Potencjalne skutki kryzysu gospodarczego dla szkół

Rynek edukacji w dobie
kryzysu
1
Kilka słów o sobie
Aneta Trych – ekonomistka, 11- letnie doświadczenie
na stanowisku naukowo – dydaktycznym, doktorantka,
zarządza Działem Studiów Podyplomowych Wydziału
Ekonomicznego w Szczecinie Wyższej Szkoły Bankowej
w Poznaniu .
2
Grupa WSB w Polsce
• 1993
WSB w Poznaniu
• 1998
WSB w Toruniu
WSB w Gdańsku
WSB we Wrocławiu
WSB w Poznaniu WZ w
Chorzowie
• 2007
WSB w Toruniu WFiZ w
Bydgoszczy
WSB we Wrocławiu WE w
Opolu
• 2008
WSB w Poznaniu WE w
Szczecinie
Łącznie ponad 60 000 studentów i
absolwentów!
3
Plan prezentacji
Prezentacja podzielona została na trzy części:
1. Rozwój rynku szkół wyższych w Polsce do roku 2009
2. Kryzys gospodarczy w latach 2008-2009 i jego
prawdopodobny wpływ na sytuację szkół wyższych
3. Wizja niżu demograficznego oraz zapowiadanego
zgubnego wpływu na sytuację uczelni niepublicznych w
Polsce
4. Wnioski
4
ROZWÓJ RYNKU SZKÓŁ WYŻSZYCH
W POLSCE DO ROKU 2009
Liczba uczelni w Polsce w latach 1993/94
- 2007/08
W roku 2008 w woj. zachodniopomorskim działało:
• 7 uczelni publicznych (bez uwzględniania WZ)
• 15 uczelni niepublicznych (bez uwzględniania WZ)
Od początku istnienia niepublicznego szkolnictwa wyższego w Polsce liczba uczelni rośnie pomimo faktu, że od kilku lat
głośno mówi się o postępującym spadku liczby osób w wieku studenckim (19-24 lat). W ciągu ostatnich lat tempo to
jednak zwalnia i na rynku pojawiają się już praktycznie tylko uczelnie niszowe.
Źródło: „Szkoły Wyższe i ich Finanse w roku 1993-2007”, Warszawa 1994-2008
6
Liczba studentów I roku w Polsce w latach 1994-2007
studia licencjackie i jednolite magisterskie
600 000
W roku 2007 w woj. zachodniopomorskim na I roku studiów
było: 18 980 studentów.
500 000
466,
469,1
507,7
472,9
505,1
487,5
501,6
442,6
423,1
394,9
liczba studentów
400 000
345,
287,5
300 000
249,5
214,2
200 000
100 000
0
1994/95 1995/96 1996/97 1997/98 1998/99 1999/00 2000/01 2001/02 2002/03 2003/04 2004/05 2005/06 2006/07 '2007/08
rok akademicki
Liczba studentów I roku ustaliła się w roku akademickim 2004/05 na poziomie około 500 tys. Po niewielkich spadkach w
roku 2006/07, które zapowiadane były jako początek spadków o podłożu demograficznym, liczba zapisanych ponownie
wróciła na wyższy poziom. Jednak na rynku można wyczuć oczekiwanie ponownych spadków.
Źródło: „Szkoły Wyższe i ich Finanse w roku 1993-2007”, Warszawa 1994-2008
7
Liczba studentów I roku w woj.
zachodniopomorskim w latach 1999-2007
30000
27287
Liczba studentów
25000
23541
22785
22187
22907
21369
20775
20000
19438
18980
2006
2007
15000
10000
5000
0
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
Liczba studentów I roku w uczelniach w województwie zachodniopomorskim w latach akademickich 1999/00 do 2007/08
spadała i osiągnęła poziom około 19 000 studentów. Porównując te dane z przedstawionymi na poprzednim wykresie
danymi dotyczącymi Polski można stwierdzić, że woj. zachodniopomorskie w zakresie akademickości znajduje się
poniżej średniej w kraju (w kraju liczba studentów utrzymuje się na stałym poziomie).
