zał. nr 3 - bip.torun.pl

DOKUMENTACJA KONSERWATORSKA
PRACE KONSERWATORSKIE PRZY PAMIĄTKOWYM KAMIENIU
OFIAR STALINIZMU
U ZBIEGU ULIC JANA PAWŁA II I MICKIEWICZA W TORUNIU
(STAN ZACHOWANIA, WYTYCZNE I PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH)
OPRACOWANIE:
PROF. DR HAB. JADWIGA W. ŁUKASZEWICZ
TORUŃ 2016
Toruńska Pracownia Badań i Konserwacji Zabytków
Kamień pamiątkowy Ofiar Stalinizmu w Toruniu
__________________________________________________________________________________
SPIS TREŚCI
_______________________________________________________
I.
II.
INFORMACJE WSTĘPNE
WSTĘP
III.
STAN ZACHOWANIA
IV.
WYTYCZNE KONSERWATORSKIE
V.
VI.
VII.
VIII.
PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH
LITERATURA
OBMIAR
KOSZTORYS
2
__________________________________________________________________________________
Praca chroniona prawem autorskim
Toruńska Pracownia Badań i Konserwacji Zabytków
Kamień pamiątkowy Ofiar Stalinizmu w Toruniu
__________________________________________________________________________________
I.
INFORMACJE WSTĘPNE
_______________________________________________________________________________
1. RODZAJ OBIEKTU:
pomnik Ofiar Stalinizmu, czerwony granitowy głaz z dwoma
tablicami wykonanymi z brązu oraz stalowym krzyżem.
2. LOKALIZACJA:
87-100 Toruń, plac Artylerii Polskiej, u zbiegu al. Jana Pawła II i
ul. Mickiewicza
3. NUMER REJESTRU ZABYTKÓW:
brak, pomnik usytuowany na terenie pasa
ochronnego wokół obszaru staromiejskiego
wpisanego na listę Światowego Dziedzictwa
UNESCO
4. INFORMACJE DOTYCZĄCE OPRACOWANIA:
4.1. ZAMAWIAJĄCY: Gmina Miasta Toruń
4.2. PODSTAWA OPRACOWANIA
- umowa nr 1/Pom-dk/2016 z dnia 31.03.2016 r. na opracowanie zaleceń
konserwatorskich dla wybranych pomników i obiektów w Toruniu
- wizja lokalna w dniu 1.04.2016 – 20.04.2016 r.
- dokumentacja fotograficzna
4.3. PRZEDMIOT OPRACOWANIA
Przedmiotem opracowania jest pomnik Ofiar Stalinizmu w Toruniu
4.4. ZAKRES OPRACOWANIA
Opracowanie dotyczy przeprowadzenia analizy stanu zachowania pomnika,
podania przyczyn występujących zniszczeń, z przygotowaniem wytycznych do
dalszych prac badawczo-konserwatorskich wraz z ich kosztorysem.
5. AUTOR OPRACOWANIA:
Jadwiga W. Łukaszewicz
6. AUTORZY FOTOGRAFII:
Jadwiga W. Łukaszewicz
3
__________________________________________________________________________________
Praca chroniona prawem autorskim
Toruńska Pracownia Badań i Konserwacji Zabytków
Kamień pamiątkowy Ofiar Stalinizmu w Toruniu
__________________________________________________________________________________
II. WSTĘP
__________________________________________________________________________________________
Pomnik Ofiar Stalinizmu w Toruniu powstał z inicjatywy Związku Więźniów
Politycznych Okresu Stalinowskiego i dzięki pomocy społeczeństwa ziemi toruńskiej.
Granitowy głaz narzutowy przywieziono spod Rypina, a tablice odlano w Toruńskiej
Fabryce Wodomierzy i Zegarów METRON (fot. 1).
1. AUTOR
Pomnik wzniesiono według projektu grudziądzkiego rzeźbiarza Ryszarda Kaczora.
2. CZAS POWSTANIA
Uroczyście odsłonięto 11 listopada 1991 r.
3. OPIS
Pomnik stanowi duży głaz narzutowy ustawiony na pierwotnie betonowym niskim
postumencie (wymiary: 161,5 x 165 cm), obecnie pokrytym płytami granitowymi po
bokach z granitu płomieniowanego o wymiarach 80 x 40,4 x 3cm,n a na powierzchni
z polerowanego o wym. 20 x 39,5 x 2 cm. Na głazie zamontowano dwie brązowe
płyty inskrypcyjne oraz stalowy krzyż. Na górnej umieszczono orła ze szponami
spętanymi kajdanami oraz inskrypcję, na dolnej tylko inskrypcję.
4. INSKRYPCJE
Górna płyta (fot. 2):
ODEBRANO
WAM
ŻYCIE
BY
NIE
ODŻYŁA
MYŚL
NIEPODLEGŁA.
KNEBLOWANO NAM USTA BYŚMY NIE DALI ŚWIADECTWA. CIENIOM
WASZYM MELDUJEMY NIE ZGINĘŁA
Dolna płyta (fot.3):
W
HOŁDZIE
OFIAROM
STALINOWSKIEGO
LUDOBÓJSTWA
1939-1956
ZAMĘCZONYCH I POMORDOWANYCH PRZEZ OBCYCH I RODZIMYCH
AGENTÓW NKWD I UBP ZWIĄZEK WIĘŹNIÓW POLITYCZNYCH ORAZ
4
__________________________________________________________________________________
Praca chroniona prawem autorskim
Toruńska Pracownia Badań i Konserwacji Zabytków
Kamień pamiątkowy Ofiar Stalinizmu w Toruniu
__________________________________________________________________________________
SPOŁECZEŃSTWO ZIEMI TORUŃSKIEJ
5. MATERIAŁY PIERWOTNE
Pomnik zbudowano z następujących materiałów:

