AKTYWIZM POLITYCZNY NACZELNYM POSTULATEM

ROCZNIKI KULTUROZNAWCZE
Tom V, numer 4
–
2014
JANUSZ SZULIST *
AKTYWIZM POLITYCZNY NACZELNYM POSTULATEM
SPO|ECZNEGO NAUCZANIA KO$CIO|A
Chrze>cijanin jest zobowi^zany do dzia\ania w >wiecie. G\oszenie Ewangelii, post'powanie wed\ug nauki Bo<ej i urzeczywistnianie postulatów
mi\o>ci nie tylko stanowi^ czynniki motywuj^ce, ale nade wszystko okre>laj^ sposób obecno>ci cz\owieka wierz^cego w rzeczywisto>ci doczesnej.
W toku ziemskiej egzystencji wierni Bogu maj^ za zadanie zdobywa} ró<norodne zas\ugi. Poprzez podejmowanie aktywno>ci zgodnych z wol^ Bo<^
cz\owiek dost'puje zbawienia, stanowi^cego nagrod' za podj'cie trudów
zwi^zanych z d^<eniem do >wi'to>ci. Tego typu charakterystyka kondycji
chrze>cijanina pozwala na sformu\owanie tezy, <e ka<dy wierz^cy w Chrystusa jest zobowi^zany do dzia\a` na rzecz budowania Królestwa Bo<ego,
równie< w ramach wspólnoty politycznej. Wszelkie formy tolerancji pasywnej lub wr'cz totalnej negacji rzeczywisto>ci stworzonej s^ sprzeczne z powo\aniem cz\owieka w >wiecie. Aktywizm polityczny jako forma zaanga<owania osoby w >wiecie warunkowany jest zatem nauk^ Ko>cio\a. Owa zasada znajduje potwierdzenie w dokumentach Soboru Watyka`skiego II, jak
te< w nauczaniu >w. Jana Paw\a II i innych papie<y.
Niniejsza publikacja sk\ada si' z dwóch cz'>ci. Pierwsza zawiera charakterystyk' naturalnej dynamiki obecno>ci jednostki w spo\ecze`stwie. Przedmiotem drugiej cz'>ci artyku\u jest sposób dzia\alno>ci na rzecz urzeczywistniania dobra wspólnego w ramach spo\eczno>ci pa`stwowej. Szczególn^
rol' w realizacji tego typu pos\annictwa w rzeczywisto>ci ziemskiej odgrywaj^ wierni >wieccy.
Ks. dr hab. JANUSZ SZULIST, prof. UMK — kierownik Zak\adu Teologii Moralnej i Katolickiej Nauki Spo\ecznej na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Miko\aja Kopernika w Toruniu; adres do korespondencji: ul. Gagarina 37, 87-100 Toru`; e-mail: [email protected]
20
JANUSZ SZULIST
1. NATURALNA DYNAMIKA ISTNIENIA OSOBY LUDZKIEJ
W SPO|ECZE~STWIE
Zgodnie z nauk^ Soboru Watyka`skiego II, wyra<on^ w Konstytucji duszpasterskiej o Ko>ciele w >wiecie wspó\czesnym Gaudium et spes, aktywno>}
cz\owieka w >wiecie jest ukonstytuowana ju< w dziele stworzenia. Istotne
znaczenie w tej kwestii ma nakaz, dotycz^cy pierwszych ludzi: „Uczy`my
cz\owieka na Nasz obraz, podobnego Nam. Niech panuje nad rybami morskimi, nad ptactwem powietrznym, nad byd\em, nad ziemi^ i nad wszystkimi
zwierz'tami pe\zaj^cymi na ziemi” (Rdz 1,26). Z podobie`stwa przedstawicieli rodzaju ludzkiego do Boga wynika przypisany im nakaz porz^dkowania
ziemi i czynienia jej sobie poddan^. Uzasadnieniem aktywnej dzia\alno>ci
cz\owieka w >wiecie jest wi'c dzie\o stwórcze Boskiego Ojca, który
ukszta\towa\ >rodowisko godne cz\owieka i gwarantuj^ce trwanie spo\eczno>ciom ludzkim1.
W nauce Jezusa Chrystusa mamy kontynuacj' starotestamentalnych wezwa` do aktywnej obecno>ci cz\owieka w >wiecie doczesnym 2. Analizuj^c
tre>} listów >w. Paw\a (por. np. Rz 5,18-21; 1 Kor 15,56-57), mo<na sformu\owa} wniosek, <e w Chrystusie Bóg na nowo pojedna\ >wiat ze sob^. Owa
jedno>} jest konieczna dla komunikowania Bo<ych darów, warunkuj^cych
<ycie nadprzyrodzone. Czynnik Boskiej egzystencji jawi si' jako niezb'dny
do tego, by cz\owiek móg\ zdobywa} nowe przymioty, by – jak naucza
Aposto\ Narodów – stawa\ si' nowym cz\owiekiem (por. Kol 3,10)3. Nowa
jako>} bytowania ludzi znajduje prze\o<enie w coraz g\'bszym poznawaniu
Boga, co w nast'puj^cy sposób okre>laj^ autorzy Katechizmu Kocioa
Katolickiego: „W\adze cz\owieka uzdalniaj^ go do poznania istnienia osobowego Boga. Aby jednak cz\owiek móg\ zbli<y} si' do Niego, Bóg zechcia\
objawi} mu si' i udzieli} \aski, by móg\ przyj^} to objawienie w wierze” 4.
W\adze poznawcze cz\owieka pozwalaj^ odkrywa} tajniki natury osobowej,
1
Por. Konstytucja duszpasterska o Ko>ciele w >wiecie wspó\czesnym Gaudium et spes. W:
Sobór Watykaski II. Konstytucje. Dekrety. Deklaracje. Pozna`: Pallottinum 2002 nr 33 (cyt. dalej:
KDK); zob. równie<: M. M r ó z. Czowiek w dynamizmie cnoty. Aktualno aretologii w. Tomasza
z Akwinu w wietle pytania o podstawy moralnoci chrzecijaskiej. Toru`: Wy<sze Seminarium
Duchowne 2001 s. 98 n.
2
Zob. J. K r ó l i k o w s k i. Znaczenie polityczne Ewangelii inspiracj dla politycznego zaangaowania teologii. „Studia Teologiczne i Humanistyczne” 1,1 : 2011 s. 27.
3
Por. Papieska Rada „Iustitia et Pax”. Kompendium nauki spoecznej Kocioa. Kielce: Jedno>}
2005 nr 121 (cyt. dalej: KNSK).
4
Katechizm Kocioa Katolickiego. Pozna`: Pallottinum 2009 nr 35 (cyt. dalej: KKK).
