dr Marcin Kaczmarek* WYKORZYSTANIE POLITYKI BILANSOWEJ

dr Marcin Kaczmarek*
WYKORZYSTANIE POLITYKI BILANSOWEJ W STEROWANIU
PRZYCHODAMI I KOSZTAMI
Zarządzanie wynikiem finansowym jest bardzo istotnym elementem polityki
przedsiębiorstwa. W zależności od celu polityki firmy możemy dążyć do maksymalizacji jak i
minimalizacji wyniku finansowego. Realizacja tych celów odbywa się przez oddziaływanie na poziom
przychodów oraz kosztów. Autor wskazuje w artykule narzędzia polityki bilansowej, które wpływają
na kształt wyniku finansowego prezentowanego w sprawozdaniu rachunek zysków i strat.
USE OF BALANCE POLICY IN STEERING WITH INCOME AND WITH COSTS
Management financial result is very essential element of policy of firm. In dependences from aim of
policy of firm we can aim to maximum or minimum of financial result. Realization these of aims takes
place by influence on level of income and of costs. Author shows in paper of tool of balance policy,
which put into influence on shape of financial result presented in report income statements.
1. WSTĘP
Uważa się, że podstawowym celem polityki gospodarczej przedsiębiorstwa jest
maksymalizacja majątku firmy1 dzięki której następuje maksymalizacja bogactwa
właścicieli2 Instrumentem realizacji tego celu jednostki gospodarczej jest między innymi
polityka gospodarcza3. Polityka gospodarcza jest ustalana i realizowana przez
kierownictwo jednostki gospodarczej, które określa główne cele i metody ich osiągnięcia.
Determinuje to integrację cząstkowych polityk w zakresie gospodarki materiałowej,
produkcji, sprzedaży, gospodarki środkami trwałymi, finansów z polityką ekonomiczną
całego przedsiębiorstwa.
Kierownictwo firmy powinno podjąć, sprzyjające realizacji celów zadania, do których
należą:4
• analiza wyników ekonomicznych firmy oraz sytuacji jej otoczenia,
• planowanie rozkładu przepływów pieniężnych w czasie, a także wpływów i
wydatków dla zapewnienia utrzymania płynności finansowej firmy w krótkim i
długim okresie,
*
dr Marcin Kaczmarek, Katedra Rachunkowości, Uniwersytet Szczeciński, [email protected].
E.F. Brigham, L.C. Gapenski, M.C. Ehrhardt, Financial Management, Theory and Practice, The
Dryden Press, Fort Worth 1999, s.13; R.A. Brealey, S.C. Myers, Principles of Corporate Finance,
McGraw-Hill, New York 2000, s.5; za A. Rutkowski, Zarządzanie finansami, PWE, Warszawa 2000,
s.15; W. Bień, Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa, Difin, Warszawa 1997, s.12.
2
J. Gajka, E. Walińska, Zarządzanie Finansowe. Teoria i praktyka, FRR Warszawa 1998, s. 23, za
Strathclyde Graduate Business School, University of Strathclyde, 1989, s. 110.
3
A. Rutkowski, Zarządzanie finansami, PWE, Warszawa 2000, s.15.
4
Ibidem, s.16.
1
•
•
redukcja ryzyka prowadzonej działalności,
określanie zapotrzebowania na środki finansowe, niezbędne do realizacji
założonych przedsięwzięć oraz pozyskiwania tych środków, co umożliwia
ustalenie relacji z potencjalnymi dostawcami kapitału, takimi jak banki czy rynek
kapitałowy,
• planowanie optymalnej struktury finansowania, służącej minimalizacji kosztów
kapitału i maksymalizacji wartości firmy,
• alokacja środków między najbardziej efektywne przedsięwzięcia inwestycyjne,
• projektowanie kwoty zysku na akcję oraz przygotowywanie propozycji
dotyczących podziału zysków: na część dywidendową i część pozostawioną w
firmie, zwiększającą jej kapitały, co jest istotne dla właściwego ułożenia
współpracy z właścicielami,
• kontrolowanie realizacji zadań podjętych w firmie.
