PEDAGOGICZNA BIBLIOTEKA WOJEWÓDZKA W RYBNIKU

Adam Kapias – konsultant PODN
„Popatrzcie na swoją bibliotekę szkolną nie przez pryzmat
wydatków, ale jak na inwestycję. Jej koszty są duże: książki,
technologie, zatrudnienie fachowej kadry sporo kosztują, ale te
pieniądze wrócą do waszych uczniów”.
Gary Hartzell
O Bibliotekach Pedagogicznych słów kilka .
Biblioteki pedagogiczne w Polsce mają już ponad osiemdziesięcioletnią historię. Ich genezy
można doszukiwać się w szkolnych księgozbiorach, które przez lata były głównym warsztatem pracy
naukowo - dydaktycznej nauczycieli, a w dalszej kolejności uczniów.
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku stan bibliotek był katastrofalny,
zarówno pod względem ilości, jak i jakości zbiorów. Z inicjatywy środowiska nauczycielskiego oraz
władz oświatowych okręgów szkolnych biblioteki zaczęły powstawać w siedzibach kuratoriów.
Początkiem ich księgozbiorów były najczęściej działy nauczycielskie bibliotek szkolnych.
W Warszawie funkcję biblioteki pedagogicznej pełniła, powstała w 1917 r. Biblioteka Ministerstwa
Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego a w Katowicach, od 1928 r. Biblioteka Instytutu
Pedagogicznego.
Okres II wojny i okupacji przerwał rozwój bibliotek pedagogicznych i spowodował ogromne
straty w ich zasobach.
Po II wojnie światowej, jako pierwsze rozpoczęły swoją działalność biblioteki pedagogiczne
w Lublinie i Białymstoku.
Dnia 21 V 1951 r. Ministerstwo Oświaty wydało zarządzenie w sprawie statutu Pedagogicznej
Biblioteki Wojewódzkiej (PBW), przekształciło centralne biblioteki pedagogiczne w Pedagogiczne
Biblioteki Wojewódzkie. Statut określił te placówki, jako biblioteki specjalne, mające zaspokoić
potrzeby intelektualne nauczycieli i innych pracowników oświatowych, pedagogów - naukowców oraz
osób przygotowujących się do zawodu nauczycielskiego. Zobowiązywał też PBW do prowadzenia
poradnictwa i instruktażu na rzecz bibliotek posiadających księgozbiory z zakresu oświaty
i wychowania.
We wrześniu 1957 r. Ministerstwo Oświaty wydało Instrukcję w sprawie organizacji
pedagogicznych bibliotek powiatowych (PBP), które stały się samodzielnymi organizacyjnie
placówkami, podległymi odpowiednim wydziałom oświaty (powiatowemu lub miejskiemu), które
zaspakajały jej potrzeby materialne i finansowe.
W 1960 roku sieć bibliotek pedagogicznych (wojewódzkich, powiatowych oraz miejskich)
liczyła 343 placówki o zbiorach złożonych z 1 808 000 woluminów, z których korzystało 108 000
czytelników.
Pełne podstawy prawne sieć bibliotek szkolnych i pedagogicznych uzyskała dzięki Ustawie
o bibliotekach z dnia 09.IV.1968 r., która określiła podstawowe zadania tych bibliotek oraz ich
miejsce w krajowej sieci.
Resortową sieć bibliotek pedagogicznych tworzyły: działy nauczycielskie bibliotek
pedagogicznych, pedagogiczne biblioteki powiatowe (miejskie, dzielnicowe) oraz pedagogiczne
biblioteki wojewódzkie. Najniższym i najpowszechniejszym ogniwem sieci były specjalnie
wydzielone księgozbiory bibliotek szkolnych, których podstawowym celem było wspomaganie
realizacji programu nauczania i wychowania oraz kształcenia i doskonalenia. Drugim ogniwem
w sieci bibliotek pedagogicznych, współpracującym z biblioteką szkolną – były pedagogiczne
1
biblioteki powiatowe (PBP). Zasięgiem swojej działalności obejmowały całe powiaty. Ich zadaniem
było prowadzenie bibliotecznej działalności usługowej i dydaktycznej w zakresie kształcenia
i doskonalenia pracowników pedagogicznych oraz rozwijanie życia umysłowego i kulturalnego
nauczycieli. Działalnością sieci bibliotek pedagogicznych na terenie województwa katowickiego
kierowała Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka w Katowicach. Obok zadań związanych
|z biblioteczną działalnością usługową, Statut PBW zobowiązywał ją do prowadzenia działalności
dydaktycznej i badawczej, wydawania pedagogicznym bibliotekom powiatowym (miejskim
i dzielnicowym) wytycznych i udzielania pomocy w zakresie programu pracy, pomocy szkoleniowej,
bibliograficznej, a także instruktażu działom nauczycielskim bibliotek szkolnych.