AKTYWIZM POLITYCZNY POSTULATEM SPO|ECZNEGO NAUCZANIA KO$CIO|A
21
która ukierunkowana jest na realizacj' powo\ania danego przez Boga. Wojciech Cichosz, analizuj^c zagadnienie wychowania w kontek>cie pedagogii
wiary, wskazuje na fakt, <e niezbywalnym elementem istoty powo\ania jest
rozwijanie mi\o>ci, której nieodzowny charakter dla cz\owieka pozostaj^cego w permanentnej relacji z Bogiem nast'puj^co przedstawi\ >w. Jan Ewangelista: „Umi\owani, mi\ujmy si' wzajemnie, poniewa< mi\o>} jest z Boga,
a ka<dy, kto mi\uje, narodzi\ si' z Boga i zna Boga” (1 J 4,7). Mi\osne zjednoczenie ze Stwórc^ prowadzi cz\owieka do odkrycia warto>ci nieprzemijaj^cych, które pierwotnie i w sposób wzorcowy znajduj^ si' w Bogu. Odkrywanie powo\ania do mi\o>ci, po\^czone z na>ladowaniem Chrystusa, skutkuje wzrastaniem osoby ludzkiej w sferze dóbr duchowych, wobec których
materia odgrywa rol' pomocnicz^ 5. Element mi\o>ci w realiach wspólnoty
spo\ecznej przyjmuje posta} mi\osierdzia. Autorzy Kompendium nauki spoecznej Kocioa wskazuj^ w tym kontek>cie na postulat urzeczywistniania
mi\o>ci, jak^ jest sam Bóg. Innymi s\owy, zjednoczenie ze Stwórc^ warunkuje czyny bezinteresowne, <yczliwe i solidarne, maj^ce na celu wy\^cznie
zagwarantowanie ochrony osoby w aspekcie jej integralno>ci. Realizacja
mi\o>ci Bo<ej jest te< potwierdzaniem obecno>ci Boga w rzeczywisto>ci
doczesnej. Owa pe\na troski obecno>} Stwórcy ma charakter uprzedni wobec
wszelkich aktów cz\owieka6.
W aspekcie dzia\alno>ci ludzkiej kluczow^ kwesti' stanowi ukierunkowanie aktów cz\owieka. Wyró<nia si' mianowicie trzy mo<liwe cele, hierarchicznie przyporz^dkowane wzgl'dem siebie. Pierwszy z tych<e celów to
oczywi>cie Bóg. Ludzkie akty s\u<^ urzeczywistnianiu chwa\y Bo<ej, wyra<aj^c zale<no>} cz\owieka od Stwórcy. Równie< dla jednostki Absolut jest
najwy<szym autorytetem w zakresie dobra i prawa, co w niezbywalnym
stopniu warunkuje obiektywn^ ocen' czynów ludzkich7. Drugi cel dzia\ania
cz\owieka stanowi^ inni ludzie. Osoba ludzka podejmuje ró<nego rodzaju
aktywno>ci na rzecz innych osób, a konkretnie na poczet dobra, które stanowi wspólne dzie\o i punkt odniesienia8. Owo dobro, co jest kwesti^ kluczow^ stosunków spo\ecznych, znajduje si' w drugim cz\owieku. Osoba bowiem jest z natury dobra. Wszelkie formy komunikowania dóbr osobowych
5
Por. W. C i c h o s z. Pedagogia wiary we wspóczesnej szkole katolickiej. Warszawa: Wydawnictwo TYPO 2 2010 s. 227.
6
Por. KNSK 28 n.
7
Por. J. O r z e s z y n a. Moralna odpowiedzialno sprawujcych wadz. „Studia Teologiczne
i Humanistyczne” 1/1 : 2011 s. 152-157.
8
Zob. KDK 34.
22
JANUSZ SZULIST
wyznaczaj^ relacj' mi\o>ci. Wzajemne przyporz^dkowanie dobra i osoby
w kontek>cie mi\o>ci spo\ecznej nast'puj^co charakteryzuje Józef Majka:
„Jest ona [mi\o>} – J.S.] przede wszystkim d^<eniem do dobra lub zespo\u
warto>ci, jakie odnajdujemy w innej osobie, w których chcieliby>my wraz
z innymi osobami uczestniczy}. Mi\o>} wyra<a zatem postaw' dynamiczn^,
postaw' d^<enia do uczestnictwa lub wspó\uczestnictwa w dobru jako >rodku naszego doskonalenia. Doskona\o>} bowiem nie jest niczym innym, jak
tylko stopniem uczestnictwa w dobru”9. Wzrastanie w dobru, które wyznacza
inny cz\owiek, wskazuje, i< ka<da relacja mi'dzyosobowa ma charakter
z natury dynamiczny. W tej<e kwestii nie jest jednak istotna zmienno>}
sytuacji, ale przymna<anie lub te< wznoszenie si' poprzez czyny w kierunku
dóbr wy<szych, docelowo ku Dobru Najwy<szemu. Trzeci kierunek aktów
cz\owieka wyznacza >wiat. Autorzy Konstytucji duszpasterskiej o Ko>ciele
w >wiecie wspó\czesnym podejmuj^ si' sformu\owania definicji doczesno>ci, wskazuj^c na „[…] >wiat ludzi, czyli ca\^ rodzin' ludzk^ wraz z ca\okszta\tem rzeczywisto>ci, w>ród której ona <yje; >wiat, widowni' dziejów
rodzaju ludzkiego […]”10. Tak rozumiany >wiat stanowi swoist^ aren' dla
przeró<nych form ludzkiej aktywno>ci. Innymi s\owy, cz\owiek urzeczywistnia si' w >wiecie.
Rzeczywisto>} doczesna bytowania osoby jest w znacznej mierze zdominowana przez post'p technologiczny. Euforia, która ma prawo si' pojawi}
w omawianej kwestii 11, jest jednak hamowana przez obecno>} do>} w^tpliwych moralnie fenomenów. Po pierwsze bowiem, post'p technologiczny nie
gwarantuje zaspokojenia wszystkich potrzeb 12. W niektórych dziedzinach
ludzkiego <ycia automatyzacja odbiera wolno>} i czyni z osób przedmioty,
nieró<ni^ce si' niczym od obiektów w parku maszynowym13. Po drugie, nie
sposób przewidzie} wszystkich skutków post'pu technologicznego. W perspektywie socjologii cz\owiek wspó\czesny jest w stanie z sukcesem anga<owa} si' w ryzykowne projekty, nawet te gro<^ce zag\ad^ ca\ej ludzko>ci14.
9
Por. J. M a j k a. Etyka spoeczna i polityczna. Warszawa: ODiSS 1993 s. 39.
KDK 2; zob. równie<: J. M a j k a. Wprowadzenie do Konstytucji duszpasterskiej o Kociele
w wiecie wspóczesnym. W: Sobór Watykaski II. Konstytucje. Dekrety Deklaracje. Pozna`: Pallottinum 1967 s. 525.
11
Por. J. S z u l i s t. Absolutna dominacja konfliktu. Wspóczesna rodzina polska w kontekcie
teorii konfliktów Ralfa Dahrendorfa. Pelplin: Bernardinum 2013 s. 141.
12
Por. M a j k a. Wprowadzenie do Konstytucji duszpasterskiej o Kociele s. 526.
13
Zob. J a n P a w e \ II. Encyklika Laborem exercens. W: T e n < e. Encykliki. T. 1. Kraków:
Wydawnictwo „M” 1996 nr 5.
14
Por. P. S z t o m p k a. Socjologia. Analiza spoeczestwa. Kraków: Znak 2007 s. 576 nn.
