Metadane scenariusza

W średniowiecznym mieście
1. Cele lekcji
a) Wiadomości
Uczeń:
- umiejscawia w czasie powstanie Hanzy – 1241 r.,
- wymienia funkcje średniowiecznych miast,
- wymienia cechy miasta lokowanego na prawie niemieckim,
- wylicza przyczyny rozwoju miast we wczesnym średniowieczu,
- formułuje definicje pojęć: hanza, cech, gildia.
b) Umiejętności
Uczeń:
- odróżnia miasto lokowane na prawie niemieckim od innych typów miast,
- wskazuje różnice pomiędzy cechem a gildią,
- wyjaśnia, dlaczego Hanza stała się królową mórz,
- analizuje wpływ przywilejów miejskich (przymus drożny, prawo składu) na rozwój
miast,
- odczytuje z mapy, jak gęsta była sieć miejska w średniowiecznej Europie,
- opisuje strukturę społeczną miast średniowiecznych,
- znajduje na ilustracjach najpopularniejsze rzemiosła średniowiecza,
- na podstawie tekstu umowy miedzy Lubeką i Hamburgiem znajduje odpowiedź na
pytanie, w jakim celu utworzono Hanzę,
- charakteryzuje rozkład szlaków handlowych w Europie i związany z nim rozwój
handlu hanzeatyckiego,
- odnajduje w tekście Uchwały zjazdu miast hanzeatyckich odpowiedź na pytanie, jakie
jej zapisy budowały mocarstwową pozycje Hanzy w Europie,
- określa główne zadania cechów i gildii.
2. Metoda i forma pracy
Metoda główna – mapa myśli.
Metody pomocnicze – nauka we współpracy, praca pod kierunkiem, prezentacja.
Formy pracy – praca w grupach, praca z tekstem źródłowym, ilustracjami, mapą, prezentacją
multimedialną.
3. Środki dydaktyczne
-
Szkolna Encyklopedia Historyczna, PWN, Warszawa 1993 (hasła: cech i gildia),
J. Le Goff, Człowiek średniowiecza, Świat Książki, Warszawa 2000 (fragment
dotyczący życia w mieście, kupca, mieszczanina),
prezentacja multimedialna pt. „Średniowieczne miasto”,
mapa Europa w wiekach średnich – atlas,
fragment Statutów cechów wrocławskich z 1431 roku w:
M. Małowist, Historia powszechna XIV-XV wieku. Materiały źródłowe do historii
powszechnej epoki feudalnej, PWN, Warszawa 1954,
Teksty źródłowe. W średniowiecznym mieście.
4. Przebieg lekcji
a) Faza przygotowawcza
Nauczyciel sprawdza obecność.
Rekapitulacja wtórna. Czas trwania 7-10 minut.
Nauczyciel zadaje pytania, uczniowie na nie odpowiadają:
- Jak wyglądał średniowieczny podział społeczeństwa i kogo w nim brakowało?
(Odpowiedź: duchowieństwo, rycerze, chłopi; brakowało mieszczan).
- Co stało się z miastami założonymi przez Rzymian po najazdach barbarzyńców?
(Odpowiedź: upadek miast, zniszczenia związane z najazdami barbarzyńskimi).
- Dlaczego w czasie chrystianizacji Europy zakładano biskupstwa w miejscu dawnych
miast rzymskich? (Odpowiedź: dobre położenie, tradycyjne centra lokalne, istniała
część budynków).
Nauczyciel ocenia odpowiedzi uczniów.
b) Faza realizacyjna
1. Nauczyciel podaje temat lekcji i omawia jej cele. Następnie Krótko wprowadza w
nową tematykę. Nauczyciel dzieli klasę na 5 grup. Rozdaje atlasy, teksty źródłowe –
(załącznik 1), ilustracje oraz wyjaśnia zasady pracy i tworzenia mapy myśli.
Uczniowie najpierw pracują z tekstami źródłowymi, mapą, natomiast w drugiej części
lekcji będą uzupełniać mapę myśli na podstawie prezentacji multimedialnej.
