Program Ochrony Środowiska

Transkrypt

Załącznik Nr 1 do Uchwały Nr VI/40/15
Rady Gminy Rzeczenica
z dnia 12.03.2015 r.
Program Ochrony Środowiska
dla Gminy Rzeczenica
na lata 2015-2018,
z perspektywą na lata 2019-2022
GMINA RZECZENICA
POWIAT CZŁUCHOWSKI
WOJEWÓDZTWO POMORSKIE
ZAMAWIAJĄCY
GMINA RZECZENICA
WYKONAWCA
WESTMOR CONSULTING
JOANNA NISZTUK
RZECZENICA 2014
„PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 20192022”
Spis treści
1. Wprowadzenie ........................................................................................................................ 6
1.1. Cel opracowania .............................................................................................................. 6
1.2. Podstawa wykonania pracy ............................................................................................. 6
1.3. Metodyka opracowania programu ochrony środowiska .................................................. 6
2. Charakterystyka gminy ........................................................................................................ 10
2.1. Informacje ogólne .......................................................................................................... 10
2.2. Położenie administracyjne ............................................................................................. 11
2.3. Historia gminy ............................................................................................................... 12
2.4. Zabytki kultury materialnej ........................................................................................... 14
2.5. Analiza zagospodarowania przestrzennego gminy........................................................ 17
2.5.1. Struktura zagospodarowania przestrzennego gminy .............................................. 17
2.5.2. Formy użytkowania terenu...................................................................................... 18
2.6. Demografia .................................................................................................................... 19
2.7. Sytuacja gospodarcza .................................................................................................... 22
2.8. Edukacja ekologiczna .................................................................................................... 26
2.8.1. Dotychczasowa edukacja ekologiczna .................................................................... 26
2.8.2. Edukacja ekologiczna formalna (szkolna) .............................................................. 26
2.8.3. Edukacja ekologiczna pozaszkolna......................................................................... 27
2.9. Włączenie aspektów ekologicznych do polityk sektorowych ....................................... 27
2.9.1. Rolnictwo ................................................................................................................ 27
2.9.2. Przemysł .................................................................................................................. 31
2.9.3. Transport ................................................................................................................. 31
2.9.4. Gospodarka komunalna i budownictwo .................................................................. 32
2.9.5. Turystyka i rekreacja............................................................................................... 33
3. Infrastruktura techniczna gminy........................................................................................... 35
WESTMOR CONSULTING
2
3.1. Infrastruktura sieciowa – wodociągi .............................................................................. 35
3.2. Infrastruktura sieciowa – kanalizacja ............................................................................ 38
3.3. Zaopatrzenie w paliwa gazowe ...................................................................................... 40
3.4. Zaopatrzenie w ciepło .................................................................................................... 40
3.5. Zaopatrzenie w energię elektryczną .............................................................................. 41
3.6. Infrastruktura drogowa i transport ................................................................................. 41
3.7. Gospodarka odpadami ................................................................................................... 44
3.8. Odnawialne źródła energii ............................................................................................. 46
3.8.1. Energia wiatru ......................................................................................................... 47
3.8.2. Energia wody .......................................................................................................... 48
3.8.3. Biomasa................................................................................................................... 49
3.8.4. Energia geotermalna ............................................................................................... 50
3.8.5. Energia słoneczna ................................................................................................... 51
4. Charakterystyka środowiska przyrodniczego gminy ........................................................... 53
4.1. Położenie geograficzne .................................................................................................. 53
4.2. Ukształtowanie powierzchni, geomorfologia ................................................................ 53
4.3. Budowa geologiczna...................................................................................................... 56
4.4. Gleby ............................................................................................................................. 56
4.5. Warunki klimatyczne ..................................................................................................... 58
4.6. Zasoby wodne ................................................................................................................ 59
4.6.1. Wody powierzchniowe ........................................................................................... 59
4.6.2. Wody podziemne .................................................................................................... 60
4.7. Walory przyrodnicze ..................................................................................................... 61
4.7.1. Lasy ......................................................................................................................... 61
4.7.2. Szata roślinna .......................................................................................................... 64