10
AKTYWIZM POLITYCZNY POSTULATEM SPO|ECZNEGO NAUCZANIA KO$CIO|A
23
Z tego te< wzgl'du, pod^<aj^c za spo\ecznym nauczaniem Ko>cio\a, warto
stwierdzi}, <e w ka<dym dzia\aniu cz\owieka winien by} obecny tzw. parametr wewn'trzny. Ów parametr nast'puj^co charakteryzuje >w. Jan Pawe\ II
w encyklice Sollicitudo rei socialis: „Rozwój, nie tylko ekonomiczny, mierzy si' i ukierunkowuje wed\ug tej rzeczywisto>ci i powo\ania cz\owieka
widzianego ca\o>ciowo, czyli wed\ug jego ‘parametru’ wewn'trznego. Potrzebuje on niew^tpliwie dóbr stworzonych i wytworów przemys\u, wzbogacanego sta\ym post'pem naukowym i technologicznym” 15. S\owa papieskie skutkuj^ wzmocnieniem poczucia stabilno>ci osoby w obliczu historii,
której nikt nie jest w stanie przewidzie}. Czyny i owoce dzia\a` cz\owieka
b'd^ zawsze dobre, ilekro} b'd^ wype\niane przy za\o<eniu, <e godno>}
osobowa oraz prawa cz\owieka stanowi^ nienaruszalne pryncypium. Owych
naturalnych uprawnie` nie mo<na ogranicza} do sfery doczesnej, lecz przyjmuj^c za pewnik fakt otwarcia cz\owieka na Boga16.
Lektura dokumentów soborowych pozwala tak<e sformu\owa} inny wniosek, w my>l którego wspó\czesny >wiat jest naznaczony podzia\ami. Tego
typu sytuacja ogranicza aktywno>} ludzk^. W pierwszej kolejno>ci akcentowane s^ dysproporcje w aspekcie posiadanych bogactw i stopnia rozwoju
technologicznego. Istniej^ bowiem regiony >wiata spauperyzowane i niewolniczo uzale<nione od wielkich mocarstw. Mo<na wskaza} obszary przoduj^ce w posiadaniu >rodków i wysoce zaawansowanych technologii, które
traktuj^ inne podmioty pa`stwowe jako >rodki, a nie cele same w sobie17.
Dodatkowo stwierdza si' rozbie<no>ci mi'dzy rozwojem technologicznym
a duchowym. Niepokoj^cym wr'cz znakiem jest stagnacja duchowa lub nawet zacofanie mentalne ludzi, towarzysz^ce post'powi technologicznemu.
Wyznaczniki owego opó_nienia stanowi^: brak idea\ów wy<szych, materializacja <ycia oraz absolutyzacja w\asnego „ja”. W ten sposób cz\owiek
zamyka si' w obr'bie swoich ograniczonych mo<liwo>ci18.
15
J a n P a w e \ II. Encyklika Sollicitudo rei socialis. W: T e n < e. Encykliki. T. 1 nr 29.
Por. J. M a j k a. Filozofia spoeczna. Wroc\aw: ODiSS 1982 s. 127-138; M r ó z. Czowiek
w dynamizmie cnoty s. 562 n.
17
Por. T. H e r r. Sprawiedliwo i pokój. W: L. M e l i n a (red.). Moralne dziaanie chrzecijanina. (Amateca – Podr'czniki Teologii Katolickiej t. 20). Pozna`: Pallottinum 2008 s. 124-128.
18
Por. M a j k a. Wprowadzenie do Konstytucji duszpasterskiej o Kociele s. 526 n.
16
24
JANUSZ SZULIST
2. ZAANGAOWANIE W REALIZACJ% POSTULATÓW
DOBRA WSPÓLNEGO
Wspólnoty kszta\towane przez osoby w naturalny sposób s^ przyporz^dkowane do w\a>ciwych sobie dóbr. W ten sposób definiowane s^ cele maj^ce
sprzyja} rozwojowi ogó\u, a tak<e ka<dej jednostki z osobna. W ramach
relacji wzgl'dem dobra znajduj^ si' te< wspólnoty polityczne, w obr'bie
których oprócz dobra wspólnego pojawia si' dodatkowy element w\adzy.
Maj^c zatem na uwadze dobrobyt materialny i duchowy, a tak<e troszcz^c
si' o bezpiecze`stwo wewn'trzne i zewn'trzne, nale<y zaakcentowa} konieczno>} zaanga<owania spo\ecze`stwa w <ycie polityczne. Przynale<no>}
do Ko>cio\a winna by} odczytywana w tym aspekcie nie jako przeszkoda,
ale jako motywator do budowania porz^dku doczesnego, który jeszcze
bardziej odpowiada woli Bo<ej i tym samym skutecznie przymna<a potrzebnych wszystkim dóbr.
2.1. WSPÓLNOTA POLITYCZNA
Osoby ludzkie kszta\tuj^ wi'ksze grupy, zwane wspólnotami. Specyfika
wspólnoty politycznej wyra<a si' poprzez jej odniesienie do dobra wspólnego. Relacja wspólnoty, a wi'c osób, do wspólnej warto>ci jest na wskro>
dynamiczna, co w nast'puj^cy sposób okre>laj^ Ojcowie soborowi: „Wspólnota polityczna istnieje zatem ze wzgl'du na […] dobro wspólne, w którym
uzyskuje pe\ne usprawiedliwienie i znaczenie i z którego czerpie pierwotne,
w\a>ciwe sobie prawo. Dobro wspólne obejmuje za> sum' tych warunków
<ycia spo\ecznego, dzi'ki którym ludzie, rodziny i grupy spo\eczne mog^
w pe\niejszy i szybszy sposób osi^gn^} swoj^ w\asn^ doskona\o>}” 19.
Aktywny charakter dobra wspólnego dotyczy ka<dego z trzech jego wymiarów, zwi^zanych z doskonaleniem w cz\owiecze`stwie. Po pierwsze, istotne
znaczenie ma wymiar osobowy. Otó< jednostka ukierunkowana na realizacj'
postulatów dobra wspólnego realizuje swoje naturalne zadania. Post'powanie obywateli nie jest jednak egoistyczne; nie stanowi przejawu indywidualizmu. Jednostki funkcjonuj^ mianowicie w ramach uwarunkowa` b'd^cych
konkretyzacjami prawa naturalnego, jak równie< zachowuj^ nienaruszalno>}
innych podmiotów <ycia spo\ecznego, a wi'c s^ z natury relacyjne 20. Drugi
19
KDK 74.
Por. S. O l e j n i k. Teologia moralna fundamentalna. W\oc\awek: W\oc\awskie Wydawnictwo Diecezjalne 1998 s. 133-136.
20
AKTYWIZM POLITYCZNY POSTULATEM SPO|ECZNEGO NAUCZANIA KO$CIO|A
25
wymiar dobra wspólnego, w którym jest artyku\owany aktywizm jednostki,
dotyczy rozwoju i dobrobytu. Spo\eczno>ci s^ ukierunkowane na rozwój, co
oznacza zdobywanie coraz to wy<szych dóbr, których miar^ jest czynnik
personalistyczny. Dookre>laj^c zatem post'p spo\eczny, wskazuje si' na
skal' zachowania godno>ci osobowej oraz praw cz\owieka 21. Wraz z rozwojem spo\ecznym nast'puje wzrost stopy dobrobytu, oczywi>cie w ramach
szeroko poj'tych procesów humanizacji. Jednostka ma tym samym mo<no>}
coraz pe\niejszego i skuteczniejszego regulowania w\asnych potrzeb. W tym
kontek>cie pojawia si' poczucie spe\nienia i szcz'>cia osobowego, wp\ywaj^ce bezpo>rednio na samopoczucie spo\eczne22. Trzeci, ostatni wymiar
dobra wspólnego w zakresie dynamiki dzia\a` jednostek stanowi pokój, który
ma miejsce wsz'dzie tam, gdzie chroniona jest godno>} osobowa i prawa
cz\owieka23. Ka<da zatem forma sprawiedliwo>ci ma swoje _ród\o w personalizmie, a >ci>lej w zachowywaniu jego postulatów. Zagadnienie pokoju jest
równie< istotne w kontek>cie ochrony przed atakami z zewn^trz. Bezpiecze`stwo stanowi czynnik bezpo>rednio wp\ywaj^cy na godno>} <ycia cz\owieka24.
