˛ zakłada, dana osoba została przez Boga wezwana”. Do takiej pewności moralnej dochodzi sie˛ zwyczajnie w okresie
formacji czasowej, niemniej nie można wykluczyć możliwości pomyłki6.
Jak wspomniano, prawodawca nie określa ogólnie ani nie podaje przykładów przyczyn uzasadniajacych
˛
wystapienie
˛
z prośba˛ o przejście i udzielenie
na nie zezwolenia. Jest tak – jak twierdzi D. J. Andrés – prawdopodobnie
z racji trudności, a nawet niemożliwości określenia katalogu przyczyn,
wziawszy
˛
ich zmienna˛ i subiektywna˛ nature˛7. Moga˛ one mieć charakter osobisty lub instytucjonalny, subiektywny lub obiektywny8. Kanoniści wymieniaja˛ takie przyczyny, jak: pragnienie wie˛kszej doskonałości w instytucie
o surowszym sposobie życia; pragnienie formy życia uznawanej za bardziej
odpowiadajac
˛ a˛ własnemu powołaniu; poszukiwanie stylu życia bardziej odpo4
Por. A n d r é s, dz. cyt., s. 576; por. także B. W. Z u b e r t, Instytuty życia
konsekrowanego i stowarzyszenia życia apostolskiego, [w:] Komentarz do Kodeksu Prawa
Kanonicznego z 1983 r., t. 2, cz. III, Lublin 1990, s. 199.
5
Por. np. E. G a m b a r i, I religiosi nel Codice. Commento ai singoli canoni, Milano
1986, s. 342.
6
Zob. F. B o g d a n, Prawo zakonów, instytutów świeckich i stowarzyszeń życia apostolskiego, Poznań 1988, s. 320, gdzie autor powołuje sie˛ na: G. G h i r l a n d a, La problematica della separazione del religioso dal proprio istituto, [w:] Il nuovo diritto dei religiosi, Roma
1984, s. 158-159.
7
Por. A n d r é s, dz. cyt., s. 576.
8
Por. F. J. R a m o s, Comentarios a los canones 684-685, [w:] Comentario exegético al
Código de derecho canónico, red. Á. Marzoa, J. Miras, R. Rodríguez-Ocaña, vol. II/2, Pamplona 2002, s. 1746.
354
PIOTR SZYRSZEŃ
wiadajacego
˛
zamiarom Bożym, zgodnie ze sposobem życia bardziej zgodnym
z aktywnościa˛ i aspiracjami, które moga˛ sie˛ zmieniać w czasie; niezdolność
osoby do życia charyzmatem i realizacji posługi w konkretnym instytucie
zakonnym; zbyt głe˛bokie zmiany wprowadzone w instytucie już po wstapieniu
˛
do niego członka; sytuacja instytutu pochodzenia, zwłaszcza gdyby instytut
nie ofiarował zakonnikowi tego, czego ma on prawo od niego oczekiwać; niezadowolenie lub niezrozumienie we własnej wspólnocie; wola przezwycie˛żenia trudności pochodzacych
˛
od przełożonych czy członków pierwszego instytutu; trudności przystosowania sie˛ do danego środowiska; subiektywne trudności identyfikacji ze sposobem życia i obserwancji w instytucie a quo;
wie˛ksze możliwości pracy apostolskiej w instytucie ad quem; stan zdrowia
czy to fizycznego, czy psychicznego. Na ogół, tak w przeszłości, jak
i współcześnie, za motyw uzasadniajacy
˛ prośbe˛ i udzielenie zezwolenia na
przejście uznaje sie˛ szeroko rozumiane duchowe dobro zakonnika9.
Rozeznajac
˛ swa˛ sytuacje˛, zakonnik winien pamie˛tać o wynikajacym
˛
ze
złożonej profesji obowiazku
˛
wierności własnemu instytutowi, ale przede
wszystkim o fundamentalnym obowiazku
˛
wierności wzywajacemu
˛
go Bogu.
Winien mieć na uwadze również i to, o czym poucza doświadczenie także
świe˛tych, że nieraz – jak sygnalizuje E. Gambari – przejście do innego
instytutu odpowiada zamiarom Bożym10. By jednak „nie ulegać złudzeniom,
tak łatwym w tej sprawie, profes powinien rzecz dobrze rozważyć i z odpowiednimi osobami przedyskutować”11. Na etapie zbierania koniecznych
informacji i rozeznawania decyzji o przejściu znaczac
˛ a,
˛ a czasem nieodzowna˛
pomoca˛ może służyć kompetentna osoba należaca
˛ do instytutów a quo lub ad
quem lub spoza nich, kierownik duchowy czy stały spowiednik. Osobami takimi moga˛ być przełożeni zakonnika (por. kan. 630 § 5). Z uwagi na to, że
proces rozeznawania takiej decyzji może być i zwyczajnie jest rozciagnie
˛ ˛ ty
9
Co do rangi i konkretnych przyczyn przejścia zob. np. A n d r é s, dz. cyt., s. 577;
B o g d a n, dz. cyt., s. 320; J. R. B a r, J. K a ł o w s k i, Prawo o instytutach życia
konsekrowanego, Warszawa 1985, s. 174; E. G a m b a r i, Vita religiosa oggi secondo il Concilio e il nuovo Diritto Canonico, Roma 1983, s. 597; E. G a m b a r i, Życie zakonne po
Soborze Watykańskim II, Kraków 1998, s. 692; G. G i r o t t i, Commento al capitolo VI: La
separazione dei membri dall’istituto, [w:] Commento al Codice di Diritto Canonico, red. P. V.
Pinto, Libreria Editrice Vaticana 20012, s. 430; R a m o s, dz. cyt., s. 1746; [brak autora],
Passaggio ad un altro istituto, „Informationes SCRIS”, 27 (2001), nr 2, s. 124; Z u b e r t,
dz. cyt., s. 199.
10
Por. G a m b a r i, Życie zakonne, s. 692-693; por. t e n ż e, Vita religiosa oggi,
s. 597.
11
B o g d a n, dz. cyt., s. 320.
PRZEJŚCIE PROFESA DO INNEGO INSTYTUTU ZAKONNEGO
355
w czasie, byłoby czymś trudnym, jeśli nie niemożliwym, by osoba˛ w nim
towarzyszac
˛ a˛ był przełożony całego instytutu, zwłaszcza w przypadku instytutu o wie˛kszej liczbie członków czy dużym zasie˛gu terytorialnym; niemniej
konsultacja z nim może być cenna˛ pomoca.
˛ Z pewnościa˛ osoba,
˛ z która˛ warto
by kwestie˛ omówić, mógłby być przełożony wyższy. Interesujaca
˛ jest w tym
kontekście sugestia, która˛ przedstawia Gambari, stwierdzajac,
˛ iż w poszczególnych przypadkach „jest czymś godnym polecenia, aby przed rozpocze˛ciem
procedury przejścia, zakonnik miał możliwość doświadczenia życia instytutu,
do którego pragnie sie˛ przenieść, korzystajac
˛ z kan. 665 §1”12. Władza˛
kompetentna˛ do udzielenia pozwolenia na czasowa˛ nieobecność w domu zakonnym jest wspomniany wyżej przełożony wyższy (działajacy
˛ za zgoda˛ swej
rady).
