1 - IPEX

KOMISJA
EUROPEJSKA
Bruksela, dnia 30.9.2015 r.
COM(2015) 479 final
SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY
Ocena końcowa wspólnego programu Eurostars (2008–2013)
PL
PL
1.
WPROWADZENIE
W lipcu 2008 r. Parlament Europejski i Rada przyjęły decyzję dotyczącą udziału UE w
finansowaniu wspólnego programu Eurostars („program Eurostars”)1. W decyzji w sprawie
programu Eurostars ograniczono wkład finansowy UE do „wysokości nieprzekraczającej
jednej trzeciej wkładów faktycznie dokonanych przez uczestniczące państwa członkowskie i
inne uczestniczące kraje2 i nie wyższej niż 100 mln EUR”. Udział ten obejmował cały okres
trwania siódmego programu ramowego w zakresie badań (2008–2013). Od tego czasu
Parlament Europejski i Rada przyjęły nową decyzję dotyczącą dalszego udziału w
finansowaniu nowego wspólnego programu Eurostars-2 w latach 2014–2020 („decyzja w
sprawie programu Eurostars-2”)3.
Program Eurostars ma na celu zapewnienie wsparcia finansowego na rzecz transnarodowych,
prorynkowych projektów badawczych rozpoczętych i realizowanych przez prowadzące
działalność w zakresie badań i rozwoju4 małe i średnie przedsiębiorstwa (MŚP)5.
Przedsiębiorstwa te powinny mieć możliwość przeprowadzenia w ramach projektu większości
prac w zakresie badań i rozwoju oraz powinny być w stanie wykorzystać jego wyniki
komercyjnie, a tym samym poprawić swoją pozycję konkurencyjną. Projekty Eurostars
opierają się na współpracy, co oznacza, że w każdym projekcie uczestniczyć powinno co
najmniej dwóch partnerów (niezależne podmioty prawne) pochodzących z dwóch różnych
państw uczestniczących, przy czym przynajmniej jeden z nich powinien być MŚP
prowadzącym działalność w zakresie badań i rozwoju. Projekty nie mogą trwać dłużej niż
trzy lata, a w ciągu dwóch lat od zakończenia projektu produkt będący wynikiem badań
powinien być gotowy do wprowadzenia na rynek.
1
2
3
4
5
Decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady nr 743/2008/WE z dnia 9 lipca 2008 r. dotycząca udziału
Wspólnoty w podjętym przez kilka państw członkowskich programie badawczo-rozwojowym mającym na
celu wsparcie małych i średnich przedsiębiorstw prowadzących działalność w zakresie badań i rozwoju
(Dz.U. L 201 z 30.7.2008, s. 58–67):
http://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32008D0743&from=PL
W programie Eurostars (w latach 2008–2013) uczestniczyło wszystkie 28 państw członkowskich i pięć
innych państw (Islandia, Izrael, Norwegia, Szwajcaria i Turcja). Od lutego 2008 r. udział w programie
rozpoczęło 20 państw członkowskich. Belgia, Chorwacja, Luksemburg, Łotwa, Włochy i Zjednoczone
Królestwo uczestniczyły w nim od listopada 2008 r., Bułgaria od lutego 2010 r., a Malta od marca 2011 r.
Decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady nr 553/2014/UE z dnia 15 maja 2014 r. w sprawie udziału Unii w
podjętym wspólnie przez kilka państw członkowskich programie badawczo-rozwojowym mającym na celu
wsparcie małych i średnich przedsiębiorstw prowadzących działalność w zakresie badań i rozwoju (Dz.U. L
169 z 7.6.2014, s. 1–13):
http://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32014D0553&from=PL
W ramach programu Eurostars w latach 2008–2013 MŚP prowadzące działalność w zakresie badań i rozwoju
zdefiniowano jako MŚP przeznaczające co najmniej 10 % swojego personelu (ekwiwalentów pełnego czasu
pracy) lub 10 % swojego obrotu na działania badawczo-rozwojowe.
Definicja MŚP określona w zaleceniu Komisji 2003/361/WE z dnia 6 maja 2003 r. dotyczącym definicji
mikroprzedsiębiorstw oraz małych i średnich przedsiębiorstw (Dz.U. L 124 z 20.5.2003, s. 36):
http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2003:124:0036:0041:EN:PDF. Do głównych
czynników decydujących o tym, czy spółka jest MŚP, należą liczba pracowników (<250) oraz obrót (<50
mln EUR) lub bilans ogółem (<43 mln EUR).
2
Sekretariat EUREKA6 z siedzibą w Brukseli działa jako centralna jednostka wsparcia na
potrzeby sieci i jest specjalną jednostką ds. wdrożenia programu. Sekretariat organizuje
zaproszenia do składania wniosków, weryfikuje kwalifikowalność wniosków i wybiera
projekty do finansowania. Jest również odpowiedzialny za przydzielanie wkładu finansowego
UE. Krajowe organy finansujące w państwach uczestniczących w ramach swoich budżetów
na badania i rozwój przeznaczają wkłady krajowe na rzecz programu Eurostars i finansują
krajowych uczestników. Mechanizm finansowania nosi nazwę „wirtualnej wspólnej puli”.
Podsumowując, program Eurostars działa w oparciu o ocenę scentralizowaną, ale jego
finansowanie jest zdecentralizowane.
W decyzji w sprawie programu Eurostars wprowadzono wymóg, aby dwa lata po rozpoczęciu
programu Komisja przeprowadziła ocenę śródokresową oraz przedstawiła wyniki tej oceny
Parlamentowi Europejskiemu i Radzie. Sprawozdanie śródokresowe zostało opublikowane w
dniu 10 grudnia 2010 r.7, a Komisja przedłożyła swoje sprawozdanie informujące o tych
wynikach w kwietniu 2011 r.8.
W decyzji w sprawie programu Eurostars wprowadzono również wymóg przeprowadzenia
oceny końcowej programu na koniec jego realizacji oraz ponownie przedstawienia wyników
tej oceny Parlamentowi Europejskiemu i Radzie.
Grupa Makarow, grupa niezależnych ekspertów, której przewodniczy Marja Makarow,
wiceprezes Akademii Fińskiej, przeprowadziła ocenę końcową opublikowaną w listopadzie
2014 r.9. W celu dokonania oceny znaczenia, skuteczności, oddziaływania i trwałości
programu grupa zastosowała metody jakościowe i ilościowe. W porównaniu z oceną
śródokresową liczba wniosków, wnioskodawców i sfinansowanych projektów jest około trzy
razy większa. W przeciwieństwie do oceny śródokresowej grupa Makarow mogła zatem
dokonać obliczeń ilościowych i przeprowadzić kompleksową analizę ekonometryczną.
Najważniejszym wnioskiem grupy Makarow jest to, że „wspólny program Eurostars
skutecznie przyspieszył rozwój i innowacyjność produkcji MŚP prowadzących działalność w
zakresie badań i rozwoju. Należy jednak usprawnić szereg aspektów dotyczących zarządzania
i realizacji na szczeblu kierowniczym”.
Głównym celem niniejszego sprawozdania jest poinformowanie Parlamentu Europejskiego i
Rady o wynikach oceny końcowej, zgodnie z wymogiem określonym w decyzji w sprawie
programu Eurostars. W niniejszym sprawozdaniu przedstawiono krótkie podsumowanie
oceny śródokresowej i sprawozdania z 2011 r. (sekcja 2), a następnie opisano najważniejsze
6
7
8
9
EUREKA jest międzyrządową siecią uruchomioną w 1985 r. w celu wspierania prorynkowych działań w
zakresie badań i rozwoju oraz innowacyjnych projektów prowadzonych przez sektory przemysłu, ośrodki
badawcze i uczelnie wyższe we wszystkich sektorach technologicznych. Uczestniczy w niej 41 członków, w
tym Unia Europejska, reprezentowana przez Komisję: http://www.eurekanetwork.org/
http://ec.europa.eu/research/evaluations/pdf/archive/fp7-evidencebase/other_fp7_panel_evaluations/eurostars_programme_interim_evaluation.pdf#view=fit&pagemode=none
COM(2011) 186 final, Bruksela, dnia 8.4.2011:
http://eur-lex.europa.eu/legalcontent/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:52011DC0186&qid=1441634418844&from=EN
https://ec.europa.eu/research/sme-techweb/pdf/ejp_final_report_2014.pdf
3
ustalenia i zalecenia grupy Makarow (sekcja 3). Zgodnie ze sprawozdaniem z 2011 r. Komisja
przedstawia również swoje uwagi dotyczące głównych aspektów oceny końcowej (sekcja 4).