Na bazie wymienionych zadań można wyróżnić grupy decyzji wywołujących
skutki finansowe, które przedstawia tabela 1.
Tabela 1. Decyzje dotyczące skutków finansowych
Grupy decyzji
Decyzje operacyjne
Zakres
•
•
•
•
•
Decyzje inwestycyjne
•
•
•
Decyzje dywidendowe
•
ustalenie programu sprzedaży, produkcji oraz
zakupów materiałów i towarów,
zaplanowanie poziomu rentowności sprzedaży,
ustalenie sposobu spłaty zobowiązań operacyjnych
(wobec dostawców),
ustalenie zasad kredytowania odbiorców (sprzedaż
gotówkowa i z terminem płatności),
określenie przejściowych nadwyżek środków
pieniężnych, które są inwestowane w sposób
krótkoterminowy.
zakupy rzeczowych aktywów trwałych,
zakupy finansowego majątku trwałego,
krótkookresowe inwestycje w papiery wartościowe
przeznaczone do obrotu.
podział zysku na dywidendy oraz na część
inwestowaną w firmie (preferencje akcjonariuszy
dotycząca korzyści krótko i długoterminowych).
Źródło: A. Rutkowski, Zarządzanie finansami, PWE, Warszawa 2000, s.17.
Dla efektywnej realizacji polityki gospodarczej, jednostki gospodarcze mogą
wykorzystywać narzędzia zarządzania takie jak polityka bilansowa. Autor pragnie wskazać
możliwości wykorzystania narzędzi polityki bilansowej w procesie kształtowania kosztów
i przychodów przedsiębiorstwa. Ze względu na ograniczenia, w referacie zostaną
przedstawione wybrane instrumenty polityk bilansowej i ich wpływ na zawartość
informacyjną sprawozdań ze szczególnym uwzględnieniem rachunku zysków i strat.
1.2. WPŁYW POLITYKI BILANSOWEJ NA RACHUNEK ZYSKÓW I STRAT
Rachunek zysków i strat jest jednym z ważniejszych elementów sprawozdania
finansowego, na który ma wpływ polityka bilansowa. Jest to sprawozdanie zorientowane
czasowo, stanowiące przeciwwagę do bilansu, który prezentuje strukturę przedsiębiorstwa
na określony dzień. Rachunek zysków przedstawia wszystkie przypadające na dany okres
sprawozdawczy przychody oraz koszty ich pozyskania.5 Oczywistym wnioskiem jest
stwierdzenie, że rachunek zysków i strat dostarcza ważnych informacji adresatom
zamknięcia rocznego i jest niezbędnym, stałym elementem zamknięcia rocznego.
Polityka bilansowa dotycząca rachunku zysków i strat obejmuje wiele obszarów praw
wyboru, instrumentów materialnych oraz instrumentów polityki formalnej i czasowej.
Jednym z podstawowych procesów kształtujących wynik finansowy są przychody. Jak
wcześniej już wymieniano, klasyfikuje się je na trzy podstawowe grupy, które prezentuje
tabela 2.