4. TREŚĆ PROŚBY I SKUTKI INDULTU PRZEJŚCIA
W formalnych pismach skierowanych do zainteresowanych przełożonych
generalnych wraz z ich radami winna wie˛c sie˛ znaleźć wyraźna prośba o zezwolenie na podje˛cie próby w konkretnym instytucie zakonnym i przejście
do tego instytutu. Konieczne jest także, o czym już wspomniano, przedstawienie powodów skłaniajacych
˛
do podje˛cia takiej decyzji. Jakiekolwiek
byłyby motywy prośby czy też przyczyny „kryzysu”, zakonnik winien otwarcie je przedstawić tak, aby kompetentna władza (a wie˛c zarówno przełożeni
generalni, jak i członkowie ich rad) mogła sformułować osad
˛ obiektywny, od
którego be˛dzie później zależeć brzmienie indultu. Zgodnie bowiem z kan. 63
§ 1-2, zatajenie prawdy (gdyby w prośbie nie wyrażono tego, co zgodnie
z ustawa,
˛ stylem i praktyka˛ kanoniczna˛ winno być wyrażone do ważności)
badź
˛ przedstawienie nieprawdy (jeśli ani jedna z podanych przyczyn skłaniajacych
˛
nie jest prawdziwa) pociagne
˛ ˛ łoby za soba˛ nieważność indultu13.
12
G a m b a r i, I religiosi nel Codice, s. 343.
W tym punkcie omawiania procedury przejścia można, jak sie˛ wydaje, skorzystać ze
wskazówek, których Kongregacja Zakonów i Instytutów Świeckich udzieliła, określajac
˛ procedure˛ odłaczenia
˛
osoby konsekrowanej od jej instytutu w dokumencie Dans sa maternelle sollicitude z czerwca 1984 r. Należy oczywiście mieć na uwadze, iż indult przejścia nie jest tożsamy z indultem odejścia. Kongregacja przypomniała we wspomnianym dokumencie norme˛ zawarta˛ w kan. 63 §1-2 KPK 1983 oraz w kan. 40 CIC 1917. W tym ostatnim prawodawca wymagał, aby we wszystkich reskryptach była zawarta klauzula, nawet jeśli niewyraźna: „jeśli
prośba odpowiada prawdzie” („In omnibus rescriptis subintelligenda est, etsi non expressa,
13
356
PIOTR SZYRSZEŃ
W prośbie można też uczynić wzmianke˛ o rozważeniu tych powodów, przedyskutowaniu ich i poddaniu pod osad
˛ odpowiednich osób, o dialogu z własnym przełożonym wyższym czy też kontakcie z nowym instytutem14.
Najwyższy przełożony, zezwalajac
˛ podwładnemu na przejście do innego
instytutu zakonnego, nie udziela indultu odejścia (zob. kan. 691 § 1), ale
specjalnego indultu przejścia, dzie˛ki któremu zakonnik może podjać
˛ próbe˛
w nowym instytucie15. Byłoby wie˛c czymś przeciwnym zamysłowi prawodawcy, gdyby wspomniany przełożony domagał sie˛ od zainteresowanego
przejściem zakonnika prośby o udzielenie indultu sekularyzacyjnego, stawiajac
˛ go w ten sposób przed decyzja˛ o pozostaniu lub definitywnym odła˛
16
czeniu sie˛ od swego instytutu .
Zezwolenie udzielone przez przełożonego generalnego instytutu a quo za
zgoda˛ jego rady obejmuje zarówno pozwolenie na rozpocze˛cie próby, jak i na
definitywne przejście do konkretnego instytutu zakonnego ad quem w przypadku, gdy po odbyciu próby zakonnik przechodzacy
˛ zostanie dopuszczony
do profesji wieczystej w nowym instytucie. Natomiast zezwolenie udzielone
przez przełożonego generalnego nowego instytutu za zgoda˛ jego rady obejmuje – jak sie˛ wydaje – jedynie zgode˛ na rozpocze˛cie próby. Indult najwyższego przełożonego instytutu ad quem nie oznacza przyje˛cia do instytutu
(por. kan. 641), ani też dopuszczenia do profesji w nowym instytucie (por.
kan. 658, 2o i 656, 3o), lecz jedynie przyje˛cie o szczególnym charakterze,
zarezerwowane temu przełożonemu na mocy prawa, odnoszace
˛ sie˛ do kogoś,
kto przechodzi jako profes z innego instytutu zakonnego i zostaje dopuszczony do próby wymaganej przez prawo. W odpowiednim czasie i formie,
zgodnie z kan. 657 § 1, zakonnik odbywajacy
˛ próbe˛ winien prosić o dopuszczenie do wieczystej profesji w nowym instytucie i uzyskać zgode˛ kompetentnego przełożonego tego instytutu zawierajac
˛ a˛ dopuszczenie do pro17
fesji .
conditio: Si preces veritate nitantur, salvo praescripto can. 45, 1054”). Zob. S. Congregazione
per i Religiosi e gli Istituti Secolari, Procedura per la separazione di un membro dal suo
istituto Dans sa maternelle, VI 1984, [w:] Enchiridion della Vita Consacrata. Dalle Decretali
al rinnovamento post-conciliare (385-2000). Edizione bilingue, red. E. Lora, Bologna 2001,
s. 2734-2743.
14
Por. G a m b a r i, I religiosi nel Codice, s. 343.
15
Por. A n d r é s, dz. cyt., s. 576.
16
Por. G a m b a r i, I religiosi nel Codice, s. 343; por. Passaggio ad un altro istituto,
s. 127.
17
Por. A n d r é s, dz. cyt., s. 576; por. R a m o s, dz. cyt., s. 1746-1747.
PRZEJŚCIE PROFESA DO INNEGO INSTYTUTU ZAKONNEGO
357
Wydaje sie˛, iż na etapie podejmowania decyzji przez najwyższego przełożonego i jego rade˛ winno sie˛ rozważyć – zwłaszcza w przypadku instytutów
podzielonych na prowincje – kwestie˛ ewentualnej późniejszej przynależności
przechodzacego
˛
zakonnika do prowincji czy innej zrównanej z nia˛ cze˛ści
instytutu. To zaś prowadzi do stosowności czy nawet konieczności wysłuchania zdania także przełożonego, pod którego kierownictwem taka cze˛ść instytutu pozostaje.