4.7.3. Świat zwierząt ......................................................................................................... 65
WESTMOR CONSULTING
3
4.8. Formy ochrony przyrody ............................................................................................... 66
4.8.1. Obszary chronionego krajobrazu ............................................................................ 66
4.8.2. Rezerwaty przyrody ................................................................................................ 67
4.8.3. Obszary Natura 2000 .............................................................................................. 68
4.8.4. Użytki ekologiczne ................................................................................................. 69
4.8.5. Pomniki przyrody.................................................................................................... 71
4.8.6. Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe....................................................................... 71
4.8.7. Korytarz ekologiczny .............................................................................................. 72
4.8.9. Tereny zieleni urządzonej ....................................................................................... 73
4.9. Surowce mineralne ........................................................................................................ 73
5. Analiza stanu środowiska oraz jego źródła przeobrażeń...................................................... 74
5.1. Rzeźba terenu i powierzchniowa warstwa skorupy ziemskiej ...................................... 74
5.2. Gleby ............................................................................................................................. 74
5.3. Powietrze atmosferyczne ............................................................................................... 76
5.4. Wody powierzchniowe .................................................................................................. 88
5.5. Wody podziemne ........................................................................................................... 90
5.6. Klimat akustyczny ......................................................................................................... 95
5.7. Promieniowanie elektromagnetyczne .......................................................................... 100
5.8. Poważne awarie i zagrożenia naturalne ....................................................................... 103
5.9. Zrównoważone wykorzystanie surowców, materiałów, wody i energii...................... 107
5.9.1. Racjonalizacja użytkowania wody do celów produkcyjnych i konsumpcyjnych . 107
5.9.2. Zrównoważone wykorzystanie energii ................................................................. 108
5.9.3. Zrównoważone wykorzystanie materiałów .......................................................... 110
6. Uwarunkowania zewnętrzne .............................................................................................. 110
6.1. Uwarunkowania wynikające z polityki ekologicznej państwa .................................... 110
6.2. Uwarunkowania wynikające z polityki ekologicznej województwa ........................... 112
WESTMOR CONSULTING
4
6.3. Uwarunkowania wynikające z polityki ekologicznej powiatu .................................... 119
6.4. Uwarunkowania wynikające z polityki ekologicznej gminy ....................................... 120
7. Główne ustalenia gminnego programu ochrony środowiska ............................................. 123
7.1. Nadrzędny cel programu ochrony środowiska ............................................................ 123
7.2. Priorytety ekologiczne ................................................................................................. 123
8. Instrumenty realizacji gminnego programu ochrony środowiska ...................................... 147
9. System zarządzania i monitoring programem ochrony środowiska ................................... 148
9.1. Struktura zarządzania środowiskiem ........................................................................... 148
9.2. Struktura zarządzania programem ochrony środowiska .............................................. 151
9.3. Monitoring programem ochrony środowiska .............................................................. 152
10. Streszczenie w języku niespecjalistycznym ..................................................................... 156
11. Spis tabel .......................................................................................................................... 158
12. Spis rysunków .................................................................................................................. 159
13.
Spis wykresów ............................................................................................................. 160
WESTMOR CONSULTING
5
1. Wprowadzenie
1.1. Cel opracowania
Celem niniejszego opracowania jest stworzenie Programu Ochrony Środowiska dla Gminy
Rzeczenica na lata 2015-2018, z perspektywą na lata 2019-2022, który porusza szeroko
rozumianą problematykę ochrony środowiska na terenie Gminy.
Nadrzędnym
celem
programu
ochrony
środowiska
jest
osiągniecie
trwałego
i zrównoważonego rozwoju gminy oraz poprawa jej atrakcyjności poprzez działania
społeczne i inwestycyjne w zakresie ochrony środowiska.
Zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska niniejszy dokument zawiera cele ekologiczne,
priorytety
ekologiczne,
rodzaj
i
harmonogram
działań
środki
proekologicznych,
i mechanizmy niezbędne do osiągnięcia wyznaczonych celów. Program ochrony środowiska
definiuje cele i zadania dla najbliższych czterech lat (2015-2018) tzw. cele średniookresowe
oraz cele i zadania długookresowe (na lata 2019-2022), monitoring realizacji programu oraz
nakłady finansowe potrzebne na wdrożenie założeń programu. Program Ochrony Środowiska
spełnia wymagania zawarte w opracowanym przez Ministerstwo Środowiska dokumencie
„Wytyczne do sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym
i lokalnym”.
Niniejszy dokument jest zgodny z dokumentami powiatowymi i wojewódzkimi oraz
z „Polityką ekologiczną państwa w latach 2009-2012 z perspektywą do roku 2016”, a także
z dokumentami na szczeblu międzynarodowym i wspólnotowym.
1.2. Podstawa wykonania pracy
Niniejszy dokument wykonany został na podstawie umowy Nr 61/2014 z dnia
23 września 2014 r., której przedmiotem było opracowanie „Programu Ochrony Środowiska
dla Gminy Rzeczenica na lata 2015-2018, z perspektywą na lata 2019-2022”, zawartej
pomiędzy Gminą Rzeczenica z siedzibą przy ul. Człuchowska 26, 77-304 Rzeczenica, a firmą
WESTMOR Consulting z siedzibą we Włocławku przy ul. Królewieckiej 27.