Źródło: „Szkoły Wyższe i ich Finanse w roku 1993-2007”, Warszawa 1994-2008
8
Lokalizacja szkół wyższych i wydziałów
zamiejscowych w powiatach woj.
zachodniopomorskiego w grudniu 2008
0
sławieński
Mapa przedstawia lokalizacje szkół
wyższych w województwie
zachodniopomorskim (z uwzględnieniem
wydziałów zamiejscowych).
W Szczecinie działa łącznie 20 uczelni, w
Koszalinie 4. Pojedyncze uczelnie szukają
swojej szansy na mniejszych rynkach.
kołobrzeski
3
gryficki
Świnoujście
1
0
1
0
kamieński
1
0
policki goleniowski
Szczecin 20
Koszalin4
0
0
koszaliński
0
1
świdwiński szczecinecki
łobeski
0
drawski
2
stargardzki
0
0
choszczeński
pyrzycki
0
0
gryfiński myśliborski
1
wałecki
liczba uczelni i WZ
woj. zachodniopomorskie
Źródło: Opracowanie własne TEB Akademia na podstawie analiz konkurencji w latach 2006-2009
20
4
3
2
1
0
9
Liczba słuchaczy studiów podyplomowych w
Polsce w latach 1997-2007
200 000
180 000
173,5
170,2
liczba studentów (tys.)
160 000
150,7
139,8
140 000
120 000
131,
131,2
2002/03
2003/04
136,2
135,9
2004/05
2005/06
107,4
100 000
88,3
80 000
60 000
58,8
40 000
20 000
0
1997/98
1998/99
1999/00
2000/01
2001/02
2006/07
2007/08
rok akademicki
Liczba słuchaczy studiów podyplomowych w roku akademickim 2007 osiągnęła maksymalny poziom w historii. Bez
wątpienia do popularyzacji tego typy studiów przyczyniły się studia dofinansowane z funduszy UE. Z drugiej strony studia
te popularyzowane są przez samych absolwentów, którzy wracając do miejsc pracy stosują nabyte umiejętności i
propagują dane studia.
Studia podyplomowe w Grupie WSB są jednymi z najlepszych na rynku. Jeżeli są akurat w ofercie studia dofinansowane
z EFS, to limit miejsc zapełnia się w ciągu kilku dni. Większość studiów katalogowych również zamyka rekrutację długo
przed czasem.
Źródło: „Szkoły Wyższe i ich Finanse w roku 1993-2007”, Warszawa 1994-2008
10
KRYZYS GOSPODARCZY
W LATACH 2008-2009
- PRAWDOPODOBNY WPŁYW NA SYTUACJĘ
SZKÓŁ WYŻSZYCH
Bezrobocie w Polsce od lutego
2008 do lipca 2009
Stopa bezrobocia w Polsce osiągnęła najwyższy poziom w marcu 2009 – 11,2%. Letnie prace sezonowe przyczyniły
się do obniżenia tego wskaźnika. Jednak już w lipcu ponownie odnotowano jej wzrost.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie publikacji GUS : „Miesięczna informacja o bezrobociu w
Polsce” od lutego 2008 do lipca 2009
12
Bezrobocie w województwach w Polsce
w lipcu 2009
Mapa przedstawia najnowsze dane GUS o
wysokości stopy bezrobocia w
województwach w Polsce.
9,4
POMORSKIE
18,1
WARMIŃSKO-MAZURSKIE
14,8
10,9
ZACHODNIOPOMORSKIE
Województwo zachodniopomorskie jest
drugim województwem w Polsce pod
względem wysokości stopy bezrobocia.
