Odzakazu do legalizacji

Opinie, Ekspertyzy, 8adania Eutanazja w oczach prawa karnego Dr Jacek Malczewski
Odzakazu
do legalizacji
Legalizacja eutanazji dotyczy jedynie dwoch praktyk: czynnej dobrowolnej eutanazji (CDE)
i lekarskiej pomocy do samobojstwa (LPS). Nie jest ona tOZsama z powszechnCl, i bezwa­
runkowCl, dekryminalizacjct zabojstwa na zctdanie czy ze wsp6lczucia oraz pomocy do sa­
mobojstwa. Czyny te nadal pozostajct przestQPstwami, jesli popelni je osoba, ktora nie jest
lekarzem. Podlega ona wowczas karze na zasadach ogolnych. Prawo ustanawia natomiast
specjalny wyjcttek dla lekarzy, skonfrontowanych z zctdaniem smierci ze strony osob nie­
uleczalnie chorych i cierpiCl,cych.
M
ozemy wyr6znic dwa rodzaje praktyk: czyn­
nej dobrowolnej eutanazji (CDE), tj. sytu­
acji, w kt6rej lekarz na wyrazne zC:ldanie nieuleczal­
nie chorego i cierpi~cego pacjenta umyslnie powo­
duje jego zgonprzez podanie smiertelnej dawki
srodkow farmakologicznych oraz lekarskiej pomo­
cy do samobojstwa (LPS), tj. sytuacji, w kt6rej le­
karz na zC:ldanie nieuleczalnie chorego i cierpi~ce­
go pacjenta udziela mu srodk6w niezb~dnych do
odebrania sobie zycia i fachowo infonnuje,jak sku­
tecznie i bezbolesnie to uczynic. Legalizacja euta­
nazji nie oznacza zatem, jak s~dzi wielu jej opo­
nent6w, zgody na usmiercanie pacjent6w wbrew ich
woli lub bez ich wiedzy; nie daje tez lekarzom nie­
ograniczonego prawa do decydowania 0 zyciu
i smierci pacjent6w z tak niegodziwych powod6w,
jak szukanie oszcz~dnosci w sluzbie zdrowia czy
eliminacja os6b starych, chorych b~dz uposledzo­
nych.
Od czynnej dobrowolnej eutanazji ceDE) i lekar­
skiej pomocy do samob6jstwa (LPS) nalezy takZe
odroznic takie procedury medycyny tenninalnej i pa­
liatywnej,jak: niepodj~cie lub zaprzestanie darent':'
nej terapii w sytuacji, gdy przedluzalaby ona jedy­
nie cierpienia chorego nie dajC:lc realnej nadziei na
wyzdrowienie, terminalna sedacja (wprowadzenie
terminalnie chorego w stan farmakologicznego
uspienia, w ktorym pozostaje do naturalnej smier­
ci), czy analgezja stanow terminalnych (podawa­
nie tenninalnie choremu rosn~cych dawek silnych
srodk6w przeciwb610wych, stwarzaj~ce ryzyko przy­
spieszenia zgonu). W odro.znieniu od CDE i LPS SC:l
one niemal powszechnie uznawane za medycznie
i moralnie usprawiedliwione (aprobujeje nawet tak
nieprzejednany przeciwnik eutanazji, jak Kosci61
katolicki). Niestety w Polsce zauwa.zyc mozna ten­
dencjC( do utozsamiania ich na gruncie prawnym
z (niedozwolonv eutanazj~ co musi niepokoic ­
zwlaszcza, ze opieka paliatywna nie jest w naszym
kraju wystarczaj~co rozwiniC(ta, a IC(k przed "euta­
nazj'l" moze utrudniac jej propagowanie.
Jako ze granica pomiC(dzy czynn'l dobrowolnC:l
eutanazjC:l (CD E) i lekarsk~ pomoc'l do samob6j­
stwa (LPS) jest raczej plynna czasem pacjent jest
zbyt oslabiony lub fizycznie niezdolny do wlasno­
rC(cznego zazycia lekow - jesli lekarz wlozy mu ta­
bletki do ust lub zalozy sondC( nosowo-zol~dkow~
lub kroplowkC(, aby w ten spos6b podac zab6jcze
srodki, to czy mamy jeszcze do czynienia z LPS
czy juz z CDE? Czy sarno podlC:lczenie do urz'ldze­
nia to LPS, natomiast jego uruchomienie przez le­
karza to CDE? Ustawy legalizuj'lce CDE i LPS
najcz~sciej obejmuj'l obie praktyki jednakowym
rezimem prawnym. Jest tak np. w prawie holender­
skim i belgijskim. Odmienne rozwi~zanie przyj~to
w stanie Oregon, gdzie dopuszczono lekarsk~ po­
moc do samobojstwa, utrzymuj~c jednoczesnie
wyrazny zakaz czynnej dobrowolnej eutanazji
(moze siC( to wszelako wydawac niesprawiedliwe
wobec tych os6b, ktore fizycznie nie s'l w stanie
Prawo Europejskie w praktyce Nr 6 (48) 77
Opinie, Ekspertyzy, Badania samodzielnie odebrac sobie zycia, poniewaz s~ np.