Tabela 2. Klasyfikacja przychodów w rachunku zysków i strat
Rodzaj przychodów
Przychody działalności
operacyjnej
Pozostałe przychody
operacyjne
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Przychody finansowe
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
5
Przykłady przychodów
Przychody ze sprzedaży produktów
Przychody ze sprzedaży towarów
Przychody ze sprzedaży materiałów
Przychody ze sprzedaży składników aktywów trwałych
Dotacje
Odzyski z likwidacji środków trwałych
Otrzymane darowizny
Otrzymane kary umowne
Umorzone i przedawnione zobowiązania
Rozwiązanie rezerw na należności lub spodziewane
straty
Przychody z czynszów dzierżawnych własnych środków
trwałych, jeżeli najem nie stanowi przedmiotu
działalności statutowej
Otrzymane wadia i kaucje
Otrzymane zwroty kosztów postępowania sądowego
Zysk ze zbycia inwestycji
Dodatnia różnica powstała przy wycofaniu udziału
Dyskonto weksli obcych
Należne odsetki od udzielonych pożyczek
Odsetki od środków na rachunkach bankowych (za
wyjątkiem ZFSS)
Dywidendy od posiadanych akcji i udziałów
Należne odsetki od nieterminowej spłaty należności
Skapitalizowane odsetki od papierów wartościowych
(np. dłużnych papierów wartościowych)
, J. Weber, M. Kufel, Wprowadzenie do rachunkowości spółek, Park, Bielsko Biała 1993, s.146.
•
•
Dodatnie różnice kursowe ustalone na rozrachunkach
zakończonych w walutach obcych
Dodatnie różnice kursowe powstałe na dzień bilansowy,
dotyczące środków pieniężnych
Źródło: na podstawie W. Gos, Zarządzanie wynikiem finansowym i dochodem, Difin 1998, s.53.
W przypadku przychodów przedsiębiorstwo może w dowolny sposób kreować ich
wielkość oraz moment powstania. Moment uznania przychodu ze sprzedaży przedstawia
schemat 1.
Schemat 1. Moment uznania przychodów ze sprzedaży
Źródło: Rachunkowość – zasady prowadzenia w jednostkach gospodarczych, red. T. Kiziukiewicz,
Ekspert, 2005, s. 240.
Z punktu widzenia sprawozdawczości, istotnym będzie moment poniesienia przychodu
przed lub po dniu bilansowym.
Niewątpliwie istotnym elementem dotyczącym prawa wyboru jest wycena wartości
przychodów, której zasady przedstawia tabela 3.
Tabela 3. Zasady wyceny przychodów
Rodzaj przychodu
Przychody ze sprzedaży wyrobów,
usług, towarów:
• Sprzedaż krajowa
Podstawa wyceny
Cena fakturowa netto
•
Rodzaj przychodu
Sprzedaż eksportowa
Umorzone zobowiązania
Zwrócone wierzytelności, na które
były utworzone rezerwy
Przychody w naturze
Świadczenia nieodpłatne:
• Usług wchodzących w zakres
działalności gospodarczej
• Usług zakupionych
• Udostępnienie lokalu
Różnice kursowe
Subwencje i dotacje
Darowizny
Inne przychody
Podstawa wyceny
Cena fakturowa przeliczona według kursu banku
z którego usług przedsiębiorstwo korzysta lub
kursu waluty z tabeli NBP lub kursu odprawy
celnej
Wartość ewidencyjna
Wartość nominalna
Przeciętne ceny stosowane w danej miejscowości
w dniu osiągnięcia przychodu
Ceny stosowane dla innych odbiorców
Ceny zakupu
Równowartość czynszu
Różnica między kursem przyjętym w ewidencji a
kursem banku w momencie zapłaty
Wartość nominalna
Wartość netto lub cena rynkowa
Wartość nominalna
Źródło: na podstawie W. Gos, Zarządzanie wynikiem finansowym i dochodem, Difin 1998, s.55.
Prawo wyboru w zakresie przychodów dotyczyć będzie między innymi podstawy
wyceny przychodu na przykład na poziomie ceny rynkowej lub wartości godziwej.
Na wynik działalności wpływa wysokość uzyskanych przychodów jak również wartość
ponoszonych kosztów, które na potrzeby firmy sklasyfikowane są według kryteriów
uzależnionych od celu, dla którego koszty wyróżniamy. Klasyfikacje kosztów
przedsiębiorstwa przedstawia tabela 4.