W oparciu o sprawozdanie grupy Makarow wspomniane uwagi są ukierunkowane na te
aspekty programu Eurostars, które zdaniem Komisji można ulepszyć, w szczególności na
kwestie poruszone już w ocenie śródokresowej.
Komisja uwzględnia również decyzję w sprawie programu Eurostars-2 oraz fakt, że w tej
decyzji i w nowej umowie o delegowaniu zadań uwzględniono już szereg zaleceń z oceny
śródokresowej i oceny końcowej.
2.
OCENA ŚRÓDOKRESOWA I SPRAWOZDANIE KOMISJI Z 2011 R.
Artykuł 13 ust. 2 decyzji w sprawie programu Eurostars stanowi, że: „Dwa lata po
rozpoczęciu programu Komisja przeprowadza śródokresową ocenę wspólnego programu
Eurostars, która obejmuje postępy w osiąganiu celów określonych w załączniku I. Ocena
zawiera również zalecenia dotyczące najbardziej odpowiednich sposobów dalszego
pogłębiania integracji naukowej, integracji zarządzania i integracji finansowej, oraz ocenę
zdolności MŚP prowadzących działalność w zakresie badań i rozwoju, zwłaszcza do
przystąpienia do wspólnego programu Eurostars, jak również jakości i skuteczności realizacji
programu. Komisja przekazuje Parlamentowi Europejskiemu i Radzie wnioski z tej oceny
wraz z uwagami oraz, w stosownych przypadkach, wnioski dotyczące zmiany niniejszej
decyzji”.
W ramach umowy o delegowaniu zadań z 2009 r. zawartej między Komisją Europejską a
sekretariatem EUREKA określono wytyczne dotyczące stosowania kryteriów decyzji w
sprawie programu Eurostars oraz określono konkretne kwestie, które należy uwzględnić w
ocenie10.
Grupa niezależnych ekspertów11 wyznaczona przez Komisję przedłożyła sprawozdanie z
oceny śródokresowej w grudniu 2010 r. Grupa stwierdziła, że: „Eurostars jest dobrym
programem, który spełnia swoje cele i zapewnia wartość dodaną europejskim MŚP
prowadzącym działalność w zakresie badań i rozwoju. Z tego powodu grupa niezależnych
ekspertów uważa, że program Eurostars nie tylko należy kontynuować, ale najlepiej
zwiększyć w przyszłości jego budżet. Mimo znacznych postępów nadal istnieją jednak
możliwości dalszych usprawnień”.
Ocena śródokresowa odbyła się w 2010 r., a sprawozdanie zawiera dane odnoszące się do
czterech pierwszych dat granicznych: dwóch dat granicznych z 2008 r., jednej z 2009 r. i
10
11
Umowa o delegowaniu zadań dotycząca wspólnego programu Eurostars 30-CE-0270684/00-14 (podpisana w
czerwcu 2009 r.), załącznik 1 pkt 4, s. 11 i 12. W decyzji w sprawie programu Eurostars (art. 4) określono, że
uzgodnienia dotyczące wkładu finansowego UE mają zostać przyjęte na podstawie ogólnej umowy zawartej
między Komisją a sekretariatem EUREKA.
Grupie przewodniczyła Anna Laperrouze (była posłanka do Parlamentu Europejskiego). Inni członkowie
grupy to: prof. Erkko Autio (sprawozdawca), prof. Maja Bucar, Georg Licht, prof. Jose Molero i prof. Lena
Tsipouri.
4
jednej z 2010 r.12. W odniesieniu do pierwszych czterech dat granicznych otrzymano łącznie
1 127 wniosków od 3 790 wnioskodawców. Jeżeli chodzi o etap finansowania, sprawozdanie
zawiera dane tylko z trzech pierwszych dat granicznych. Finansowanie zatwierdzono w
przypadku 264 projektów, a łączny koszt projektów wyniósł 386 mln EUR. Zakończonych
zostało tylko 14 projektów. W ciągu dwóch lat od powstania programu Eurostars do wiosny
2010 r. w jego ramach udało się zgromadzić całkowity budżet finansowania publicznego
wynoszący 231,1 mln EUR, z czego 173,5 mln EUR pochodziło od państw uczestniczących, a
57,6 mln EUR z UE.
W przypadku dwóch pierwszych dat granicznych średni czas oczekiwania na zawarcie
umowy13 wynosił 11,4 miesiąca. Czas ten był bardzo zróżnicowany i wynosił od co najmniej
5,3 miesiąca do maksymalnie 26,8 miesiąca w przypadku pierwszej daty granicznej (średnia
11,8 miesiąca) oraz od co najmniej 6,3 miesiąca do maksymalnie 17,2 miesiąca w przypadku
drugiej daty (średnia 11,0 miesiąca). W załączniku do umowy o delegowaniu zadań (pkt 5,
„Oczekiwane wyniki i wskaźniki”) wskazano docelowy czas oczekiwania na zawarcie
umowy wynoszący sześć miesięcy; ma on zostać osiągnięty przed zakończeniem pierwszej
połowy realizacji programu.
Za trzy najważniejsze mocne strony programu grupa uznała następujące elementy:
1) zapotrzebowanie w odniesieniu do programu przekroczyło początkowe oczekiwania, o
czym świadczy duża liczba wniosków; program zmobilizował głównie MŚP
prowadzące działalność w zakresie badań i rozwoju, których projekty były związane z
rynkiem i miały charakter oddolny;
2) zarządzanie programem pod względem organizowania niezbędnej logistyki i
infrastruktury uległo z czasem poprawie, a poziom satysfakcji organów krajowych i
uczestników stale się zwiększa; oraz
3) ocenę centralną uznaje się za najlepszą praktykę w zakresie jasnej i przejrzystej
organizacji oraz terminowego ukończenia.
Grupa wskazała jednak pięć obszarów, które można ulepszyć:
1) harmonizacja i synchronizacja procedur krajowych;
2) zachęcanie do udziału większej liczby wnioskodawców, w szczególności MŚP, które
nie mają wcześniejszych doświadczeń w zakresie współpracy międzynarodowej;
3) poprawa rozkładu geograficznego ekspertów technicznych oraz równowagi między
specjalistyczną wiedzą techniczną i specjalistyczną wiedzą rynkową w ramach puli
ekspertów;
12
13
W ramach programu Eurostars stale przyjmuje się wnioski o finansowanie, ale sekretariat określa terminy
graniczne na złożenie wniosków. Proces oceny centralnej rozpoczyna się po każdej dacie granicznej.
Czas oczekiwania na zawarcie umowy definiuje się jako czas od daty granicznej do daty podpisania umowy
o udzielenie dotacji.
5
4) zwiększenie widoczności wraz z równoczesnym
sfinansowania większej liczby projektów; oraz
zapewnieniem
możliwości
5) kontynuowanie działań mających na celu organizację modelu „wirtualna wspólna
pula”.
W sprawozdaniu z oceny śródokresowej dla Parlamentu Europejskiego i Rady Komisja
stwierdziła, że w sprawozdaniu grupy z oceny zawarto wszystkie aspekty wymienione w art.
13 ust. 2 decyzji w sprawie programu Eurostars oraz przedstawiono dodatkowe fakty, uwagi i
zalecenia. Komisja uznaje całe sprawozdanie za integralną część procesu oceny
śródokresowej, o którym mowa w art. 13 ust. 2. W swoich uwagach Komisja podkreśliła
tylko najważniejsze ustalenia i zalecenia na przyszłość.