Wyznacznikiem wspólnot politycznych w aspekcie dynamiki ludzkich
dzia\a` oprócz dobra wspólnego jest w\adza. Autorzy Katechizmu Kocioa
Katolickiego formu\uj^ nast'puj^c^ definicj' owego zagadnienia: „‘W\adz^’
nazywa si' upowa<nienie, na mocy którego osoby lub instytucje nadaj^
prawa i wydaj^ polecenia ludziom oraz oczekuj^ pos\usze`stwa” 25. W pierwotnym znaczeniu wykonywanie w\adzy przez rz^dz^cych jest to<same
z zajmowaniem przez nich nadzwyczajnej pozycji w ramach struktur spo\ecznych. Rz^dz^cy maj^ zatem pewien autorytet. Czes\aw Strzeszewski,
analizuj^c genez' autorytetu pa`stwa, wskazuje na d\ugotrwa\y proces zdobywania przez instytucje pa`stwa takiej pozycji, która b'dzie uznana przez
ogó\ obywateli. „Warunkiem […] autorytetu jest historyczne trwanie, tradycja historyczna, poszanowanie praw zarówno swych w\asnych obywateli, jak
i innych pa`stw” 26. Eksponowanie elementu prawa w kszta\towaniu syste21
Por. J. S z u l i s t. W kierunku peniejszego czowieczestwa. Dobro wspólne jako wzorzec dla
personalistycznych odniesie w rzeczywistoci spoeczno-politycznej. Pelplin: Bernardinum 2009
s. 178-186.
22
Por. J. N a g ó r n y. Praca kluczem do kwestii spoecznej. W: J. M a z u r (red.). Praca
kluczem polityki spoecznej. Materiay sympozjum w 25-lecie wydania encykliki „Laborem exercens” Jana Pawa II. Lublin: TN KUL 2007 s. 18-21.
23
Zob. KNSK 494 nn.
24
Por. KKK 1907 nn.
25
KKK 1897.
26
Cz. S t r z e s z e w s k i. Katolicka nauka spoeczna. Warszawa: ODiSS 1985 s. 496.
26
JANUSZ SZULIST
mów rz^dów sprawia, <e autorytet pa`stwa staje si' elementem ponadczasowym. Prawo funkcjonuj^ce w spo\eczno>ciach winno by} pochodn^ prawa
naturalnego, do którego przestrzegania s^ zobligowani wszyscy ludzie27.
W katechizmowym okre>leniu w\adzy mo<na wyodr'bni} dwojakiego rodzaju odniesienia. Po pierwsze, w\adza porz^dkuje, a wi'c w istocie swojej
nawi^zuje do nakazu zawartego ju< w Ksi'dze Rodzaju (por. Rdz 1,28).
Cz\owiek jest w tym aspekcie osob^ realizuj^c^ Boskie wskazania. Po>rednictwo cz\owieka mi'dzy Bogiem a >rodowiskiem <ycia znajduje swoje odzwierciedlenie w nast'puj^cym fragmencie Listu do Rzymian: „Nie ma bowiem w\adzy, która by nie pochodzi\a od Boga, a te, które s^, zosta\y ustanowione przez Boga” (13,1). Konsekwencj' s\ów >w. Paw\a stanowi przyj'cie Boga jako Najwy<szego Prawodawcy, a sytuuj^c niniejsze analizy
w kontek>cie dzie\a stworzenia – Boga jako Pierwszej Przyczyny i Pocz^tku
Wszechrzeczy. Odniesienie do w\adzy, maj^cej Boskie pochodzenie, winno
si' zatem cechowa} najwy<sz^ form^ pietyzmu. Z uwagi na wszechmoc
Boga zakres oddzia\ywania rz^dz^cych obejmuje ogó\ <ycia spo\ecznego,
a wi'c nie tylko >wiat polityki, ale równie< kwestie zwi^zane z rodzin^,
gospodark^, kultur^ itd. Poszukuj^c elementu dynamicznego w koncepcji
Boskiego pochodzenia w\adzy, nale<y pod^<a} za lini^ wywodu Czes\awa
Strzeszewskiego. Ów badacz, powo\uj^c si' na nauczanie Piusa XII, mówi
o „godno>ci udzia\u we w\adzy Bo<ej”. Istnieje bowiem w cz\owieku naturalny p'd ku zdobywaniu coraz wy<szych doskona\o>ci a< do zupe\nego
spe\nienia. Boska w\adza, urzeczywistniana w realiach ziemskich, jest wszak
Najwy<szym Dobrem, wpisanym w hierarchicznie uporz^dkowane >rodowisko <ycia cz\owieka28.
Drugie odniesienie, jakie mo<na wyró<ni} w katechizmowej definicji w\adzy, stanowi element pos\usze`stwa, oznaczaj^cy uleg\o>} obywateli wobec
polece` w\adzy29. Nale<y jednak dobitnie zaznaczy}, <e w zwi^zku z tym
czynnikiem jednostki w <aden sposób nie s^ wydane na pastw' egoistycznie
usposobionych rz^dz^cych. Ka<dy w\adca jest natomiast zobowi^zany do
realizacji swojego mandatu w zakresie przyj'tego porz^dku moralnego:
„[…] w\adza polityczna, czy to we wspólnocie jako takiej, czy te< w reprezentuj^cych pa`stwo instytucjach, powinna by} sprawowana zawsze w granicach porz^dku moralnego dla osi^gni'cia dobra wspólnego, i to rozu27
Por. J. S z u l i s t. „Starajcie si o pomylno kraju” (Jer 29,7). Udzia wieckich w yciu
politycznym w oparciu o nauczanie spoeczne Kocioa. Pelplin: Bernardinum 2007 s. 49-56.
28
Por. S t r z e s z e w s k i. Katolicka nauka spoeczna s. 499.
29
Por. K r ó l i k o w s k i. Znaczenie polityczne Ewangelii s. 34 nn.
AKTYWIZM POLITYCZNY POSTULATEM SPO|ECZNEGO NAUCZANIA KO$CIO|A
27
mianego dynamicznie, w zgodzie z porz^dkiem prawnym legalnie ju< ustanowionym lub takim, który dopiero powinien by} ustanowiony”30. Dawc^ porz^dku moralnego jest Bóg, natomiast cz\owiek stanowi wyznacznik dla dobra
wspólnego. Rz^dz^cy pa`stwami s^ wi'c zobowi^zani mie} na uwadze porz^dek osobowy, gdy< zarówno Bóg, jak i cz\owiek s^ w swojej istocie osobami. Zasady moralne i spo\eczne wyznaczaj^ zatem obszar dzia\alno>ci rz^dz^cych. Doprecyzowuj^c w tej kwestii nauczanie Ko>cio\a, nale<y odwo\a} si'
do wskaza` >w. Jana Paw\a II, który podkre>la\ charakter s\u<by jako sposobu
wykonywania w\adzy31. Wydawanie rozporz^dze` i zdobywanie pos\uchu nie
jest w <adnym przypadku warto>ci^ sam^ w sobie. W chrze>cija`skim modelu
pa`stwa w\adza nie stanowi wi'c warto>ci autotelicznej, lecz pe\ni funkcj'
pewnego narz'dzia32. Ludzie aktywnie zaanga<owani w jej wykonywanie s\u<^ obywatelom i s^ gotowi do udzielania im wszelkiej pomocy w tak wysokim
stopniu, by spo\eczno>} pa`stwowa stanowi\a mo<liwie optymalne >rodowisko rozwoju na poziomie jednostkowym i wspólnotowym33.