Tabela 4. Kryteria klasyfikacji kosztów
Kryteria klasyfikacji kosztów
Koszty według rodzajów
Koszty według stopnia złożoności
Koszty według możliwości ich powiązania
Wydzielone grupy kosztów i ich
charakterystyka
Zużycie materiałów i energii
Usługi obce
Wynagrodzenia
Świadczenia na rzecz pracowników
Podatki i opłaty
Amortyzacja
Pozostałe koszty rodzajowe
Koszty proste – pozycje składające się
wyłącznie z jednego rodzaju kosztu, który
nie może być rozłożony na elementy
składowe
Koszty złożone – są sumą kilku kosztów
prostych
Koszty bezpośrednie – są to koszty, które na
Wydzielone grupy kosztów i ich
charakterystyka
z wytwarzanymi wyrobami
podstawie dokumentów źródłowych
ujmujących ich powstanie, można rozliczyć
wprost na poszczególne rodzaje wyrobów.
Koszty pośrednie – są to koszty wspólne
wyrobów, których nie można rozliczyć
wprost na wyroby i rozlicza się je w sposób
umowny
Podział kosztów według rodzajów
Koszty działalności podstawowej –
działalności
obejmują koszty bezpośrednio związane z
wytwarzanymi wyrobami, świadczonymi
usługami, handlem towarami
Koszty działalności pomocniczej – związane
z utrzymaniem komórek uzupełniających do
działalności podstawowej,
Koszty sprzedaży –są to koszty związane ze
zbytem sprzedawanych wyrobów,
Koszty zarządu – koszty ogólnozakładowe
związane z zarządzaniem i
administrowaniem przedsiębiorstwem
Podział kosztów według faz ruchu
Koszty zakupu
okrężnego środków
Koszty produkcji
Koszty sprzedaży
Podział kosztów według ich reakcji na
Koszty zmienne – zmieniają się wraz ze
zmiany wielkości produkcji
zmianą wielkości produkcji
Koszty stałe – nie reagują na zmiany
wielkości produkcji
Podział kosztów na koszty produktów i
Koszty produktów – koszty według których
koszty okresu
następuje wycena produktów, według
ustawy o rachunkowości do kosztów
produkcji zalicza się koszty bezpośrednie
oraz uzasadnioną cześć kosztów pośrednich
Koszty okresu – nie związane z wielkością
produkcji lecz z czasem w którym je
poniesiono, dlatego powinny być zaliczane
do wyniku finansowego w którym je
poniesiono
Źródło: na podstawie W. Gos, Zarządzanie wynikiem finansowym i dochodem, Difin 1998,
s.58.
Kryteria klasyfikacji kosztów
Podobnie jak w przypadku przychodów również koszty podlegają pomiarowi, którego
warianty przedstawia tabela 5.
Tabela 5. Zasady wyceny kosztów
Rodzaj kosztu
Sposoby pomiaru
Rodzaj kosztu
Amortyzacja
Zużycie materiałów i energii
Wynagrodzenia
Ubezpieczenia społeczne i inne
świadczenia
Usługi obce
Opłaty i podatki
Ubezpieczenia majątkowe
Podróże służbowe
Koszty reprezentacji i reklamy
Energia
Sposoby pomiaru
Metody amortyzacji planowej wymienione w
ustawie o rachunkowości oraz w ustawie o
podatku dochodowym
Metody amortyzacji przyspieszonej
Zależy od:
1) Przyjętych zasad wyceny materiałów
a) Cena zakupu
b) Cena nabycia
2) Przyjętego wariantu ewidencji
materiałów
a) Ewidencja ilościowa
b) Ewidencja ilościowo – wartościowa
c) Ujęcie bezpośrednio w kosztach
działalności z przeprowadzeniem
spisu inwentaryzacyjnego
Wartość wynagrodzeń zależy przede
wszystkim , od zasad systemu wynagrodzeń
w firmie oraz kodeksu pracy
Zależą od regulacji prawnych ujętych w
aktach prawnych ustalających wysokość
stawek odpisów oraz podstawę do ich
ustalania
Wynikają z dokumentów stanowiących
podstawę do zapłaty
Wynikają z aktów prawnych regulujących
wysokości stawek oraz podstawę do
opodatkowania
Wynikają z dowodów opłat, polis
ubezpieczeniowych
Wynikają z dowodów, np. „polecenia
wyjazdu służbowego”
Wynikają z dowodów księgowych jednak ich
wartość będąca kosztem uzyskania
przychodów nie może być wyższa od 0,25%
wartości przychodów
Wynika z dokumentów źródłowych
Źródło: na podstawie W. Gos, Zarządzanie wynikiem finansowym i dochodem, Difin 1998, s.62.