sparalizowane).
CDEiLPS w prawodawstwie innych panstw W wi~kszosci panstw czynna dobrowolna euta­
nazja i lekarska pomoc do samob6jstwa s~ uzna­
wane za przest~pstwa, poniewaz w swietle prawa
prima facie stanowi~ zamach na istotne, prawnie
chronione dobro -ludzkie zycie, zamach, kt6rego
sprawc~ lub wsp6lsprawc'l jest osoba trzecia (le­
karz). Nie spos6b jednak nie zauwazyc, ze w prze­
ciwienstwie do wi~kszosci bezprawnych zamach6w
na ludzkie zycie, S'l one dokonywane na z~danie
"ofiary" i nie po to, aby j'l skrzywdzic, lecz przed
krzywd~ uchronic - zaoszcz~dzic jej losu, kt6ry
subiektywnie uwaza ona za gorszy nawet od wla­
snej przedwczesnej smierci. Jesli tak, to generalna
kryminalizacja czynnej dobrowolnej eutanazji i le­
karskiej pomocy do samob6j stwa j est rozwi~zaniem
ponad miar~ surowym i chyba nieadekwatnym do
skomplikowanej sytuacji zachodz'lcej mi~dzy le­
karzem i pacjentem.
Prawo karne panstw zachodnich kwalifikuje
czynn~ dobrowoln~ eutanazj~ i lekarsk~pomoc do
samob6jstwa w zr6znicowany spos6b. W anglo­
saskim systemie common law, mimo surowej
formalnej kryminalizacji CDE (zgodnie z liter~
prawa, czyn jest kwalifikowany jako zwykle za­
bojstwo, a scislej - jako zabojstwo z premedy­
tacj~, morderstwo), w praktyce s~dowej rysuje
si~ wyraina tendencja do jego faktycznej dekry­
minalizacji. Przepisy dotycz'lce zab6jstwa okazuj~
si~ nieadekwatnym instrumentem w konfrontacji ze
specyficznymi cechami czynnej dobrowolnej euta­
nazji: z~daniem "ofiary" i humanitarn~motywacj~
sprawcy (wsp6lczuciem). Formalnie rzecz bior~c,
common law nie uznaje tych cech za okolicznosci
lagodz~ce w sprawach 0 zab6jstwo. Jednak mimo
braku stosownych podstaw prawnych, s~dy najcz~­
sciej traktuj~ lekarzy oskarzonych 0 CDE wyraz­
nie lagodniej niz zwyklych zab6jc6w - uniewin­
niaj~ ich lub wymierzaj'l kar~ symboliczn~.
Analogiczn~ polityk~ prowadzi si~ w sprawach
dotycz~cych lekarskiej pomocy do samob6jstwa.
Faktycznym powodem tak lagodnego traktowania
lekarzy przez wymiar sprawiedliwosci jest wlasnie
to, ze dokonuj~c CDE i LPS kieruj'l si~ oni pobud­
78
www.uniaeuropejska.net.pl
kami humanitarnymi i szacunkiem dla autonomii
pacjenta - choc s~ to okolicznosci nieistotne for­
malnie. Aby wi~c uczynic zadosc sprawiedliwosci
takze i z fonnalnego punktu widzenia, s~dy poslu­
guj~ si~ rozmaitymi fikcjami prawnymi - idzie
zazwyczaj 0 udowodnienie braku zamiaru spowo­
dowania smierci (mens rea) lub zwi~zku przyczy­
nowo-skutkowego (actus reus) pomi~dzy dziala­
niem lekarza a smierci~ pacjenta. Jako podstaw~
do uniewinnienia b~dz wymierzenia lagodnej kary
s~dy stosuj~ tez niekiedy konstrukcj~ ograniczonej
lub czasowej niepoczytalnosci sprawcy, maj~cej
wynikac z jego szczeg6lnego zwi~zku z osob~
zabit'\. i cierpien, jakie sprawial mu widok choro­
by, degradacji czy b6lu tejze osoby. Z tym ze roz­
wi~zanie to znajduje zastosowanie w wypadkach,
gdy zab6jc~jest nie lekarz, lecz bliski krewny za­
bitego.