PODLASKIE
14,5
KUJAWSKO-POMORSKIE
7,8
MAZOWIECKIE
7,2
14,1
WIELKOPOLSKIE
LUBUSKIE
10
12,2
ŁÓDZKIE
LUBELSKIE
11,3
DOLNOŚLĄSKIE
14,8
11,1
Stopa bezrobocia - lipiec 2009
województwa
14,2
14,1
11,7
10,1
7,9
do
do
do
do
do
18
14,2
14,1
11,7
10,1
(5)
(1)
(2)
(4)
(4)
OPOLSKIE
7,7
ŚWIĘTOKRZYSKIE
ŚLĄSKIE
14,1
8,3
PODKARPACKIE
MAŁOPOLSKIE
Źródło: Opracowanie własne na podstawie publikacji GUS: „Miesięczna informacja o bezrobociu w
Polsce – lipiec 2009”
13
Kryzys a studenci
W lutym 2009 r Centrum Badań Opinii Publicznej przeprowadziło
badania, które wskazują, że prawie połowa Polaków (48 %) odczuła
skutki światowego kryzysu. Jedną z grup społecznych są studenci,
którzy borykają się z takimi problemami jak:
• wzrost kosztów utrzymania;
jjjjjjj
• problemy ze znalezieniem sponsorów którzy mogliby
sfinansować studenckie działania w ramach kół naukowych;
• trudności z pozyskaniem kredytu studenckiego (niektóre banki
już wycofały się z ich udzielania);
• problemy ze znalezieniem miejsca pracy.
14
Potencjalne skutki kryzysu gospodarczego dla
szkół wyższych w Polsce
TEB Akademia – założyciel szkół Grupy WSB w okresie od stycznia 2009 analizował potencjalne skutki
pogłębiającego się kryzysu, które mogą uderzyć w szkoły wyższe w Polsce. W skład grupy wchodzili
finansiści, marketingowcy, ekonomiści oraz specjaliści od rynku szkół wyższych w Polsce.
Wyróżniono wiele potencjalnych zagrożeń związanych z kryzysem gospodarczym, m. in.:
• Spadek rekrutacji spowodowany wzrostem bezrobocia i trudniejszą sytuacją studentów;
• Większa wrażliwość na ceny doprowadzi że konkurencja obniży czesne zmuszając nas do
podobnego ruchu – może to doprowadzić uczelnie na granicę rentowności;
• Większy wkład własny wymagany przez banki ograniczyć może zdolności inwestycyjne szkół;
• Drastyczny wzrost zadłużenia studentów
• Wzrost preferencji wyboru uczelni publicznych (niepłatnych), nawet kosztem preferencji kierunku;
• Wzrost znaczenia czesnego i innych opłat związanych z kształceniem;
• Wzrost znaczenia kosztów pośrednio związanych z kształceniem (wynajem mieszkania, dojazdy,
życie studenckie);
• Koncentracja rynku – więksi będą coraz więksi i silniejsi;
• Firmy i instytucje będą ciąć w pierwszym rzędzie budżety szkoleniowe (wg Polskiej Agencji Rozwoju
Przedsiębiorczości wynika, że w latach 2009-2010 budżety szkoleniowe zmniejszą się o 10-30 %).
15
Potencjalne pozytywne skutki kryzysu
gospodarczego na sytuację szkół wyższych
Poza zagrożeniami kryzys gospodarczy może spowodować również pojawienie się
dodatkowych szans dla szkół wyższych. Wyróżniono m. in.:
• Szanse na okazyjne nabycie nieruchomości na potrzeby dydaktyczne uczelni;
• Mniejszy koszt wybudowania jednego metra kwadratowego powierzchni dydaktycznych;
• Szansa dla większych podmiotów rynku edukacyjnego na przejmowanie uczelni, których
założyciele decydują się na wycofanie z rynku w obliczu kryzysu;
• Możliwość zrekrutowania lepszych pracowników na rynku (rośnie operatywność i
mobilność uczonych, rośnie poziom ich pracy dydaktycznej, bo rynek w sposób
naturalny punktuje najlepszych);
• Większe zainteresowanie bezpłatnymi szkoleniami i studiami podyplomowymi
dofinansowanymi z Unii – zwłaszcza indywidualnych osób (nieustanna edukacja daje
większe szanse na znalezienie nowej, niejednokrotnie lepszej pracy).