W roku 1970 było 349 bibliotek pedagogicznych; posiadały one 4 366 000 woluminów;
206 000 czytelników; średnia wypożyczeń na 1 czytelnika wynosiła 9,6 wol.
W 1973 r. zmieniono statuty bibliotek pedagogicznych i podporządkowano ich działalność
metodyczną nowo powołanemu Instytutowi Kształcenia Nauczycieli i jego odpowiednikom
terenowym. W dwa lata później ponownie zmieniono przepisy dotyczące sieci bibliotek
pedagogicznych dostosowując je do nowej organizacji państwa. Sieć tę stanowiły, zgodnie z nowym
zarządzeniem: pedagogiczne biblioteki wojewódzkie, ich filie terenowe oraz działy nauczycielskie
bibliotek szkolnych.
W roku 1981 było 360 bibliotek pedagogicznych; księgozbiory liczyły 9 695 000 wol.; zarejestrowano
307 000 czytelników.
Łączna liczba bibliotek pedagogicznych w Polsce w 2001 r. wynosiła 350 zaś ogólna liczba
działających w Polsce bibliotek pedagogicznych w roku 2009 wynosiła 331.
„Uczeń zapytał Mistrza: Czy długo trzeba oczekiwać zmiany na lepsze?
Mistrz odpowiedział: Jeśli chcesz oczekiwać – to długo”
Biblioteka Pedagogicza w Wodzisławiu Śląskim - zmiany
Pedagogiczna Biblioteka Powiatowa w Wodzisławiu Śl. została powołana do istnienia
8.VII.1955r. Na dzień 31.XII 1955 r. stan księgozbioru wynosił 833 woluminy.
Z księgozbioru korzystało 45 czytelników. W 1961 roku księgozbiór Pedagogicznej Biblioteki
Powiatowej przeniesiono do gmachu Miejskiej Rady Narodowej. W 1963 roku nawiązano współpracę
z Ośrodkiem Metodycznym. Stan Księgozbioru wynosił wówczas 3695 woluminów. W roku 1966
biblioteka otrzymała nowe pomieszczenie przy ulicy Wałowej 39. W 1969 r. z księgozbioru biblioteki
korzystało 202 czytelników wypożyczając 916 woluminów. W 1973 przeniesiono księgozbiór PBP do
nowego pomieszczenia przy ulicy Radlińskiej 8. Dnia 1 VIII 1976 r. dotychczasowa Pedagogiczna
Biblioteka Powiatowa została włączona w sieć filii Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej
w Katowicach. PBW Filia w Wodzisławiu Śl. objęła swą działalnością nauczycieli szkół
i placówek oświatowo-wychowawczych z terenu Wodzisławia i Jastrzębia oraz gmin: Mszana,
Godów, Gorzyce, Lubomia. Pod koniec 1978 roku biblioteka została zamknięta, a sprzęt i księgozbiór
przeniesiono i zmagazynowano w szkole Podstawowej nr 10. Od 10 października 1980 r. biblioteka
została udostępniana dla czytelników. Stan księgozbioru na dzień 31.XII.1981r. wynosił 14374
woluminów. Zarejestrowano 237 czytelników. W latach 1985 – 1986 biblioteka włączyła się
w dokształcanie środowiska, organizując wraz z WOiW zebrania szkoleniowe Zespołu
Samokształceniowego Dyrektorów Szkół. Urządzono też nową czytelnię oraz zmodernizowano
magazyn książek. W 1987r. ilość książek na półkach wynosiła: 14.155 woluminów. W roku 1990
wykupiono oraz adoptowano i zagospodarowano były hotel OSP przy ulicy Pszowskiej 92. Tam też
znalazła nową siedzibę Filia PBW na najbliższe 15 lat.