1.3. Metodyka opracowania programu ochrony środowiska
Gminny Program Ochrony Środowiska jest dokumentem strategicznym, opracowywanym
na szczeblu gminnym, odnoszącym się do aspektów środowiskowych. Zachowując spójność
ze Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy oraz innymi
dokumentami strategicznymi obowiązującymi na szczeblu gminnym. Dokument ten ma
WESTMOR CONSULTING
6
określać i systematyzować działania środowiskowe, niezbędne do poprawy jakości życia
i stanu środowiska na terenie gminy oraz przyczyniać się do zapewniania zrównoważonego
rozwoju gminy.
Program Ochrony Środowiska dla Gminy Rzeczenica na lata 2015-2018, z perspektywą na
lata 2019-2022 został opracowany na zlecenie Wójta Rzeczenicy, zgodnie z art. 17 ust.
1 ustawy z dnia 27.04.2001 r. Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity: Dz. U. 2013 poz.
1232), uwzględniając wymagania, o których mowa w art. 14. przedmiotowej ustawy, tj.:
1) cele ekologiczne;
2) priorytety ekologiczne;
2a) poziomy celów długoterminowych;
3) rodzaj i harmonogram działań proekologicznych;
4) środki niezbędne do osiągnięcia celów, w tym mechanizmy prawno-ekonomiczne
i środki finansowe.
Projekt Programu Ochrony Środowiska zgodnie z art. 17 ust. 2 podlega zaopiniowaniu przez
organ wykonawczy powiatu, czyli Zarząd Powiatu Człuchowskiego. Jednocześnie należy
podkreślić, że Wójt Rzeczenicy, zgodnie z art. 17 ust. 4, zapewnia możliwość konsultacji
społecznych, na zasadach i w trybie określonych w ustawie z dnia 3 października 2008 r.
o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie
środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko, w postępowaniu, którego
przedmiotem jest sporządzenie programu ochrony środowiska.
Po przeprowadzeniu postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko oraz
po zaopiniowaniu, program ten, zgodnie z art. 18 ust. 1 w/w ustawy, uchwala Rada Gminy.
Ustawa ta wprowadza również obowiązek sporządzania co 2 lata raportu z wykonania
programu i przedstawienia go Radzie Gminy.
W sporządzonym opracowaniu uwzględniono wymagania obowiązujących przepisów
prawnych dotyczących zagadnień ochrony środowiska. Podstawę prawną aktualizacji
Programu stanowią następujące akty prawne:
 ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t. j. Dz. U. 2013 poz. 594 ze
zm.);
 ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. prawo ochrony środowiska (t.j. Dz.U. 2013 poz.
1232);
WESTMOR CONSULTING
7
 ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego
ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania
na środowisko (t.j. Dz. U. 2013 poz. 1235);
 ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (t.j. Dz.U. 2013 poz. 627);
 ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach
(t.j. Dz.U. 2013 poz. 1399);
 ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz. U. 2013, poz. 21);
 ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych
(Dz. U. z 2013 r., poz. 888);
 ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie
gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej (Dz. U. z 2007 r.
Nr 90, poz. 607 ze zm.);
 ustawa z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest
(t.j. Dz. U. z 2004 r. Nr 3, poz. 20 ze zm.);
 ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. prawo wodne (t.j. Dz.U. 2012 poz. 145);
 ustawa z dnia 10 lipca 2007 r. o nawozach i nawożeniu (Dz. U. z 2007 r. Nr 147,
poz. 1033);
 ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (t.j. Dz.U. 2013
poz. 1205);

ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym
(t. j. Dz. U. z 2012 r., poz. 647);
 ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach (t.j. Dz. U. z 2014 r. poz. 1153);
 ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym
odprowadzaniu ścieków (Dz. U. z 2006 r. Nr 123, poz. 858 ze zm.);
 ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. z 2011 r., Nr
163, poz. 981).
W trakcie prac nad Programem:
 konsultowano się z pracownikami Urzędu Gminy w zakresie pozyskania informacji
niezbędnych do opracowania Programu;
 dokonano
oceny
relacji
pomiędzy
zapisami
środowiskowych
dokumentów
strategicznych szczebla centralnego, wojewódzkiego i powiatowego, w celu ustalenia
uwarunkowań zewnętrznych dla opracowywanego programu;
WESTMOR CONSULTING
8
 dokonano analizy aktualnych dokumentów strategicznych Gminy Rzeczenica w celu
zachowania spójności priorytetów oraz zapewnienia skoordynowanej realizacji
planowanych działań ujętych we wszystkich dokumentach strategicznych;
 określono potrzeby w zakresie ochrony środowiska na terenie Gminy Rzeczenica i na
ich podstawie sprecyzowano cele i niezbędne działania ekologiczne pozostające
w zgodności z celami ujętymi w dokumentach strategicznych wyższego szczebla oraz
obowiązującymi dokumentami strategicznymi dla Gminy;
 opracowano harmonogram rzeczowo-finansowy realizacji poszczególnych działań
ekologicznych, mając na uwadze pilność zaspokojenia potrzeb w zakresie ochrony
środowiska, możliwości finansowe Gminy oraz dostępne źródła finansowania;
 uzgodniono sposoby wdrażania i zasady monitorowania Programu.