5. WŁADZA KOMPETENTNA
DO UDZIELENIA ZEZWOLENIA NA PRZEJŚCIE
Decyzja w omawianej sprawie, zgodnie z kan. 684 § 1 kodeksu z 1983 r.,
pozostaje w kompetencji najwyższych przełożonych obu zainteresowanych
instytutów z ich radami. Przy przejściu z jednego instytutu zakonnego do
innego nie wymaga sie˛ już, jak to miało miejsce w kan. 632 kodeksu
z 1917 r., interwencji Stolicy Apostolskiej18. W obecnie obowiazuj
˛ acym
˛
prawodawstwie powszechnym Kościoła łacińskiego Stolicy Świe˛tej zostało
zarezerwowane pozwolenie na przejście instytutu zakonnego do instytutu
świeckiego lub stowarzyszenia życia apostolskiego i odwrotnie (por. kan. 684
§ 5, 730 i 744 § 2).
Decyzja w kwestii przejścia z jednego instytutu zakonnego do innego
została w prawie Kościoła łacińskiego zarezerwowana władzom zainteresowanych instytutów zakonnych bez ingerencji podmiotów władzy pozazakonnej19. Inaczej kwestia ta regulowana jest w prawie wspólnym katolickich
Kościołów Wschodnich. Bardzo mocne nawiazanie
˛
do tradycji i w konsekwencji podkreślenie stabilitas loci doprowadziło tam do zaje˛cia postawy
raczej nieche˛tnej przejściu oraz do wprowadzenia wymogu połaczenia
˛
interwencji kompetentnych władz wewne˛trznych instytutów życia konsekrowa-
18
CIC 1917, can. 632: „Religiosus nequit ad aliam religionem, etiam strictiorem, vel e
monasterio sui iuris ad aliud transire sine auctoritate Apostolicae Sedis”.
19
Por. A. S k o r u p a, Słuszna autonomia instytutów zakonnych w Kościele łacińskim,
Kraków 2002, s. 202. Autor stwierdza, że taka interwencja podmiotów władzy pozazakonnej
byłaby możliwa w instytutach na prawie diecezjalnym w przypadku naruszenia przepisów prawa własnego odnośnie do czasu i sposobu próby tam określonych. W takim przypadku biskup
diecezjalny mógłby interweniować. Wydaje sie˛, iż podobna sytuacja zachodzi w przypadku
naruszenia prawa własnego i dyscypliny w instytucie na prawie papieskim, wówczas mogłaby
– zgodnie z kan. 593 – interweniować Stolica Apostolska.
PIOTR SZYRSZEŃ
358
nego badź
˛ klasztorów zaangażowanych w proces przejścia oraz interwencji
władzy kościelnej zewne˛trznej wobec instytutów (zob. kan. 487 i 544
KKKW)20.
6. OCENA PRZYCZYN
PRZEZ KOMPETENTNE WŁADZE INSTYTUTÓW
Zakonnik proszacy
˛ o zezwolenie na przejście winien przedstawić przyczyny swej prośby. Odpowiedzialność zwiazana
˛
z przedstawieniem rzeczywistych motywów prośby spada przede wszystkim na niego. Zdarzyć sie˛ jednak
może, że subiektywne motywacje przesłonia˛ zainteresowanemu zakonnikowi
prawde˛ obiektywna.
˛ Z tego powodu przełożony, do którego należy ocena
wystarczalności podanych w prośbie przyczyn i definitywny sad
˛ w przedstawionej sprawie, winien skorzystać ze wszystkich środków użytecznych, by
móc poznać prawde˛ obiektywna˛21.
Zdaniem Andresa, na którego powołuje sie˛ też B. W. Zubert, łacznie
˛
z zezwoleniem najwyższy przełożony instytutu a quo powinien przesłać do
przełożonego nowego instytutu świadectwo informacyjne o kandydacie,
wystawione zgodnie z prawda,
˛ roztropnie i obiektywnie. W świadectwie tym
winien odnieść sie˛ do przyczyn, z powodu których – jak należy domniemywać – zakonnik pragnie opuścić swój instytut. Nie jest natomiast wy-
20
C. B a l e a n i, L’istituto del transitus nella vita consacrata tra lo ius praecedens e lo
ius vigens: lavoro delle due Pontificie Commissioni per la Revisione del Codice, „Apollinaris”,
74(2001), nr 1-4, s. 738-739. Porównanie ustawodawstwa Kościoła łacińskiego i katolickich
Kościołów Wschodnich zob. J. A b b a s, Transfer to another religious institute in the Latin
and Eastern Catholic Churches, „Commentarium pro religiosis et missionariis”, 79(1998),
s. 121-151.
21
Por. S. Congregazione per i Religiosi e gli Istituti Secolari, Procedura per la
separazione di un membro dal suo istituto Dans sa maternelle, s. 2737 (pamie˛tajac
˛ o uwadze
zawartej wyżej w przypisie 13). Zastanawiajaca
˛ jest uwaga, jaka˛ Gambari zamieścił w swym
komentarzu z 1986 r. Stwierdza on najpierw, że „najwyższy przełożony instytutu, którego
członek pragnie dokonać przejścia, be˛dzie oceniał wszystko wobec Pana”, a nieco dalej
wnioskuje: „przełożony instytutu, do którego zakonnik pragnie przejść, nie ma szczególnych
obowiazków,
˛
jak tylko te dotyczace
˛ każdej osoby, która pragnie do niego wstapić,
˛
i polegajace
˛
na zebraniu wszystkich stosownych informacji”. W ten sposób wydaje sie˛ sygnalizować, iż od
najwyższego przełożonego instytutu a quo wymagane jest dużo wie˛ksze i głe˛bsze zaangażowanie niż od najwyższego przełożonego instytutu ad quem. Wydaje sie˛, że konieczność rozeznania sytuacji i prośby przed Panem należy do obu przełożonych. Obaj też winni uwzgle˛dnić specyfike˛ osoby i okoliczności przejścia. Zob. G a m b a r i, I religiosi nel Codice, s. 342-343.
PRZEJŚCIE PROFESA DO INNEGO INSTYTUTU ZAKONNEGO
359
magane przekazanie wszystkich akt personalnych, nawet po złożeniu przez
zakonnika profesji w nowym instytucie22. Wspominajac
˛ o owym świadectwie informujacym,
˛
wystawionym przez przełożonego instytutu a quo dla
instytutu ad quem, F. Bogdan zaznacza, że winno ono odpowiadać prawdzie,
„choćby ta skłoniła nowy instytut do odpowiedzi odmownej, powodujac
˛ tym
samym konieczność zatrzymania niewygodnego profesa w instytucie a quo”.
Według cytowanego kanonisty wystawienie takiego świadectwa nie oznacza,
jakoby nowy instytut nie miał prawa do innych informacji czy uzupełniajacych
˛
świadectw, np. lekarskich, zwłaszcza gdyby sie˛ okazało, że kandydat
został do poprzedniego instytutu przyje˛ty bez wszystkich wymaganych świadectw23. Curriculum vitae zakonnika może stanowić znaczac
˛ a˛ pomoc w ocenie przyczyn i motywów prośby. Na przykład informacja o tym, że przejście,
o które prosi, byłoby już kolejna˛ zmiana˛ instytutu czy klasztoru, podsuwa
domniemanie jakiejś niestałości i budzi raczej negatywne skojarzenia
w kontekście kolejnej prośby24.