Uwagi Komisji związane z oceną śródokresową, które nadal mają znaczenie w świetle oceny
końcowej, dotyczyły zwłaszcza sposobu dalszego pogłębiania integracji nauki, zarządzania i
finansów oraz poziomów jakości i skuteczności realizacji programu Eurostars.
Komisja zgodziła się z zaleceniami grupy mającymi na celu dalsze przyspieszenie procesu
integracji. Komisja wezwała państwa uczestniczące w programie Eurostars do uwzględnienia
celu programu dotyczącego integracji poprzez większą harmonizację i uproszczenie zasad
kwalifikowalności do finansowania oraz ujednolicenie praktyk w zakresie finansowania i
wypłat. Komisja podkreśliła, że kryteria kwalifikowalności programu Eurostars powinny być
stosowane powszechnie we wszystkich państwach uczestniczących; żadne z państw nie może
ustanawiać warunków kwalifikowalności wykraczających poza warunki programu Eurostars.
Komisja zgodziła się również z wnioskiem, aby sprawdzić podejście dotyczące częściowej
(obejmującej 10 % całkowitych środków przeznaczonych na określony cel) „rzeczywistej”
wspólnej puli.
Jeżeli chodzi o jakość i skuteczność realizacji programu, Komisja poparła wnioski dotyczące
poprawy procesu oceny centralnej w celu zapewnienia bezstronności, jakości i terminowości.
Eksperci muszą mieć niezbędną wiedzę fachową, a lepsza jakość informacji zwrotnych
przekazywanych wnioskodawcom przez osoby prowadzące ocenę zapewniłaby przejrzystość.
Komisja zgodziła się również z zaleceniem dotyczącym skrócenia czasu oczekiwania na
zawarcie umowy.
Rada przedstawiła swoją opinię na temat oceny śródokresowej w konkluzjach z dnia 31 maja
2011 r.14. Rada „Z ZADOWOLENIEM PRZYJMUJE opinię grupy, zgodnie z którą program
Eurostars jest dobrze dostosowany do celów strategii „Europa 2020”, dobrze uzupełnia
możliwości, jakie 7. program ramowy oferuje MŚP w zakresie międzynarodowej współpracy,
a także okazał się atrakcyjny dla grupy docelowej, gdyż skutecznie dociera do europejskich
MŚP działających w obszarze badań i rozwoju”; „Z ZADOWOLENIEM PRZYJMUJE
zalecenie grupy, by kontynuować program Eurostars po 2013 roku; a także ROZWAŻY jego
14
Konkluzje Rady w sprawie oceny okresowej wspólnego programu Eurostars (Bruksela, dnia 1 czerwca 2011
r., RECH 144, COMPET 226, MI 291):
http://register.consilium.europa.eu/doc/srv?l=PL&f=ST%2011030%202011%20INIT
6
kontynuację w ogólnym kontekście przyszłych wspólnych ram strategicznych finansowania
badań i innowacji”15.
3.
OCENA KOŃCOWA
3.1.
Wprowadzenie
Artykuł 13 ust. 3 decyzji w sprawie programu Eurostars stanowi: „Na koniec realizacji
wspólnego programu Eurostars Komisja przeprowadza końcową ocenę programu. Wyniki tej
końcowej oceny są przedstawione Parlamentowi Europejskiemu i Radzie”.
Komisja przygotowała projekt zakresu uprawnień, określając mandat, zakres i cele oceny
końcowej. Zakres uprawnień wraz z decyzją w sprawie programu Eurostars i umową o
delegowaniu zadań stanowią dla grupy Makarow podstawę w odniesieniu do podejść, jakie
należy przyjąć, i problemów, które należy rozwiązać.
Dane przedstawione przez grupę Makarow obejmują 10 dat granicznych w latach 2008–2013.
Sekretariat EUREKA otrzymał 3 548 wniosków od 11 733 wnioskodawców. Przeważającą
większość wnioskodawców stanowiły MŚP (72 %), a średnia liczba uczestników konsorcjum
wynosiła 3,3. Finansowanie zatwierdzono w przypadku 783 wniosków, a jego łączny koszt
wyniósł 1 130 mln EUR. W trakcie trwania programu Eurostars liczba wniosków stale się
zwiększała. Nie przekładało się to jednak odpowiednio na wzrost liczby zatwierdzonych
wniosków o finansowanie, co oznacza, że poziom skuteczności16 zmalał z 42 % w 2008 r. do
17 % w 2013 r. Całkowite szacowane finansowanie publiczne w latach 2008–2013 wyniosło
472 mln EUR, co oznaczało stosunek finansowania UE (100 mln EUR) do finansowania
krajowego (372 mln EUR) w wysokości 26,9 % (lub 21,2 % całkowitego finansowania
publicznego).
Sytuacja dotycząca średniego czasu oczekiwania na zawarcie umowy uległa poprawie w
porównaniu z sytuacją, jaka miała miejsce podczas przeprowadzania oceny śródokresowej.
Na przykład w przypadku trzeciej daty granicznej (2009 r.) średni czas oczekiwania na
zawarcie umowy wynosił 435 dni, a do czasu ósmej daty granicznej w 2012 r. spadł on do
282 dni. W przypadku znacznej liczby państw czas oczekiwania na zawarcie umowy jest
jednak wciąż stosunkowo długi. Grupa Makarow uważa, że czas oczekiwania na zawarcie
umowy w ramach programu musi pilnie ulec poprawie, ponieważ znaczące różnice istniejące
między państwami uczestniczącymi podają cały system w wątpliwość.
15
W rozporządzeniu ustanawiającym „Horyzont 2020” Parlament Europejski i Rada postanowiły zapewnić MŚP
intensywnie korzystającym z badań naukowych wsparcie w formie programu Eurostars. Zob. pkt 3.3 lit. b) (s.
147) załącznika I do rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1291/2013 z dnia 11 grudnia
2013 r. ustanawiającego „Horyzont 2020” – program ramowy w zakresie badań naukowych i innowacji
(2014–2020) oraz uchylającego decyzję nr 1982/2006/WE (Dz.U. L 347 z 20.12.2013, s. 104): http://eurlex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=OJ:L:2013:347:FULL&from=PL
16
Poziom skuteczności określa się jako całkowitą liczbę zatwierdzonych wniosków o finansowanie podzieloną
przez całkowitą liczbę wniosków.
7
3.2.
Metody
Na potrzeby oceny końcowej grupa Makarow stosowała narzędzia jakościowe i ilościowe. Do
najważniejszych metod należały: badanie źródeł wtórnych, wywiady z zainteresowanymi
stronami i z MŚP, ankieta on-line z MŚP, które wnioskowały o finansowanie z programu
Eurostars, oraz analizy ilościowe.
W ramach badania źródeł wtórnych grupa zebrała dokumenty od różnych grup
zainteresowanych stron oraz przeanalizowała dane i informacje istotne z perspektywy
kryteriów oceny programu Eurostars. Takie badanie źródeł wtórnych umożliwiło grupie
zidentyfikowanie głównych problemów, wyzwań i pytań dotyczących realizacji programu
Eurostars. Materiał źródłowy obejmował dokumenty ustawodawcze i przekrojowe, protokoły
z posiedzeń grupy wysokiego szczebla EUREKA, dane statystyczne i dane przechowywane
przez sekretariat EUREKA.
Grupa Makarow przeprowadziła w Brukseli wywiady z dwoma przedstawicielami Komisji,
trzema przedstawicielami EUREKA oraz z kadrą kierowniczą wyższego szczebla sekretariatu
EUREKA. Poszczególni członkowie grupy przeprowadzili wywiady osobiste lub telefoniczne
z 20 przedstawicielami krajowych organów zarządzających i administracyjnych programu
Eurostars oraz z dyrektorami generalnymi 26 MŚP prowadzących działalność w 12 różnych
państwach. Grupa sporządziła wytyczne w celu ustrukturyzowania wywiadów; wytyczne te
były dostosowane do funkcji pełnionych przez osoby, z którymi przeprowadzano wywiady.
Wszystkie wywiady udokumentowano na piśmie. Uwzględniono w nich szeroki zakres
tematów.