2. Nauczyciel rozdaje zadania dla poszczególnych grup:
a) Grupa 1 – Funkcje miast w średniowieczu; fragment tekstu Le Goffa; jakie funkcje
pełniło miasto w Średniowieczu? (Odpowiedź: administracja, handel, ośrodek
religijny, naukowy, miejsce zabawy).
b) Grupa 2 – Sieć miejska; mapa; jak dużo było wielkich miast, jak liczne były miasta
europejskie, jak gęsta była sieć miejska? (Odpowiedź: jedno naprawdę duże miasto
– Paryż, sieć miejska słabo rozwinięta, większość miast liczyła do 5000
mieszkańców).
c) Grupa 3 – Struktura społeczna mieszczaństwa; fragment pracy Le Goffa; kim byli
mieszczanie, czy byli grupa jednolita, jakie były podziały wśród mieszczan?
(Odpowiedź: nowa grup społeczna; w dużej części imigranci ze wsi; głębokie
podziały ze względu na majątek; patrycjat, kupcy, rzemieślnicy, biedota miejska,
ludzie marginesu).
d) Grupa 4 – Cechy i gildie; fragment statutów cechów wrocławskich, encyklopedia;
czym były cechy i gildie, jakie było ich znaczenie w średniowiecznym mieście,
dlaczego dbano o ich elitarny charakter? (Odpowiedź: były to zrzeszenie kupców i
rzemieślników; organizowały handel i rzemiosło, dbały o wysoką jakość wyrobów;
zapewnienie rzemieślnikom i kupcom wysokich dochodów, niedopuszczanie do
wykonywania zawodu osób do tego nieprzygotowanych).
e) Grupa 5 – Hanza; porozumienie i uchwała; w jakim celu zawiązano Hanzę, jakie
przepisy pozwoliły Hanzie stać się władczynią mórz? (odpowiedź: wspólna obrona
przed napadami; przymus zawijania do portów i używania statków należących do
Hanzy).
Uczniowie mają na odpowiedź na pytania ok. 5 minut.
Po upływie tego czasu nauczyciel kieruje uzupełnianiem przez poszczególne grupy
mapy myśli, zadaje dodatkowe pytania, wyjaśnia niejasności.
3. Nauczyciel wyświetla uczniom prezentacje multimedialną mówiącą o lokacjach miast
średniowiecznych i życiu w mieście. W jej trakcie uczniowie wykonują polecenia,
uzupełniając mapy myśli. Nauczyciel przed prezentacją zwraca uwagę uczniów na
dokładne czytanie poleceń i oglądanie kolejnych slajdów.
4. Po skończonej prezentacji nauczyciel zadaje pytania:
- Jakie były główne warunki lokacji miasta na prawie niemieckim? (Odpowiedź:
istnienie ławy miejskiej, później rady miejskiej z wójtem lub burmistrzem na
czele, gwarancje wolności osobistej).
- Jak wyglądały miasta lokowane na prawie niemieckim? (Odpowiedź: układ
regularny, rynek w centrum i odchodzące od niego ulice krzyżujące się pod
katem prostym).
c) Faza podsumowująca
Nauczyciel zadaje pytania, uczniowie odpowiadają:
• Dlaczego po okresie ich upadku doszło do rozwoju miast? (Odpowiedź: siedziby
biskupstw, ośrodki handlowe, władze lokalne).
• Dlaczego miasto przyciągało przybyszów ze wsi? (Odpowiedź: możliwość pracy,
wolność, kultura).
• Jaki wpływ na rozwój miast średniowiecznych miał Kościół? (Odpowiedź: siedziby
biskupstw, ośrodki kultu religijnego).
• Dlaczego istnienie cechów i gildii utrudniało dostęp do zawodów? (Odpowiedź:
ochrona przed konkurencją).
• Dlaczego Hanzę nazywa się królową mórz? (Odpowiedź: monopolizacja handlu
morskiego, tworzyła coś na kształt państwa federacyjnego).