W styczniu 2005 r. Starostwo Powiatowe w Wodzisławiu złożyło wypowiedzenie umowy
najmu lokalu przez bibliotekę. W latach 2005 - 2006 placówka wzbogaciła się o ksero oraz nowe
2
regały książkowe. W dalszym ciągu jednak dotkliwie odczuwano brak komputerów i sprzętu do
odtwarzania płyt CD.
Z dniem 1 września 2006 roku na mocy Uchwały Nr II/48/2006 r. Sejmiku Województwa
Śląskiego Biblioteki Pedagogiczne w Rybniku, Raciborzu i Wodzisławiu Śl. zostały wyłączone ze
struktur Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej w Katowicach, a następnie na bazie dotychczasowej
filii w Rybniku powstała Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka w Rybniku z filiami w Raciborzu
i Wodzisławiu Śląskim. Nowo powstałe placówki weszły w skład Regionalnego Ośrodka
Doskonalenia Nauczycieli i Informacji Pedagogicznej „WOM” w Rybniku. We wrześniu 2006 roku
wodzisławska filia rozpoczęła kolejną przeprowadzkę, tym razem do nowego lokalu w dzielnicy
Wilchwy przy ul. Oś. 1 Maja 16a i od 1 października 2006 roku została udostępniona dla czytelników.
W okresie od 2007 – 2010 roku został zrealizowany Projekt Kompleksowej Komputeryzacji sieci
bibliotecznej PBW. W tym też okresie do dyspozycji czytelników zostały udostępnione katalogi
komputerowe on-line. Dzięki wytrwałości i poświęceniu projektodawcy i koordynatora projektu
i ówczesnego wicedyrektora RODNiIP „WOM” w Rybniku oraz zaangażowaniu wszystkich
pracowników biblioteka osiągnęła w 2012 r. standardy nowoczesnej placówki XXI wieku.
Rok 2012 stał się też kolejnym ważnym punktem zwrotnym w dziejach Biblioteki
Pedagogicznej w Wodzisławiu Śl. W listopadzie 2012 r. Marszałek Województwa Śląskiego zwrócił
się z prośbą do Starosty Wodzisławskiego oraz Prezydenta Miasta Wodzisław Śląski o rozważenie
możliwości przejęcia do prowadzenia funkcjonującej Filii Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej,
informując o planowanej ze względów oszczędnościowych likwidacji tej placówki. W odpowiedzi
Zarząd Powiatu Wodzisławskiego zadeklarował przejęcie do prowadzenia Filii pod warunkiem
współfinansowania przez Województwo Śląskie 50% wydatków ponoszonych na wynagrodzenia
przejętych pracowników. W związku z powyższym, jak głoszą zapisy Uchwały Zarządu
Województwa Śląskiego Nr 1118/257/IV/2013 z dn. 23.05.2013r. zamierzano na bazie likwidowanej
Filii założyć Bibliotekę Pedagogiczną w Wodzisławiu Śląskim i przekazać ją na podst. art.5 ust. 5b
i ust. 5c ustawy o systemie oświaty do prowadzenia Powiatowi Wodzisławskiemu wraz z majątkiem
ruchomym i pracownikami Filii. Dnia 17 września 2013 Sejmik Województwa Śląskiego r. przyjął
uchwałę Nr IV/41/7/2013 w sprawie przekształcenia Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej
w Rybniku poprzez likwidację z dniem 31 grudnia 2013 Filii w Wodzisławiu Śląskim.
Przejęcie do prowadzenia Filii biblioteki wyznaczono na dzień 1 stycznia 2014 r. Nie
do końca jednak stało się tak jak to przewidywał Zarząd Województwa Śląskiego, gdyż
19.12.2013r. Rada Powiatu Wodzisławskiego w Uchwale Nr XXXVIII/380/2013 dokonała
zmiany Statutu Powiatowego Ośrodka Doskonalenia Nauczycieli dopisując do zadań ośrodka
jedynie niektóre zapisy pochodzące z nowego Rozporządzenia MEN z dn. 28.02.2013r.
w sprawie szczegółowych zasad działania publicznych bibliotek pedagogicznych a biblioteka
utraciła swój dotychczasowy status stając się jedynie księgozbiorem PODN.