Istniej'\. takze sposoby umozliwiaj~ce lagodniej­
sze potraktowanie sprawc6w CDE bez konieczno­
sci uciekania si~ do manipulacji regulami prawny­
mi przez s~dy. Okolicznosci lagodz~ce - z~danie
ofiary i humanitarn~ motywacj~ sprawcy - mozna
inkorporowac bezposrednio do ustawy, ustanawia­
j'\.c w ten spos6b odr~bny, uprzywilejowany typ
zab6jstwa, karany lagodniej niz zab6jstwo zwykle.
Logicznie rzecz bior~c, mozliwosci s~ cztery: alba
bierze si~ pod uwag~ tylko z~danie, alba tylko
wsp6lczucie, albo obydwa te znamiona alternatyw­
nie (z'\.danie lub wsp6lczucie), wreszcie - oba zna­
miona jednoczesnie (z~danie i wsp6lczucie). Reasu­
muj~c, cztery uprzywilejowane typy zab6jstwa to:
1)zab6jstwo na z~danie,
2)zab6jstwo z litosci,
3)zab6jstwo na z~danie lub z litosci,
4)zab6jstwa na z~danie i z litosci.
Prawodawstwa, w swietle ktorych czynna do­
browolna eutanazja kwalifikuje si~ jako uprzy­
wilejowany typ zabojstwa, rozni~ si~ pod wzgl~­
dem konkretnych rozwi~zan. Najcz~stsze
konfiguracje przepis6w to: alba tylko opcja 1) Niemcy, Wlochy, Austria, Dania, Islandia czy Japo­
nia, alba 1) i 2) - Portugalia (zab6jstwo na z~danie
i zab6jstwo z litosci to dwa odr~bne typy przest~pstw,
ale mozliwa jest tez kwalifikacja kumulatywna z obu
przepis6w, jesli sprawca jednym czynem realizuje
obydwa znamiona) alba 3)- Norwegia (sprawca za­
bija na z~danie alba z litosci, przy czym nie rna ko­
Opinie, Ekspertyzy, 8adania niecznosei, aby oba znamiona byly spelnione jed­
noczesnie), wreszcie 4) - Szwajcaria, Grecja i Pol­
ska. Nalezy podkreslic, ze te uprzywilejowane typy
zab6jstw nie dotycz'liedynie lekarzy pomagaj'l.cych
umrzec pacjentom. Zabic z litosci czy tez na z'l.da­
nie moze w zasadzie kazdy, a z'l.danie smierci czy
wsp6lczueie nie musi bynajmniej wynikac z cier­
pienia wywolanego chorob'l.. CDE to tylko jeden
z mozliwych czyn6w "podpadaj'l.cy" pod te prze­
pisy.
Wreszcie, niezaleznie od tego, czy dane ustawo­
dawstwo prima facie kwalifikuje CDE jako zwy­
kle zab6jstwo lub kt6rys z typ6w uprzywilejowa­
nych, mozna ustanowic specjaln'l. regulacj~, kt6ra
chroni przed odpowiedzialnosci'l. karn'l. tylko leka­
rzy pomagaj'l.cych umrzec pod warunkiem dopel­
nienia seisle okreslonych procedur - tym nieule­
czalnie chorym i cierpi'l.cym pacjentom, kt6rzy tego
zaz'l.daj'l. (natomiast osoby, kt6re nie s'l.lekarzami
b'l.dz tez lekarze niedopelniaj'l.cy procedur odpowia­
daj'l. karnie na zasadach og6Inych). Sytuacja taka ­
zwana legalizacj'l. eutanazji zachodzi obecnie
w Holandii, Belgii i Luksemburgu.
Rowniez lekarska pomoc do samobojstwa trak­
towana jest przez prawo w roznoraki sposob. Nie­
ktore systemy prawne zawieraj'l odr~bny prze­
pis zakazujttcy udzielania pomocy do samoboj­
stwa w ogole, ktory stosuje si~ takZe do LPS (Pol­
ska, Wielka Brytania), inne w ogole nie krymina­
lizuj'l pomocy do samobojstwa (Niemcy, Francja),
jeszcze inne - kryminalizuj'lc pomoc do samoboj­
stwa w ogolnosci - zawierajtt szczegolne regula­
cje dotyczttce LPS (Holandia, Belgia, Oregon), za­
zwyczaj analogiczne do regulacji CDE.