Sposób funkcjonowania obywateli w ramach pa`stwa wyra<a si' jednak nie
tylko w zakresie artyku\owania ich niezbywalnych praw. W encyklice Pacem
in terris >w. Jan XXIII wskazuje do>} jednoznacznie, <e prawom winny
odpowiada} obowi^zki34. Jednym z naczelnych obowi^zków, ukszta\towanych
na gruncie praw cz\owieka, jest wspó\dzia\anie na rzecz dobra wspólnego.
Otwarto>} na drug^ osob' mie>ci si', jak ju< wspomniano, w ramach jednego
z kierunków dzia\ania jednostki. Niemniej autor Pacem in terris wskazuje na
pewn^ istotn^ zasad', w my>l której skutecznie wspó\dzia\anie w realizacji
dóbr ma miejsce jedynie tam, gdzie s^ obopólnie uznawane prawa. Korelacja
praw i obowi^zków jest wi'c warunkiem koniecznym kszta\towania struktur
przychylnych cz\owiekowi i ka<dej wspólnocie naturalnej35.
2.2. ZAANGAOWANIE $WIECKICH W YCIE POLITYCZNE
Jedn^ z wa<nych form ludzkiej aktywno>ci stanowi dzia\alno>} osób
>wieckich w dziedzinie polityki. Owa dzia\alno>} ma swoje _ród\o w tzw.
30
KDK 74; zob. te<: O r z e s z y n a. Moralna odpowiedzialno sprawujcych wadz s. 148-151.
Por. Z. S t a c h o w s k i. Wadza. W: A. Z w o l i ` s k i (red). Encyklopedia nauczania spoecznego Jana Pawa II. Radom: Polwen 2003 s. 569.
32
Por. S z t o m p k a. Socjologia s. 333 n.
33
Zob. S t a c h o w s k i. Wadza s. 569.
34
Por. J a n XXIII. Encyklika „Pacem in terris”. Kraków: Wydawnictwo „M” 2003 nr 28 (cyt.
dalej: PT).
35
Por. PT 31 nn.
31
28
JANUSZ SZULIST
w\a>ciwej autonomii spraw ziemskich, postulowanej przez Sobór Watyka`ski II: „Je<eli przez autonomi' rzeczy ziemskich rozumiemy to, <e rzeczy
stworzone i same spo\ecze`stwa ciesz^ si' w\asnymi prawami i warto>ciami
uznawanymi, stosowanymi i porz^dkowanymi stopniowo przez cz\owieka,
wówczas godzi si' jej domaga}; nie jest to tylko postulat ludzi naszej epoki,
lecz jest to tak<e zgodne z wol^ Stwórcy”36. Tego typu autonomi' ma sfera
polityki, cechuj^ca si' w\a>ciwymi sobie warto>ciami, zasadami i wzorcami.
Szukaj^c jednej wspólnej wyk\adni dla zasad w\a>ciwych omawianej dziedzinie, nale<y wskaza} na prawd'. Piotr Nitecki, analizuj^c zagadnienie
polityki w nauczaniu spo\ecznym >w. Jana Paw\a II, okre>la prawd' jako
wiedz' o cz\owieku w zakresie jego praw i obowi^zków, domagaj^cych si'
realizacji w spo\ecze`stwie. Innymi s\owy, ka<de dzia\anie w obszarze polityki znajduje najpewniejsze odniesienie w\a>nie w osobie ludzkiej 37. Zg\'bianie prawdy o cz\owieku w ramach polityki jest inspirowane i dokonuje
si' na fundamencie mi\o>ci. W\a>nie owa zasada <ycia spo\ecznego, jak zauwa<a >w. Jan XXIII, odpowiada najg\'bszym pragnieniom cz\owieka, który
ze swojej natury jest ukierunkowany na bezinteresowne zdobywanie dóbr38.
Prawda jako wyznacznik etyki i moralno>ci w wymiarze politycznym jest
równie< podstaw^ budowania wi'zi 39. St^d te< troska o dobro wspólne lub
bezpo>rednia walka o w\adz' nie dokonuj^ si' w pojedynk', lecz s^ efektami
solidarnego wspó\dzia\ania, którego warunkami koniecznymi s^ szczero>}
i zaufanie. W dokumentach Ko>cio\a wskazuje si' na przyja_` jako warto>}
okre>laj^c^ relacje mi'dzy obywatelami, a tak<e stosunki \^cz^ce obywateli
z przedstawicielami w\adz. Cech^ owego przyjaznego odniesienia jest integralno>}. Wzajemna wspó\praca w ramach dzia\alno>ci politycznej prowadzi
zatem do rozwoju ca\ego cz\owieka. Akcentowany jest wi'c zarówno wzrost
poziomu dobrobytu materialnego, jak te< zwi'kszaj^cy si' komfort w kwestii spraw duchowych, maj^c na uwadze proces u>wi'cania si' obywateli40.
Obszar polityki stanowi wi'c domen' zaanga<owania >wieckich. Pos\annictwo tej<e grupy osób oraz ich status w Ko>ciele nast'puj^co okre>laj^
36
KDK 36.
Por. P. N i t e c k i. Polityka. W: Z w o l i ` s k i (red). Encyklopedia nauczania spoecznego
Jana Pawa II s. 373.
38
Zob. PT 35.
39
Zob. tam<e; B. S o r g e. Wykady z katolickiej nauki spoecznej. Od Ewangelii do cywilizacji
mioci. T\. M. Zar'ba. Kraków: Wydawnictwo WAM 2001, s. 182-185.
40
Por. KNSK 390 nn.; B. D r o < d <. Posuga spoeczna Kocioa. Studium pastoralne w wietle
nauczania wspóczesnego Kocioa. Legnica: Wy<sze Seminarium Duchowne Diecezji Legnickiej
2009 s. 430-437.
37
AKTYWIZM POLITYCZNY POSTULATEM SPO|ECZNEGO NAUCZANIA KO$CIO|A
29
autorzy Konstytucji dogmatycznej o Ko>ciele Lumen gentium: „Przez poj'cie ‘>wieccy’ rozumie si' […] wszystkich wiernych, którzy nie s^ cz\onkami
stanu duchownego i stanu zakonnego prawnie ustanowionego w Ko>ciele. S^
to wierni, którzy wcieleni przez chrzest w Chrystusa, ustanowieni jako Lud
Bo<y, stawszy si' na swój sposób uczestnikami kap\a`skiej, prorockiej i królewskiej misji Chrystusa, sprawuj^ w\a>ciwe ca\emu ludowi chrze>cija`skiemu pos\annictwo w Ko>ciele i w >wiecie” 41. Zasadnicz^ misj^ chrze>cijan
w >wiecie jest budowanie Królestwa Bo<ego. Dos\owne odniesienie do owej
rzeczywisto>ci znajduje si' w Modlitwie Pa`skiej, a mianowicie we frazie:
„Przyjd_ Królestwo Twoje” (por. |k 11,2). Jej analiza wykazuje, <e kluczowej roli nabiera uk\ad odniesie`, objawiony w tajemnicy Wcielenia i Odkupienia Chrystusowego. Jezus, który sta\ si' cz\owiekiem, niejako wpisa\
wi'c Bosk^ rzeczywisto>} w >wiat stanowi^cy miejsce bytowania ludzi.
