Materiały dydaktyczne - Stowarzyszenie Wspólnota Polska

Roman Wróbel
Depolonizacja Wileńszczyzny
Materiały dydaktyczne do lekcji historii
dla szkół ponadpodstawowych
Roman Wróbel
Depolonizacja
Wileńszczyzny
Trzecia okupacja sowiecka 1944-1947
Materiały dydaktyczne do lekcji historii
dla szkół ponadpodstawowych
Warszawa 2012
Roman Wróbel
Historyk, dziennikarz, był nauczycielem historii w Szkole Polskiej im. Ity
Kozakiewicz w Rydze i wykładowcą
historii kultury polskiej w Łotewskiej
Akademii Kultury, wydawcą pasma
„Historia i film” w TVP HISTORIA,
współautor publikacji „Moją Ojczyzną jest Polska Podziemna”.
Depolonizacja
Wileńszczyzny
Trzecia okupacja sowiecka 1944-1947
Konspekt lekcji dla szkoły ponadpodstawowej
Temat:
Depolonizacja Wileńszczyzny w latach 1944-1947.
Cele ogólne:
Poznawcze:
– zapoznanie się z przebiegiem sowieckiej okupacji Wileńszczyzny w latach 1944-47.
Roman Wróbel
„Depolonizacja Wileńszczyzny – Trzecia okupacja sowiecka 1944-1947“
Warszawa 2012
Wydawca: Stowarzyszenie „Wspólnota Polska“
Wydano w ramach programu „Multimedialna lekcja historii“.
Wydawnictwo:
Non Omnis
www.nonomnis.pl
ISBN 978-83-63139-06-3
Kształcące:
– rozwijanie umiejętności zapamiętywania nowych informacji, łączenia ich w związki
przyczynowo-skutkowe, praca z tekstem naukowym, praca z mapą.
Wychowawcze:
– dalsza integracja zespołu klasowego,
– przełamywanie barier psychologicznych związanych z wystąpieniami publicznymi
(np. na forum klasy),
– doskonalenie umiejętności poprawnego wypowiadania się, jasnego formułowania
myśli, udziela­nia zwięzłych, precyzyjnych odpowiedzi,
– pobudzanie i umacnianie więzi z przodkami i ziemią ojczystą,
– rozbudzenie uczuć patriotycznych.
5
Pierwsza godzina lekcyjna
Cele operacyjne
Zapamiętywanie wiadomości:
– uczeń zna daty: 1 września 1939, 17 września 1939 , 7 lipca 1944 , 22 września 1944,
27 lipca 1944, 4-11 lutego 1945,
– uczeń zna pojęcia: ,,Plan Burza’’, operacja ,,Ostra Brama’’, depolonizacja, deportacja,
repatriacja, sowietyzacja, wysiedlenia, Polska Ludowa, PKWN.
Rozumienie wiadomości:
– uczeń rozumie znaczenie pojęć prezentowanych na lekcji, przebieg wydarzeń.
Umiejętności stosowane w sytuacjach typowych:
– uczeń potrafi wskazać na mapie rejony wysiedleń oraz rejony zesłań Polaków, korzystać z tekstu źródłowego jako zasobu informacji, wskazywać związki przyczynowo-skutkowe zachodzące pomiędzy omawianymi wydarzeniami, budować poprawną
wypowiedź na wskazany temat, jak również sytuować zdarzenia na osi czasu.
Umiejętności stosowane w sytuacjach problemowych:
– uczeń potrafi wyciągać wnioski z przedstawionej faktografii, ocenić postawy opisywanych osób.
1. Czynności organizacyjno-porządkowe
2. Rekapitulacja wtórna
Przypominamy wiadomości dotyczące początków wojny, agresję III Rzeszy
i ZSRS na Polskę, Pakt Ribbentrop-Mołotow, okupację Wileńszczyzny przez ZSRS, Republikę Litewską, następnie znów ZSRS, agresję III Rzeszy na ZSRS i okupowanie Wileńszczyzny przez Niemców, rozwój Polskiego Państwa Podziemnego i Armii Krajowej.