Specyficzne rozwi'l.zanie kwestii LPS istnieje
w Szwajcarii, gdzie na mocy art. 115 federalnego
kodeksu kamego z 1937 r. karze podlega tylko po­
moc do samob6jstwa udzielona z pobudek "ego­
: istycznych", co automatycznie wyl'l.cza zastoso­
1 wanie przepisu w stosunku do pomocy udzielanej
osobom cierpi'l.cym np. z powodu nieuleczalnej
iI choroby, gdzie dzialaniem pomocnika kieruje
I wspolczucie. Altruistycznej pomocy do samob6j­
~ stwa moze legalnie udzielic w Szwajcarii kazdy,
nie tylko lekarz; w praktyce jest ona swiadczona
przez kilka prywatnych stowarzyszen.
i
Legalizacja a dekryminalizacja
Na czym polega legalizacja i czym rozni si~ ona
od zwyklej formalnej dekryminalizacji, czyli wy­
l'l.czenia jakiegos czynu z kr~gu przest~pstw wsku­
tek likwidacji przepisu, kt6ry uprzednio uznawal
go za przest~pstwo? Poj~cia legalizacji i dekrymi­
nalizacji s'l. cz~sto utozsamiane, zwlaszcza w po­
tocznym rozumieniu. Roznica jednak istnieje. De­
kryminaUzacja jakiegos czynu oznacza, ze staje
si~ on prawnie oboj~tny. LegaUzacja natomiast
oznacza uj~cie go w scisle okreslone ramy praw­
ne, stworzenie przepisow okreslaj ttcych kto, kie­
dy i pod jakimi warunkami jest uprawniony do
tego zachowania. Zabieg ten stosuje si~ cz~sto
w wypadku dopuszczenia potencjalnie niebezpiecz­
nych zachowan, kt6re - gdyby pozostaly jedynie
prawnie oboj~tne - moglyby prowadzic do naduzyc
i niepoz'l.danych konsekwencji. Dobrym przykla­
dem jest posiadanie broni palnej: jesli zachowanie
to jedynie zdekryminalizujemy, chocby z jak naj­
bardziej slusznych powodow (samoobrona), b~dzie
ono ulatwiac przest~pczosc i stwarzac zagrozenie
dla zycia niewinnych ludzL St'l.d tez cz~sto tworzy
si~ przepisy, kt6re seisle okreslaj'l. kr'l.g osob upraw­
nionych do posiadania broni oraz warunki, jakie te
osoby musz'l. spelnic, jesli chc'l. si~ ubiegac 0 bron.
Na podobnej zasadzie legalizuje si~ lekarsk'l. po­
moc do samobojstwa i czynn'l. dobrowoln'l. eutana­
zj~. Z jednej strony chodzi 0 to, aby nie uznawac
ich za przest~pstwa, z drugiej zas trzeba na tyle
dokladnie okreslic warunki ich dopuszczalnosei,
aby nie stwarzac zagrozenia dla zycia pacjent6w,
ktorzy umrzec nie chc'l., alba tez mog'\. zostac wy­
leczeni lub obj~ci skuteczn'l. opiek'l. paliatywn'l..
Pionierem legalizacji byla Holandia. Warto
wiedziec, ze Holendrzy nie ustanowili kryteriow
dopuszczalnosci CDE i LPS jednorazowtt de­
cyzjtt ustawodawcy, ale wypracowali je stopnio­
wo, poprzez orzecznictwo s'ldow przy znacztil­
cym udziale srodowisk lekarskich. Spoleczna
debata na temat CDE i LPS toczyla si~ w Ho­
landii od pocz'ltku lat 70. XX wieku, zas ustawa
z 2001 r. stala si~ jej zwienczeniem i ostatecznym
usankcjonowaniemjuz funkcjonujtilcych rozwitt­
zan. lako podstaw~ dopuszczenia CDE i LPS ho­
lenderski S'l.d Najwyzszy w polowie lat 80. XX
wieku sposrod kilku rozwazanych opcji wybral teo­
ri~ stanu wyzszej koniecznosci. Stan wyzszej ko-
Prawo Europejskie
VI
praktyce Nr 6 (48) 79
Opinie, Ekspertyzy, Badania niecznosci w prawie holenderskim stosuje si~ w6w­
czas, gdy sprawca staje przedkonfliktem obowi£lz­
k6w, kt6rych nie moze jednoczesnie spelnie i wy­
biera jedno z mozliwych do uratowania d6br,
poswi~caj£lc w celu jego uratowania dobro inne.
