96/2/B/2010 POSTANOWIENIE z dnia 5 października 2009 r. Sygn

96/2/B/2010
POSTANOWIENIE
z dnia 5 października 2009 r.
Sygn. akt Ts 198/08
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Ewa Łętowska,
po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Pawła
G. w sprawie zgodności:
art. 28 ust. 1 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach
obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim
Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz. U. Nr 124, poz. 1152, ze zm.)
z art. 54 ust. 1, art. 76 w związku z art. 2 oraz art. 32 Konstytucji
Rzeczypospolitej Polskiej,
p o s t a n a w i a:
odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
UZASADNIENIE
W skardze konstytucyjnej z 26 czerwca 2008 r. zakwestionowana została zgodność
z Konstytucją art. 28 ust. 1 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach
obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze
Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz. U. Nr 124, poz. 1152, ze zm.; dalej: u.u.o.).
Skarżący podnosi, że stosowanie zaskarżonego przepisu prowadzi do zawarcia umowy
ubezpieczenia OC na okres kolejnych 12 miesięcy w przypadku niewypowiedzenia w
określonym terminie umowy zawartej na czas określony przez będącego konsumentem
posiadacza pojazdu mechanicznego, który o takim skutku braku wypowiedzenia nie był
powiadomiony przy zawieraniu umowy ubezpieczenia OC, co narusza konstytucyjną
wolność pozyskiwania informacji, prawo konsumentów do ochrony przed nieuczciwymi
praktykami rynkowymi, zasadę równości wobec prawa oraz zasadę demokratycznego
państwa prawa i sprawiedliwości społecznej.
Skarga konstytucyjna została skierowana w oparciu o następujący stan faktyczny
sprawy.
Wyrokiem z 13 czerwca 2007 r. (sygn. akt IV C upr 162/07/K) Sąd Rejonowy dla
Krakowa – Krowodrzy w Krakowie zasądził od skarżącego na rzecz strony powodowej
Powszechnego Zakładu Ubezpieczeń S.A., Oddział Okręgowy w Krakowie kwotę 1137 zł
tytułem zapłaty składki ubezpieczeniowej OC posiadaczy pojazdów mechanicznych wraz z
odsetkami ustawowymi, a także zwrot kosztów postępowania. Po wniesieniu przez
skarżącego apelacji do sądu II instancji, Sąd Okręgowy w Krakowie wyrokiem z 12 lutego
2008 r. (sygn. akt II Ca 1652/07) oddalił apelację.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
Skarga konstytucyjna stanowi kwalifikowany środek ochrony konstytucyjnych
praw i wolności, którego wniesienie uwarunkowane zostało uprzednim spełnieniem
szeregu przesłanek wynikających bezpośrednio z art. 79 ust. 1 Konstytucji, a
doprecyzowanych w przepisach ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale
Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Ich niespełnienie –
z uwagi na obowiązującą w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym zasadę
skargowości (art. 66 ustawy o TK) – rodzi negatywne z punktu widzenia skarżącego
skutki.
Zgodnie ze wskazanymi powyżej regulacjami w trybie skargi konstytucyjnej
można dochodzić ochrony tylko takich konstytucyjnych praw i wolności, do których
naruszenia doszło na skutek wydania przez sąd lub organ administracji publicznej
rozstrzygnięcia opartego na zaskarżonym przepisie. Rozstrzygnięcie to powinno
ostatecznie stanowić o prawach i wolnościach albo o obowiązkach skarżącego, co oznacza,
iż Trybunał Konstytucyjny może rozpoznawać skargę konstytucyjną wyłącznie wówczas,
gdy skarżący wykorzystał już wszystkie, przysługujące mu w ramach postępowania
sądowego lub administracyjnego, środki zaskarżenia lub środki odwoławcze. Zgodnie z
art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK, obowiązkiem skarżącego jest wskazanie, jakie
konstytucyjne wolności lub prawa, i w jaki sposób – jego zdaniem – zostały naruszone
przez zakwestionowane w skardze przepisy. Innymi słowy, przedmiotem skargi
konstytucyjnej może być przepis będący podstawą ostatecznego rozstrzygnięcia, przedmiot
ten należy powiązać z adekwatnymi wzorcami konstytucyjnymi, a następnie wskazać
sposób naruszenia konstytucyjnych praw podmiotowych. Należy podkreślić, iż powinność
precyzyjnego uzasadnienia wnoszonej skargi w całości spoczywa na skarżącym, który w
ten sposób wyznacza granice (podstawy, jak i przedmiotu) wnoszonej skargi.