7. UDZIAŁ RAD PRZEŁOŻONYCH NAJWYŻSZYCH
W ROZEZNAWANIU DECYZJI
Z uwagi na powage˛ sprawy, by udzielić zezwolenia na przejście, najwyżsi
przełożeni musza˛ uzyskać zgode˛ swych rad. Warto zauważyć, że wymóg zgody rady w obowiazuj
˛ acym
˛
powszechnym prawie zakonnym Kościoła łacińskiego pojawia sie˛ cze˛sto w sprawach dotyczacych
˛
stanu osób (por. np. kan.
647 § 2, 665 § 1, 686 § 1, 686 § 3, 688 § 2, 690 § 1, 703). Zezwolenie
udzielone bez uzyskania takiej zgody, zgodnie z kan. 127, byłoby nieważne25.
Gdyby wie˛c któryś z dwu zainteresowanych przełożonych najwyższych nie
poprosił o wyrażenie zgody, procedura musiałaby zostać zatrzymana. Również
w przypadku, gdyby któraś z rad nie udzieliła zgody, odnośny przełożony nie
22
Por. A n d r é s, dz. cyt., s. 577; por. Z u b e r t, dz. cyt., s. 199-200. Chociaż próba
nie ma charakteru nowicjatu, a dopuszczenie do niej nie jest równoznaczne z przyje˛ciem do
instytutu w sensie kan. 641-645, wydaje sie˛, że przełożeni instytutu ad quem moga,
˛ majac
˛ na
uwadze kan. 645 § 2, domagać sie˛ zaświadczenia wyższego przełożonego instytutu a quo.
23
Zob. B o g d a n, dz. cyt., s. 321.
24
Por. Passaggio ad un altro istituto, s. 124.
25
Por. R a m o s, dz. cyt., s. 1746; por. G. L o b i n a, La separazione dei religiosi
dall’istituto, „Apollinaris”, 56(1983), s. 116.
PIOTR SZYRSZEŃ
360
mógłby kontynuować procedury. W sytuacji bowiem nieotrzymania zgody od
swej rady przełożony usiłowałby jedynie udzielić zezwolenia na przejście lub
dopuszczenia do próby. Bez zgody jego rady zarówno ta decyzja, jak i dokonane później akty prawne, byłyby nieważne26.
Jednak w sytuacji, kiedy przełożony otrzymał zgode˛ swojej rady na udzielenie zezwolenia na przejście, nie jest on zobowiazany
˛
do poste˛powania
w kierunku wskazanym przez rade˛, czyli do udzielenia takiego zezwolenia.
Rada bowiem nie jest organem zarzadu
˛ kolegialnego, a przełożony nie może
zostać sprowadzony jedynie do wykonawcy jej decyzji. W dyskusji rady na
etapie rozeznania sytuacji moga˛ natomiast pojawić sie˛ elementy, które zmusza˛
przełożonego nie tylko do ponownego przemyślenia swego poczatkowego
˛
wyboru, ale nawet do jego zmiany27.
W opinii Andrésa takiego uprawnienia rady nie można delegować, co
wynika nie tylko ze sformułowań, w jakich wyraża sie˛ prawo, ale również
z natury i powagi sprawy, z grożacych
˛
niebezpieczeństw, które w sobie
zawiera, choć tych cytowany autor nie określa28. Członkowie odnośnych rad
winni mieć zapewniony czy też sami powinni postarać sie˛ o zapewnienie
sobie możliwie kompletnego zbioru informacji potrzebnych w danej sprawie
dla lepszej oceny przyczyn czy motywów. Należy mieć na uwadze, iż chodzi
o sprawe˛ dotyczac
˛ a˛ osoby, a nie jakichś zwykłych kwestii organizacyjnych.
Jest równocześnie czymś oczywistym, iż nie wszystkie informacje, które sa˛
znane przełożonemu lub któremuś z radnych, moga˛ być przekazane pozostałym członkom rady. Mogłoby bowiem dojść do naruszenia tajemnicy czy sekretu, którymi ci mogliby być zwiazani
˛
w wyniku powierzenia im przez
zakonnika tajników swego sumienia29.
Prawo domaga sie˛ zgody rady na udzielenie zezwolenia na przejście. Nie
wystarczy wie˛c, że radni wyraża˛ w sposób wolny swoje opinie i przeprowa26
Por. A n d r é s, dz. cyt., s. 576; por. M. C o s t a, Il governo del superiore e il suo
consiglio. Dati canonici e rilettura spirituale, „Periodica”, 93(2004), s. 218.
27
Por. C o s t a, art. cyt., s. 218. Należy mieć na uwadze, iż nie można utożsamiać zgody
(„consensus”) rady z głosem decydujacym
˛
(„votum deliberativum”) tejże. Rada nie podejmuje
ostatecznej decyzji w tej sprawie. Rada przełożonego, podejmujac
˛ decyzje˛, niczego nie przesadza,
˛
a jedynie pozwala (w przypadku udzielenia zgody) lub zakazuje (w przypadku nieudzielenia zgody) przełożonemu działać; ostateczna decyzja natomiast należy jedynie do przełożonego. W przypadku głosu decydujacego
˛
rada miałaby władze˛ decydowania jako organ zarzadu
˛
obdarzony władza˛ na równi z przełożonym, który w takiej sytuacji (rady działajacej
˛
jako
kolegium) co najwyżej by jej przewodniczył. Por. Costa, art. cyt., s. 200 (przypis 15).
28
Por. A n d r é s, dz. cyt., s. 576.
29
Por. C o s t a, art. cyt., s. 214.
PRZEJŚCIE PROFESA DO INNEGO INSTYTUTU ZAKONNEGO
361
dza˛ dyskusje˛. W omawianym przypadku rada zawsze winna wyrazić swe stanowisko w formalnym głosowaniu, tak aby jego wynik, a przez to i zdanie
rady, były klarowne30.
8. PRÓBA W NOWYM INSTYTUCIE
W kan. 684 § 2 prawodawca poleca: „po odbyciu przynajmniej trzechletniej próby zakonnik może być dopuszczony do profesji wieczystej w nowym
instytucie”. Jedynym określeniem dotyczacym
˛
próby, jakie zawiera prawo
powszechne, jest to, że winna ona trwać przynajmniej trzy lata. Natomiast
prawo własne instytutu powinno dokładniej określić czas i sposób próby (por.
kan. 684 § 4), majac
˛ na uwadze fakt, iż jej celem jest zweryfikowanie – tak
przez instytut, jak i przez samego zakonnika – zdatności zainteresowanej
przejściem osoby do życia zakonnego, które pragnie podjać
˛ 31. Kodeks nie
podaje górnej granicy czasowej trwania okresu próby i zwłaszcza te˛ luke˛
winno uzupełnić prawo własne32. Według Andresa, majac
˛ na uwadze to, iż
chodzi o profesa ślubów wieczystych, trzechlecie wydaje sie˛ miara˛ idealna˛33. W pewnych wypadkach wydłużenie tego czasu może być wskazane.
