zapisz jako pdf

Aktualności
2013-06-25
Gmina Sokołowo i Sokołowo-Osiedle, czyli Sokołowo we Wrześni
Kolejne znaczne obszary dzisiejszej administracyjnej Wrześni obejmują tereny stanowiące
dawniej część miejscowości Sokołowo. Jak nietrudno się domyślić, będzie to Osiedle
Sokołowskie, ale nie tylko.
Marianowo, wiatrak koźlak własności Izydorka, lata 40. XX w., ze zbiorów Z. Józwiak-Spychały
Północne przedmieścia
Sokołowo pojawiło się na kartach historii pod koniec XIV w., a konkretnie w 1392 r. Jak większość
miejscowości w okolicy Wrześni należało do rodu Porajów. Nazwa miejscowości wywodzi się od
imienia Sokół. Oznaczałoby to, iż była ona niegdyś w rękach niejakiego Sokoła. Wieś rozłożyła się na
północ od Wrześni, przy cieku wodnym, który obecnie nazywany jest urzędowo Rowem Gutowskim,
zaś Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego określa go mianem Unia. Na polach Gutowa łączy się
on ze strugą płynącą od Grzybowa, zwaną Rudnik, i odtąd jako Rudnik lub Unia płynie przez
Węgierki, Gonice, a tam wpływa do strugi Bawół. Oznacza to, iż pola sokołowskie nie leżą w dorzeczu
rzeki Wrześnicy. Ponieważ lokowane miasto Września nie posiadało własnych gruntów rolnych, przez
wieki granica wsi Sokołowo dochodziła do miasta lokacyjnego, czyli do obecnych ulic Rzemieślniczej i
Sądowej. Dalej zaś biegła dzisiejszymi ulicami Kosynierów i Waryńskiego, zostawiając wójtostwo
Proclewo w granicach wsi Opieszyn. Natomiast wzdłuż Wrześnicy rozlokowana była Plebańska Wieś
wydzielona podczas erygowania parafii z gruntów sokołowskich. Miasto z wsią łączyła w zasadzie
prosta droga, która nabrała szczególnie znaczenia od XIV w., prowadząc przez Pyzdry, Wrześnię do
Gniezna. Biegnąc przez miasto, zwała się ulicą Gnieźnieńską (to dzisiejsza ul. Jana Pawła II, wcześniej
Poznańska), zaś za miastem traktem gnieźnieńskim. Powstałe tutaj w XVI w. przedmieście nazywano
Gnieźnieńskim (dziś ul. Jana Pawła II od nr 11 do krzyżówki). Tutaj też wrzesińscy dziedzice, jako że
dobra wrzesińskie dzieliły się na działy, mieli drugi dwór. Dziś stoi tu tzw. dom cukrowniczy (nr 18).
Pozostałością po nim ma być cofnięta linia jego zabudowy w stosunku do innych domów w kierunku
miasta. Kiedy w połowie XIX w. zbudowano przez plebańskie łąki drogę i most na Wrześnicy
(dzisiejsza ul. Daszyńskiego), skracając w ten sposób trasę z rynku w kierunku Poznania, ulicę
znajdującą się właśnie między rynkiem miejskim a tą drogą nazwano Poznańską (Posenerstrasse).
Naprzeciw tejże prowadziła droga nazwana ulicą Stodolną, gdyż ciągnęła się wzdłuż stodół domostw
znajdujących się przy Poznańskiej i Żydowskiej (Fabrycznej). Prowadziła do Proclewa i dalej do drogi
Gutowskiej (tzn. obecnej ul. Warszawskiej). Tuż za powstałą krzyżówką w kierunku Gniezna po
prawej stronie znajdował się folwark Berdychowo. Stanowił on uposażenie kościoła parafialnego, więc
dochody płynące z niego przeznaczane były na cele kultu. Tutaj na pocz. XIX w. wytyczono plac na
nowy cmentarz grzebalny. Wtedy nowy, dziś nazywany starym cmentarzem. Obok niego w latach 60.
XIX w. próbowano założyć lazaret powiatowy. Tutaj też na gruntach przekazanych przez parafię w
1903 r. pobudowano nowy obiekt dla szkoły katolickiej. Jest to dzisiejsza Samorządowa Szkoła
Podstawowa nr 1. Do 1921 r. administracyjnie szkoła znajdowała się jeszcze w Sokołowie. Wtedy to
część gminy wiejskiej Sokołowo przyłączono do Wrześni (do obecnej ul. Zamysłowskiego).
Gmina Sokołowo i obszar dworski Sokołowo
W latach 70. XIX w. po przeprowadzonym uwłaszczeniu jako najmniejsze jednostki samorządu
terytorialnego funkcjonowały gminy miejscowe (gmina miejscowa składała się z jednej miejscowości
lub tylko jej części, która nie należała do dworu) oraz obszary dworskie (części miejscowości
należące do dworu). Krótko mówiąc, gmina miejscowa to odpowiednik dzisiejszego sołectwa. Obszar
dworski to równorzędna jednostka, gdzie władzę administracyjną sprawował dziedzic.