Holenderskie s£ldy uznaly, ze lekarz skonfrontowa­
ny z z£ldaniem nieuleczalnie chorego i nieznosnie
cierpi£lcego pacjenta moze si~ znaleze wlasnie w sy­
tuacji konfliktu obowi£lzk6w. Z jednej strony po­
winien respektowae zakaz zabijania wyrazony
w przepisach Kodeksu karnego, z drugiej - niese
ulg~ w cierpieniu i szanowae autonomiczne decy­
zje pacjenta. Jesli w takiej sytuacji podejmuje kro­
ki, kt6re S£l prawnie zabronione, ale obiektywnie
usprawiedliwione z perspektywy naukowej wiedzy
medycznej i etyki lekarskiej, jego zachowanie nie
jest bezprawne.
Holenderski model usprawiedliwienia CDE i LPS,
jak r6wniez og61ny ksztalt kryteri6w ich dopuszczal­
nosci i procedur prawnych przyj~tych w tym zakre­
sie, stal si~ wzorcem dla kolejnych panstw decydu­
j~cych si~ na legalizacj~ obu praktyk.
Wspolne zalozenia
poszczegolnych ustaw krajowych
Obok Holandii (2001 r.), CDE i LPS jak dot'ld
zostaly ustawowo dopuszczone w Belgii (2002 r.)
i Luksemburgu (uchwalona w lutym 2008 r. usta­
wa jeszcze nie weszla w zycie). ad lipca 1996 r. do
marca 1997 r. ustawa zezwalaj£lca na CDE i LPS
obowi£lzywala w australijskim Terytorium P61noc­
nym, zanim obalil j£l parlament federalny. Z kolei
ustawa legalizuj'lca tylko LPS obowi'lzuje od
1997 r. w amerykanskim stanie Oregon. Wszystkie
te ustawy podzielaj'l pewne wsp61ne zalozenia.
Po pierwsze, nie przekazuj'llekarzom dyskre­
cjonalnej wladzy nad zyciem i smierci£lpacjent6w,
leczjedynie warunkowo i w drodze wyj'ltku uwal­
niaj'l ich od odpowiedzialnosci kamej,jaka na mocy
og61nych przepisow grozi wszystkim pozostalym
obywatelom za zab6jstwo na z'ldanie czy z litosci
lub udzielenie pomocy do samob6jstwa.
Po drugie, lekarz moze - nie narazaj'lc
si~
na
kar~ - usmiercic pacjenta lub pom6c mu w popel­
nieniu samob6jstwa wtedy i tylko wtedy, gdy spel­
80 www.uniaeuropejska.net.pl
nione zostan'l dwa konieczne warunki: pacjent musi
wyraznie zaz'ldae skr6cenia Zycia i przejawiac trwa­
Ie i nieznosne cierpienie. Pacjent musi zaz£ldae
smierci w pelni dobrowolnie, po dojrzalym namy­
sle i w spos6b trwaly (powtarzaj£lcy si~). Nie moz­
na go przeto bezkamie usmiercie wbrew jego woli
ani tez w6wczas, gdy z£ldanie smierci powstalo
wskutek nacisku ze strony os6b trzecich lub wyni­
ka z przejsciowego zalamania psychicznego. Usta­
wy okreslaj'l tez wiek pacjenta, ktory moze zC\.dae
CDE i LPS. Australijska i oregonska ustawa wyma­
gaj'l pelnoletnosci (18 lat). Z kolei belgijska i luk­
semburska poszerzaj£l ten kr£lg 0 osoby maloletnie,
kt6re uzyskaly peln£l zdolnose do czynnosci praw­
nych. Ustawa luksemburska zezwala nadto na CDE
i LPS w stosunku do osob maloletnich mi~dzy 16.
a 18. rokiem zycia, 0 ile ich z'ldanie jest zatwier­
dzone przez rodzicow lub osoby sprawuj£lce wla­
dz~ rodzicielsk'l. Prawo holenderskie zezwala na
podj~cie decyzji 0 zakonczeniu wlasnego Zycia r6w­
niez pacjentom niepemoletnim, ktorzy posiadaj'lna­
lezyte rozeznanie co do wlasnych interesow. Nie­
pelnoletni podzieleni zostali na dwie kategorie
wiekowe. Pierwsza obejmuje osoby mi~dzy 16.
