Koncepcja serii podręczników do edukacji wczesnoszkolnej

Koncepcja serii podręczników do edukacji
wczesnoszkolnej Lokomotywa – klasa 1
Informacje ogólne
Seria Lokomotywa dla klasy pierwszej szkoły podstawowej w zakresie pracy dydaktycznej i wychowawczej ukierunkowana jest na łagodne przeprowadzenie dzieci przez okres adaptacji
szkolnej i przygotowanie ich do roli uczniów. W procesie tym priorytetowe znaczenie mają
działania indywidualizujące (obejmujące m.in. obserwację i poznawanie każdego dziecka, jego
potrzeb i możliwości) oraz integrujące (np. integracja personalna: uczeń – nauczyciel, uczeń
– rówieśnicy z zespołu klasowego, uczeń – społeczność szkolna, ale także integracja wiedzy:
dotychczasowej z nową, przedszkolnej i pozaszkolnej ze szkolną itp.).
Projekt materiałów edukacyjnych z serii Lokomotywa oparty został na Podstawie programowej
kształcenia ogólnego dla szkół podstawowych, ale autorzy uważnie uwzględnili również Podstawię programową wychowania przedszkolnego dla przedszkoli, oddziałów przedszkolnych
w szkołach podstawowych oraz innych form wychowania przedszkolnego.
W skład pakietu dla klasy pierwszej wchodzą dwa podręczniki:
1) Lokomotywa. Podręcznik z ćwiczeniami z zakresu edukacji polonistycznej, przyrodniczej i społecznej, który obejmuje sześć podtytułów: Mój pierwszy zeszyt oraz Czytam i piszę. Części 1,
2, 3, 4 i 5.
2) Lokomotywa. Podręcznik z ćwiczeniami z zakresu edukacji matematycznej, który obejmuje
dwa podtytuły: Matematyka. Części 1 i 2.
Poza tym w pakiecie uczeń znajdzie dwa zeszyty ćwiczeń: Plastyka i Muzyka oraz dwie książki:
Album zawierający bogato ilustrowane plansze przeznaczone do edukacji przyrodniczej i społecznej oraz Wiersze i opowiadania z wybranymi tekstami z literatury dziecięcej.
Zgodnie z założeniami podstawy programowej, zwłaszcza w klasie pierwszej uczniowie powinni wykonywać jak najwięcej ćwiczeń z manipulacyjnymi środkami dydaktycznymi (naturalnymi, zaczerpniętymi z otoczenia dziecka lub dołączonymi do podręczników). Seria Lokomotywa szczególnie silny nacisk kładzie na ten aspekt pracy z dziećmi. Posługiwanie się
podręcznikiem ma stanowić podsumowanie wcześniejszych aktywności z konkretami lub na
odwrót – po pracy z podręcznikiem dzieci mogą wykonywać ćwiczenia manipulacyjne utrwalające i rozwijające zdobyte umiejętności.
W związku z tym każdej części podręcznika z serii Lokomotywa dla klasy pierwszej towarzyszy
bogata wyprawka, w której skład wchodzą:
• wkładka z naklejkami w środku zeszytu,
• kartki z materiałami do wycięcia zamieszczone na końcu każdej książki,
• kilka kartoników z tak zwanymi wypychankami, które znajdują się w foliowej kopercie przymocowanej do okładki.
Charakterystyczną cechą podręczników naszej serii jest bardzo czytelna nawigacja, która ułatwia uczniowi i nauczycielowi szybkie wyszukiwanie odpowiednich materiałów do pracy. Jeśli
do danego ćwiczenia w podręczniku przewidziany jest element wyprawki, oznaczono to w następujący sposób:
– naklejki,
– materiały do wycięcia,
– kartonowe wypychanki. Gdy
ikonka znajduje się na dolnym marginesie, odpowiedni element wyprawki służy do ćwiczeń
manipulacyjnych realizowanych poza książką.
1
Koncepcja podręcznika z zakresu edukacji polonistycznej, przyrodniczej
i społecznej
Osią dla planowania działań edukacyjnych (szczególnie w edukacji polonistycznej, społeczno-etycznej i przyrodniczej) Autorki uczyniły kręgi tematyczne, których dobór uwarunkowany
jest przede wszystkim zapisami podstawy programowej. Dla uwypuklenia rozszerzającego się
stopniowo zakresu treści kształcenia oraz wzrastającego poziomu kompetencji uczniów, zdecydowano o uszczegółowieniu kręgów tematycznych, poprzez sformułowanie w ramach każdego
z nich kilku (2–4) bloków problemowych. Do każdego bloku została opracowana tematyka
kolejnych dni pracy zespołu klasowego. Na początku bloków problemowych znajdują się plansze zawierające wielosytuacyjne, bogate w szczegóły, realistyczne ilustracje, nawiązujące do
tematyki i słownictwa tego bloku. Plansze te mają pokazywać różne sytuacje społeczne bliskie
dzieciom, relacje międzyludzkie, zagadnienia wychowawcze, związki przyczynowo-skutkowe
oraz skłonić do analizy tych relacji i związków. Z jedną planszą można pracować kilkakrotnie, realizując kolejne tematy danego bloku problemowego. Służy ona głównie ćwiczeniom
w mówieniu.
W podręczniku z ćwiczeniami z zakresu edukacji polonistycznej, przyrodniczej i społecznej
przyjęliśmy opisane poniżej założenia metodyczne.