Nie powinno sie˛ jednak zbytnio przedłużać próby, by nie utrudniać ewentualnego powrotu profesa do instytutu macierzystego34. Byłoby zaś czymś
niedorzecznym czy niedopuszczalnym – jak zauważa przywołany wyżej autor
– aby przedłużano ów czas ponad liczbe˛ lat, których sie˛ wymaga od „normalnych” profesów (czasowych). Czas próby winien poprzedzać złożenie profesji wieczystej, tak wie˛c nie jest właściwe przedłużanie go na czas po tej
profesji35.
W przeciwieństwie do uregulowań kodeksowych z 1917 r. obowiazuj
˛ ace
˛
36
ustawodawstwo Kościoła łacińskiego nie mówi o „nowicjacie” . W zasadzie
30
Por. C o s t a, art. cyt., s. 219.
Por. R a m o s, dz. cyt., s. 1746. Warto zauważyć, iż na poczatkowym
˛
etapie rewizji
norm kodeksowych proponowano, by próba trwała „przynajmniej pie˛ć lat”. Członkowie grupy
studyjnej uznali ten czas za zbyt długi. Por. „Communicationes”, 13(1981), nr 2, s. 326-327.
32
Por. Z u b e r t, dz. cyt., s. 199-200.
33
Por. A n d r é s, dz. cyt., s. 577.
34
Por. „Communicationes”, 13(1981), nr 2, s. 327; por. G a m b a r i, Życie zakonne,
s. 691; por. B o g d a n, dz. cyt., s. 322.
35
Por. A n d r é s, dz. cyt., s. 577.
36
Zob. CIC 1917, can. 633 § 1: „Transiens ad aliam religionem novitiatum peragere debet
31
362
PIOTR SZYRSZEŃ
– jak wspomina Bogdan – nie powinno sie˛ kandydata przeprowadzać przez
nowicjat w sensie potocznym. W omawianym przypadku mamy do czynienia
z zakonnikiem po profesji wieczystej, a wie˛c z osoba˛ doświadczona˛ w życiu
zakonnym37. Podobny poglad
˛ wyraża D. J. Andrés. Według niego próba nie
powinna przyjmować struktur nowicjackich, by uniknać
˛ niekonsekwencji wynikajacej
˛
z faktu bycia jednocześnie profesem w jednym instytucie i nowicjuszem w innym. Próba nie jest też czymś w rodzaju junioratu, sens jej
bowiem nie wyczerpuje sie˛ w przygotowaniu do profesji wieczystej. Sytuacji
zakonnika przechodzacego
˛
nie można także utożsamiać z sytuacja˛ neoprofesa
w nowym instytucie zakonnym, gdyż przechodzi on jako profes wieczysty
innego instytutu38. Odmienna˛ i odosobniona˛ w zestawieniu z przytoczonymi
wyżej dwoma komentarzami kanonistów jest opinia F. J. Ramosa. Stwierdzajac,
˛ że prawo powszechne nie wymaga w tym wypadku nowicjatu, wyraża poglad,
˛ iż prawo własne mogłoby go przepisać jako cze˛ść próby39.
Kwestia˛ do uregulowania przez przełożonych instytutu ad quem jest wyznaczenie kompetentnej osoby, której zadaniem be˛dzie czuwanie nad przebiegiem i wydanie opinii o zakonniku pragnacym
˛
zmienić instytut po zakończeniu próby. Niewatpliwie
˛
„wskazany jest – jak stwierdza Bogdan –
życzliwy kontakt badź
˛ przełożonych, badź
˛ osoby do tego wybranej, poprzez
który kandydat mógłby i sam łatwiej wejść w nowa˛ wspólnote˛ i wzajemnie,
aby wspólnota lepiej mogła zapoznać sie˛ z przybyłym”40. Niemniej nie
chodzi tylko o życzliwość. Andrés i Zubert wskazuja˛ na konieczność wyznaczenia osoby, która zakonnikowi odbywajacemu
˛
próbe˛ służyłaby pomoca˛
w poznaniu historii, natury, tradycji, prawa własnego nowego instytutu
z jednej strony, a znajac
˛ sprawe˛ z bliska, mogła ocenić zdatność kandydata
do życia w nowym instytucie i wydać odpowiedzialny i kompetentny sad
˛
[…]”. W Kodeksie Kanonów Kościołów Wschodnich został utrzymany wymóg odbycia nowicjatu. Zob. kan. 545 KKKW: „Transiens novitiatum ex toto peragere debet, nisi Superior
generalis vel Superior monasterii sui iuris, uterque de consensu sui consilii, tempus novitiatus
ob specialia adiuncta reducit, sed non infra sex menses […]” [podkr. – P. Sz.].
37
Por. B o g d a n, dz. cyt., s. 322.
38
Por. A n d r é s, dz. cyt., s. 577-578; por. G. Di M a t t i a, Separazione dei membri
dall’istituto e dalla societá di vita apostolica. Tipologia e procedura (cann. 684-704; 726-731;
742-746), „Commentarium pro religiosis et missionariis”, 74(1993), s. 37.
39
Por. R a m o s, dz. cyt., s. 1746.
40
B o g d a n, dz. cyt., s. 322.
PRZEJŚCIE PROFESA DO INNEGO INSTYTUTU ZAKONNEGO
363
(opinie˛) co do dopuszczenia lub niedopuszczenia tegoż zakonnika do profesji,
z drugiej strony41.
Inna˛ przestrzenia˛ do uregulowania poprzez umowe˛ mie˛dzy przełożonymi
moga˛ być kwestie zwiazane
˛
z utrzymaniem zakonnika odbywajacego
˛
próbe˛.
9. ZAKOŃCZENIE PRÓBY
W kan. 684 § 2 prawodawca decyduje, że „po odbyciu przynajmniej
trzechletniej próby, zakonnik może być dopuszczony do profesji wieczystej
w nowym instytucie”. Tak wie˛c zakonnik przechodzacy
˛ nie może, ani nie
powinien być dopuszczony do profesji czasowej. Jeśli zakończył on
pozytywnie czas próby i zakonnik został uznany za zdatnego, może być
dopuszczony „do profesji wieczystej” i tylko wieczystej. Ponadto po odbyciu
próby zakonnik zarówno „może być dopuszczony”, jak i może być
niedopuszczony do profesji wieczystej. Nowy instytut nie zaciagn
˛ ał
˛ bowiem
żadnego prawnego zobowiazania
˛
dopuszczenia go do profesji wieczystej, choć
dał zezwolenie i dopuścił zainteresowanego definitywnym przejściem
zakonnika do próby. Do profesji dopuszcza kompetentny przełożony nowego
instytutu zakonnego (zgodnie z kan. 658 i 656, 3o oraz przepisami prawa
własnego). Jak wspomniano wyżej, nie musi to być przełożony najwyższy42.