a 18. rokiem zycia lekarz moze zrealizowae wy­
razone przez nie z'ldanie CDE lub LPS,jesli w pro­
cesie decyzyjnym uczestnicz£l rodzice lub opieku­
nowie prawni tych os6b Oak si~ zdaje, konieczna
jest ich wiedza 0 tym fakcie, ale zgoda juz nie). Ka­
tegoria druga obejmuje osoby mi~dzy 12. a 16. ro­
kiem zycia - w tym wypadku konieczna jest zgoda
rodzic6w lub opiekun6w prawnych pacjenta.
Wszystkie ustawy stanowi~ tez explicite, iz
smierci moze zostac w kazdej chwili
przez pacjenta odwolane. Jezeli tak si~ stanie,
lekarz nie moze juz dokonac CDE lub LPS.
Wi~kszosc ustaw wprowadza rowniez dodatko­
wy wymog, aby pacjent wyrazil swoje zlldanie
smierci nie tylko ustnie, lecz takZe w formie wla­
snor~cznie podpisanego dokumentu (takiego
warunku nie zawiera jedynie ustawa holender­
ska). Ustawy belgijska i luksemburska wymagaj£l,
z~danie
aby pacjent sporz£ldzil dokument wlasnor~cznie.
Ustawy oregonska i australijska zawieraj'l stosow­
ne formularze. Ustawa oregonska wymaga nadto,
aby dokument zostat podpisany przez pacjenta
w obecnosci dw6ch swiadk6w, z ktorych przynaj­
mniej jeden nie moze bye krewnym pacjenta, jego
Opinie, Ekspertyzy, 8adania spadkobierc'l., ani tez pracownikiem instytucji me­
dycznej lub domu opieki, w ktorym pacjent si~ le­
czy lub przebywa. Swiadkiem nie moze bye tez le­
karz prowadz(lcy. Swiadkowie ci maj(lpotwierdzie,
ze zgodnie z ich najlepsz(l wiedz(l i przekonaniami
pacjent jest osob(l w pelni zdoln(l do podejmowa­
nia decyzji, dziala z wlasnej woli i nie podpisuje
dokumentu pod przymusem.
Jesli pacjent z powodU zlego stanu zdrowia nie
jest w stanie wlasnor~cznie podpisac dokumen­
tu, moze to w jego imieniu uczynic wyznaczona
przezen osoba trzecia (rozwi(lzania takiego nie
przewiduje ustawa oregonska). Ustawy belgijska
i luksemburska stanowi'l., ze osoba ta musi bye pel­
noletnia i nie moze odnosie zadnej osobistej czy ma­
terialnej korzysci w przypadku smierci pacjenta.
Swiadkiem podpisania dokumentu musi bye wow­
czas lekarz. Analogiczny wymog przewidywala tak­
ze ustawa australij ska.
Ustawy holenderska, belgijska i luksemburska
przewiduj~ tez mozliwosc sporz~dzenia przez pa­
cjenta dokumentu zwanego "testamentem iycia",
w ktorym moze on przekazac dyspozycj~ doko­
nania na nim CDE wtedy, gdy nie b~dzie juz w sta­
nie wyrazic swej woli. Ustawy rozni~ si~ pod
wzgl~dem· szczegolowosci wymogow tycz~cych
. "testamentu zycia". Holenderska mowi tylko tyle,
ze dokument ten moze sporz(ldzie przynajmniej
szesnastoletni pacjent, ktory zanim popadl w stan
uniemozliwiaj(lcy podj~cie decyzji, musial bye
zdolny do rozs(ldnej oceny wlasnych interesow.
Nakazuje tez odpowiednio stosowae wobec dyspo­
zycj i zawartej w "testamencie zycia" te same kry­
teria, ktore obowi(lzuj(l w przypadku z(ldania wy­
razonego przez pacjenta osobiscie.