W ramach oceny w ankiecie on-line zapytano uczestników o ich doświadczenia z programem
Eurostars. Grupa docelowa ankiety on-line ograniczała się do MŚP prowadzących działalność
w zakresie badań i rozwoju oraz do innych MŚP. Ankieta on-line trwała od dnia 9 maja do 10
lipca 2014 r. Dzięki wiadomościom e-mail zawierającym linki do kwestionariusza on-line
ankieta dotarła do 6 620 MŚP. Przygotowano dwa różne kwestionariusze: pierwszy był
ukierunkowany na projekty, które uzyskały finansowanie, drugi zaś na projekty, które nie
otrzymały finansowania. Uzyskano całkowity wskaźnik odpowiedzi wynoszący 46 % (72 %
w przypadku dofinansowanych MŚP i 39 % w przypadku niedofinansowanych).
Aby zrozumieć zakres wpływu programu Eurostars, grupa Makarow opracowała
ekonometryczną ocenę wpływu w ramach scenariusza alternatywnego. W badaniu
ekonometrycznym skupiono się głównie na tworzeniu miejsc pracy w MŚP uczestniczących
w programie i na wynikach pod względem innowacyjności mierzonych według liczby
zgłoszeń patentowych. W odniesieniu do gromadzenia danych wymagało to dopasowania
danych – będących w posiadaniu sekretariatu EUREKA i dotyczących MŚP składających
wnioski – do bazy danych Amadeus przedsiębiorstwa Bureau van Dijk, z której pozyskiwano
informacje w postaci danych liczbowych dotyczących zatrudnienia. Ponadto dane w
posiadaniu sekretariatu EUREKA dotyczące MŚP składających wnioski dopasowano do bazy
danych PATSTAT Europejskiego Urzędu Patentowego (EPO Worldwide Patent Statistical
Database). Powstała w ten sposób baza danych skupia informacje i dane szeregów czasowych
8
dotyczące zatrudnienia i zgłoszeń patentowych wnioskodawcy, umożliwiając oszacowanie
rezultatów oceny ekonometrycznej.
3.3.
•
Ustalenia i ocena
Grupa docelowa i zakres programu
Grupa Makarow wskazała, że według MŚP uczestniczących w programie oraz według
organów zarządzających i administracyjnych programu Eurostars program jest istotny z
punktu widzenia potrzeb i celów grup docelowych. Uznaje się, że o takim „strategicznym
dopasowaniu” świadczy wysokie zapotrzebowanie ze strony MŚP. Prawie wszystkie MŚP
uczestniczące w programie planują ponownie wnioskować o udział w programie Eurostars,
ponieważ odpowiada on ich potrzebom i celom. MŚP prowadzące działalność w zakresie
badań i rozwoju stanowią zdecydowaną większość uczestników programu Eurostars i
otrzymały ok. 75 % finansowania. Ponadto program był skuteczny w przypadku młodych i
małych przedsiębiorstw oraz mikroprzedsiębiorstw.
MŚP uczestniczące w programie mają już doświadczenie, jeżeli chodzi o uczestnictwo w
krajowych i międzynarodowych programach finansowania, a większość z nich ma już
wcześniejsze kontakty międzynarodowe. Grupa Makarow ustaliła jednak, że wnioski, które
dotyczyły uczelni lub publicznych organizacji badawczych, miały większe szanse na
uzyskanie finansowania. Sytuacja taka może wynikać z faktu, że zaangażowanie uczelni lub
publicznej organizacji badawczej sugeruje wysoką jakość, lub że organizacje te mają większe
doświadczenie w sporządzaniu dokumentów potrzebnych do złożenia wniosku lub że wnioski
takie charakteryzowały się najlepszą równowagą między wysoką jakością naukową a
znajomością rynku.
Według grupy w ramach programu Eurostars, z uwagi na jego oddolny charakter, można
zajmować się szerokim zakresem technologii innowacyjnych – począwszy od technologii
informacyjnych i komunikacyjnych wraz z ich zastosowaniami oraz biotechnologii
medycznej po energię (odnawialną) oraz technologie sterowania i kontroli.
•
Zarządzanie strategiczne
Grupa Makarow zauważa, że sekretariat EUREKA jest zasadniczo uważany za skutecznie
działającą specjalną jednostkę ds. wdrożenia. Istnieje jednak potrzeba usprawnienia praktyk w
zakresie zarządzania i administracji, podniesienia kwalifikacji personelu, opracowania i
wdrożenia strategii marketingowej i promocyjnej oraz opracowania i utrzymania odpowiednio
zorganizowanych systemu i bazy danych dotyczących zarządzania informacjami na użytek
sekretariatu i innych organów zarządzających i administracyjnych programu Eurostars.
Grupa uważa, że system zarządzania programu Eurostars funkcjonuje w odpowiedni sposób i
że interakcja między krajowymi i centralnymi organami administracyjnymi jest skuteczna.
Konieczne było jednak ustanowienie złożonego systemu zarządzania na potrzeby programu
Eurostars w wymiarze międzynarodowym.
9
Grupa wysokiego szczebla EUREKA regularnie omawia różne kwestie, które mają kluczowe
znaczenie dla powodzenia programu Eurostars, przy czym niekoniecznie osiąga porozumienie
w odniesieniu do działania lub uzgadnia wiążące zasady dla wszystkich państw.
Synchronizacja i harmonizacja finansowania, zasady kwalifikowalności i adekwatność
krajowych budżetów stanowią przedmiot wnikliwej analizy i wzmożonej dyskusji. Grupa
Makarow twierdzi, że istnieje konieczność zwiększenia poczucia odpowiedzialności i
zaangażowania grupy wysokiego szczebla w program Eurostars. Ma to zasadnicze znaczenie
w kontekście ułatwienia synchronizacji i harmonizacji. Podobnie zaangażowanie krajowych
organów finansujących w ramach struktury zarządzania jest wciąż ograniczone; powinny one
zwiększyć zaangażowanie w celu osiągnięcia lepszej synchronizacji i harmonizacji.
Ponadto dzięki programowi Eurostars MŚP umocniły swoją pozycję w sieci EUREKA i
znacznie bardziej wyeksponowały swój wkład w europejską konkurencyjność i innowację. W
ten sposób program Eurostars wywarł znaczący i długotrwały pozytywny wpływ na sieć
EUREKA.
•
Zarządzanie bieżące i działania
Grupa Makarow uważa, że wirtualna wspólna pula była skuteczna i że stanowi preferowany
mechanizm finansowania, ponieważ zachęca państwa do wnoszenia wkładu do programu
Eurostars. W odpowiedzi na powodzenie programu kilka państw znacznie zwiększyło swój
poziom wkładu w stosunku do wstępnie ustalonego poziomu. W ramach programu Eurostars
nie uzyskano jeszcze jednak wszystkich korzyści wynikających ze stosowania wirtualnej
wspólnej puli, ponieważ niektóre państwa, w szczególności Niemcy i Hiszpania, nie
przeznaczyły wystarczającej kwoty finansowania na rzecz programu. Z tego względu niektóre
spośród wybranych dobrych projektów są wykluczane z rankingu, co z kolei prowadzi do
frustracji wśród MŚP będących wnioskodawcami.
Grupa zgłasza, że synchronizacja finansowania wciąż stanowi najważniejsze wyzwanie dla
programu Eurostars, chociaż wprowadzono już pewne usprawnienia. W niektórych
przypadkach MŚP uczestniczące w programie napotykają duże trudności ze względu na
dłuższy czas oczekiwania na zawarcie umowy. Niektóre krajowe organy finansujące stosują
równoległe wymogi dotyczące wniosków i oceny oraz obowiązki podwójnej
sprawozdawczości.
Innym istotnym wyzwaniem dla programu Eurostars jest harmonizacja zasad finansowania.
Grupa wysokiego szczebla uważa, że należy starać się sprostać temu wyzwaniu w ramach
procesu odgórnego prowadzonego z inicjatywy ministerstw krajowych i UE. Koordynatorzy
projektów krajowych uważają, że pełna harmonizacja nie jest możliwa: nie mogą oni na
przykład zmienić odsetka finansowania lub górnej granicy finansowania w odniesieniu do
poszczególnych MŚP. Innym problemem jest potrzeba większej harmonizacji zasad
dotyczących zlecania podwykonawstwa odnoszących się do uczelni i publicznych organizacji
badawczych.