W Programie Ochrony Środowiska dla Gminy Rzeczenica na lata 2015-2018, z perspektywą
na lata 2019-2022 uwzględniono następujące, zasadnicze części:
 charakterystykę Gminy, uwzględniającą dane demograficzne, gospodarcze oraz
o stanie infrastruktury i środowiska;
 uwarunkowania zewnętrzne i wewnętrzne realizacji Programu Ochrony Środowiska
na szczeblu gminnym;
 cele i priorytety ekologiczne dla Gminy Rzeczenica;
 analizę jakości środowiska na terenie Gminy wraz z planowanymi działaniami
ekologicznymi;
 harmonogram realizacji działań ekologicznych na terenie Gminy Rzeczenica;
 propozycję systemu wdrażania i monitorowania Programu.
Przygotowanie gminnego Programu Ochrony Środowiska jest konsekwencją realizacji
polityki ekologicznej państwa przedstawionej w „II Polityce Ekologicznej Państwa” oraz
„Programie Wykonawczym do II Polityki Ekologicznej Państwa”. Gminny Program odnosi
się do dokumentów wyższego szczebla, a więc Programu Ochrony Środowiska Województwa
Pomorskiego oraz Programu Ochrony Środowiska Powiatu Człuchowskiego.
Programy te są wykonywane w określonej kolejności – od programu wojewódzkiego, poprzez
programy powiatowe do gminnych. Bez wątpienia wdrożenie Programu przyczyni się
WESTMOR CONSULTING
9
do poprawy środowiska przyrodniczego oraz wzrostu atrakcyjności Gminy zarówno
dla mieszkańców, jak i potencjalnych inwestorów.
2. Charakterystyka gminy
2.1. Informacje ogólne
Gmina wiejska Rzeczenica usytuowana jest w południowo - zachodniej części województwa
pomorskiego, w powiecie człuchowskim. Niniejsza jednostka samorządu terytorialnego
zajmuje obszar o powierzchni 274,92 km². Składa się na nią 7 sołectw (Breńsk, Brzezie,
Gwieździn, Międzybórz, Olszanowo, Pieniężnica i Rzeczenica), obejmujących 19
miejscowości (Przyrzecze, Dzików, Łuszczyn, Gockowo, Zalesie, Trzmielewo, Jeziernik,
Zbysławiec, Przeręba, Sporysz, Cierniki, Iwie, Jelnia, Zadębie, Garsk, Grodzisko, Knieja,
Bagnica, Lestnica oraz miejscowości sołeckie). Centrum władz samorządowych oraz usług
administracyjno – oświatowo – gospodarczych Gminy stanowi miejscowość Rzeczenica.
Powierzchnia Gminy stanowi 17,46% powierzchni powiatu.
Usytuowana na terenie Gminy droga krajowa nr 25 i droga wojewódzka nr 202, zapewniają
swobodny i szybki dostęp komunikacyjny do większych aglomeracji miejskich.
Rzeczenica położona jest w odległości około 20 km od Człuchowa, 33 km od Chojnic, 144
km od Gdańska oraz około 150 km od Gdyni.
Obszar Gminy Rzeczenica usytuowany jest na pograniczu trzech mezoregionów Pojezierza
Pomorskiego: Pojezierza Bytowskiego (północno – zachodni fragment gminy), Borów
Tucholskich Zachodnich (środkowa część gminy) oraz Pojezierza Krajeńskiego (południowo
– wschodni fragment gminy). Gminę charakteryzuje zróżnicowanie terenu oraz duże obszary
leśne. Przez jej teren przepływają także rzeki: Biała i Czernica. Powyższe uwarunkowania
umożliwiają rozwój lokalnej turystyki opartej o aktualne trendy, takie jak turystyka
weekendowa, agroturystyka, turystyka i rekreacja na obszarach wiejskich.
Około 66% powierzchni stanowią użytki leśne, na terenie Gminy występują także piękne
jeziora, wśród których można wymienić Krępsko, Olszanowskie Duże, Orzechowo, Szczytno
Wielkie oraz Bielsko.