Na początku nauki pojawia się około 20 wyrazów do czytania globalnego, które są później
powtarzane, niektóre z nich nawet wielokrotnie. Pierwszymi wyrazami tak wprowadzonymi są
imiona bohaterów serii Lokomotywa: Ela, Iwonka, Antek, Oskar (dzieci rozpoczynające naukę
szkolną) oraz pani Magda, pan Tomek. Bohaterowie ci pojawiają się w tekstach, ćwiczeniach
i na ilustracjach naszych podręczników. Będą oni towarzyszyć dzieciom również w drugiej
i trzeciej klasie.
Wprowadzono też piktogramy czynnościowe, które pozwalają dzieciom dosyć szybko czytać
i budować proste zdania.
Od momentu, gdy dzieci poznają już tyle liter, że mogą czytać wyrazy, w podręczniku pojawiają się tylko takie wyrazy, które dzieci potrafią przeczytać. Jedyny wyjątek od tej reguły
stanowią strony wprowadzające w kolejne bloki problemowe. W związku z przyjęciem takiego
założenia na początku nauki w podręczniku nie ma poleceń do ćwiczeń. Pojawiają się one
dopiero wówczas, gdy te polecenia dzieci potrafią przeczytać.
Po wprowadzeniu kilku kolejnych liter proponujemy zestaw ćwiczeń utrwalających, które pozwalają nauczycielowi sprawdzić, na ile dane litery zostały przez dzieci opanowane.
Przyjęto też zasadę, żeby trzymać się konsekwentnie zasady stopniowania trudności. Zaczynamy od wysłuchiwania głosek i czytania sylab, następnie czytamy wyrazy. Dopiero na końcu
pojawiają się teksty elementarzowe.
Koncepcja podręcznika z zakresu edukacji matematycznej
W podręczniku z ćwiczeniami z zakresu edukacji matematycznej przyjęliśmy opisane poniżej
założenia.
W pierwszej części podręcznika nie pojawiają się polecenia. Równolegle, gdy dzieci poznają
litery, a następnie wyrazy, pojawiają się one też w podręczniku do matematyki. Wyjątek od
tej zasady stanowią strony rozpoczynające kolejne kręgi tematyczne, słowo „zadanie” oraz
wykorzystywane skróty zł (złotych), gr (groszy).
Przyjęliśmy założenie, że dzieci najpierw posługują się cyframi, a dopiero potem je piszą. Początkowo mają się skupić na ćwiczeniu umiejętności matematycznych, a trudną sztukę pisania
będą ćwiczyć w dalszej kolejności. Nauczanie matematyki podzieliliśmy zatem na etapy:
2
• kilkutygodniowy etap, w którym uczniowie przeliczają różne obiekty i szukają odpowiedzi
na różne pytania (z początkami dodawania i odejmowania), a wszystkie liczebniki wyrażają
słownie (znaki cyfr nie pojawiają się na tym etapie);
• etap, w którym pojawiają się cyfry do odczytania ich przez uczniów, (uczniowie nie piszą
cyfr, ale mogą się posługiwać kartonikami lub naklejkami z cyframi);
• etap, w którym uczniowie uczą się pisać kolejne cyfry i wykorzystywać to w obliczeniach;
• etap, po nauce pisania cyfr, obejmuje takie działy, jak figury geometryczne, dodawanie i odejmowanie w zakresie 10, mierzenie, zapisywanie liczb dwucyfrowych, posługiwanie się pojęciami związanymi z kalendarzem i czasem.
Istotną cechą naszych podręczników z zakresu edukacji matematycznej jest także brak oddzielnego rozdziału dotyczącego rozwiązywania zadań tekstowych. Zadania tekstowe stanowią
jeden z kluczowych elementów edukacji matematycznej. Ich nauczanie zaczynamy od sytuacji
konkretnych służących jako punkt wyjścia dodawania (lub innego działania arytmetycznego),
poprzez cały ciąg sytuacji, w których część informacji podana jest werbalnie, aż po zadania
przedstawione w postaci tekstu bez ilustracji (czytanego i objaśnianego najpierw przez samego
nauczyciela, później wspólnie z uczniami). Zadania te rozwiązywane są przez symulowanie sytuacji za pomocą liczmanów, ze stopniowym odrywaniem się od konkretu i przechodzeniem
do działań na liczbach. Pojawiają się one stopniowo i są przeplatane zadaniami rachunkowymi.
Ponadto na końcu podręcznika do edukacji matematycznej umieściliśmy rozdział zawierający
rozmaite zadania matematyczne. Rozdział ten jest nieobowiązkowy, dzięki czemu nauczyciel,
który będzie musiał pracować z dziećmi wolniej, będzie mógł go pominąć i więcej czasu poświęcić na ćwiczenie podstawowych umiejętności przewidzianych w podstawie programowej
dla klasy pierwszej.
W podręczniku Matematyka nie przewidujemy stron powtórzeniowych, ponieważ przy okazji
poznawania kolejnych zagadnień cały czas powtarzane są też poprzednie zagadnienia.
Także w podręczniku z zakresu edukacji matematycznej dokonaliśmy podziału na kręgi tematyczne i bloki problemowe. W tym wypadku kolorowa plansza rozpoczyna każdy nowy krąg
tematyczny.
3