Tak więc Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka w Wodzisławiu Śl., która od 1955 roku a
więc od ponad 55 lat była jednym z kluczowych miejsc w rozwoju naukowym powiatu
wodzisławskiego i najbliższego regionu od dnia 1 stycznia 2014 roku przestała istnieć
i została wyłączona z sieci bibliotecznej Śląska stając się jedynie księgozbiorem
Powiatowego Ośrodka Doskonalenia Nauczycieli w Wodzisławiu Śląskim.
Na przestrzeni wielu lat biblioteka zgromadziła znaczny materiał naukowy
w postaci książek, czasopism i innych materiałów niezbędnych w procesie kształcenia i rozwoju
zawodowego nauczycieli i studentów. Bogate i fachowe zbiory z zakresu pedagogiki, dydaktyki,
metodyki, metodologii badań, psychologii, socjologii i innych dziedzin wiedzy - niezbędnych
w rozwoju zawodowym każdego nauczyciela i studenta są i będą nadal w miarę możliwości
finansowych na bieżąco uzupełniane o nowości wydawnicze zgodne z oczekiwaniami potencjalnych
odbiorców w powiązaniu z najnowszymi tendencjami i wynikami badań naukowych.
3
Szkoda, że wspomniane wyżej przekształcenia i zmiany nie pozwoliły zachować
dotychczasowego statusu organizacyjno – prawnego zbiorów i zasobów biblioteki w ramach sieci
istniejących bibliotek pedagogicznych Województwa Śląskiego.
Biblioteki pedagogiczne na mapie Województwa Śląskiego
Ponadto wydaje się również, że nowe Rozporządzenie MEN z dnia 28 lutego 2013 r.
w sprawie szczegółowych zasad działania publicznych bibliotek pedagogicznych sytuowało tego typu
placówki w szczególnym miejscu. Lokowało bowiem biblioteki pedagogiczne wraz z placówkami
doskonalenia nauczycieli oraz poradniami psychologiczno – pedagogicznymi wśród najważniejszych
elementów wspierania procesu edukacji w Polsce. Wspomniane Rozporządzenie określa też rolę
i zadania publicznych bibliotek pedagogicznych w procesie wspierania procesu kształcenia
i doskonalenia nauczycieli, a także wspieraniu działalności szkół, w tym bibliotek szkolnych, oraz
placówek, o których mowa w art. 2 pkt. 3–5 i 7 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty,
jak też zakładów kształcenia nauczycieli i placówek doskonalenia nauczycieli. Wśród podstawowych
zadań bibliotek nowe Rozporządzenie wymienia: gromadzenie, opracowywanie, ochrona,
przechowywanie i udostępnianie użytkownikom materiałów bibliotecznych, w tym dokumentów
piśmienniczych, zapisów obrazu i dźwięku oraz zbiorów multimedialnych, obejmujących
w szczególności: literaturę z zakresu pedagogiki i nauk pokrewnych, publikacje naukowe
i popularnonaukowe z różnych dziedzin wiedzy objętych ramowymi planami nauczania, literaturę
piękną, a także teksty kultury, o których mowa w przepisach w sprawie podstawy programowej
wychowania przedszkolnego i kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół, piśmiennictwo
z zakresu bibliotekoznawstwa i informacji naukowej, podręczniki szkolne oraz przykładowe programy
nauczania i programy wychowania przedszkolnego, materiały informacyjne o kierunkach realizacji
przez kuratorów oświaty polityki oświatowej państwa, o wprowadzanych zmianach
w systemie oświaty, materiały, w tym literaturę przedmiotu, stanowiące wsparcie szkół i placówek
w realizacji ich zadań dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych, materiały, w tym literaturę
przedmiotu, dotyczące problematyki związanej z udzielaniem dzieciom i młodzieży oraz rodzicom
i nauczycielom pomocy psychologiczno - pedagogicznej. Ważną rolę nowe Rozporządzenie
przypisuje procesowi organizowania i prowadzenia wspomagania szkół i placówek w realizacji zadań
dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych, w tym w wykorzystywaniu technologii
informacyjno-komunikacyjnej. Ponadto wspomaganiem mają być objęte biblioteki szkolne, w tym
w zakresie ich organizacji i zarządzania oraz prowadzenia działalności informacyjnej
i bibliograficznej i inspirowania i promowania edukacji czytelniczej i medialnej. Większość zadań
ujętych w nowym Rozporządzeniu w zakresie prowadzonego wspomagania, polega na: zaplanowaniu
i przeprowadzeniu w związku z potrzebami szkoły lub placówki działań, mających na celu poprawę
jakości pracy szkoły lub placówki, obejmujących pomoc w diagnozowaniu potrzeb szkoły lub
placówki, ustalenie sposobów działania prowadzących do zaspokojenia potrzeb szkoły lub placówki,
zaplanowanie form wspomagania i ich realizację oraz wspólną ocenę efektów realizacji
zaplanowanych form wspomagania i opracowanie wniosków z ich realizacji. Dodatkowo do zadań
bibliotek wpisano organizowanie i prowadzenie sieci współpracy i samokształcenia dla nauczycieli,
4
którzy w zorganizowany sposób współpracują ze sobą w celu doskonalenia swojej pracy,
w szczególności przez wymianę doświadczeń. Nadal też Biblioteki mogą prowadzić działalność
wydawniczą; organizować i prowadzić działalność edukacyjną i kulturalną, w szczególności zaś
otwarte zajęcia edukacyjne, lekcje biblioteczne i spotkania autorskie.