Najcenniejsze zasoby przyrodnicze (gdzie występuje wiele cennych i rzadkich gatunków
roślin, zwierząt, zespołów roślinnych i obiektów o charakterze pomników przyrody), zostało
objętych ochroną przyrody w postaci obszarów chronionego krajobrazu oraz rezerwatów
WESTMOR CONSULTING
10
przyrody. Łącznie na terenie Gminy Rzeczenica ustanowiono dwa obszary chronionego
krajobrazu (w okolicach jezior Krępsko i Szczytno oraz obszar chronionego krajobrazu
położony na południowy wschód od jeziora Bielsko) oraz trzy rezerwaty przyrody
(,,Bocheńskie Błoto”, ,,Międzybórz” oraz ,,Cisy w Czarnem”).
Gospodarka na terenie Gminy Rzeczenica opiera się głównie na przemyśle drzewnym oraz
rolnictwie. Mało uciążliwy przemysł i nieskażone środowisko naturalne czynią Gminę
idealnym miejscem do rozwoju turystyki oraz rolnictwa ekologicznego.
Walory naturalne Ziemi Rzeczenickiej z pewnością zafascynują każdego. Wiele osób
spragnionych obcowania z
przyrodą znajdzie tu wymarzone miejsce do odpoczynku
i rekreacji. Gmina Rzeczenica to prawdziwy raj dla grzybiarzy, wędkarzy oraz zwolenników
czynnego wypoczynku.
Źródło: http://www.rzeczenica.eu/
2.2. Położenie administracyjne
Położenie administracyjne gminy
Gmina wiejska Rzeczenica zlokalizowana jest w powiecie człuchowskim, w południowo zachodniej części województwa pomorskiego.
Analizowana Gmina graniczy z następującymi jednostkami samorządu terytorialnego:
 w województwie pomorskim z gminami: Czarne, Człuchów, Koczała i Przechlewo,
 w województwie zachodniopomorskim z gminami: Biały Bór i Szczecinek.
WESTMOR CONSULTING
11
Rysunek 1. Usytuowanie Gminy Rzeczenica w powiecie człuchowskim i w województwie
pomorskim
Źródło: www.zpp.pl
Zgodnie z Nomenklaturą Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych (NTS), gmina
wiejska Rzeczenica znajduje się w obrębie 5 poziomu NTS – podregionu człuchowskiego
(4.6.22.41.03). Natomiast nadany Gminie identyfikator terytorialny, zbudowany według
hierarchicznej numeracji województw, powiatów i gmin to: 5.6.22.41.03.07.2.
2.3. Historia gminy
Historia Gminy Rzeczenica jest bardzo bogata. Pierwsze udokumentowane dzieje datuje się
na okres czasów prehistorycznych. Duża część najstarszych znalezisk archeologicznych
całego powiatu człuchowskiego pochodzi właśnie z tutejszych terenów.
Najstarsze ślady pobytu człowieka na terenach dzisiejszej Gminy Rzeczenica pochodzą już
z neolitu (4200-1700 p. n. e.). Z tego okresu znaleziono jedne z najstarszych przykładów
ceramiki neolitycznej. Rzeczenickie ślady plemion kultury pucharów lejkowatych wraz
z przedmiotami pochodzącymi z Garska udowadniają, że tutejsze tereny były zamieszkałe już
około trzeciego tysiąclecia przed naszą erą. Natomiast intensywny rozwój osadnictwa na
terenach dzisiejszej Gminy Rzeczenica miał miejsce w okresie kultury łużyckiej oraz
w okresie kultury tzw. wschodniopomorskiej. W historii Gminy Rzeczenica swoje ślady
pozostawił także okres wpływów rzymskich.
Okres od połowy X w. do przełomu XI i XII w. był czasem stopniowego włączania terenów
dzisiejszej Gminy Rzeczenica do organizacji terytorialnej państwa polskiego. Potwierdzeniem
WESTMOR CONSULTING
12
osadnictwa z tego okresu jest kompleks osadniczy, który powstał w rejonie jeziora Krępsko
i grodziska na półwyspie jeziora oraz w okolicach Gwieździna. Osady te są jednymi
z najlepiej zachowanych świadectw funkcjonowania kultury prapolskiej na terenie powiatu
człuchowskiego.
Wraz z całym Pomorzem Gdańskim ziemie dzisiejszej Gminy Rzeczenica w latach 955 – 960
weszły w skład państwa Piastów. Powstanie pierwszych wsi datuje się na rok 1376. W tym
czasie komtur człuchowski lokował na tzw. surowym korzeniu dzisiejsze wsie Gwieździn
i Rzeczenica. Również z 1376 roku pochodzi dokument lokacyjny Olszanowa. Na uwagę
zasługuje także fakt, że wcześniejsze od przytoczonych lokacji na terenach dzisiejszej Gminy
Rzeczenica było utworzenie w 1376 r. we wsi Gotzkow (dzisiejsze Gockowo) dóbr
rycerskich.