Nauczyciel ocenia odpowiedzi uczniów i ich pracę na lekcji, a także zadaje pracę domową.
5. Bibliografia
1. Burda B, Halczak B., Józefiak R. M., Roszak A., Szymczak M., Historia 2. Czasy
nowożytne. Zakres rozszerzony. Podręcznik dla liceum ogólnokształcącego, Operon,
Gdynia 2004.
2. Le Goff J., Człowiek średniowiecza, Świat Książki, Warszawa 2000.
3. Małowist M., Historia powszechna XIV-XV wieku. Materiały źródłowe do historii
powszechnej epoki feudalnej, PWN, Warszawa 1954.
4. Samsonowicz H., Hanza. Władczyni mórz, Warszawa Książka i Wiedza 1958.
5. Szkolna Encyklopedia Historyczna, PWN, Warszawa 1993.
6. Załączniki
a) załącznik 1
Teksty źródłowe. W średniowiecznym mieście
Porozumienie zawarte między Hamburgiem a Lubeką w 1241 roku
Niechaj wie obecne pokolenie, a przypomni sobie i potomność, żeśmy z kochanymi
przyjaciółmi naszymi, mieszczanami z Hamburga tego rodzaju układ zawarli, że gdyby
przypadkiem zbóje, albo jacyś inni źli ludzie podnieśli się przeciwko naszym, albo ich
mieszczanom, od owego miejsca, gdzie rzeka Trele wpada do morza aż do Hamburga, a stąd
przez całą Łabę aż do morza i naszych, albo ich mieszczan wrogo napadali, to wszystkie
koszta i wydatki związane z tępieniem tych zbójów powinniśmy równie ponosić.
Uchwała zjazdu miast hanzeatyckich Lubece w 18 maja 1447
46. Nie wolno wywozić zboża przez Orsund i Bełt [cieśniny miedzy morzem Północnym a
Bałtykiem] ani znad Łaby i Wezery inaczej niż z miast hanzeatyckich. Jeśli jakiś szyper
przekroczy [niniejsze rozporządzenie], wówczas w żadnym mieście hanzeatyckim nie wolno
lądować na jego statek ani nadawać mu frachtu. Jeśli złamie te zakazy kupiec należący do
Hanzy, towary jego podlegają konfiskacie, traci on prawo do zawierania transakcji i
prowadzenia handlu z miastami hanzeatyckimi, a ktokolwiek należy do Hanzy nie może z nim
utrzymywać stosunków handlowych.
47. Jeżeli rada miejska w jakimś mieście hanzeatyckim zostałaby przez mieszkańców
pozbawiona władzy, albo siłą i gwałtem ograniczona w swych przywilejach lub
uprawnieniach to delegaci tego miasta nie mogą zasiadać razem na zjazdach z delegatami
innych miast hanzeatyckich (…) Należy wówczas napisać list do obywateli i mieszkańców
tego miasta, aby przywrócili swoją radę (…), a jeśli tego nie uczynią miasto takie zostanie
wykluczone z Hanzy (…) dopóki rada nie powróci do swych przywilejów.
80. Każdy szyper hanzeatycki, którego statek został załadowany towarami, aby jechał ze
wschodu na zachód, jak też szyper, któremu kupiec należący do Hanzy powierzył towary w
mieście hanzeatyckim musi pod karą 3 grzywien złota załadować i wyładować swe towary nie
gdzie indziej jak we Flandrii, w wyjątkiem tych, którzy kierują się ku Anglii i Szkocji (…)
Teksty źródłowe przygotowane na podstawie: B. Burda, B. Halczak, R. M. Józefiak, A.
Roszak, M. Szymczak, Historia 2. Czasy nowożytne. Zakres rozszerzony. Podręcznik dla
liceum ogólnokształcącego, Operon, Gdynia 2004.
b) Zadanie domowe
Czy słuszne jest stwierdzenie, że powietrze miejskie czyni wolnym? Odpowiedź uzasadnij.
7. Czas trwania lekcji
45 minut
8. Uwagi do scenariusza
brak