Po wspomnianych zmianach organizacyjno – prawnych zasoby dotychczasowej filii
Wojewódzkiej Biblioteki Pedagogicznej zostały włączone do Powiatowego Ośrodka Doskonalenia
Nauczycieli w Wodzisławiu Śląskim zaś zgromadzony księgozbiór nadal i w szczególności ma służyć
potrzebom kształcących się i doskonalących nauczycieli, studentów przygotowujących się do zawodu
nauczyciela jak też innych kierunków oraz słuchaczy zakładów kształcenia nauczycieli. Wydaje się
więc, że większość dotychczasowych funkcji biblioteki będzie kontynuowanych. Pracownicy
zlikwidowanej filii stali się nauczycielami – konsultantami PODN prowadząc nadal działalność
biblioteczną i informacyjną niezbędną w procesie kształcenia, dokształcania i doskonalenia kadry
pedagogicznej, umożliwiając prowadzenie prac naukowo - badawczych oraz stwarzając warunki dla
rozwoju umysłowego i kulturalnego nauczycieli i studentów z terenu Powiatu Wodzisławskiego,
Raciborskiego, Świerklan, Żor i Jastrzębia.
Aktualnie księgozbiór PODN posiada 2009 zarejestrowanych czytelników z czego 440 to
nauczyciele i inni czytelnicy oraz 1569 studentów. Od 1 stycznia 2013 r. do
12 listopada 2013 r. ze zbiorów czytelni skorzystało 1957 czytelników. Wypożyczono też 5725
książek. Biblioteka posiada 6 nowoczesnych stanowisk komputerowych oraz inne urządzenia
peryferyjne: drukarki, kserokopiarka, skaner, maszyny poligraficzne. Biblioteka obsługiwana jest
przez dwa programy komputerowe Libra 2000. Zbiory są w pełni skomputeryzowane, co
umożliwia użytkownikom korzystanie z zasobów poprzez stronę www. //serwer1400617.home.pl/.
Księgozbiór PODN posiada też tradycyjne kartkowe katalogi: alfabetyczny
i systematyczny UKD, katalog alfabetyczny zbiorów czytelni oraz kartotekę zagadnieniową, która
liczy 6744 opisów, wprowadzonych do systemu Libra. Opracowywane nadal będą liczące już ponad
100 pozycji zestawienia bibliograficzne (spis książek i artykułów dostępnych w bibliotece na dany
temat np. E-learning, Ewaluacja w edukacji itp.). Zestawienia dostępne są w PODN oraz na stronie
internetowej, gdyż cieszą się dużym zainteresowaniem wśród użytkowników.
Na dzień 12 listopada 2013 r. biblioteka posiada 26 284 woluminów książek oraz 2132
oprawionych roczników czasopism o znacznej wartości. W roku 2012 prenumerowanych było 16
tytułów czasopism z zakresu pedagogiki i nauk pokrewnych. W 2013 r. zakupiono 88 nowych
woluminów. Czytelnicy mają możliwość kopiowania potrzebnych do pracy materiałów bibliotecznych
zaś księgozbiór zajmuje powierzchnię 315 m², zapewniając komfortowe warunki dla użytkowników.
Oprac.
mgr Adam Kapias, konsultant PODN w Wodzisławiu Śl.
5