03-03 IERiG¯ Kowalski

Warszawa, 04.03.2010
Czy naprawdę producenci windują ceny Ŝywności ?
Ceny skupu surowców rolnych znacznie częściej rosną wolniej niŜ ceny detaliczne Ŝywności. A
warto przy tym pamiętać, Ŝe Ŝywność od momentu urynkowienia (a więc od początku lat 90. XX
wieku realnie staniała o blisko 40%. Co gorsza regułą jest, Ŝe istotnym źródłem podwyŜek cen
surowców rolniczych są znacznie szybciej droŜejące środki produkcji.
Tab. Wskaźniki zmian cen otrzymywanych i płaconych przez rolników oraz cen
detalicznych Ŝywności
Wyszczególnienie
Inflacja
Ceny detaliczne Ŝywności
Ceny otrzymywane przez rolników
Ceny płacone przez rolników
Indeks noŜyc cen
1995-1999
2000-2003
2004-2008
1995-2008
211,2
183,3
152,9
194,7
78,6
119,3
113,5
109,7
123,9
88,6
114,0
121,5
132,1
134,1
98,5
287,4
252,8
221,6
323,5
68,5
Mówiąc więc o udziale rolników w cenach detalicznych Ŝywności o tych faktach naleŜy pamiętać.
Z analizy cen detalicznych Ŝywności i udziału marŜ producenta, marŜ przetwórców
i marŜ handlowych w cenach detalicznych Ŝywności w latach 1995-2008 wynika, Ŝe na ogół nie
odbiega on od obserwowanych w krajach o rozwiniętej gospodarce rynkowej. NajniŜszy jest w
przypadku chleba mieszanego (13-15%, w USA jest to tylko 5-8%). W przypadku mięsa i jego
przetworów udział ten waha się od 30-40% w zaleŜności od fazy cyklu świńskiego (w USA jest to
około 30%), a w przypadku przetworów mlecznych waha się od 30-60%. Udział producentów
mleka w cenach detalicznych przetworów mlecznych naleŜy do najwyŜszych i w latach 2004-2008
odbiegał in plus od innych krajów, poniewaŜ działanie mechanizmu rynkowego na tym rynku było
okresowo zakłócone wsparciem cenowym w ramach WPR, zniesieniem barier celnych w
warunkach duŜych róŜnic cenowych w momencie integracji oraz destabilizacją rynku światowego w
latach 2007-2008. Obecnie udział ten zbliŜył się do istniejących w innych krajach.
Generalnie moŜna powiedzieć, Ŝe udział rolników w cenach detalicznych Ŝywności
w Polsce w latach 1995-2008 nie zmalał, aczkolwiek w krótkich okresach czasu ulega znacznym
wahaniom w zaleŜności od sytuacji rynkowej i sprawności działania mechanizmu rynkowego.
Generalnie ceny skupu ulegają znacznie silniejszym wahaniom niŜ ceny detaliczne Ŝywności, a
reakcje cenowe na poszczególnych poziomach rynku są przesunięte w czasie o 4-6 do 12 miesięcy.
Udział marŜy przetwórczej i marŜy handlowej w cenach detalicznych Ŝywności jest bardzo silnie
zróŜnicowany w zaleŜności od produktu (poniŜej 10% na rynku mięsa do prawie 60% w przypadku
mąk i kasz). Generalnie moŜna powiedzieć, Ŝe w dłuŜszym okresie czasu powoli rośnie udział marŜ
handlowych w cenach większości przetworów. Aczkolwiek detaliści (zwłaszcza sieci handlowe) są
w stanie zadowolić się bardzo niską marŜą handlową przy bardzo wysokich obrotach (typowym
produktem jest chleb) lub traktując produkt jako wabik dla konsumentów (przykładem jest np. Ŝywy
karp w okresie świąt BoŜego Narodzenia) traktowany jako wabik.
Stopień skomplikowania problematyki cen i marŜ cenowych wymaga teŜ duŜej znajomości rzeczy.
Relacje cen wielkość marŜ naleŜy analizować w dłuŜszym horyzoncie czasowym i w róŜnych
sektorach produkcji rolniczej. Ze względu na wagę społeczną i cięŜar polityczny na pewno wymaga
to przejrzystości rynku w czym moŜe pomóc, powołany zarządzeniem Prezesa Rady Ministrów
Międzyresortowy Zespół do spraw Zwiększenia przejrzystości Rynku Artykułów RolnoSpoŜywczych i Poprawy Funkcjonowania Łańcucha śywnościowego. Problem podziału korzyści
między producentów, przetwórców i handlowców na rynku Ŝywnościowym budzi szereg
kontrowersji, a kontrowersje te narastają w okresach destabilizacji rynków Ŝywnościowych bądź to
z tytułu zbyt szybkiego wzrostu cen detalicznych lub w okresach spadków cen otrzymywanych
przez rolników. Nie moŜna przedstawiać opinii publicznej wybiórczo tylko wybranych produktów
(przykłady zaprezentowane w publikacji Dziennika Gazety Prawnej są dobrane najprawdopodobniej
przypadkowo, ale są krańcowo niereprezentatywne dla całego sektora). W takim przypadku moŜna
na podstawie poprawnych danych dojść do fałszywych wniosków, jak to się stało w przypadku
news’a opublikowanego przez Dziennik Gazeta Prawna, pod tytułem „Producenci windują ceny
Ŝywności”.
Informacji o sytuacji ekonomicznej w rolnictwie moŜna znaleźć na stronie internetowej
IERIGś - PIB lub zaopatrzyć się w publikacje na tradycyjnych nośnikach.
prof. dr hab. Andrzej Kowalski
Dyrektor
Instytutu Ekonomiki Rolnictwa
i Gospodarki śywnościowej –
Państwowego Instytutu Badawczego