Zakonnik może również w sposób wolny zdecydować o powrocie do swego instytutu przez ukończeniem czy po zakończeniu próby.
10. PRAWO WNIESIENIA REKURSU
Przejście do innego instytutu nie jest prawem zakonnika. Indult udzielony
w odpowiedzi na prośbe˛ zainteresowanego zakonnika stanowi łaske˛, której
kompetentne władze moga˛ udzielić lub też nie43. Przełożeni generalni ze
41
Por. Z u b e r t, dz. cyt., s. 200. Osobe˛ powołana˛ do realizacji wskazanych wyżej zadań
cytowany autor widzi w kierowniku duchowym. Wydaje sie˛ jednak, iż – nawet jeśli nie traktujemy próby jako nowicjat – lepiej byłoby mówić o „jakimś doświadczonym zakonniku” (analogicznie jak w kan. 647 § 2), o „socjuszu” czy nawet o „delegacie przełożonego” niż o „kierowniku duchowym”, którego osoba odbywajaca
˛
próbe˛ może wybrać w sposób wolny.
Szczegółowe uregulowania dotyczace
˛ osób odpowiedzialnych winno zawierać prawo własne.
42
Por. A n d r é s, dz. cyt., s. 578.
43
Por. G a m b a r i, I religiosi nel Codice, s. 342.
PIOTR SZYRSZEŃ
364
swymi radami sa˛ obowiazani
˛
potraktować sprawe˛ poważnie, z całym możliwym obiektywizmem. Winni mieć na uwadze kan. 219 (prawo do wolności
od jakiegokolwiek przymusu w wyborze stanu życia) i czuwać nad tym, by
nie sprzeciwić sie˛ wezwaniu Bożemu. Winni rozważyć sprawe˛ w duchu nadprzyrodzonym i obiektywnie.
Bogdan zaznacza, że może zajść wypadek, że instytut nie be˛dzie mógł
zaraz zgodzić sie˛ na przejście owego profesa, gdy ten w danej sytuacji jest
„niezastapiony”.
˛
Taki jednak powód nie może przekreślić pragnienia petenta,
a przełożony instytutu a quo – jego zdaniem – jest obowiazany
˛
starać sie˛
o to, by przeszkoda została usunie˛ta jak najpre˛dzej44. Przypadki odmowy
zezwolenia na przejście przez przełożonego instytutu a quo nie należa˛ do
odosobnionych45. Autorzy sa˛ zgodni co do tego, że zakonnikowi przysługuje
prawo odwołania sie˛ do wyższej instancji, tj. do Stolicy Świe˛tej lub biskupa
diecezjalnego, w zależności od rodzaju instytutu46.
11. POWRÓT DO WŁASNEGO INSTYTUTU ZAKONNEGO
(LUB SEKULARYZACJA)
Kan. 684 § 2 stwierdza: „Jeśli [zaś] nie chce złożyć profesji lub nie został
do niej dopuszczony przez kompetentnych przełożonych, powinien wrócić do
dawnego instytutu”. Powrót do instytutu a quo be˛dacego
˛
nadal – co warto
podkreślić – własnym instytutem zakonnika, w sytuacji wskazanej w cytowanym przepisie, jest obowiazkiem
˛
i prawem zakonnika: jest obowiazkiem,
˛
który nakłada prawodawca, dołaczaj
˛
ac
˛ klauzule˛: „chyba że otrzymałby indult
sekularyzacyjny”, to znaczy indult odejścia z instytutu (kan. 691); jest
również prawem zakonnika, ponieważ przełożeni instytutu pochodzenia nie
moga˛ odmówić powrotu z powodu usiłowania przejścia do innego instytutu
z zachowaniem norm Kościoła. Wprawdzie kanon – co przypomina Gambari
– nie mówi wyraźnie o obowiazku
˛
przyje˛cia z powrotem osoby zakonnej powracajacej
˛
do własnego instytutu, ale jest to normalna konsekwencja wyni-
44
Zob. B o g d a n, dz. cyt., s. 321.
Por. Passaggio, s. 127.
46
Por. B o g d a n, dz. cyt., s. 321; por. G a m b a r i, Życie zakonne, s. 690-691; por.
G a m b a r i, I religiosi nel Codice, s. 343; por. G a m b a r i, Vita religiosa oggi, s. 595;
por. G i r o t t i, dz. cyt., s. 432; por. Passaggio ad un altro istituto, s. 127.
45
PRZEJŚCIE PROFESA DO INNEGO INSTYTUTU ZAKONNEGO
365
kajaca
˛ z obowiazku
˛
powrotu do poprzedniego instytutu47. W takim przypadku nie można mówić o ponownym przyje˛ciu, ponieważ zakonnik odbywajacy
˛ próbe˛ nie przestał być członkiem instytutu a quo. Nie wygasła inkorporacja do pierwszego instytutu. Dlatego też nie przewiduje sie˛ żadnych
formalności regulujacych
˛
ów powrót48.
Mówiac
˛ o obowiazku
˛
instytutu wzgle˛dem powracajacego
˛
zakonnika Bogdan stwierdza, że instytut zobowiazany
˛
jest „przyjać
˛ go życzliwie, z wykluczeniem jakiejkolwiek dyskryminacji, jakby wracał ktoś sprzeniewierzony
swemu zakonowi, gdyż profes miał do takiej próby ścisłe prawo”49. Tak
jednak jak nie można mówić o prawie do przejścia, tak też wydaje sie˛ problematyczne mówienie o „ścisłym prawie” do próby przejścia do innego
instytutu. Samo sformułowanie kan. 684 § 1 zdaje sie˛ na to nie pozwalać.
Wyrażenie negatywne „[…] nequit a proprio ad aliud institutum religiosum
transire […]” wybrano po to, aby zaakcentować, że przejście do innego
instytutu jest czymś nadzwyczajnym, o co można prosić i na co można zezwolić jedynie ze wzgle˛du na poważne przyczyny. Warto przypomnieć, że
w ramach rewizji Kodeksu, już na pierwszym z etapów redakcji kanonu poświe˛conego przejściu, zastapiono
˛
formułe˛ pozytywna:
˛ „Ut a proprio ad aliud
Institutum vitae consecratae transire possit, sodalis […]” sformułowaniem
negatywnym: „Sodalis nequit […] transire” (podkr. – P. Sz.). Uznano za
bardziej roztropne unikanie używania wyrażeń, które mogłyby być interpretowane jako pewne poparcie czy zache˛ta dla przejścia, jako że to „nigdy
nie jest faktem zwyczajnym” („é sempre un fatto non ordinario”)50.