Po zakończeniu wojny trzynastoletniej i w wyniku I pokoju toruńskiego tereny Gminy
znalazły się ponownie w granicach Państwa Polskiego. Pod koniec XVI wieku powstawały
kolejne miejscowości. W 1590 r. w miejscu poprzedniej zniszczonej osady starosta
czarnieński założył Brzezie, a starosta człuchowski wydał dokument lokacyjny Pieniężnicy.
Przełom XVI i XVII wieku był w rzeczpospolitej szlacheckiej okresem najbardziej
dynamicznego rozwoju. W wieku XVII i XVIII na terenie dzisiejszej gminy Rzeczenica
powstały dwie kolejne wsie nad rzeką Czarną oraz osada leśna Międzybórz. Na przełomie
XVII i XVIII wieku pomiędzy wsiami Breńsk i Międzybórz powstało jeszcze kilka
mniejszych osad takich jak: Przyrzecze, Łuszczyn oraz Dzików. Z początku XVII wieku
pochodzi także najstarszy zachowany do dziś zabytek – kościół we wsi Olszanowo.
Druga połowa XVII w. i pierwsza połowa XVIII w. to okres wielu wojen oraz wiążących się
z nimi przemarszów wojsk, grabieży i pogłębiających się zniszczeń, które doprowadziły
w efekcie do znacznego wyludnienia osad. Czynniki te spowodowały regres gospodarczy.
Mimo podejmowanych prób, odbudowa zniszczeń wojennych i ponowne osiągnięcie stopnia
rozwoju gospodarczego z pierwszej połowy XVII wieku okazało się bardzo trudne, zwłaszcza
ze względu na kolejne, toczące się na tych terenach wojny.
W 1772 roku opisywane ziemie decyzją państw zaborczych, zostały przyznane państwu
pruskiemu. W latach 1772 i 1775 przedstawiciele rodzimej szlachty zostali zmuszeni do
złożenia deklaracji wiernopoddańskich wobec króla pruskiego. Z okresu panowania pruskiego
pochodzi większość najcenniejszych zabytków znajdujących się na terenie Gminy
Rzeczenica. W XIX wieku wzniesiono bowiem kościoły w Brzeziu (1812 r.), Pieniężnicy
WESTMOR CONSULTING
13
(1814 – 1817 r.), Rzeczenicy (1876 r.) oraz w Międzyborzu (1897 r). Z pierwszej połowy
XIX stulecia pochodzi także pałac w zespole dworsko-folwarcznym w Gockowie. Przełom
wieku XIX i XX to także okres budowy nowych budynków szkolnych w wielu
miejscowościach na terenie gminy. Wyliczając tylko budynki, które przetrwały do dzisiaj,
należy wspomnieć o szkołach w: Gwieździnie (1872 r.), Rzeczenicy (1897 r.), Międzyborzu
(1907 r.), Olszanowie (1914 r.) i Pieniężnicy (1914 r.).
Ziemie Gminy Rzeczenica zostały wyzwolone w lutym 1945 r. i powróciły do Polski zaraz po
II wojnie światowej. Obecne granice Gminy zostały ustalone w 1972 r., na mocy uchwały
Wojewódzkiej Rady Narodowej w Koszalinie Nr. XXIII/77/72.
Historia Gminy Rzeczenica wiąże się bezpośrednio z wieloma wydarzeniami, które wpływały
na szereg przemian, zarówno społecznych, gospodarczych, jak i kulturowych. Dzisiejszy
obraz gminy jest interesujący, zarówno ze względu na jej naturalne walory przyrodnicze, jak i
na ciekawa mieszankę kulturową, która jest bezpośrednim skutkiem powojennych ruchów
migracyjnych.
Źródło: http://www.rzeczenica.pl/
2.4. Zabytki kultury materialnej
Na terenie Gminy Rzeczenica znajdują się następujące obiekty wpisane do rejestru zabytków
oraz do ewidencji zabytków:
1. Obiekty wpisane do rejestru zabytków:
 Brzezie, Kościół katolicki p.w. św. Wawrzyńca, 1812 r., A-10;
 Gockowo, pałac, 1 połowa XIX w., A-253;
 Gwieździn, Kościół rzymsko - katolicki p.w. św. Marcina BP, 1754 r., rozbudowa w
1827 r.,A-53;
 Olszanowo kościół p.w. św. Franciszka z Asyżu, ok. połowy XVIII w., A-88;
 Pieniężnica kościół p.w. św. Marcina, filialny, 1814 r., A-96;
 Pieniężnica chałupa nr 52, 1814 r. – przeniesiona do miejscowości Lizaki, A-97;
 Rzeczenica kościół rzymsko – katolicki p.w. Św. Michała i Najświętszego Serca Pana
Jezusa, 1847 – 1876, A-357;
2. Obiekty wpisane do ewidencji zabytków:
 Gockowo:
WESTMOR CONSULTING
14
 zespół folwarczny: pałac, kurnik z gołębnikiem, kuźnia, warchlakarnia,
chlewnia, obora, magazyn i garaże, gnojownik, bud. gosp., szopa, bud.