10
Proces oceny centralnej programu Eurostars okazał się skuteczny. Grupa Makarow uważa
jednak za konieczną poprawę przejrzystości i mechanizmów informacji zwrotnych oraz
usprawnienie procesu w celu ograniczenia czasu między złożeniem wniosku wstępnego a
momentem, w którym będzie dostępne sprawozdanie z oceny. Czas oczekiwania na zawarcie
umowy na początku programu Eurostars był długi, ale w trakcie pierwszego etapu uległ
znacznemu skróceniu.
Chociaż od 2012 r. znacznie wzrosła liczba ekspertów technicznych i ekspertów z
doświadczeniem rynkowym, dalszej poprawy wymagają aspekty rozkładu geograficznego i
równowagi płci. Krajowi koordynatorzy projektów również pragną uczestniczyć w procesie
ulepszania bazy danych ekspertów. MŚP są zadowolone z poziomu otrzymywanych
informacji na temat oceny ich projektów. Uznają, że obowiązki z zakresu sprawozdawczości i
proces monitorowania są odpowiednie, a także uważają, że proces oceny jest jasny,
przejrzysty i terminowy.
•
Finansowanie
Grupa Makarow podkreśla, że jednym ze wskaźników powodzenia programu Eurostars był
znaczący wzrost liczby wniosków, a zatem większe zapotrzebowanie na finansowanie
publiczne. Liczba wniosków złożonych w ciągu roku wzrosła z 215 w 2008 r. do 948 w 2013
r. W okresie realizacji programu Eurostars doprowadziło to jednak do spadku odsetka
złożonych wniosków, które zostały sfinansowane. Poziom skuteczności zmalał z 42 % w
przypadku pierwszej daty granicznej do 17 % w przypadku dziesiątej. Odsetek projektów
spełniających kryterium jakości, które zostały zatwierdzone do finansowania, również uległ
zmniejszeniu – z 68 % w przypadku pierwszej daty granicznej do 55 % w przypadku
dziesiątej daty granicznej; czyli podsumowując, coraz większy odsetek projektów o wysokiej
jakości nie podlegał finansowaniu. Grupa Makarow uważa, że wzrost liczby wniosków w
przeliczeniu na rok jest „znaczący” i „imponujący”.
Budżety krajowe przeznaczone na program Eurostars są wciąż bardzo zróżnicowane.
Odzwierciedla to stosunkową wielkość państwa i organizację krajowego publicznego systemu
finansowania, a także poziom zapotrzebowania krajowych MŚP na finansowanie w ramach
programu Eurostars. Różnice te mają znaczący negatywny wpływ na funkcjonowanie systemu
wirtualnej wspólnej puli. Większość uczestników i administratorów programu ocenia
wielkość kwoty finansowania w przeliczeniu na uczestnika za odpowiednią.
Grupa Makarow uważa, że europejski kryzys finansowy i gospodarczy miał negatywny
wpływ na krajowe finansowanie na rzecz programu Eurostars w większości państw. Liczba
projektów przekraczających wartość progową znacznie zmalała z powodu braku funduszy i w
związku z tym niektóre państwa nie uczestniczyły w ostatnich zaproszeniach do składania
ofert. Państwa, którym nie brakowało funduszy, również zgłosiły, że odczuły negatywne
skutki kryzysu, ponieważ wspierane przez nie MŚP współpracowały z kontrahentami w
państwach mających problemy z finansowaniem.
•
Wykonanie zaleceń określonych w sprawozdaniu z oceny śródokresowej
11
Grupa Makarow przeprowadziła ocenę wykonania zaleceń określonych w sprawozdaniu z
oceny śródokresowej. Grupa Makarow uznała, że spośród 21 zaleceń dotyczących polityki,
które należało wdrożyć do 2013 r., siedem zaleceń zostało w pełni wdrożonych, rozpoczęto
wdrażanie dziesięciu (lub wdrożono je częściowo), natomiast czterech zaleceń nie wdrożono
wcale.
Te cztery zalecenia obejmują:
1) określenie ogólnego terminu na podpisanie umów o udzielenie dotacji;
2) przypisanie grupie wysokiego szczebla EUREKA aktywnej roli w monitorowaniu
czasu oczekiwania na zawarcie umowy oraz w zapewnieniu, aby państwa pozostające
w tyle usprawniły swoje procesy;
3) przetestowanie podejścia polegającego na przydzieleniu 10 % całkowitych środków
przeznaczonych na określony cel do rzeczywistej wspólnej puli; oraz
4) rozpoczęcie przez sekretariat EUREKA działalności w zakresie analizy integracji
inicjatyw EUREKA dotyczących klastrów w celu wyciągnięcia i wdrożenia wniosków
płynących z integracji, które można zastosować w celu promowania integracji
programu Eurostars w ramach krajowych inicjatyw na rzecz wsparcia badań i
rozwoju.
3.4.
Zalecenia
Sprawozdanie grupy Makarow obejmuje 28 zaleceń.
•
Grupa docelowa i zakres programu
1) Sekretariat EUREKA powinien opracować plan działania, aby promować kontakty
uczestników programu Eurostars z pośrednikami z zakresu badań, rozwoju i innowacji
zaangażowanymi głównie w etap przygotowywania projektu.
2) Sekretariat powinien wspierać powiązania między uczestnikami programu Eurostars a
różnego rodzaju projektami EUREKA w celu ułatwienia połączenia projektów
Eurostars z klastrami, przedsięwzięciami parasolowymi i innymi projektami
tematycznymi lub indywidualnymi.
3) Sekretariat powinien organizować spotkania brokerskie, takie jak konkursy pitch
competition, między uczestnikami programu Eurostars a instytucjami finansowymi,
aby zwiększyć możliwość otrzymania przez udane projekty dalszego finansowania z
sektora prywatnego. Należy opracować strategię rozpowszechniania informacji
ukierunkowaną na finansistów, inne MŚP oraz krajowe i międzynarodowe organy
rządowe.
12
4) Sekretariat powinien zadbać o zwiększenie wśród MŚP będących beneficjentami
programu Eurostars poziomu świadomości dotyczącej znaczenia ochrony praw
własności intelektualnej ich innowacji.
5) Sekretariat i krajowi koordynatorzy projektu poprzez opracowanie i wdrożenie
strategii marketingowej i promocyjnej powinni zapewnić zwiększenie oddziaływania
programu również wśród MŚP, które nie mają wcześniejszych kontaktów
międzynarodowych.
6) Sekretariat i grupa wysokiego szczebla powinny uzgodnić definicję i czas
opracowywania projektów „badawczo-rozwojowych bliskich wprowadzenia na rynek”
w ramach programu Eurostars, które to definicja i czas byłyby neutralne względem
specyfiki poszczególnych technologii i rynków.
7) Komisja Europejska i sekretariat powinny sprawdzić możliwości powiązania
programu Eurostars z nowym instrumentem na rzecz MŚP w ramach programu
„Horyzont 2020” w celu wykorzystania ewentualnego wzrostu gospodarczego i
konkurencyjnych wyników uczestników programu Eurostars będących MŚP.
•
Zarządzanie strategiczne
1) Decyzje podejmowane przez grupę wysokiego szczebla należy niezwłocznie
przekładać na plany realizacji obejmujące konkretne cele, zadania i przydział
obowiązków, stosując podejście SMART (skonkretyzowane, mierzalne, osiągalne,
realne, terminowe).
2) Grupa wysokiego szczebla powinna określić państwa, które nakładają na projekty
Eurostars równoległe wymogi dotyczące wniosków i oceny oraz obowiązki podwójnej
sprawozdawczości, a także powinna uzgodnić z nimi kwestie dotyczące wyłączenia
procesów krajowych. Grupa wysokiego szczebla powinna zapewnić, aby realizacja
tych celów miała miejsce przed wiosenną datą graniczną programu Eurostars-2 w
2016 r.
