Artykuł z przypisami

W twym umyśle twórcze zamieszanie1
Akademia Lubrańskiego – spełniająca marzenia ówczesnych humanistów dotyczące
nowoczesnego kształcenia, jedna z najlepszych uczelni w Europie - powstała w 1519 r.
dzięki biskupowi Janowi Lubrańskiemu. Wśród jej wychowanków byli m.in. poeta Klemens
Janicki, lekarz Józef Struś, czy astronom i filozof Jan Śniadecki.
Okres jej największej świetności przypadł na lata działalności w Poznaniu Krzysztofa
Hegendorfa, znakomitego humanisty, teologa, ucznia Filipa Melanchtona2, który jako
23.latek został rektorem uniwersytetu lipskiego3.
...głupotą jest, gdy albo nie zajmujemy się tym, co kochamy, albo nie odnosimy z tego
korzyści...
Znanego z sympatii dla reformacji Hegendorfa sprowadził do Poznania w 1529 r. biskup Jan
Latalski4, wykazując się dużą tolerancją! Akademia oferowała wówczas wykształcenie
humanistyczne, podstawą nauki była znajomość literatury antycznej (w polskich szkołach
wszechobecna była w tych czasach scholastyka). Działało w niej pięć katedr - teologii,
matematyki i astronomii, retoryki i dialektyki, poezji oraz gramatyki5.
Hegendorf (1500-1540) – jeden z największych pedagogów tamtych czasów – opracował
nowy program dla niższego wydziału akademii, wykorzystując najnowsze zdobycze nauki
i pedagogiki6, wprowadził też naukę greki. Sam sporo pisał i wydawał. Jego poznańskie lata
tworzą obraz żywy i barwny działalności humanistycznej, ruchliwej, bogatej w zabiegi
i skutki7.
…by każdy wykorzystywał dogodną sposobność…
Kiedy archidiakonem poznańskim został w 1533 r. Grzegorz Snopek, związany
z konserwatywnymi kołami Akademii Krakowskiej, szybko doszło do konfliktu z młodym
nauczycielem. Swoją rolę odegrały ambicje – biskup Latalski, mając w 1529 r. wybór między
Snopkiem i Hegendorfem, wybrał tego drugiego8. Ostatecznie w 1535 r. Snopek, który
znalazł oparcie w poznańskiej kapitule, oskarżył Hegendorfa o herezję9 (co było mocnym
zarzutem). Spór nabrał gwałtownego charakteru i lipski nauczyciel, popularny wśród uczniów
i zaprzyjaźniony z wpływowymi rodami, musiał skorzystać z opieki Łukasza Górki (jego
dworzanie chronili go przed napaścią) 10. W lipcu 1535 r. został jednak wydalony z Poznania.
Po jego odejściu szkoła mocno podupadła i opustoszała.
...by każdy oddawał się ze wszystkich sił temu, do czego Bóg go powołał...
Kolejne dziesięć lat świetności zapewnił szkole sprowadzony z Krakowa przez biskupa Adama
Czarnkowskiego11 w 1562 r. Benedykt Herbest – wykładowca Akademii Krakowskiej, autor
podręczników z zakresu retoryki, który reformował i organizował szkoły m.in. w Krakowie
i Lwowie. Sprowadził on do Poznania swoich braci – Jana i Stanisława, oraz Grzegorza
z Sambora, którzy zapewnili szkole wysoki poziom nauczania12. Przybywało uczniów,
poprawiła się sytuacja finansowa akademii. Na krótko – ostatni z braci Herbestów opuścił
Poznań w 1571 r.
Od 1609 r. szkoła działała jako kolonia Akademii Krakowskiej, nigdy jednak nie odzyskała
początkowej świetności. Została zlikwidowana w 1780 r.
Daina Kolbuszewska
1
Wszystkie cytaty w tytułach pochodzą z Racji studiowania zawierającej wskazówki dla uczniów; Krzysztofa
Hegendorfa „Racja studiowania”, KMP 1999/2, s. 213-227
2 Melanchton był najbliższym współpracownikiem Marcina Lutra, współtwórcą reformacji; wprowadzał
szkolnictwo humanistyczne w Niemczech
3
Zarębski I, Hegendorfer Krzysztof, PSB, T. IX, s. 337-339
4 Biskup poznański w latach 1525-1536
5 Żołądź-Strzelczyk, Szkoły w Wielkopolsce od średniowiecznych początków do reform Komisji Edukacji
Narodowej, Poznań 2010, s. 45-47
6 Ibidem, s. 50
7 Kossowski St., Krzysztof Hegendorfin w Akademii Lubrańskiego w Poznaniu (1530-1535), Lwów 1905, s. 59
8
Jan Lubrański i jego dzieło, Kronika Miasta Poznania KMP 1999/2, s. 213
9
Żołądź-Strzelczyk, op. cit., s. 52
10
Kossowski St., op. cit., s. 98
11
Biskup poznański w latach 1553-1562
12
Żołądź-Strzelczyk, op. cit., s. 54-55