3. Ogniwo wiążące
Przypominamy pojęcie okupacja. Wprowadzamy terminy: okupacja sowiecka,
litewska, niemiecka. Uczniowi na osi czasu zaznaczają poszczególne okupacje. Przypominamy założenia i przebieg Akcji Burza oraz operacji „Ostra Brama”.
Środki dydaktyczne:
– Mapa ścienna „Europa podczas II wojny światowej”, mapa Litwy, karty pracy, film
dokumentalny dotyczący tematu, teksty źródłowe, oś czasu, karty wydarzeń, materiał ikonograficzny.
Metody:
– praca pod kierunkiem (analiza materiałów źródłowych i filmu),
– dyskusja,
– debata,
– elementy wykładu.
Formy pracy:
– zbiorowa, grupowa, indywidualna.
Ogniwa lekcji:
– treści merytoryczne,
– c zynności nauczyciela i uczniów,
– kształtowanie umiejętności uczniów.
6
4. Tok lekcji właściwej
a) nauczyciel przedstawia w formie wykładu (III) okupację sowiecką Wileńszczyzny
w latach 44-47. Zwraca uwagę na zmianę sytuacji na Wileńszczyźnie po zajęciu tych
terenów przez Sowietów. Wskazuje, na podstawie jakich decyzji i w jaki sposób zmieniły się granice Polski po zakończeniu II wojny światowej, następnie przedstawia jaki
to miało wpływ na losy ludności polskiej. Wyjaśnia znaczenie pojęć: depolonizacja,
deportacja, repatriacja, sowietyzacja, wysiedlenia, Polska Ludowa, PKWN.
b)po wysłuchaniu wykładu nauczyciela wskazani uczniowie uzupełniają wydarzenia na
osi czasu, przymocowując przy odpowiedniej dacie zapisane na karcie wydarzenie.
– Pakt Ribbentrop-Mołotow – 23 sierpnia 1939
– agresja III Rzeszy Niemieckiej na Polskę – 1 września 1939
– agresja ZSRS na Polskę – 17 września 1939
– atak III Rzeszy Niemieckiej na ZSRS – 22 czerwca 1941
– rozpoczęcie Akcji ,,Burza” – 4 stycznia 1944
– rozpoczęcie operacji ,,Ostra Brama” – 7 lipca 1944
– rozbrajanie oddziałów AK – 14-19 lipca 1944
– ogłoszenie poboru do Armii Czerwonej – 15 lipca 1944
– podpisanie przez PKWN z ZSRS umowy о granicy polsko-radzieckiej – 27 lipca 1944
– podpisanie przez PKWN układu z LSRR w sprawie dobrowolnej ewakuacji lud7
ności polskiej 22 września 1944
– konferencja jałtańska – 4-11 luty 1945
– zakończenie II wojny świtowej w Europie – 8 maja 1945
– cofnięcie uznania rządowi polskiemu na emigracji – 5 lipca 1945
– 1948 – kolejna wywózka Polaków do ZSRS
Druga godzina lekcyjna
(kontynuacja tematu poprzedniej lekcji)
1. Czynności organizacyjno-porządkowe.
oraz wykonują ćwiczenie pierwsze w Karcie pracy.
c)Nauczyciel prosi ucznia o wyszukanie i wskazanie na mapie Litwy miejscowości,
w których odbyły się walki żołnierzy AK z Sowietami, pozostali uczniowie wskazują miejscowości w atlasach miejscowości, w których znajdowały się sowieckie
obozy dla aresztowanych akowców.
d)Uczniowie otrzymują Szkic historyczny „Depolonizacja Wileńszczyzny”, i Karty pracy.
Nauczyciel dzieli uczniów na 4 grupy. Na polecenie nauczyciela grupy winny zorganizować swoją pracę, wybrać lidera oraz sekretarza. Następnie przedyskutować i uzgodnić
swoje stanowisko oraz przygotować informacje do przedstawienia całej klasie. Podanie
tematyki pracy poszczególnych grup (Każda z grup otrzymuje do wykonania zadanie):
I. Na podstawie tekstu wskaż założenia polityki okupanta wobec Polaków
z Wileńszczyzny i opisz metody ich realizacji;
II. Na podstawie tekstu opisz represje stosowane przez Sowietów wobec ludności cywilnej oraz wskaż ich skutki;
III. Na podstawie tekstu opisz represje stosowane przez Sowietów wobec żołnierzy AK na Wileńszczyźnie oraz opisz ich skutki;
IV. P
rzedstaw losy oddziałów AK na terenie Wileńszczyzny.