3) Sekretariat powinien poprawić przejrzystość procesu oceny centralnej i mechanizmów
informacji zwrotnych dla wnioskodawców, krajowych organów finansujących i
krajowych koordynatorów projektów. Koordynatorzy powinni mieć dostęp do
sprawozdań konsensualnych niezależnego panelu oceniającego, a także do
indywidualnych sprawozdań osób prowadzących ocenę z zakresu techniki, aby mogli
udzielić wnioskodawcom szczegółowych informacji zwrotnych.
4) Sekretariat powinien w ścisłej współpracy z krajowymi koordynatorami projektu
zapewnić bardziej zrównoważony rozkład geograficzny ekspertów technicznych.
Należy również poświęcić uwagę kwestii osiągnięcia równowagi płci. Ponadto
sekretariat powinien powiększyć pulę ekspertów technicznych dysponujących
odpowiednią znajomością rynków.
13
•
Zarządzanie bieżące i działania
1) Sekretariat EUREKA powinien utrzymywać częstotliwość dwóch dat granicznych na
rok.
2) Sekretariat powinien skrócić czas od złożenia wniosku (data graniczna) do
przeprowadzenia oceny do 4–5 miesięcy, tak aby krajowi koordynatorzy projektów i
wnioskodawcy uzyskali dostęp do wyników oceny centralnej najpóźniej w ciągu
pięciu miesięcy (150 dni). Każdy krajowy organ finansujący musi podpisać umowę o
finansowaniu w ciągu 2–3 miesięcy. Zaleca się, aby sekretariat EUREKA wraz z
przewodniczącym grupy wysokiego szczebla i kierownikami krajowych organów
finansujących dokonał przeglądu procesów zarządzania programem tych krajowych
organów finansujących, w przypadku których istnieje ryzyko niedotrzymania terminu,
oraz aby uzgodnił z nimi kroki, jakie należy przedsięwziąć w celu skrócenia tego
procesu.
3) Należy dostarczyć wnioskodawcom standardową umowę konsorcyjną,
przyspieszyć realizację potrzeb uczestników projektu w ramach umów.
aby
4) Sekretariat powinien utworzyć i prowadzić solidną centralną bazę danych programu
Eurostars, aby gromadzić, przechowywać i przetwarzać wiarygodne dane dotyczące
projektów i beneficjentów. Sekretariat powinien wprowadzić kontrole jakości danych
w odniesieniu do formularzy wniosków, a także formularzy sprawozdań z postępów w
realizacji projektu, sprawozdań końcowych i sprawozdań z wpływu na rynek. Termin
składania sprawozdań końcowych należy ograniczyć do jednego roku, a sprawozdania
z wpływu na rynek powinny zostać udostępnione w ciągu dwóch lat od zakończenia
realizacji projektu.
5) Sekretariat powinien wprowadzić zmiany do formularza wniosku oraz do formularzy
sprawozdań z postępów w realizacji projektu, sprawozdań końcowych i sprawozdań z
wpływu na rynek. Aby formularze stały się bardziej logiczne, konieczne jest
przeprowadzenie szczegółowych przeglądów aktualnych konkretnych pytań i
nagłówków w formularzach, a także dokonanie zmiany kolejności, skreślenie lub
dodanie szeregu pytań. Wytyczne dotyczące tych formularzy również należy
odpowiednio dostosować.
6) Sekretariat powinien opracować specjalny formularz wniosku i odpowiednie wytyczne
dotyczące ponownego składania wniosków. Ponowne składanie wniosków musi
obejmować wyjaśnienie dotyczące tego, co się zmieniło, w szczególności w
odpowiedzi na uwagi z wcześniejszych ocen otrzymane za pośrednictwem krajowych
koordynatorów projektów.
7) Sekretariat powinien opracować i zrealizować plan rozwoju instytucjonalnego, aby
ulepszyć swoje praktyki w zakresie zarządzania programem i zarządzania
organizacyjnego w celu usprawnienia realizacji programu Eurostars zgodnie z
najlepszymi praktykami międzynarodowymi, a także w celu zatrudnienia, utrzymania i
motywowania wykwalifikowanych pracowników mających doświadczenie w
14
zarządzaniu programami z zakresu badań, rozwoju i innowacji. Zaleca się, aby
sekretariat otrzymywał mentoring ze strony krajowych organów finansujących sieć
posiadających odpowiednie kompetencje.
8) Sekretariat powinien wprowadzić niepowtarzalny identyfikator dla wszystkich
organizacji – nie tylko MŚP i dużych przedsiębiorstw, ale również uczelni,
publicznych organizacji badawczych i innych partnerów MŚP prowadzących
działalność w zakresie badań i rozwoju. Każda organizacja powinna przedstawić swój
kod identyfikacyjny uczestnika w ramach programu „Horyzont 2020”, jeżeli go
posiada. Formularz wniosku powinien zawierać informacje dotyczące tego, czy
projekt został ujęty wcześniej w innym programie krajowym lub UE.
9) Sekretariat powinien zgromadzić od wszystkich państw informacje dotyczące czasu
oczekiwania na środki finansowe i przekazać je grupie wysokiego szczebla, a także
uzgodnić wiążący termin na ich zgromadzenie i przekazanie.
10) Informacje dotyczące dokładnego terminu rozpoczęcia i zakończenia realizacji
projektu należy włączyć do centralnej bazy danych programu Eurostars. Krajowi
koordynatorzy programu powinni niezwłocznie poinformować sekretariat EUREKA o
podpisaniu umów o udzielenie dotacji, w tym o terminie rozpoczęcia i zakończenia
realizacji projektów.
11) Sekretariat, grupa wysokiego szczebla i krajowe organy finansujące powinny
zapewnić, aby czas oczekiwania na zawarcie umowy nie był dłuższy niż 7 miesięcy
(210 dni), jak uzgodniono w dokumencie budapeszteńskim w odniesieniu do
programu Eurostars-2.
12) Sekretariat, grupa wysokiego szczebla i krajowe organy finansujące powinny
uzgodnić, że od wiosennej daty granicznej 2016 r. w przypadku co najmniej połowy
projektów umowy o udzielenie dotacji zawarte między krajowym organem
finansującym a uczestnikami programu będą podpisywane w ciągu 210 dni od daty
granicznej. W przypadku 90 % projektów wszystkie umowy o udzielenie dotacji
należy podpisać w ciągu roku od daty granicznej.
13) Sekretariat i krajowi koordynatorzy projektów powinni wspólnie określić i opracować
narzędzia w celu ułatwienia wymiany informacji między nimi, poprawy jakości i
ilości informacji udostępnianych obu stronom i przez nie, umożliwienia
monitorowania wszystkich etapów projektu, a także ograniczenia kosztów
administracyjnych dwustronnej wymiany informacji.
14) Komisja Europejska powinna rozważyć możliwość nieprzyznania finansowania na
rzecz tych projektów Eurostars, w przypadku których nie wszystkie umowy o
udzielenie dotacji zostały podpisane w ciągu roku od upływu terminu granicznego,
chyba że opóźnienie w podpisaniu umowy o finansowanie jest spowodowane przez
członków finansowanego konsorcjum.
15
•
Finansowanie
1) Grupę wysokiego szczebla zdecydowanie zachęca się do uzgodnienia minimalnego
poziomu bazowego, aby zharmonizować zasady finansowania i zapewnić ich
przestrzeganie przez każde państwo uczestniczące. Maksymalne stopy finansowania
powinny być takie same dla każdego rodzaju partnera we wszystkich państwach.
Proces ten powinien być ściśle monitorowany przez grupę wysokiego szczebla i zostać
ukończony do momentu pierwszej daty granicznej w 2016 r.
2) Należy zharmonizować finansowanie uczelni i publicznych organizacji badawczych,
tak aby uczestniczyły one w charakterze partnerów zagranicznych MŚP prowadzących
działalność w zakresie badań i rozwoju, a nie tylko w charakterze podwykonawców
MŚP prowadzących działalność w zakresie badań i rozwoju pochodzących z tego
samego państwa.
4.
UWAGI KOMISJI
4.1.
Wprowadzenie
Komisja uważa, że w sprawozdaniu grupy Makarow uwzględniono główne aspekty, które
miały być objęte oceną, zgodnie z decyzją w sprawie programu Eurostars, umową o
delegowaniu zadań i zakresem uprawnień.