Z kolei ustawy belgijska i luksemburska stanowi(b
iz "testament zycia" sporz(ldzie moze kazdy nieube­
zwlasnowolniony dorosly lub maloletni, ktory po­
siada peln(l zdolnose do czynnosci prawnych. Z(lda­
nie smierci zawarte w "testamencie zycia" moze
zostae zrealizowane przez lekarza wtedy, gdy autor
dokumentu trwale i nieodwracalnie (wedlug aktual­
nego stanu wiedzy medycznej) utraci przytomnose
na skutek powaznej i nieuleczalnej choroby b(ldZ wy­
padku. Dokument musi zostae spisany, opatrzony
dat(l i podpisany w obecnosci dwoch pelnoletnich
swiadkow, z ktorych co najmniej jeden nie odniesie
zadnej osobistej czy materialnej korzysci w przypad­
ku smierci pacjenta. Jesli pacjent znajduje si~ w sta­
nie trwale uniemozliwiaj(lcym spisanie "testamentu
Zycia" moze bye on spisany przez wyznaczon(lprze­
zen pelnoletni(l osob~, ktora nie odnosi zadnej ko­
rzysci z jego smierci, w obecnosci swiadkow spel­
niaj(lcych podane wyzej wymogi. Do niniejszego
dokumentu nalezy dol(lczye opini~ lekarsk(lo trwa­
lej niezdolnosci pacjenta do jego spisania. "Testa­
ment Zycia" zachowuje waZnose tylko w6wczas,je­
sli od momentujego sporz(ldzenia lub potwierdzenia
do momentu utraty przez pacjenta zdolnosci do wy­
raZania woli nie min~lo wi~cej niz pi~e lat. Trese
dokumentu moze w kazdej chwili zostae przez pa­
cjenta zmieniona lub odwolana.
Aby z(ldanie smierci moglo bye przez lekarza
uwzgl~dnione, pacjent musi przejawiae trwale i nie­
znosne cierpienie fizyczne lub psychiczne, kt6rego
nie da si~ skutecznie usmierzye. W ten sposob okre­
sla ow warunek holenderski akt prawny. Jednakze
brak szczeg6lowej definicji nieznosnego cierpienia,
tj. niepowi(lzanie go z chorobami i urazami powy­
padkowymi sprawia, ze w Holandii CDE i LPS
mog(lpoddae si~ takze chorzy na depresj~ lub oso­
by po prostu "zm~czone zyciem". Ustawy, belgij­
ska i luksemburska, precyzuj(l dodatkowo, ze pa­
cjent musi znaleze si~ w sytuacji beznadziejnej
z medycznego punktu widzenia, a cierpienie wyni­
kae musi z powaznej i nieuleczalnej choroby lub
obrazen powypadkowych.
Jeszcze surowsze wymogi wprowadzily ustawy
australijska i oregonska. Wedle pierwszej z nich
schorzenie pacjenta mialo bye nieuleczalne i smier­
telne (prowadz(lce do rychlej smierci). Wedlug dru­
giej - terminalne, tj. wedle "rozs(ldnej oceny lekar­
skiej" prowadz(lce do smierci w czasie nie dluzszym
niz szese miesi~cy. Problem pol ega jedynie na tym,
ze ustawa oregonska w ogole nie zawiera wymogu
nieznosnego cierpienia po stronie pacjenta.
Ustawa belgijska przewiduje nadto, ze jesli zda­
niem lekarza zgon pacjenta nie nast~i w najbliz­
szej przyszlosci, konieczne jest przeprowadzenie
konsultacji z niezaleznym psychiatr~ lub specja­
Iist~ z zakresu przypadlosci, na ktor~ cierpi pa­
cjent. Ow drugi lekarz musi przejrzee dokumenta-
Prawo Europejskie w praktyce Nr 6 (48) 81
Opinie, Ekspertyzy, Badania cjft choroby i osobiscie zbadae pacjenta, aby upew­
nie sift co do trwalosci i nieznosnosci jego cierpie­
nia, a takZe dobrowolnosci, trwalosci i przemysla­
nego charakteru jego z(!dania. Ponadto, od sporz<l.­
dzenia dokumentu zawieraj(!cego z<l.danie smierci
do wykonania eutanazj i musi min<l.e przynajmniej
miesi(!c.