Wieś Sokołowo od średniowiecza wchodziła w skład klucza dóbr rycerskich Września. Już w 1521 r.
funkcjonował tutaj folwark. Dziedzice klucza wrzesińskiego często wydzierżawiali majątek
sokołowski. Życie wsi koncentrowało się wokół folwarku. Natomiast na gruntach sokołowskich
graniczących z miastem, szczególnie wzdłuż traktu gnieźnieńskiego (ul. Gnieźnieńska) działały liczne
młyny wietrzne (wiatraki). To właśnie przy nich 2 maja 1848 r. podczas bitwy rozłożył się ze swoimi
trzema armatkami Węclewski. Przy trakcie gnieźnieńskim pojawiali się także nowi osadnicy, a wśród
nich rzemieślnicy. W 1849 r. na Berdychowie powstała fabryka pługów Bednarowicza. W jej miejscu
stanął później tartak parowy Kaliszewskich. Dalej na północ, w części zwanej Marianowem, w
kierunku wsi, radca Stefan Thiel zakupił znaczny obszar ziemi i wybudował okazałą willę z parkiem.
Po przeprowadzeniu w 1882 r. linii kolejowej do Strzałkowa fizycznie rozdzieliła ona Sokołowo wieś od
części będącej blisko miasta. To właśnie część przy mieście, wzdłuż traktu gnieźnieńskiego (tzn.
wschodnia strona ulicy Gnieźnieńskiej) stanowiła gminę miejscową Sokołowo. Jej członkami byli
wszyscy mieszkający na tym terenie i posiadający tzw. prawo swojszczyzny (tzn. mieli ukończone 20
lat i zamieszkiwali ponad rok w miejscu). Natomiast wieś Sokołowo z dworem i folwarkiem oraz
folwarkiem Sokołówko i polami należącymi do dworu stanowiły obszar dworski Sokołowo.
Sokołowo-Osiedle, lata 40. XX w., widok z wieży wodociągowej, na pierwszym planie domy przy ob. ul. Kosynierów, fot. F. Włosik
Sokołowo-Osiedle
Od końca lat 20. XX w. następowała parcelacja ziemi dworskiej Sokołowa w części przy drodze
prowadzącej z miasta w kierunku Ostrowa Szlacheckiego (dzisiejsza ul. Kosynierów i Sokołowska).
Zaczęły powstawać tutaj domy jednorodzinne z niewielkimi ogrodami i sadami. To wówczas tę część
Sokołowa nazwano Sokołowem-Osiedlem. Zostały wytyczone dzisiejsze nienazwane jeszcze ulice
(Powstańców Wielkopolskich, Stasiewskiego, Dondajewskiego), gdyż wszyscy tu zamieszkujący
używali po prostu adresu Sokołowo-Osiedle nr… Powstałe przedmieście przy Gnieźnieńskiej oraz
podmiejskie osiedle stanowiły już z miastem jeden organizm. Dlatego w styczniu 1939 r. części
Sokołowa: dawna gmina Sokołowo i Sokołowo-Osiedle o powierzchni 86,7 ha, zostały przyłączone do
miasta Wrześni. Kiedy okupant hitlerowski nim zarządzał, ulicom na osiedlu nadał nazwy: Feldstrasse
(ob. Powstańców Wlkp.), Stadionstrasse (ob. Kosynierów), Finke Strasse (ob. Dondajewskiego),
Dorfstrasse (ob. Prusa), Flurstrasse (ob. Reymonta), Birkenstrasse (ob. Stasiewskiego), Sandstrasse
(ob. Wawrzyniaka), Grabenstrasse (ob. Kopernika), Breitestrasse (ob. Szeroka). Choć osiedle było już
w granicach miasta, posiadało jeszcze klimat małej miejscowości. W latach 80. XX w., kiedy ludność
Wrześni znacznie wzrosła, to tutaj powstawało wiele jednorodzinnych nowych domów mieszkalnych,
wznoszonych w miejsce dawnych ogrodów i sadów. W ten sposób powstały liczne ślepe uliczki
powciskane pomiędzy ulice przelotowe. Urzędowo nazwano tę część miasta Osiedlem Sokołowskim.
Od połowy lat 90. XX w. rozpoczął się okres brukowania ulic. Zabudowa rozpoczęła także swoją
ekspansję na łąki i pola między ul. Powstańców a Gnieźnieńską. Jako pierwsza wybudowała
Wrzesińska Spółdzielnia Mieszkaniowa. Obszar ten nazwano Osiedlem Krzyża Grunwaldu (z okazji
nadania miastu w 1985 r. orderu Krzyża Grunwaldu III klasy). Nazwa dosyć trudna w wymowie, stąd
ludzie po prostu używają określanie Osiedle Sokołowskie lub posługują się nazwami ulic (Culica,
Kutrzeby, 68. Pułku, Armii Poznań). Nazwę Osiedle Sokołowskie rozciąga się także na teren nie
należący historycznie do Sokołowa, czyli na obszar pól dawnego Proclewa (obecne TBS-y). Wynika to
z podobnej zabudowy jak w głównej części osiedla. Ciekawostką pod względem nazewnictwa jest
określenie posterunku kolejowego przy odgałęzieniu obwodnicy w kierunku Poznania,
wykorzystywanej przez szybkie pociągi pasażerskie oraz towarowe. Nosi on nazwę Sokołowo
Wrzesińskie (to oczywiście dla odróżnienia od innych miejscowości w kraju o takiej samej nazwie). Do
niedawna taki napis widniał jeszcze na nieistniejącej budce dróżniczej przy ul. Gnieźnieńskiej.
Sebastian
Mazurkiewicz