Ponieważ państwa członkowskie i inne państwa uczestniczące zwiększyły swoje składki
finansowe na rzecz programu Eurostars (szacowane na 372 mln EUR), wkład UE wynoszący
100 mln EUR na poziomie 26,9 % spełnia wymóg określony w decyzji w sprawie programu
Eurostars stanowiący, że fundusze UE nie powinny przekraczać jednej trzeciej wkładu państw
członkowskich i innych państw uczestniczących.
W decyzji w sprawie programu Eurostars odniesiono się do znaczenia MŚP dla europejskiego
wzrostu i konkurencyjności. Znaczna i coraz większa liczba wniosków o finansowanie z
programu Eurostars oraz wyniki uzyskane przez MŚP objęte wsparciem wskazują, że
program jest istotny dla rozwoju MŚP prowadzących działalność w zakresie badań i rozwoju.
Od rozpoczęcia programu w 2008 r. do końca 2013 r. usprawniono szereg aspektów programu
Eurostars. Na przykład skrócono czas oczekiwania na zawarcie umowy i usprawniono
harmonizację i synchronizację. Komisja przyjmuje te zmiany z zadowoleniem i docenia
wysiłki podjęte przez sekretariat EUREKA oraz krajowe organy finansowania.
Najważniejszym wnioskiem grupy Makarow jest to, że program Eurostars odniósł sukces pod
względem przyspieszania rozwoju i innowacyjnych wyników MŚP prowadzących działalność
w zakresie badań i rozwoju. Grupa twierdzi jednak również, że należy usprawnić aspekty
dotyczące zarządzania i realizacji na szczeblu kierowniczym.
Pierwszą część głównego wniosku poparto dogłębną analizą wpływu ekonometrycznego. W
analizie wykazano, że wzrost wskaźnika zatrudnienia MŚP prowadzących działalność w
zakresie badań i rozwoju, które otrzymały finansowanie w ramach programu Eurostars, był
16
prawie dwa razy wyższy niż wzrost wskaźnika zatrudnienia wnioskujących MŚP, które nie
otrzymały finansowania. Jeżeli chodzi o drugą część, grupa stwierdziła, że brak
zharmonizowanych zasad dotyczących finansowania i zsynchronizowanych procesów
krajowych doprowadził do niewydolności. Grupa twierdzi również, że należy zwiększyć
skuteczność zarządzania, administracji i operacji na szczeblu centralnym.
Komisja uznaje, że ustalenia, ocena i zalecenia zawarte w ocenie końcowej zostały
przekonująco uzasadnione. Komisja zgadza się z głównym wnioskiem grupy Makarow.
W decyzji w sprawie programu Eurostars-2 (2014–2020) uwzględniono już szereg zaleceń z
oceny śródokresowej i oceny końcowej17.
Ponieważ sprawozdanie grupy Makarow stanowi integralną część procesu oceny, w
poniższych uwagach Komisja nie odnosi się do każdego szczegółu tego sprawozdania.
Ponieważ Komisja skupia się na perspektywie przyszłościowej, uwagi te dotyczą głównie
aspektów programu Eurostars, w odniesieniu do których Komisja uznaje, że istnieją
największe możliwości poprawy, tj. drugiej części głównego wniosku grupy Makarow.
4.2.
Grupa docelowa i zakres programu
Zarówno w ocenie śródokresowej, jak i w sprawozdaniu grupy Makarow wskazano, że
sekretariat EUREKA i krajowi koordynatorzy projektu powinni zapewnić zwiększenie
oddziaływania programu Eurostars wśród MŚP, które nie mają wcześniejszych kontaktów
międzynarodowych. Komisja zgodziła się z tym zaleceniem w 2011 r. i Komisja w dalszym
ciągu zgadza się z nim w 2015 r. Chociaż wspomniane zalecenie jest skierowane zarówno do
sekretariatu, jak i do koordynatorów, szereg innych zaleceń dotyczących promowania
programu Eurostars lub zwiększania świadomości w zakresie tego programu jest
skierowanych wyłącznie do sekretariatu (por. zalecenia 3, 4, 5 i 7 powyżej). Komisja zgadza
się ze wspomnianymi zaleceniami. Chociaż jednak sekretariat EUREKA odgrywa zasadniczą
rolę, państwa uczestniczące w programie Eurostars i krajowe organy finansowania również
ponoszą odpowiedzialność za dotarcie do większej liczby i do lepszych MŚP prowadzących
działalność w zakresie badań i rozwoju, które mają potencjał wzrostu.
Grupa Makarow zaleca, aby Komisja i sekretariat sprawdziły możliwości powiązania
programu Eurostars z nowym instrumentem programu „Horyzont 2020” na rzecz MŚP (por.
zalecenie 6). Chociaż nie jest jasne, co oznacza „powiązanie”, przy przedstawianiu wniosku w
sprawie programu Eurostars-2 Komisja przeprowadziła analizę strategicznego rozmieszczenia
różnych instrumentów18. Komisja uznaje, że zapewniane przez nie wsparcie odbywa się na
różnych etapach rozwoju koncepcji MŚP w zakresie badań i biznesu w odniesieniu do rynku.
Eurostars jest programem oddzielnym i uzupełniającym – a nie dodatkowym – w stosunku do
instrumentu na rzecz MŚP programu „Horyzont 2020”. W umowie o delegowaniu zadań
stwierdzono również, że krajowe organy finansowania powinny zastosować skuteczne środki
17
Na przykład w decyzji w sprawie Eurostars-2 stwierdzono, że: „w ramach udoskonaleń w stosunku do
poprzedniego programu Eurostars w programie Eurostars-2 należy położyć nacisk na skrócenie czasu na
udzielenie dotacji, silniejszą integrację oraz lżejszą, przejrzystą i efektywniejszą administrację przynoszącą w
ostatecznym rozrachunku korzyści MŚP prowadzącym działalność w zakresie badań i rozwoju”.
18
Bruksela, dnia 10.7.2013 r., SWD(2013) 242 final.
17
służące uniknięciu jakiegokolwiek podwójnego finansowania projektów beneficjentów
końcowych poprzez inne źródła finansowania UE. Sekretariat EUREKA, Komisja Europejska
i Agencja Wykonawcza ds. Małych i Średnich Przedsiębiorstw muszą wyraźnie przekazywać,
że program Eurostars i instrument na rzecz MŚP mają różne grupy docelowe.
4.3.
Zarządzanie strategiczne
Grupa Makarow zauważa, że grupa wysokiego szczebla EUREKA regularnie omawia różne
kwestie, które mają kluczowe znaczenie dla powodzenia programu Eurostars, przy czym
niekoniecznie osiąga porozumienie w odniesieniu do działania lub uzgadnia wiążące zasady
dla wszystkich państw. Grupa twierdzi, że niezbędne jest zwiększenie poczucia
odpowiedzialności i zaangażowania grupy wysokiego szczebla w program Eurostars.
Komisja zgadza się z tą oceną i zaleceniem, aby decyzje grupy wysokiego szczebla były
podejmowane w ramach podejścia SMART (tj. ukierunkowanego na cele skonkretyzowane,
mierzalne, osiągalne, realne, terminowe) (zalecenie 8). Jednym z konkretnych przykładów
takiego podejścia jest zalecenie 9 dotyczące eliminacji równoległego stosowania wymogów
dotyczących wniosków i oceny oraz podwójnej sprawozdawczości przed pierwszą datą
graniczną w 2016 r. Komisja w pełni wspiera wspomniane zalecenie.
Grupa Makarow również zdecydowanie zachęca grupę wysokiego szczebla EUREKA do
uzgodnienia minimalnego poziomu bazowego, na podstawie którego zostaną
zharmonizowane zasady dotyczące finansowania (zalecenie 27). Grupa uznaje, że działanie to
należy ukończyć przed pierwszą datą graniczną w 2016 r. Komisja uważa, że nadal należy
wprowadzić usprawnienia w zakresie harmonizacji krajowych wskaźników finansowania i
zasad finansowania. W związku z tym Komisja w pełni zgadza się ze wspomnianym
zaleceniem.