Boski element w sko`czonym uk\adzie odniesie` kieruje uwag' cz\owieka
w stron' Niesko`czono>ci, daj^c tym samym podstaw' do niez\omnej nadziei. Pragnienie szcz'>liwej przysz\o>ci, wzmacniane dodatkowo \askami
sakramentalnymi, jest w swojej istocie donios\ym impulsem ku przebudowie
>wiata >ci>le wed\ug wskaza` nauki Bo<ej. W ramach owej przebudowy
pojawia si' element nawrócenia jako proces, którego poszczególne etapy
wyznacza dzie\o zbawcze Chrystusa, a wi'c m'ka, >mier} i zmartwychwstanie. Za spraw^ przezwyci'<ania ludzkich s\abo>ci w duchu nauki Chrystusa mo<liwe jest kszta\towanie spo\ecze`stwa b'd^cego jedno>ci^ w\a>nie
z uwagi na uwzgl'dnianie przez ni^ niezmiennych Boskich pryncypiów42.
Budowanie Królestwa Bo<ego, interpretowane jako forma zaanga<owania
chrze>cijan w >wiecie, stanowi w istocie form' ewangelizacji, która w pierwszej kolejno>ci winna dotyczy} samej wspólnoty uczniów Chrystusa: „Ko>ció\ bowiem, w\a>nie dlatego <e jest g\osicielem Ewangelii, ‘zaczyna swe
dzie\o od ewangelizowania samego siebie’. Musi podj^} wyzwanie zawarte
‘w tej koncepcji Ko>cio\a, który ewangelizuje samego siebie poprzez ustawiczne nawracanie si' i odnawianie, aby móg\ wiarygodnie ewangelizowa}
>wiat’”43. Ko>ció\ zatem, rozpoczynaj^c ewangelizacj' od samego siebie,
spe\nia ow^ misj' równie< wobec >wiata, obwieszczaj^c tajemnice wzbogacaj^ce ludzk^ natur' w wymiarze niesko`czono>ci. Odniesienie do jednej Bos41
KK 31; zob. te<: T. H e r r. Wprowadzenie do katolickiej nauki spoecznej. T\. A. Mosurek.
Kraków: Wydawnictwo WAM 1999 s. 330.
42
Por. KKK 2816 n.; D r o < d <. Posuga spoeczna Kocioa s. 94-97.
43
J a n P a w e \ II. Adhortacja Ecclesia in Africa. W: T e n < e. Adhortacje. T. 2. Kraków:
Wydawnictwo „M” 1996 nr 47.
30
JANUSZ SZULIST
kiej tajemnicy tak<e zapewnia potencja\ ku przezwyci'<aniu podzia\ów, w tym
nade wszystko wszelkich form niesprawiedliwo>ci spo\ecznej44. W Ewangelii
g\oszonej we wspólnocie Ko>cio\a, a >ci>lej przez jej cz\onków zaanga<owanych w konkretne dzie\a spo\eczne i polityczne, znajduj^ si' zatem inspiracje do urzeczywistnia wszystkich zdolno>ci, którymi cechuje si' ludzka
natura, na poczet dobra wspólnego. Istotne znaczenie maj^ w tym aspekcie
w\a>ciwo>ci specyficznie ludzkie po>ród ca\ego porz^dku stworzenia: „Ewangelia ‘zwiastuje bowiem i og\asza wolno>} dzieci Bo<ych, zdecydowanie
odrzuca wszelk^ niewol' ostatecznie p\yn^c^ z grzechu, >wi'cie szanuje
godno>} sumienia oraz woln^ decyzj' i nieustannie napomina, aby stale
pomna<a} wszelkie talenty ludzkie dla s\u<by Bo<ej i dobra ludzi, a wreszcie
ka<dego powierza mi\o>ci wszystkich’”45. Misja ewangelizowania, dotycz^ca
obecno>ci wiernych >wieckich w polityce, zyskuje walor nieskazitelno>ci
w\a>nie dlatego, i< wynika bezpo>rednio z <ycia Ko>cio\a. Jednostka jest
w tym aspekcie pozycjonowana jednoznacznie jako po>rednik mi'dzy Bogiem a innymi lud_mi, bez wzgl'du na naturalny czy te< czysto formalny
charakter konkretnej grupy 46.
G\oszenie Ewangelii poprzez s\owa, a w konsekwencji tak<e poprzez
czyny, jest u>wi'caniem >wiata. Przymna<anie elementów transcendencji
w sferze doczesnej oznacza realizacj' w\a>ciwego sobie powo\ania 47. Post'powanie za g\osem powo\ania do >wi'to>ci jest form^ >wiadomego uczestnictwa w >wiecie i budowania w nim winnicy Pa`skiej (np. por. Mk 12,1-12;
J 15,1-11)48. Zarówno synoptycy, jak równie< >w. Jan Ewangelista przywo\uj^ ów obraz winnicy, który mo<na odnie>} do sposobu obecno>ci cz\owieka w rzeczywisto>ci doczesnej. Warto zwróci} uwag' na kilka idei przewodnich tej biblijnej przypowie>ci, wyznaczaj^cych zasadnicze rysy obecno>ci chrze>cijanina w >wiecie. Po pierwsze, gospodarzem winnicy i jej
w\a>cicielem jest Bóg. Winnica jako miejsce zdobywania zas\ug, w tym
równie< przymna<ania talentów, zosta\a powierzona w u<ytkowanie ludziom.
Ów stan rzeczy wskazuje na jedynie przechodni charakter rzeczywisto>ci
doczesnej. Cz\owiek poprzez godziwy sposób bytowania zyskuje walory
44
Por. tam<e.
KNSK 576.
46
Zob. J. M a r i a ` s k i. Midzy sekularyzacj a ewangelizacj. Wartoci prorodzinne w wiadomoci modziey szkó rednich. Lublin: TN KUL 2003 s. 130 nn.
47
Por. K r ó l i k o w s k i. Znaczenie polityczne Ewangelii s. 21 n.
48
Por. J a n P a w e \ II. Adhortacja Christifideles laici. W: T e n < e. Adhortacje. T. 1 nr 15 n.
(cyt. dalej: ChL).