gosp.;
 (nr 2) kurnik wraz z gołębnikiem;
 nr 11 budynek mieszkalny;
 Park Gockowo;
 Breńsk:
 nr 2 budynek mieszkalny, chałupa;
 nr 8 budynek mieszkalny- chałupa, ryglowa;
 nr 12 budynek mieszkalny, chałupa, sumikowo – łątkowa;
 nr 12 stodoła w zagrodzie;
 nr 13 budynek mieszkalny- chałupa, sumikowo –łątkowe i zrębowe,
wtórnie oszalowane;
 Brzezie:
 ul. Koszalińska nr 18 chałupa, zrębowa;
 ul. Koszalińska 25 budynek mieszkalny, chałupa, drewniana;
 ul. Koszalińska 26 budynek mieszkalny, chałupa;
 ul. Koszalińska nr 52 budynek mieszkalny, chałupa, ryglowa;
 ul. Koszalińska nr 54 chałupa, ryglowa;
 ul. Koszalińska nr 55 chałupa, ryglowa, z ceglanym wypełnieniem;
 ul. Koszalińska nr 57 chałupa, zrębowa;
 ul. Koszalińska 60 chałupa, ryglowe, otynkowane wtórnie zaprawą
cementową;
 ul. Wojska Polskiego nr 10 chałupa, ściany sumikowi – łątkowe;
 ul. Wojska Polskiego nr 15 chałupa, ryglowo strychułowe;
 ul. Wojska Polskiego nr 17 chałupa, łątkowo – sumikowe, oszalowane
w pięterku szkieletowe;
 ul. Wojska Polskiego nr 50 sumikowo – łątkowe, oszalowane;
 ul. Wojska Polskiego 21 budynek mieszkalny - chałupa, sumikowo –
łątkowa;
 Dzików:
WESTMOR CONSULTING
15
 nr 15 stodoła w zagrodzie, drewniana, zrębowa na jaskółczy ogon;
 Gwieździn:
 nr 8 budynek mieszkalny (chałupa);
 nr 29 budynek mieszkalny - chałupa, oszalowana;
 nr 32 budynek mieszkalny, sumikowo – łątkowa, oszalowana pionowo;
 nr 37 budynek mieszkalny -chałupa, sumikowo – łątkowa, oszalowana
pionowo;
 nr 39 budynek mieszkalny - chałupa, sumikowo – łątkowa, obite
płytami pilśniowymi;
 nr 46 budynek mieszkalny (chałupa), sumikowo – łątkowa, oszalowana
pionowo budynek mieszkalny;
 nr 53 budynek mieszkalny - chałupa, ryglowa, wtórnie oszalowana
deskami;
 nr 55 budynek mieszkalny – chałupa;
 Międzybórz:
 Kościół p.w. Krzyża Świętego;
 Pieniężnica:
 nr 3 chałupa;
 nr 12chałupa;
 nr 40 chałupa;
 nr 50 chałupa, sumikowo – łątkowe, oszalowane deskami;
 nr 51 chałupa, zrębowa;
 nr 60 chałupa;
 Rzeczenica:
 nr 2 chałupa, zrębowa;
 ul. Czarna nr 7 chałupa, ryglowa;
 nr 8 chałupa;
 ul. Człuchowska nr 19;
WESTMOR CONSULTING
16
 ul. Człuchowska 34;
 ul. Człuchowska nr 28 poczta, zrębowe, oszalowane;
 ul. Lipowa nr 12 chałupa, zrębowe, oszalowane pionowe;
 ul. Lipowa nr 22 chałupa, sumikowo - łąkowe, oszalowane pionowe;
 ul. 26 chałupa, oszalowane pionowe;
 ul. Piaskowa nr 1 chałupa, sumikowi - łątkowe, nieoszalowane;
 ul. Piaskowa nr 12 chałupa, łątkowo – sumikowe, oszalowanie,
pionowe;
 ul. Piaskowa stodoła;
 ul. Przechlewska nr 2 ryglowe z wypełnieniem ceglanym;
 ul. Przechlewska nr 10 chałupa, zrębowa, oszalowanie pionowe;
 ul. Przechlewska nr 13 chałupa, zrębowe;
 ul Przechlewska nr 27 chałupa, łątkowo - sumikowe, oszalowanie
pionowo oszalowanie deskami pionowymi;
 ul. Przechlewska nr 37 ryglowe oszalowane pionowe deskami;
 Sporysz:
 chałupa nr 7.