16
Przykłady działań szkół wyższych powiązanych
bezpośrednio z kryzysem gospodarczym
•
Wyższa Szkoła Języków Biznesu i Języków Obcych w Poznaniu już na
przełomie lutego i marca dodała (dokleiła) do swoich stałych plakatów dopisek
„W kryzysie inwestuję w naukę”. Zdjęcie ->
•
Kolejna z poznańskich uczelni oferuje we współpracy z firmą zewnętrzną
ubezpieczenie dla zapisujących się na studia, które zabezpiecza finansowanie
studiów przez studentów w przypadku m.in. utraty pracy, śmierci
współmałżonka. Rozwiązanie to było również rozważane w przypadku Grupy
WSB
17
WIZJA NIŻU DEMOGRAFICZNEGO
ORAZ ZAPOWIADANEGO ZGUBNEGO
WPŁYWU NA SYTUACJĘ UCZELNI
NIEPUBLICZNYCH W POLSCE
Prognoza liczby 19-latków w
Polsce w latach 2010-2026
Wykres przedstawia liczbę 19-latków w okresie od roku 2000 do 2009 oraz prognozę do roku 2026.
W roku 2002 liczba 19-latków osiągnęła maksymalny poziom blisko 700 tys. Liczba ta spadła do poziom ok. 560 tys. w
roku 2007 roku. Do tej pory spadki nie przyczyniły się do ograniczania liczby studentów I roku w szkołach wyższych,
ale widmo skutków niżu wydaje się nieuniknione. Według prognoz liczba 19-latków w roku 2021 będzie mniejsza o
prawie połowę w stosunku do roku 2002.
Źródło: Prognoza przygotowana w oparciu o liczbę osób w wieku 0-19 oraz tablice życia.
19
Wzrost skłonności do podejmowania
studiów w latach 2003 - 2007
2003
2007
2007/2003
liczba studentów I roku w
wieku 19 lat
190237
210086
10 %
liczba osób w wieku 19 lat
677693
567643
-16,2 %
wsk. skłonności do podjęcia
studiów 19-latków
28,07%
37,01 %
8,94 p. p.
(+31,8% )
Według przedstawionych danych liczba 19-latków w latach 2003-2007 spadła o 16,2 %. Jednak liczba studentów w
wieku 19-lat w tym samym okresie wzrosła o 10%.
W roku 2003 - 28,07% 19-latków podjęło studia
W roku 2007 wskaźnik ten wynosił już 37,01%.
W latach 2003 – 2007 widoczny jest pozytywny +8,94 p. p. wzrost skłonności do podjęcia studiów osób w wieku 19 lat,
mimo 16,2 % ogólnego spadku osób w tym wieku.
Z badań TEB Akademia wynika, że ten wzrost skłonności do podjęcia studiów dotyczy również pozostałych grup
wiekowych.
Widać więc, że do tej pory skutki niżu powstrzymuje „popularyzacja studiów” wśród osób młodych kończących szkoły
średnie. Przewidując początek spadków liczby zapisanych na studia w Polsce należy sobie odpowiedzieć na pytanie:
Jaki poziom jest dla skłonności do podjęcia studiów poziomem krytycznym i kiedy ten poziom zostanie osiągnięty?
Źródło: Opracowanie własne w oparciu o dane publikowane w rocznikach „Szkoły Wyższe i ich Finanse
w roku 1993-2007”, Warszawa 1994-2008
20
Możliwe następstwa niżu demograficznego w
szkolnictwie wyższym
Spadek zapisanych na studia w szkołach wyższych będący następstwem niżu demograficznego będzie miał charakter
długoterminowy. Niż demograficzny osiągnie kulminację dopiero w roku 2021. W momencie pojawienia się pierwszych
spadków w liczbie zapisanych na studia można będzie mieć pewność, że spadek będzie trwał właśnie do tego roku.
Uczelnie przygotowują się do walki z niżem już od kilku lat. Kształtują swoje oferty, struktury w taki sposób, aby
przetrwać ten krytyczny okres.