45
AKTYWIZM POLITYCZNY POSTULATEM SPO|ECZNEGO NAUCZANIA KO$CIO|A
31
kluczowe dla zakosztowania po >mierci szcz'>cia wiecznego 49. Druga idea
przewodnia, zawarta w historii o winnicy, dotyczy obowi^zku przynoszenia
owocu. Cz\owiek, sam obdarowany przez Boga i umieszczony w humanizuj^cym >rodowisku, jest zatem zobligowany do rozwoju, przymna<ania talentów i ukazywania tym samym ogromu Bo<ej chwa\y w >wiecie 50. Natomiast
ludzie, którzy nie przynosz^ owoców poprzez swoje dzia\ania, sami niejako
sytuuj^ si' poza winnic^. Egzystowanie na zewn^trz Boskiej przestrzeni
oznacza w istocie stagnacj', a niekiedy bywa wr'cz _ród\em wrogo>ci wobec Boga i innych ludzi. Trzecia idea przewodnia obrazu winnicy, dotycz^ca
dzia\ania chrze>cijan w >wiecie, dotyczy krzewu winnego, którym jest Chrystus. Wierz^cy jako latoro>le maj^ obowi^zek trwania w winnym krzewie, co
nast'puje w ramach wymiany \ask, a nade wszystko poprzez przyjmowanie
Bo<ego S\owa oraz kierowanie si' Nim w <yciu. Or'dzie Boga oraz sakramenty gwarantuj^ cz\owiekowi jedno>} z Absolutem, konieczn^ dla rozwoju
w wymiarze doczesnym, jak równie< niesko`czonym51.
Uczestnictwo wiernych >wieckich w <yciu politycznym mie>ci si' w ramach procesu zmierzania do >wi'to>ci. W nauczaniu soborowym pojawia si'
postulat takiego u<ywania >wiata (nie tylko dóbr ziemskich, ale tak<e ludzkich struktur), by uwaga cz\owieka by\a stale skoncentrowana na perspektywie zbawienia, a wi'c zdobycia dóbr nieprzemijaj^cych. U<ywanie >wiata
jest jednocze>nie dowodem narz'dziowego charakteru doczesno>ci. Porz^dkowanie struktur politycznych wed\ug kryterium nauki Bo<ej ofiarowuje
cz\owiekowi przedsmak rzeczywisto>ci Królestwa Bo<ego, jaka ujawni si'
na ko`cu czasu 52.
ZAKO~CZENIE
ycie cz\owieka wyra<a si' w dzia\aniach przyporz^dkowanych wcze>niej okre>lonemu celowi. Teleologiczno>} jest wpisana w natur' bytu osobowego. Powy<sza prawda znajduje swoje potwierdzenie w nauczaniu spo\ecznym Ko>cio\a, a >ci>lej w kwestii zaanga<owania chrze>cijan w funkcjonowanie wspólnot politycznych. Aktywni wyznawcy Chrystusa – konkretnie
49
Zob. KKK 1047-1050; S o r g e. Wykady z katolickiej nauki spoecznej s. 220 nn.
Por. ChL 15.
51
Por. S z u l i s t. „Starajcie si o pomylno kraju” s. 31-34.
52
Por. Konstytucja dogmatyczna o Ko>ciele Lumen gentium. W: Sobór Watykaski II. Konstytucje. Dekrety. Deklaracje. Pozna`: Pallottinum 2002 nr 42.
50
32
JANUSZ SZULIST
katolicy – ukierunkowuj^ swoje dzia\ania w trojaki sposób. W pierwszej
kolejno>ci oddaj^ cze>} Bogu, a wi'c pragn^ realizowa} wol' Bo<^ w >wiecie. Kolejnym celem dzia\ania wiernych s^ inni ludzie, a >ci>lej przymna<anie dóbr osobowych, okre>laj^cych istot' ka<dej jednostki. W ten sposób
zachodzi równie< szeroko rozumiany proces humanizacji. Trzeci kierunek
dzia\ania aktywnych katolików stanowi >wiat, który w jak najwy<szym stopniu winien s\u<y} cz\owiekowi w my>l biblijnego nakazu, by „czyni} sobie
ziemi' poddan^”.
Aktywno>} chrze>cijan w <yciu politycznym oznacza przymna<anie talentów natury przyrodzonej i nadprzyrodzonej. Jest to wype\nianie misji, któr^
okre>li\ w swoim nauczaniu Jezus. Wyznacznik dzia\alno>ci cz\owieka stanowi mi\o>}, oznaczaj^ca bezinteresown^ aktywno>} na poczet dobra. Z mi\o>ci bior^ pocz^tek pozosta\e zasady <ycia spo\ecznego, takie jak solidarno>},
sprawiedliwo>}, pomocniczo>} itd. W ka<dym z owych pryncypiów nadrz'dny
cel stanowi w\a>nie cz\owiek, w naturalny sposób otwarty na Boga.
Katolicy, zobowi^zani z natury do wyra<ania swojej osobowo>ci poprzez
konkretne akty, funkcjonuj^ w ramach wspólnot politycznych. Konstytutywny element owych wspólnot, przyporz^dkowanych dobru wspólnemu, stanowi w\adza. Jednostki s^ wi'c zobowi^zane do stwarzania warunków dla
jeszcze efektywniejszego rozwoju, a tak<e uznawania autorytetów, które
b'd^ porz^dkowa\y rzeczywisto>} zgodnie z postulatami natury osobowej.
Istot^ ka<dej wspólnoty politycznej jest wi'c kwestia zachowania godno>ci
osoby oraz nienaruszalnych praw cz\owieka. W tym<e aspekcie >w. Jan XXIII
akcentuje zasad', w my>l której prawom musz^ odpowiada} obowi^zki.
Konkretn^ form^ zaanga<owania katolików na rzecz wspólnot politycznych jest misja wiernych >wieckich, a wi'c laikatu, w rzeczywisto>ci doczesnej. Ka<da osoba spoza stanu duchownego realizuje swoje powo\anie
w\a>nie w procesie ewangelizacji, który wyra<a si' w przepe\nianiu >wiata
nauk^ Chrystusow^. W ten sposób jest budowane Królestwo Bo<e, stanowi^ce zapowied_ rzeczywisto>ci ostatecznej.
BIBLIOGRAFIA
C i c h o s z W.: Pedagogia wiary we wspó\czesnej szkole katolickiej. Warszawa 2010.
D r o < d < B.: Pos\uga spo\eczna Ko>cio\a. Studium pastoralne w >wietle nauczania wspó\czesnego Ko>cio\a. Legnica: Wy<sze Seminarium Duchowne Diecezji Legnickiej 2009.
H e r r T.: Sprawiedliwo>} i pokój. W: L. M e l i n a (red.). Moralne dzia\anie chrze>cijanina.
Pozna`: Pallottinum 2008 s. 85-136.
AKTYWIZM POLITYCZNY POSTULATEM SPO|ECZNEGO NAUCZANIA KO$CIO|A
33
H e r r T.: Wprowadzenie do katolickiej nauki spo\ecznej. T\. A. Mosurek. Kraków: Wydawnictwo WAM 1999.
J a n P a w e \ II: Adhortacja Christifideles laici. W: T e n < e. Adhortacje. T. 1. Kraków: Wydawnictwo „M” 1996 s. 271-380.
J a n P a w e \ II: Adhortacja Ecclesia in Africa. W: T e n < e. Adhortacje. T. 2. Kraków: Wydawnictwo „M” 1996 s. 541-634.
J a n P a w e \ II: Encyklika Laborem exercens. W: T e n < e. Encykliki. T. 1. Kraków: Wydawnictwo „M” 1996 s. 104-156.
Jan P a w e \ II. Encyklika Sollicitudo rei socialis. W: T e n < e. Encykliki. T. 1. Kraków: Wydawnictwo „M” 1996 s. 321-378.
J a n XXIII. Encyklika Pacem in terris. Kraków: Wydawnictwo „M” 2003.
Katechizm Ko>cio\a Katolickiego. Pozna`: Pallottinum 2009.
Konstytucja dogmatyczna o Ko>ciele Lumen gentium. W: Sobór Watyka`ski II. Konstytucje.