Wybrany przez grupę uczeń prezentuje efekty pracy. Pozostali uczniowie podczas
jego wypowiedzi sporządzają notatkę w swoich Kartach pracy.
2. Nawiązanie do tematu lekcji
Nauczyciel recytuje fragment wiersza „Na rozwiązanie Armii Krajowej” autorstwa
Kazimierza Wierzyńskiego i prosi uczniów o zinterpretowanie słów poety:
„Za bój o naszą Rossę, Ostrą Bramę, Wilno
Sucha gałąź lub zsyłka na rozpacz bezsilną”.
Za dnie i noce śmierci, za lata udręki Taniec w kółko: raz w oczy a drugi raz w szczęki.
Za wsie spalone, bitwy, gdzie chłopska szła czeladź List gończy, tropicielski: dopaść i rozstrzelać!”
Podsumowując wypowiedzi uczniów nawiązuje do projekcji filmu dokumentalnego „Depolonizacja Wileńszczyzny”.
3. Projekcja filmu
Po obejrzeniu filmu uczniowie odpowiadają na pytanie:
Jak wyglądała sytuacja społeczeństwa polskiego podczas trzeciej okupacji sowieckiej?
Podsumowanie
Nauczyciel odnosi się do osi czasu oraz do wykładu i materiałów wypracowanych przez grupy.
Praca domowa
1.Przeprowadź rozmowę z osobami z rodziny lub z grona znajomych na temat: co skłoniło Polaków do pozostania na Wileńszczyźnie pomimo trwającego latach 1944-1947
sowieckiego terroru.
2.Wykorzystując formę wywiadu przeprowadź rozmowę z osobą, która przeżyła pierwsze lata trzeciej sowieckiej okupacji Wileńszczyzny lub inną, która zna te wydarzenia
z przekazów rodzinnych.
8
4. Praca domowa z pierwszej lekcji
Chętni uczniowie prezentują pracę domową zadaną na poprzedniej lekcji:
– rozmowę z osobami z rodziny lub z grona znajomych na temat: co skłoniło
Polaków do pozostania na Wileńszczyźnie pomimo trwającego latach 19441947 sowieckiego terroru.
– wywiad z osobą, która przeżyła pierwsze lata trzeciej sowieckiej okupacji
Wileńszczyzny lub inną, która zna te wydarzenia z przekazów rodzinnych.
9
1948
Uczniowie zostają podzieleni na IV grupy, (dwie grupy otrzymują to samo zadanie). Nauczyciel przedstawia pytanie:
10
1939
Oś czasu
Przeanalizuj wiersz autorstwa Z. Kabaty pt. „Sztafeta” i napisz jak widzisz swoją
rolę w „Sztafecie pokoleń”.
Załącznik 1
Praca domowa
23.VIII.1939
1940
1941
1942
Wniosek z analizy źródeł ,pracy grup, debaty: Nie można jednoznacznie stwierdzić, że należało pozostać na Litwie, albo wyjechać. Była to indywidualna decyzja każdego Polaka. Decydowały o tym względy historyczne, kulturowe i osobiste. Tak było
w latach 1944-1947 i tak jest obecnie. Nie zakończył się również proces depolonizacji
Wileńszczyzny. Dlatego bardzo ważne jest podtrzymywanie więzi narodowej i kontaktu
z krajem.
22.VI.1941
6. Podsumowanie
22 .IX.1944
27.VII.1944
15 .VII.1944
14-19.VII.1944
17.IX.1939
5.VII.1945
7.VII.1944
1943
Zostać na Litwie, czy wyjechać?