Po trzecie, przed dokonaniem CDE/LPS, lekarz
musi wykonae szereg okreslonych ustaw<l. czynno­
sci, kt6re maj<l. zagwarantowae faktyczne spelnie­
nie wymog6w dobrowolnego z(!dania oraz niezno­
snego cierpienia pacjenta. Powinien mianowicie:
• poinformowae pacjenta 0 jego aktualnym sta­
nie zdrowia i rokowaniu;
• przedstawic mu dostftpne mozliwosci dalsze­
go leczenia jego przypadlosci oraz alternatywne dla
CDE/LPS sposoby usmierzania b6lu i cierpienia
w ramach opieki paliatywnej Gesli takowa moze
bye w tym przypadku zastosowana; wymogu zapo­
znania pacjenta z alternatyw(! w postaci opieki pa­
liatywnej nie przewiduje tylko ustawa holenderska,
co stanowi jedn<l. z wiftkszych jej usterek);
• upewnie si~, ze cierpienie pacjenta jest fak­
tycznie dIan nieznosne, a wyrazane przez niego
z<l.danie smierci naprawd~ wlasnowolne, przemy­
slane i trwale (ustawa holenderska nie precyzuje,
jak lekarz ma zrobie, natomiast prawo belgijskie
i luksemburskie przewidujq wym6g przeprowadze­
nia przez lekarza szeregu rozm6w z pacjentem na
przestrzeni rozs<l.dnego okresu czasu, bior<l.c pod
uwagft post~py w chorobie pacjenta; zalecajq tak­
ze ewentualne konsultacje z czlonkami rodziny
pacjenta lub osobami, kt6re opiekowaly si~ nim
podczas choroby itd.);
• wreszcie - zasi~gn<l.e opinii innego, niezalez­
nego lekarza, kt6ry po sprawdzeniu dokumentacji
medycznej i osobistym zbadaniu pacjenta powinien
na pismie przedstawie dokonane przez siebie usta­
lenia.
Ustawy australijska i oregonska zawieraj<l. tez
dodatkowe wymagania co do konsultacji psychia­
trycznej. Wedle tej pierwszej, pacjent wyst~puj(!cy
o CD E lub LPS mial zostae zbadany przez lekarza
psychiatr~ w celu stwierdzenia, czy nie cierpi on
na uleczaln'l depresj~ kliniczn(! w zwi<l.zku ze swoj'l
chorobq- diagnoza taka wykluczala mozliwose re­
alizacji z'ldania smierci. Z kolei ustawa oregonska
stanowi, ze jesli lekarz podejrzewa, iz pacjent cier­
pi na zaburzenia psychiczne lub osobowosciowe
b<l.dz depresj~, kt6re ograniczajqjego zdolnose do
podejmowania decyzji, powinien skierowae takie­
go pacjenta na konsultacjft psychiatryczn<l.. Jesli
psychiatra potwierdzi diagnoz~, pacjent nie moze
otrzymae recepty na smiercionosne leki.
Po czwarte, juz po dokonaniu CDEILPS, lekarz
zobowi'lzany jest zglosie ten fakt do odpowiednie­
go, okreslonego przez ustaw~ organu kontrolnego,
np. specjalnej komisji zlozonej m.in. z prawnik6w,
lekarzy i etyk6w. Komisje takie istniej'l w Holan­
dii i Belgii, a planowane Sq r6wniez w Luksembur­
guo W Oregonie organem kontrolnymjest Departa­
ment Zdrowia Publicznego. W Australii byl nim
koroner. Ponadto lekarz ten zobowi(!zany jest przed­
stawie wymagan(! dokumentacj~ medyczn'l. Jezeli
6w organ stwierdzi, ze uchybiono kt6remus z wy­
mog6w, lekarz moze zostae poci£lgni~ty do odpo­
wiedzialnosci karnej na zasadach og6lnych.
Autorjest pracownikiem katedry
Historii Doktryn Politycznych i Prawnych
Uniwersytetu Jagiellonskiego
lie godzin Irwa IYdzieli praey wUE? Tydzieri pracy w UE b~dzie nadal wynosit do 48 godzin, ale za zgodq pracownika b~dzie go moina wydluiyc
maksymalnie do 65 godzin. Tak postanowili ministrowie pracy ,,27" zebrani wLuksemburgu. Wpor6wnaniu Z obecnymi
przepisarni wprowadza ona surowsze warunki wydluienia tygodnia pracy 0 ponad 48 godzin (tzw. opt-out). Wprowa­
dza tei rozr6inienie na "aktywny" i "nieaktywny" czas dyiur6w, np.lekarskich.
Tak jak postulowata Polska, za zgodq pracownika tydzien pracy b~dzie moina wydtuiy6 do 60 godzin w trzymie­
okresie rozliczeniowym, chyba ie inaczej stanowi zbiorowy uktad pracy lub porozumienie partner6w spo­
tecznych w danym kraju. przy braku porozurnienia i przy zaliczeniu nieaktywnego czasu dyiur6w do normalnego
czasu pracy (tak jak w Polsce) tygodniowy czas pracy moina wydluiyc nawet do 65 godz.
si~cznym
trod/a: PAP
82 www.uniaeuropejska.net.pl