2
Niespełnienie przesłanek przewidzianych dla skargi konstytucyjnej zmusza Trybunał
Konstytucyjny do odmowy nadania skardze dalszego biegu. Zdaniem Trybunału
Konstytucyjnego sytuacja taka ma miejsce w niniejszej sprawie.
W pierwszej kolejności Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że skarżący
niewłaściwie sformułował podstawę skargi konstytucyjnej.
Wśród przepisów powołanych jako wzorce kontroli, skarżący wskazał art. 54 ust. 1
Konstytucji. Przepis ten jest źródłem trzech wolności jednostki, wzajemnie ze sobą
powiązanych i współzależnych: wolności wyrażania swoich poglądów, wolności
pozyskiwania informacji oraz wolności rozpowszechniania informacji (por. wyrok TK z 20
lutego 2007 r., P 1/06, OTK ZU nr 2/A/2007, poz. 11). Skarżący wskazuje, że – jego
zdaniem – zaskarżony przepis narusza wolność pozyskiwania informacji. Naruszenie to,
według skarżącego, ma polegać na tym, że w treści przepisu nie został sformułowany
obowiązek dostarczania konsumentowi niezbędnych i użytecznych informacji o
konsekwencjach stosowania zaskarżonego przepisu. Teza ta abstrahuje od treści art. 54 ust.
1 Konstytucji. Trybunał Konstytucyjny zwraca bowiem uwagę, że wolność pozyskiwania
informacji zakłada aktywność jednostki w ich uzyskaniu. Nie oznacza to oczywiście, że
podmiot udzielający informacji nie ma jakichkolwiek obowiązków (zwłaszcza w relacjach
ubezpieczony – ubezpieczyciel, w których konsument jest słabszą stroną tego stosunku
prawnego). Nie można jednak – na gruncie art. 54 ust. 1 Konstytucji – zaakceptować
poglądu skarżącego, który z wolności pozyskiwania informacji wyprowadza wniosek o
obowiązkach
ubezpieczyciela
przedstawiania
tych
informacji
bezpośrednio
ubezpieczonym. W literaturze, co nie pozostaje do końca bez znaczenia dla niniejszej
sprawy, można również spotkać pogląd jeszcze bardziej rygorystyczny, głoszący, iż
„wolności do pozyskiwania informacji nie odpowiadają (…) żadne obowiązki innych
podmiotów do dostarczania informacji, jest to więc wolność poszukiwania informacji na
własną rękę (…)” (zob. P. Sarnecki, Uwaga 9 do art. 54 Konstytucji, [w:] Konstytucja
Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, red. L. Garlicki, Warszawa 2003). Postawiony przez
skarżącego zarzut sprzeczności art. 28 ust. 1 u.u.o. z art. 54 ust. 1 Konstytucji jest z tej
racji oczywiście bezzasadny. Trybunał podkreśla również, że sformułowanie zarzutu
naruszenia art. 54 ust. 1 Konstytucji wymagałoby uprawdopodobnienia, że zaskarżona
regulacja wykracza poza dopuszczalne przez Konstytucję ograniczenie wolności
pozyskiwania informacji, czyli nie spełnia przesłanek wymienionych w art. 31 ust. 3
Konstytucji. Skarżący nie wypełnił tego obowiązku, co powoduje, że skarga nie
odpowiada wymogom wskazanym w art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK.