Gdyby natomiast zakonnik nie chciał złożyć profesji w nowym instytucie
albo niedopuszczony do profesji w nowym instytucie nie chciał wrócić do
pierwszego instytutu, musi starać sie˛ o indult sekularyzacyjny. Winien jednak
wpierw powrócić do swego instytutu, złożyć prośbe˛ o dyspense˛ od ślubów
i dopiero po jej otrzymaniu opuścić instytut51. W takich okolicznościach
moga˛ sie˛ okazać użyteczne i pozostaja˛ w zasie˛gu zakonnika: prośba o pozwolenie przebywania poza domem instytutu (kan. 665 § 1) oraz prośba
o udzielenie indultu ekslaustracyjnego (kan. 686 § 1)52.
47
48
49
50
51
52
Por. G a m b a r i, Życie zakonne, s. 692.
Por. A n d r é s, dz. cyt., s. 578.
B o g d a n, dz. cyt., s. 322.
Por. „Communicationes”, 13(1981), nr 2, s. 326-328; por. R a m o s, dz. cyt., s. 1746.
Por. Z u b e r t, dz. cyt., s. 200.
Por. R a m o s, dz. cyt., s. 1747.
PIOTR SZYRSZEŃ
366
Jeśliby w czasie trwania próby zachowanie zakonnika było takie, że nie
zasługuje on na kontynuowanie próby i złożenie profesji w nowym instytucie
ani na powrót do swego własnego instytutu, przełożony instytutu a quo,
w porozumieniu z przełożonym instytutu ad quem, może prosić Stolice˛ Apostolska˛ albo biskupa diecezjalnego, w zależności od rodzaju instytutu,
o zastosowanie eksklaustracji (kan. 686 § 3) lub zwrócić sie˛ do kompetentnej
władzy o wskazówki. Ze środka tego może przełożony skorzystać, przyjawszy
˛
53
wpierw członka z powrotem do konkretnego domu zakonnego . Gdyby natomiast zakonnik odbywajacy
˛ próbe˛ popełnił któryś z czynów określonych
w kan. 694-703, osoba˛ kompetentna˛ do wszcze˛cia poste˛powania zmierzaja˛
cego do wydalenia z instytutu jest przełożony instytutu a quo. I w tym
wypadku wypada, by czynił to w porozumieniu z przełożonymi instytutu,
w którym zakonnik odbywał czy odbywa próbe˛54.
12. ZAKOŃCZENIE
Prawodawca kościelny dopuszcza możliwość przejścia z jednego instytutu
zakonnego do innego i określa ogólnie jego procedure˛. O pozwolenie na
rozpocze˛cie próby i przejście zakonnik po profesji wieczystej – normy kan.
684 §§ 1-2 i 4 odnosza˛ sie˛ bowiem tylko do profesów wieczystych – powinien prosić najwyższych przełożonych instytutów a quo i ad quem wraz z ich
radami. Nie wymaga sie˛ w tym przypadku interwencji Stolicy Apostolskiej
(jak to miało miejsce w kodeksie z 1917 r.) ani innych podmiotów władzy
pozazakonnej (czego żada
˛ prawodawca w Kodeksie Kanonów Kościołów
Wschodnich). Zakonnik zainteresowany przejściem winien wskazać motywy
swej decyzji. Oceny przedstawionych przyczyn i rozeznania sytuacji, oprócz
wspomnianych przełożonych, dokonuja˛ ich rady, których zgoda wymagana
jest ad validitatem zezwolenia udzielonego przez przełożonych.
Przejście do innego instytutu nie jest prawem zakonnika. Indult udzielony
w odpowiedzi na prośbe˛ zainteresowanego zakonnika stanowi łaske˛, której
kompetentna władza może udzielić lub też nie. Komentatorzy sa˛ zgodni, że
zakonnikowi przysługuje prawo odwołania sie˛ do Stolicy Apostolskiej lub
biskupa diecezjalnego (w zależności od rodzaju instytutu). Zakonnik odbywajacy
˛ próbe˛ ma natomiast prawo, a w przypadku niedopuszczenia do pro53
54
Por. Z u b e r t, dz. cyt., s. 200; por. A n d r é s, dz. cyt., s. 578.
Por. A n d r é s, dz. cyt., s. 579.
PRZEJŚCIE PROFESA DO INNEGO INSTYTUTU ZAKONNEGO
367
fesji w nowym instytucie również obowiazek
˛
powrotu do własnego instytutu.
Temu uprawnieniu odpowiada, po stronie instytutu a quo, obowiazek
˛
przyje˛cia „do domu” zakonnika, który nie przestał być jego członkiem. Stad
˛ też
w KPK 1983 nie przewiduje sie˛ formalności regulujacych
˛
powrót zakonnika
do własnego instytutu w trakcie czy po zakończeniu próby. Gdyby natomiast
zakonnik nie chciał powrócić, musi starać sie˛ o indult odejścia.
Prawodawca kościelny nie reguluje szczegółowo wszystkich kwestii zwia˛
zanych z przejściem do innego instytutu. Dokładnego uregulowania w prawie
własnym wymagaja˛ czas i sposób próby (w KPK brak np. górnej granicy czasowej trwania okresu próby) czy kompetencje osoby czuwajacej
˛
nad przebiegiem próby i opiniujacej
˛
zakonnika ja˛ odbywajacego.
˛
W przypadku braku
takich regulacji decyzje˛ ad casum musza˛ podjać
˛ kompetentni przełożeni.
Uregulowania – poprzez umowe˛ mie˛dzy przełożonymi instytutów – wymagaja˛
np. kwestie zwiazane
˛
z utrzymaniem zakonnika odbywajacego
˛
próbe˛. Warto
też zwrócić uwage˛ na pomoc, jakiej moga˛ udzielić zakonnikowi na etapie
rozeznawania decyzji i odbywania próby kompetentne osoby należace
˛ do instytutu i spoza niego oraz na stosowność czy nawet potrzebe˛ konsultacji
służacej
˛ przełożonym zobowiazanym
˛
do oceny przyczyn przejścia, rozeznania
sytuacji i podje˛cia właściwych decyzji, tu np. wysłuchania zdania przełożonego wyższego, pod którego kierownictwem pozostaje cze˛ść instytutu
a quo, do której zakonnik należy, czy stojacego
˛
na czele cze˛ści instytutu ad
quem, do której zakonnik miałby w przyszłości należeć.
BIBLIOGRAFIA
A b b a s J.: Transfer to another religious institute in the Latin and Eastern
Catholic Churches, „Commentarium pro religiosis et missionariis”, 79(1998),
s. 121-151.
„Acta Apostolicae Sedis”, 79(1987), s. 1249.
A n d r é s D. J.: El derecho de los religiosos. Comentario al Codigo, Madrid
19843.
B a l e a n i C.: L’istituto del transitus nella vita consacrata tra lo ius praecedens
e lo ius vigens: lavoro delle due Pontificie Commissioni per la Revisione del
Codice, „Apollinaris”, 74(2001), nr 1-4, s. 707-739.