1.IX.1939
1944
Grupy kolejno prezentują efekty swojej pracy. Wszyscy uczniowie biorą udział
w debacie i przedstawiają argumenty w dyskusji:
4.I.1944
1945
1946
W oparciu o Szkic historyczny „Depolonizacja Wileńszczyzny” i znajdujące się tam
relacje świadków, film dokumentalny, wiadomości z lekcji oraz pracę domową poszczególne grupy przygotowują argumenty:
I. przemawiające za faktem pozostania na Wileńszczyźnie – ziemi swoich ojców
(przywiązanie do miejsca, rodziny, utrata dorobku życia wielu pokoleń, strach
i niepewność przed nieznanym…),
II. przemawiające za faktem wyjazdu do Polski Lubelskiej (zamieszkanie wśród
Polaków, swoboda posługiwania się językiem, swobodny dostęp do dóbr
kultury, ucieczka przed terrorem).
4-11.II.1945
1947
Będąc Polakiem mieszkającym na Wileńszczyźnie w latach 1944-1947, jaką decyzję należało
podjąć: zostać czy wyjeżdżać?
1948
5. Debata – zostać czy wyjeżdżać?
Notatki
Zbigniew Kabata – „Bobo”
Sztafeta
Budowało się państwo od nowa
pod osłoną rodzimych puklerzy,
aż runęła lawina stalowa
przez granicę, po sercach żołnierzy.
Czaka mieli wysokie, koliste,
mundury o żółtych epoletach.
Na czakach lśniły orły srebrzyste,
a słońce im lśniło na bagnetach.
Nie pomogła ni krew ni ofiary
ni uparta obrona stolicy.
Rozgniecione upadły sztandary
pod pancerną stopę gąsienicy.
W dym kartaczy szli ławą na wroga,
nie żałując ni życia ni męki,
i ciernista zawiodła ich droga
od Grochowa aż do Ostrołęki.
Nam wypadło przejąć spadek krwawy,
podnieść broń co z martwych rąk wypadła
i zapomnieć o sobie dla Sprawy
w ciemną noc co na kraju osiadła.
Nim ostatni żołnierz Listopada
przed niebiańskie zgłosił się ołtarze,
już z dwururki się składa
kryjak Stycznia w wytartej czamarze.
Długa była ta droga krzyżowa
młodych ludzi mego pokolenia.
Żaden rozkaz nas z niej nie odwołał,
ni zwycięstwo nie dało wytchnienia.
Rzucił dom i rodzinę i wszystko
w beznadziejnym do wolności biegu.
Na styczniowych zmagań bojowisku
krwawe ślady zostawił na śniegu.
Nasze kroki są dzisiaj wolniejsze,
nasze oczy dzisiaj widzą tępiej,
nam zostały już tylko te wiersze a was młodych są całe zastępy.
Nim ostatni powstaniec styczniowy
przed tron odszedł meldować się boski,
walkę podjął strzelec legionowy,
z Oleandrów buntownik krakowski.
Weźcie od nas pałeczkę sztafety.
Niech was wiedzie ten sam Orzeł Biały
do tej samej od wieków już mety
dla Jej dobra, dla Jej wiecznej chwały.
Ruszył w Polskę strzelec zuchowaty
zdobyć to co "obca przemoc wzięła".
Na wielki bój grały mu armaty...
i stał się cud – „jeszcze nie zginęła”!
A gdy sił wam już zacznie brakować
aby sprostać kolejnej potrzebie,
nie przestańcie dalej maszerować,
rzućcie okiem w historię, za siebie.
Wyrosły hufce jak smocze zęby,
odparły falę nawały wrażej,
wolnego kraju dźwignęły zręby
i na granicach zatknęły straże.
Wtedy wspomnisz nas, młody dziś druhu
i pojmiesz, bez żadnych wątpliwości,
że ty jesteś ogniwem w łańcuchu,
jak i my, małą cząstką całości.
Nanaimo, B.C. Nowy Rok 1997 r.
Notatki
Roman Wróbel
Historyk, dziennikarz, był nauczycielem historii w Szkole Polskiej im. Ity
Kozakiewicz w Rydze i wykładowcą
historii kultury polskiej w Łotewskiej
Akademii Kultury, wydawcą pasma
„Historia i film” w TVP HISTORIA,
współautor publikacji „Moją Ojczyzną jest Polska Podziemna”.
ISBN 978-83-63139-06-3