4.4.
Zarządzanie bieżące i działania
Kwestie czasu oczekiwania na zawarcie umowy oraz różnic w czasie oczekiwania na
zawarcie umowy w poszczególnych państwach uczestniczących zostały uwzględnione w
ocenie śródokresowej, a także poddane analizie przez grupę Makarow.
Czas oczekiwania na zawarcie umowy określa się na dwóch poziomach. W pierwszej
kolejności sekretariat EUREKA przeprowadza i koordynuje ocenę centralną. Następnie na
szczeblu krajowym odbywa się przydzielenie finansowania i negocjacje w sprawie umowy.
W ustaleniach oceny śródokresowej i grupy Makarow stwierdzono, że jakość oceny centralnej
jest dość dobra i że proces tej oceny przebiega sprawnie.
Grupa Makarow zaleca jednak szereg konkretnych środków na obu poziomach w celu
skrócenia czasu oczekiwania na zawarcie umowy (por. zalecenia 14, 15 i 16 powyżej).
Komisja zgadza się z wspomnianymi zaleceniami, ale wydaje się jasne, że główny problem
stanowią znaczne różnice na szczeblu krajowym. Komisja uznaje, że grupa wysokiego
szczebla EUREKA i sekretariat, a także krajowe organy finansowania powinny traktować
zmniejszenie tych różnic w sposób priorytetowy.
18
Grupa Makarow zaleca również, aby Komisja rozważyła wstrzymanie finansowania dotacji
każdego projektu programu Eurostars, w przypadku którego nie podpisano wszystkich umów
o udzielenie dotacji w ciągu roku od upływu terminu granicznego (zob. zalecenie 17
powyżej).
W dokumencie budapeszteńskim w odniesieniu do programu Eurostars-2 stwierdzono, że
krajowe organy finansowania „dążą do tego, aby czas oczekiwania na zawarcie umowy
wynosił siedem miesięcy od terminu granicznego, ale najlepiej, by był on krótszy”. W decyzji
w sprawie programu Eurostars-2 z 2014 r. wyznaczono cel polegający na zwiększeniu
skuteczności finansowania publicznego „poprzez dopasowanie, harmonizację i
synchronizację krajowych mechanizmów finansowania istniejących w państwach
uczestniczących” (art. 3). W decyzji wyraźnie stwierdzono również, że wkład finansowy Unii
jest zależny od wykazania przez państwa uczestniczące, że ustanowiły one program
Eurostars-2 zgodnie z celami określonymi w art. 3. Te same przepisy mają również zostać
uwzględnione w umowach dwustronnych podpisywanych między sekretariatem EUREKA a
krajowymi organami finansowania. Umowy takie „zawierają przepisy regulujące
przekazywanie wkładu Unii oraz minimalne cele operacyjne i krajowe etapy dalszej integracji
i synchronizacji programów krajowych, w tym krótszy czas na udzielenie dotacji zgodnie z
rozporządzeniem (UE, Euratom) nr 966/2012 oraz rozporządzeniem (UE) nr 1290/2013”
(załącznik I pkt 11). W programie „Horyzont 2020” zawarto również wyraźne zasady
dotyczące czasu na udzielenie dotacji: wnioskodawcy mają zostać poinformowani o wyniku
oceny naukowej ich wniosków w ciągu pięciu miesięcy, a umowy o udzielenie dotacji mają
zostać podpisane lub decyzje o udzieleniu dotacji mają zostać przekazane w ciągu trzech
miesięcy od daty poinformowania wnioskodawców o pozytywnym rozpatrzeniu ich
wniosków19. Komisja w pełni wspiera zatem zalecenie 17 grupy Makarow i wzywa państwa
uczestniczące do przestrzegania podjętego przez nie zobowiązania do skrócenia czasu
oczekiwania na zawarcie umowy.
Grupa Makarow wydała również szereg zaleceń dotyczących bazy danych sekretariatu
EUREKA, w tym dotyczących sposobu gromadzenia danych i wprowadzania ich do bazy
danych (por. zalecenia 19–24 powyżej).
Komisja zgadza się, że należy usprawnić proces składania wniosków i bazę danych
sekretariatu EUREKA. Formularze, które wnioskodawcy mają wypełniać, muszą być jak
najbardziej logiczne i jak najłatwiejsze do zrozumienia. Należy wdrożyć kontrolę logiki w
odniesieniu do pól wymagających uzupełnienia wynikami obliczeń arytmetycznych w celu
zmniejszenia możliwości wprowadzenia błędnych wartości. Należy wprowadzić jednolite
podejście do terminologii zarówno w formularzach, jak i w wytycznych dla użytkowników.
Klasyfikacja obszarów technologicznych powinna również być zgodna z nomenklaturą
statystycznej klasyfikacji działalności gospodarczej w Unii Europejskiej (NACE Rev.2) w
19
Zob. art. 20 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1290/2013 z dnia 11 grudnia 2013 r.
ustanawiającego zasady uczestnictwa i upowszechniania dla programu „Horyzont 2020” – programu
ramowego w zakresie badań naukowych i innowacji (2014–2020) oraz uchylającego rozporządzenie (WE) nr
1906/2006
(Dz.U.
L
347
z
20.12.2013,
s.
81):
http://eur-lex.europa.eu/legalcontent/PL/TXT/PDF/?uri=OJ:L:2013:347:FULL&from=PL
19
celu ustanowienia wspólnej podstawy oceny porównawczej różnych systemów finansowania
UE.
4.5.
Rola uczelni i publicznych organizacji badawczych
Grupa Makarow zaleca zharmonizowanie finansowania uczelni i publicznych organizacji
badawczych, tak aby uczestniczyły one w charakterze partnerów, a nie tylko
podwykonawców (por. zalecenie 27).
W opinii Komisji wspomniane zalecenie oznacza, że projekt lub konsorcjum może na
przykład składać się z MŚP w jednym państwie, uczelni w drugim i publicznej organizacji
badawczej w trzecim państwie. Komisja uważa, że takie działanie prawdopodobnie
przyczyniłoby się do odgrywania przez uczelnie i publiczne organizacje badawcze większej
roli w projektach programu Eurostars oraz do tego, że do takich instytucji trafiałaby większa
część budżetu.
W decyzji w sprawie programu Eurostars stwierdzono, że główne działanie programu
Eurostars obejmuje działania z zakresu badań i rozwoju prowadzone przez jedno lub więcej
MŚP prowadzących działalność w zakresie badań i rozwoju. Chociaż w programie mogą
uczestniczyć również uczelnie, publiczne organizacje badawcze i duże przedsiębiorstwa,
grupę docelową programu Eurostars wyraźnie stanowią MŚP prowadzące działalność w
zakresie badań i rozwoju.
W ramach programu „Horyzont 2020” przeznacza się jednak znaczne środki finansowe na
rzecz wewnątrzeuropejskiej współpracy badawczej między podmiotami należącymi do
„trójkąta wiedzy”, obejmującego badania naukowe, przedsiębiorstwa i szkolnictwo wyższe,
poprzez działanie „Maria Skłodowska-Curie” i Europejski Instytut Innowacji i Technologii.
W związku z tym Komisja nie popiera tego zalecenia.
5. Wniosek
Program Eurostars odnotował dobre rezultaty pod względem przyspieszania wzrostu i
innowacyjnych wyników MŚP prowadzących działalność w zakresie badań i rozwoju. W
ocenie końcowej przedstawiono dowody świadczące o tym, że program Eurostars jest
potrzebny oraz że program dociera do grupy docelowej.
Komisja zgadza się jednak z grupą Makarow, że najważniejszym wyzwaniem programu
Eurostars jest synchronizacja finansowania i harmonizacja zasad dotyczących finansowania.
Chociaż poczyniono pewne postępy, dla długoterminowej skuteczności programu
najważniejsze jest w związku z tym, aby grupa wysokiego szczebla i sekretariat EUREKA, a
także krajowe organy finansowania zwiększyły swoje wysiłki na rzecz przyspieszenia
synchronizacji i harmonizacji w ramach programu Eurostars.
20