B a r J. R., K a ł o w s k i J.: Prawo o instytutach życia konsekrowanego,
Warszawa 1985.
368
PIOTR SZYRSZEŃ
B o g d a n F.: Prawo zakonów, instytutów świeckich i stowarzyszeń życia apostolskiego, Poznań 1988.
Codex Canonum Ecclesiarum Orientalium auctoritate Ioannis Pauli PP. II promulgatus. Kodeks Kanonów Kościołów Wschodnich promulgowany przez papieża Jana
Pawła II, Lublin 2002.
Codex Iuris Canonici auctoritate Ioannis Pauli PP. II promulgatus. Kodeks Prawa
Kanonicznego. Przekład polski zatwierdzony przez Konferencje˛ Episkopatu,
Poznań: Pallottinum 1984.
Codex Iuris Canonici Pii X Pontificis Maximi iussu digestus Benedicti Papae XV
auctoritate promulgatus praefatione fontium annotatione et indice analyticoalphabetico ab E.mo Pietro Card. Gasparri auctus, Typis Polyglottis Vaticanis
MCMLXXIV.
C o s t a M.: Il governo del superiore e il suo consiglio. Dati canonici e rilettura
spirituale, „Periodica”, 93(2004), s. 189-221.
Di M a t t i a G.: Separazione dei membri dall’istituto e dalla societá di vita
apostolica. Tipologia e procedura (cann. 684-704; 726-731; 742-746), „Commentarium pro religiosis et missionariis”, 74(1993), s. 31-56.
E g a ñ a F. J.: Passaggio ad altro istituto (Transitus ad aliud institutum), [w:]
Nuovo Dizionario di Diritto Canonico, red. C. Corral Salvador, V. De Paolis,
G. Ghirlanda, Milano (Torino) 19962, s. 765-766.
E g a ñ a F. J.: Separazione dall’istituto religioso (Separatio sodalium ab instituto),
[w:] Nuovo Dizionario di Diritto Canonico, red. C. Corral Salvador, V. De Paolis, G. Ghirlanda, Milano (Torino) 19962, s. 981-982.
E g a ñ a F. J.: Tránsito a otro instituto (Transitus ad aliud institutum), [w:]
Diccionario de derecho canónico, red. C. Corral Salvador, J. M. Urteaga Embil,
Madrid 20002, s. 662-663.
F u e n t e s J. A.: Respuestas de la C. P. para la interpretación autentica cel.
C. I. C. de fecha 20 VI 1987, „Ius canonicum”, 28(1988), nr 56, s. 623-634.
G a m b a r i E.: I religiosi nel Codice. Commento ai singoli canoni, Milano 1986.
G a m b a r i E.: Vita religiosa oggi secondo il Concilio e il nuovo Diritto
Canonico, Roma 1983.
G a m b a r i E.: Życie zakonne po Soborze Watykańskim II, Kraków 1998.
G i r o t t i G.: Commento al capitolo VI: La separazione dei membri dall’istituto,
[w:] Commento al Codice di Diritto Canonico, red. P. V. Pinto, Libreria Editrice
Vaticana 20012, s. 430-448.
L o b i n a G.: La separazione dei religiosi dall’istituto, „Apollinaris”, 56(1983),
s. 115-146.
[brak autora] Passaggio ad un altro istituto, „Informationes SCRIS”, 27(2001), nr 2,
s. 123-134.
R a m o s F. J.: Comentarios a los canones 684-685, [w:] Comentario exegético al
Código de derecho canónico, red. Á. Marzoa, J. Miras, R. Rodríguez-Ocaña,
vol. II/2, Pamplona 2002, s. 1744-1749.
Sacra Congregazione per i Religiosi e gli Istituti Secolari, Procedura per la separazione di un membro dal suo istituto Dans sa maternelle, VI 1984, [w:] Enchiri-
PRZEJŚCIE PROFESA DO INNEGO INSTYTUTU ZAKONNEGO
369
dion della Vita Consacrata. Dalle Decretali al rinnovamento post-conciliare (3852000). Edizione bilingue, red. E. Lora, Bologna 2001, s. 2734-2743.
Schema «de institutis vitae consecratae per professionen consitiorum evangelicorum».
Esame delle osservazioni: 10a sessione „Communicationes”, 13(1981), nr 2,
s. 325-350.
S k o r u p a A.: Słuszna autonomia instytutów zakonnych w Kościele łacińskim,
Kraków 2002.
Z u b e r t B. W.: Instytuty życia konsekrowanego i stowarzyszenia życia apostolskiego, [w:] Komentarz do Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1983 r., t. 2, cz. III,
Lublin 1990.
EL TRÁNSITO DEL PROFESO DE VOTOS PERPETUOS
DEL PROPRIO INSTITUTO A OTRO INSTITUTO RELIGIOSO
EL PROCEDIMIENTO CANÓNICO
R e s u m e n
El legislador eclesiástico admite la posibilidad del tránsito de un miembro de un instituto
religioso a otro y precisa en forma general el procedimiento de éste. El religioso de votos
perpetuos puede pedir el permiso a los supremos moderadores de los institutos a quo y ad
quem con sus respectivos consejos. No es necesaria en este caso la intervención de la Santa
Sede ni otros sujetos de la potestad externa. Al presentar la petición el religioso debe exponer
los motivos de su decisión. A los moderadores supremos y también a sus consejos corresponde
valorar estos motivos y discernir la situación concreta del religioso y del instituto. El
consentimiento de los consejos se debe obtener ad validitatem del permiso de los superiores.
El paso a otro instituto no es derecho del religioso. El indulto concedido como la respuesta
a la petición del religioso interesado es una gracia; los moderadores supremos pueden concederla o negarla. Al religioso le queda la posibilidad del recurso a la autoridad superior.
Durante y despúes de la prueba el religioso no admitido a la profesión perpetua en el nuevo
instituto tiene el derecho y la obligación de volver a su proprio; asi mismo, aun cuando fuere
admitido a la profesión perpetua en el nuevo instituto, puede renunciar a ello y volver a su
instituto proprio. El instituto a quo debe recibirlo. Si el religioso no quiere volver, debe pedir
el indulto de secularización.
El legislador no regula detallamente todas las cuestiones vinculadas con el tránsito. En el
derecho proprio habrío que precisar, por ejemplo, la duración y el modo de la prueba o las
competencias de la persona que vigila el paso de la prueba y emite el juicio sobre el
solicitante. Cuando no hay estas normas concretas los superiores deben decidir ad casum.
Słowa kluczowe: przejście do innego instytutu zakonnego, przyczyny przejścia, procedura
przejścia, pozwolenia na przejście, okres próby.
Key words: transfer to another religious institute, reasons of tranfer, procedure of tranfer,
permission for tranfer, probationary period.
Palabras claves: tránsito a otro instituto religioso, motivos del tránsito, procedimientos del
tránsito, permiso para el tránsito, periodo de la prueba.