Jasnoczerwony, granitowy głaz narzutowy,

Odlane z brązu płyty inskrypcyjne, prawdopodobnie pierwotnie również
krzyż,

Stalowy, malowany farbą antykorozyjną oraz czarną farbą nawierzchniową
krzyż, montowany stalowe śruby z nakrętkami (fot. 4).

Betonowy postument, obłożony płytami granitowymi.
III. STAN ZACHOWANIA
___________________________________________________________________________
Pomnik Ofiar Stalinizmu usytuowany na niewielkim skwerze u zbiegu ulic
Mickiewicza i Al. Jana Pawła II, w sąsiedztwie bardzo ruchliwej arterii komunikacyjnej,
narażony jest na działanie typowych warunków zewnętrznych, ale również na ciągły
kontakt ze spalinami samochodowymi oraz poddawany jest silnym drganiom wywołanym
ruchem kołowym.
1.
POSTUMENT
Postument wykonany z polerowanych (na powierzchni) i płomieniowanych (w
pionie) płyt granitowych w kolorze szarym (fot. 1). Płyty granitowe spoinowano
zaprawą cementową, która w wielu miejscach się wykruszyła. Okładzina
postumentu dobrze się zachowała, nie stwierdzono ubytków, wykruszeń ani utraty
poleru. Występują tylko miejscowe zabrudzenia (fot. 1).
2.
POMNIK
Pomnik a właściwie kamień pamiątkowy to duży głaz narzutowy, o barwie jasno
5
__________________________________________________________________________________
Praca chroniona prawem autorskim
Toruńska Pracownia Badań i Konserwacji Zabytków
Kamień pamiątkowy Ofiar Stalinizmu w Toruniu
__________________________________________________________________________________
czerwonej. Stan zachowania kamienia nie jest zadowalający. W kamieniu
stwierdzono występowanie licznych włosowatych spękań (fot. 5), jedno z nich
przechodzi praktycznie przez cały głaz (fot. 6). Powstały one zapewne już w czasie
transportu i montażu pomnika. Tego typu spękania są szczególnie niebezpieczne w
przypadku kamieni nieporowatych, tj. granit, gdyż we włosowate spękania bardzo
łatwo wnika woda, a zamarzając będzie systematycznie rozkruszać pomnik.
Bardzo groźna jest również korozja biologiczna, która objawia się silnym wzrostem
drobnoustrojów: glonów, porostów a nawet mchów (fot. 7 i 8). Powierzchnię
kamienia pokrywają grube nawarstwienia biologiczne, wśród których zapewne
można wyróżnić takie porosty jak: głównie obrost modry – Phydcia caesia, czy
liszajecznik złocisty - Candelariella aurella, czy jaskrawiec murowy Caloplaca saxicola,
ale również obumarłe glony. W wyniku korozji biologicznej w warstwach
powierzchniowych granitu obserwuje się wyraźną dezintegrację kamienia (fot. 7).
Ponadto w kilku miejscach kamień jest zabrudzony zaprawą (fot. 9).
3.
METALOWE PŁYTY I KRZYŻ
Na głazie znajdują się dwie brązowe płyty inskrypcyjna i stalowy krzyż. Wszystkie
elementy zamontowano na stalowe śruby, które wykazują duży stopień korozji.
Płyty odlane w brązie pokryte są szlachetną patyna, która chroni je przed wpływami
atmosferycznym, stąd ich stan zachowania jest dobry (fot. 2 i 3). Krzyż natomiast
wycięty w blasze stalowej, pomalowany dwiema warstwami farb: antykorozyjną w
kolorze czerwonym oraz czarną nawierzchniową ulega korozji, farby się złuszczają
odsłaniając podłoże (fot. 10).
IV. WYTYCZNE KONSERWATORSKIE
___________________________________________________________________________
Biorąc pod uwagę wartość artystyczną, historyczną i emocjonalną oraz stan
zachowania pomnika przyjęto następujące założenia konserwatorskie:

Przeprowadzenie konserwacji profilaktycznej,
6
__________________________________________________________________________________
Praca chroniona prawem autorskim
Toruńska Pracownia Badań i Konserwacji Zabytków
Kamień pamiątkowy Ofiar Stalinizmu w Toruniu
__________________________________________________________________________________

Usunięcie powierzchniowych zabrudzeń, przyczyn korozji biologicznej
oraz skorodowanych materiałów.

Powierzchniowe zabezpieczenie antykorozyjne granitu i elementów
metalowych.
V. PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH
___________________________________________________________________________
Uwzględniając
powyższe
wytyczne
przyjęto następujący program
prac
konserwatorskich:
POSTUMENT
1.
Dezynfekcja obiektu.
2.
Umycie płyt granitowych.
3.
Uzupełnienie wykruszonych spoin pomiędzy płytami okładzinowymi.
POMNIK
1.
Dezynfekcja obiektu.
2.
Usunięcie obumarłych drobnoustrojów.
3.
Umycie powierzchni kamienia granitowych.
4.
Wypełnienie włosowatych pęknięć roztworem kompozycji akrylowo-silikonowej
o niskiej lepkości.
5.
Wzmocnienie kamieni kompozycją akrylowo-silikonową.
METALOWE PŁYTY I KRZYŻ
1.
Usunięcie powierzchniowych zabrudzeń z płyt poprzez staranne umycie
powierzchni wodą, a następnie benzyną lakową.
2.
Po dokładnym osuszeniu powierzchni, zabezpieczenie jej pastą z wosku
mikrokrystalicznego i wypolerowanie.
7
__________________________________________________________________________________
Praca chroniona prawem autorskim
Toruńska Pracownia Badań i Konserwacji Zabytków
Kamień pamiątkowy Ofiar Stalinizmu w Toruniu
__________________________________________________________________________________
3.
Krzyż oraz wszystkie bolce i śruby mocujące oczyścić z produktów korozji.
4.
Z krzyża usunąć złuszczające się farby.
5.
Założyć farbę antykorozyjną, a następnie czarną nawierzchniową.
VI. LITERATURA
____________________________________________________________
Antoni Ziółkiewicz, Adam Paczuski, Toruńskie pomniki, pomniki, tablice kamienie, Wyd. II
poprawione, Wydawnictwo Urbański, Toruń 2009 r.
VII. OBMIAR
___________________________________________________________________________
Jako podstawę przyjęto pomiar długości poszczególnych elementów wykonany
w czasie prac przy obiekcie.
1.
POSTUMENT
Długość: 165 cm
Szerokość: 161,5 cm
Wysokość: 40,5 cm
Powierzchnia: 440 dm2
2.
KAMIEŃ
Szerokość: 130 cm
Średnica: 100 cm
Wysokość: 155 cm
Powierzchnia: 720 dm2
3.
PŁYTY
- prostokątna
8
__________________________________________________________________________________
Praca chroniona prawem autorskim
Toruńska Pracownia Badań i Konserwacji Zabytków
Kamień pamiątkowy Ofiar Stalinizmu w Toruniu
__________________________________________________________________________________
Szerokość: 50 cm
długość: 93 cm
głębokość: 4 cm
Powierzchnia: 57,8 dm2
- Kwadratowa
Powierzchnia: dm2
Szerokość: 50 cm
długość: 50 cm
głębokość: 4 cm
Powierzchnia: 33 dm2
- krzyż
Szerokość: 36 cm
długość: 67 cm
Powierzchnia: 12 dm2
9
__________________________________________________________________________________
Praca chroniona prawem autorskim