Potencjalne skutki wystąpienia niżu demograficznego i zjawiska do których niż demograficzny może się przyczynić:
•
Zaostrzenie walki o studenta między uczelniami. Możliwe, że pojawią się uczelnie, które będą kształciły na
„granicy rentowności” i walczyły między sobą redukując koszty, co wpłynie na jakość studiów;
•
Konkurencja między uczelniami elitarnymi;
•
Większa orientacja uczelni na kształceniu osób dorosłych (studia podyplomowe, MBA, pojedyncze
szkolenia, wykłady);
•
Wyspecjalizowanie uczelni w pozyskiwaniu środków unijnych na prowadzenie i promocję studiów, które
będą bezpłatne dla słuchaczy. Ten dodatkowy kapitał może umożliwić wysunięcie się niektórych uczelni
przed konkurecję;
•
Likwidacja uczelni – mała liczba studentów może niestety prowadzić do utraty płynności przez uczelnię i w
rezultacie konieczność likwidacji (takie przypadki mają miejsce nawet teraz);
•
Przejmowanie uczelni – silne uczelnie mogą przejmować słabsze. Również założyciele wyspecjalizowani
w działaniu na rynku szkół wyższych mogą poszerzać swój portfel uczelni przejmując funkcje założycielskie
w słabszych uczelniach. Dzięki kapitałowi oraz specjalistycznej wiedzy założyciela takie szkoły mogą na
nowo odżywać i dalej kształcić studentów;
•
Większa współpraca z firmami w kształceniu pracowników oraz prowadzeniu działalności badawczej (jest
to obszar do zagospodarowania szczególnie dla szkół publicznych których kapitał ludzki niejednokrotnie nie
jest wykorzystywany na zewnątrz uczelni);
21
WNIOSKI
Podsumowanie i wnioski
Rynek szkół wyższych, w Polsce a w szczególności rynek szkół niepublicznych rozwija się od początku swojego istnienia
w dużym tempie. 15 lat zajęło nam nadgonienie krajów zachodniej Europy w zakresie dostępności wyższej edukacji.
Od czterech-pięciu lat szkoły wyższe wypatrują pierwszych oznak spadków związanych z niżem demograficznym.
Jednakże do tej pory nie można powiedzieć, że malejąca liczba osób w wieku studenckim (19-24) wywołała jakiekolwiek
negatywne zmiany w zapisach na studia w polskich uczelniach. Również wstępne raporty o rekrutacji nie mówią nic o
spadkach.
Specjaliści zajmujący się rynkiem edukacyjnym są zgodni – w rynek szkół wyższych prędzej czy później niż demograficzny
uderzy.
Pojawienie się kryzysu gospodarczego w Polsce i na świecie może przyczynić się do wcześniejszego pojawienia się
pierwszych skutków niżu demograficznego – pierwszych znaczących spadków w liczbie zapisanych na studia. Wystarczy,
że wszechobecny kryzys spowoduje powstrzymanie trwającego od lat 90-tych wzrostu skłonności do podejmowania
studiów wśród polaków, a rozpocznie się tendencja spadkowa, która może trwać nawet do roku 2020.
W obliczu tych spadków możemy spodziewać się zmian na rynku edukacji wyższej w Polsce takich jak:
•
konsolidacje uczelni;
•
modyfikacje oferty (reorientacja na kształcenie dorosłych);
•
zacieranie się profili uczelni (szkoły biznesowe mogą wprowadzać do oferty np. fizjoterapie, jeżeli będą
widziały szansę na wystarczającą wielkość zapisów);
•
zwiększenie znaczenia studiów dofinansowanych ze środków unijnych (studia I stopnia, studia
podyplomowe);
•
większa orientacja marketingowa uczelni publicznych (zjawisko od kilku lat obserwowane na rynku, uczelnie
publiczne już widzą, że bezpłatność studiów może nie być wystarczającym czynnikiem przyciągającym
maturzystów);
23
DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