Dekrety. Deklaracje. Pozna`: Pallottinum 2002 s. 99-168.
Konstytucja duszpasterska o Ko>ciele w >wiecie wspó\czesnym Gaudium et spes. W: Sobór
Watyka`ski II. Konstytucje. Dekrety. Deklaracje. Pozna`: Pallottinum 2002 s. 511-606.
K r ó l i k o w s k i J.: Znaczenie polityczne Ewangelii inspiracj^ dla politycznego zaanga<owania
teologii. „Studia Teologiczne i Humanistyczne” 1/1 : 2011 s. 21-38.
M a j k a J.: Etyka spo\eczna i polityczna. Warszawa: ODiSS 1993.
M a j k a J.: Filozofia spo\eczna. Wroc\aw: ODiSS 1982.
M a j k a J.: Wprowadzenie do Konstytucji duszpasterskiej o Ko>ciele w >wiecie wspó\czesnym.
W: Sobór Watyka`ski II. Konstytucje. Dekrety. Deklaracje. Pozna`: Pallottinum 1967 s. 521-536.
M a r i a ` s k i J.: Mi'dzy sekularyzacj^ a ewangelizacj^. Warto>ci prorodzinne w >wiadomo>ci
m\o-dzie<y szkó\ >rednich. Lublin: TN KUL 2003.
M r ó z M.: Cz\owiek w dynamizmie cnoty. Aktualno>} aretologii >w. Tomasza z Akwinu w >wietle pytania o podstawy moralno>ci chrze>cija`skiej. Toru`: Wy<sze Seminarium Duchowne
2001.
N a g ó r n y J.: Praca kluczem do kwestii spo\ecznej. W: J. M a z u r (red.). Praca kluczem polityki spo\ecznej. Materia\y sympozjum w 25-lecie wydania encykliki Laborem exercens Jana
Paw\a II. Lublin: TN KUL 2007 s. 9-26.
N i t e c k i P.: Polityka. W: A. Z w o l i ` s k i (red.). Encyklopedia nauczania spo\ecznego Jana
Paw\a II. Radom: Polwen 2003 s. 371-377.
O l e j n i k S.: Teologia moralna fundamentalna. W\oc\awek: W\oc\awskie Wydawnictwo Diecezjalne 1998.
O r z e s z y n a J.: Moralna odpowiedzialno>} sprawuj^cych w\adz'. „Studia Teologiczne i Humanistyczne” 1/1 : 2011 s. 147-158.
Papieska Rada „Iustitia et Pax”. Kompendium nauki spo\ecznej Ko>cio\a. Kielce: Jedno>} 2005.
S o r g e B.: Wyk\ady z katolickiej nauki spo\ecznej. Od Ewangelii do cywilizacji mi\o>ci. T\. T\.
M. Zar'ba. Kraków: Wydawnictwo WAM 2001.
S t a c h o w s k i Z.: W\adza. A. Z w o l i ` s k i (red.). Encyklopedia nauczania spo\ecznego Jana
Paw\a II. Radom: Wydawnictwo Polwen 2003 s. 568-571.
S t r z e s z e w s k i Cz.: Katolicka nauka spo\eczna. Warszawa: ODiSS 1985.
S z t o m p k a P.: Socjologia. Analiza spo\ecze`stwa. Kraków: Znak 2007.
S z u l i s t J.: „Starajcie si' o pomy>lno>} kraju” (Jer 29,7). Udzia\ >wieckich w <yciu politycznym w oparciu o nauczanie spo\eczne Ko>cio\a. Pelplin: Bernardinum 2007.
S z u l i s t J.: Absolutna dominacja konfliktu. Wspó\czesna rodzina polska w kontek>cie teorii
konfliktów Ralfa Dahrendorfa. Pelplin: Bernardinum 2013.
S z u l i s t J.: W kierunku pe\niejszego cz\owiecze`stwa. Dobro wspólne jako wzorzec dla personalistycznych odniesie` w rzeczywisto>ci spo\eczno-politycznej. Pelplin: Bernardinum 2009.
34
JANUSZ SZULIST
AKTYWIZM POLITYCZNY NACZELNYM POSTULATEM
SPO|ECZNEGO NAUCZANIA KO$CIO|A
Streszczenie
Chrze>cijanin jest zobowi^zany do dzia\ania w >wiecie. G\oszenie Ewangelii, post'powanie
wed\ug nauki Bo<ej i wreszcie urzeczywistnianie postulatów mi\o>ci stanowi^ nie tylko motywatory, ale nade wszystko okre>laj^ sposób obecno>ci cz\owieka wierz^cego w >wiecie. Aktywizm
polityczny w cywilizacji jest warunkowany nauk^ Ko>cio\a, co znajduje potwierdzenie w dokumentach Soboru Watyka`skiego II, jak te< w nauczaniu chocia<by >w. Jana Paw\a II.
Artyku\ sk\ada si' z dwóch cz'>ci. W pierwszej zarysowano naturaln^ dynamik' jednostki
w spo\ecze`stwie. W drugiej cz'>ci natomiast przedstawiono sposób zaanga<owania si' urzeczywistnianie dobra wspólnego w spo\eczno>ci pa`stwowej. Szczególn^ rol' w owym misjonowaniu
rzeczywisto>ci ziemskiej odgrywaj^ wierni >wieccy. Aktywno>} chrze>cijan w <yciu politycznym
oznacza pomna<anie talentów natury przyrodzonej i nadprzyrodzonej. Jest to wype\nianie misji
zleconej przez Jezusa aposto\om. Wyznacznikiem dzia\alno>ci cz\owieka jest mi\o>}, która oznacza bezinteresowne dzia\anie na poczet dobra. Z mi\o>ci bior^ pocz^tek pozosta\e zasady <ycia
spo\ecznego, takie jak: solidarno>}, sprawiedliwo>}, pomocniczo>} itd. W ka<dym z pryncypiów
<ycia spo\ecznego nadrz'dnym celem jest cz\owiek w naturalny sposób otwarty na Boga.
Streci Janusz Szulist
Sowa kluczowe: wierni >wieccy, aktywno>}, wspólnota polityczna, dobro wspólne, osoba.
CHRISTIAN POLITICAL ACTIVITY
AS A PARAMOUNT CONCEPT OF THE CHURCH’S SOCIAL TEACHING
Summary
Every Christian is called to be active in this world. Spreading the Good News, living according to the divine moral law and practicing the virtue of charity do not serve just as paradigm but
they define the way every individual believer is present in today’s world community. The political activity of the faithful is mandated by the Church’s Social Teaching and this can be seen in
the documents of the Second Vatican Council and in the magisterium of Pope St. John Paul II.
This paper consists of two part. The first one presents the way an individual is present in a society. The latter analyses how this involvement influences the development of the common good
within the social community. It is mostly the task of the laity to transform the this world and their
activity could be perceived as a kind of a missionary work. The Christian political activity means
also that one is to multiply his or her talents, both the natural and the supernatural. By doing so
they fulfil the call to mission which Jesus pronounces in the Gospels. The most important moral
indicator of the human acts is practicing love understood as a selfless act aimed in achieving a
certain good. Love is the fundament of other principles of social life such as solidarity, justice,
subsidiarity etc. Each of these principles has as its goal the good of the human person who is
naturally disposed to the openness to God.
Summarised by Janusz Szulist
Key words: laity, activity, political community, common good, person.