Z kolei ustosunkowując się do art. 76 Konstytucji jako podstawy kontroli, Trybunał
Konstytucyjny przypomina, że uczynienie tego przepisu samoistnym wzorcem jest
niedopuszczalne. Przepis ten ujęty jest „w formę zasady polityki państwa, co oznacza, że
wynikają z niego określone obowiązki państwa, które muszą jednak znaleźć odpowiednią
konkretyzację w ustawach zwykłych, natomiast nie tworzy on bezpośrednio praw
podmiotowych i roszczeń po stronie obywatela” (wyrok TK z 12 stycznia 2000 r., P 11/98,
OTK ZU nr 1/2000, poz. 3). Także powiązanie art. 76 z art. 2 i art. 32 Konstytucji nie
czyni zadość temu wymogowi, gdyż przepisy związkowe nie mogą być powoływane jako
samoistne podstawy skargi konstytucyjnej. Uczynienie z art. 2 oraz art. 32 Konstytucji
samoistnych wzorców jest możliwe dopiero wtedy, gdy skarżący sprecyzuje, w zakresie
jakich praw lub wolności statuowanych w przepisach konstytucyjnych zasady te doznały
niedozwolonego uszczerbku lub ograniczenia (zob. postanowienia TK z: 13 września 2005
r., Ts 7/05, OTK ZU nr 6/B/2005, poz. 243; 19 listopada 2007 r., Ts 152/06, OTK ZU nr
5/B/2008, poz. 195). W związku z powyższym, stwierdzić należy, że skarga w zakresie, w
jakim zarzuca niezgodność art. 28 ust. 1 u.u.o. z art. 76 w związku z art. 2 i art. 32
Konstytucji, jest niedopuszczalna.
3
Ponadto, jeżeli chodzi o zasadę równości jako podstawę kontroli, trzeba nadmienić,
że wskazanie przez skarżącego dwóch różnych cech relewantnych dla wykazania
naruszenia art. 32 Konstytucji jest nieprawidłowe z punktu widzenia art. 47 ust. 1 pkt 2
ustawy o TK.
Niezależnie od powyższych okoliczności, samoistnie przesądzających o
niedopuszczalności nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu, stwierdzić należy, że
Trybunał nie ma kompetencji do poziomej kontroli prawa. Nie jest on powołany do
orzekania o zgodności między poszczególnymi regulacjami ustawowymi. W jego gestii
leży badanie hierarchicznej zgodności norm prawa. Wniosek taki płynie z art. 188
Konstytucji, a także z art. 2 ustawy o TK. Skarżący w uzasadnieniu skargi konstytucyjnej
argumentuje zaś, że art. 28 ust. 1 u.u.o. jest w swej konstrukcji sprzeczny z „generalną
zasadą wynikającą z prawa cywilnego, dotyczącą umów zawieranych na czas określony, w
myśl której, po pierwsze, co do zasady, nie wypowiada się umów tego rodzaju, po drugie
umowy zawarte na czas określony wygasają z upływem terminu, na który zostały
zawarte”. Poza tym, powołuje się na przepisy ustaw konsumenckich, wprowadzające
obowiązek rzetelnego informowania konsumenta podczas zawiązywania z nim transakcji.
Dokonywanie kontroli konstytucyjności art. 28 ust. 1 u.u.o. w oparciu o zarzut jego
horyzontalnej niezgodności z powołanymi w skardze regulacjami ustaw szczegółowych
należy uznać za niedopuszczalne.
Trybunał nadmienia, że zgodnie z wywodzoną już z prawa rzymskiego zasadą
ignorantia legis excusat neminem, to w interesie adresata normy leży poznanie jej treści.
W państwie prawa istnieje domniemanie znajomości regulacji prawnej, która została w
prawidłowy sposób ogłoszona. W niniejszej sprawie nie ma wątpliwości, że art. 28 ust. 1
u.u.o. został właściwie opublikowany. Skarżący nie może zatem wywodzić z
nieznajomości prawa korzystnych dla siebie skutków prawnych.
Mając na względzie wszystkie okoliczności, Trybunał Konstytucyjny – na
podstawie art. 49 w związku z art. 36 ust. 3 i art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK – stwierdza,
że skardze konstytucyjnej nie może być nadany dalszy bieg.
4