W zakresie wyceny zarówno przychody jak i koszty w niektórych zagadnieniach
umożliwiają wariantowe ujęcie. Na przykład koszty wynikając z doboru metody
amortyzacji środków trwałych, zagadnień ewidencji i wyceny zapasów, itd.
3. ZAKOŃCZNIE
Schemat 2. Relacja między bilansem a rachunkiem zysków i strat na tle instrumentów polityki
bilansowej
Źródło: opracowanie własne
Podsumowując należy stwierdzić że, istotnym elementem możliwości wyboru jest
powiązanie materialnej polityki bilansowej rachunku zysków i strat w odniesieniu do
polityki bilansu. W zależności od celów przedsiębiorstwa koszty mogą być wykazane w
wyniku finansowym lub być przesunięte do bilansu. Przykładem mogą być, między innymi,
jednorazowe odpisy amortyzacyjne środków trwałych o niskiej wartości, które mogą być
zaliczone w całości kosztów działalności lub stopniowo amortyzowane, koszty prac
rozwojowych, które mogą być aktywowane lub zaliczane w koszty działalności firmy,
prawo aktywowania kosztów, które dotyczą okresów następnych, prawo dokonywania
odpisów aktualizujących, prawo tworzenia rezerw na zobowiązania. Instrumenty materialne
przedstawiające zależność pomiędzy bilansem i wynikiem finansowym przedstawia
schemat 2.
Prawa wyboru aktywowania lub pasywowania powodują powstawanie pozycji w
bilansie lub rachunku zysków i strat przesuwając koszty między sprawozdaniami. Koszty
prac rozwojowych prowadzonych na potrzeby jednostki mogą być ujmowane bezpośrednio
w koszty działalności firmy lub po spełnieniu wymogów określonych w ustawie o
rachunkowości6
Literatura:
[1.] Brealey R.A., Myers S.C., Principles of Corporate Finance, McGraw-Hill, New York 2000,
[2.] Brigham E.F., Gapenski L.C., Ehrhardt M.C., Financial Management, Theory and Practice,
The Dryden Press, Fort Worth 1999,
[3.] Gajka J., Walińska E., Zarządzanie Finansowe. Teoria i praktyka, FRR Warszawa 1998,
[4.] Rachunkowość – zasady prowadzenia w jednostkach gospodarczych, red. T. Kiziukiewicz,
Ekspert, 2005.
[5.] Rutkowski A., Zarządzanie finansami, PWE, Warszawa 2000, s.15; W. Bień, Zarządzanie
finansami przedsiębiorstwa, Difin, Warszawa 1997,
[6.] Strathclyde Graduate Business School, University of Strathclyde, 1989,
[7.] Ustawa o rachunkowości, Dz. U. z dnia 17 czerwca 2002 r. Nr 76, poz. 694 ze zm.
[8.] Weber J., Kufel M., Wprowadzenie do rachunkowości spółek, Park, Bielsko Biała 1993,
6
Art. 33 pkt 2. ustawy o rachunkowości, Dz. U. z dnia 17 czerwca 2002 r. Nr 76, poz. 694 ze
zm.