Źródło: Studium Uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Rzeczenica
2.5. Analiza zagospodarowania przestrzennego gminy
2.5.1. Struktura zagospodarowania przestrzennego gminy
Ze Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Rzeczenica
wynika, iż wiodącymi funkcjami gminy obecnie są funkcje: leśna i rolnicza przestrzeni
produkcyjnej. Natomiast funkcją, która może rozwinąć się w przyszłości jest funkcja
turystyczna, ze względu na występujące na terenie Gminy duże obszary leśne i jeziora.
Funkcje gminy powinny być podporządkowane ochronie zasobów środowiska naturalnego
i krajobrazu, gdyż są to funkcje o znaczeniu ponadregionalnym.
Na obszarze gminy można wyróżnić trzy grupy terenów według ich potencjału rozwojowego:
WESTMOR CONSULTING
17
1. Miejscowości o wysokim potencjale rozwojowym: Gwieździn, Jeziernik, Międzybórz,
Olszanowo,
Rzeczenica,
Trzmielewo
–
ze
względu
na
dobre
połączenie
komunikacyjne i cenne walory przyrodnicze;
2. Miejscowości o umiarkowanym potencjale rozwojowym:
Brzezie, Pieniężnica,
Sporysz - ze względu na dogodne położenie komunikacyjne, jednak o niższych
walorach przyrodniczych, niż miejscowości zaliczone do grupy pierwszej;
3. Miejscowości o niskim potencjale rozwojowym: Bagnica, Breńsk, Cierniki, Działek,
Dzików, Garsk, Gockowo, Gockówko, Grodzisko, Iwie, Knieja, Lestnica, Przeręba,
Przyrzecze, Zadębie, Zbysławiec, Zalesie,
charakteryzujące się słabą
Łuszczyn – są to miejscowości,
dostępnością komunikacyjną i brakiem większości
czynników warunkujących rozwój.
Źródło: Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Rzeczenica
2.5.2. Formy użytkowania terenu
Powierzchnia Gminy Rzeczenica wynosi 27 480 ha. Największą powierzchnię zajmują lasy –
18 723 ha, co stanowi 67,9% powierzchni Gminy. Znaczną część zajmują również grunty
orne, których powierzchnia wynosi 5 106 ha (18,6%). Nieużytki, grunty zabudowane
i pozostałe tereny zajmują 1 302 ha, tj. 4,7% powierzchni Gminy. Łąki i pastwiska, sady oraz
grunty pod wodami zajmują łącznie 2 390 ha, co stanowi ok. 8,7% ogólnej powierzchni
Gminy Rzeczenica. Strukturę użytkowania gruntów na terenie Gminy Rzeczenica prezentuje
poniższa tabela.
Tabela 1. Struktura użytkowania gruntów na terenie Gminy Rzeczenica
Wyszczególnienie
Powierzchnia (ha)
Udział w ogólnej powierzchni
(%)
5 106
18,6
20
0,1
łąki i pastwiska
2 233
8,1
lasy
18 682
68
137
0,5
1 302
4,7
27 480
100
grunty orne
sady
grunty pod wodami
nieużytki, grunty
tereny pozostałe
Razem
zabudowane,
WESTMOR CONSULTING
18
2.6. Demografia
Na terenie wiejskiej Gminy Rzeczenica w 2013 r. zamieszkiwało, według danych GUS,
3 712 osób. W latach 2007-2013 odnotowano nieznaczne wahania liczby ludności Gminy,
spowodowane ujemnym saldem migracji, w dużej mierze skompensowanym przez dodatni
przyrost naturalny. Z analizy danych GUS wynika jednak, iż w latach 2007-2013 liczba
ludności Gminy wzrosła o 0,1% (4 osoby).
Szczegółowe dane przedstawiające strukturę demograficzną wiejskiej gminy Rzeczenica
w latach 2007-2013 obrazuje tabela 2.
Tabela 2. Struktura demograficzna Gminy Rzeczenica w latach 2007-2013
Wyszczególnienie
Rok
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
Ludność
Ogółem
3 708
3 681
3 698
3 724
3 728
3 690
3 712
Mężczyźni
1 790
1 776
1 793
1 831
1 828
1 805
1 825
Kobiety
1 918
1 905
1 905
1 893
1 900
1 885
1 887
Wskaźnik obciążenia demograficznego
Ludność w wieku
nieprodukcyjnym na 100
osób w wieku produkcyjnym
57
56
54,5
53,1
52
51,7
51,1
Ludność w wieku
poprodukcyjnym na 100 osób
w wieku przedprodukcyjnym
57,8
59,5
60,1
60,5
63
66,3
72,8
Ludność w wieku
poprodukcyjnym na 100 osób
w wieku produkcyjnym
20,9
20,9
20,5
20
20,1
20,6
21,5
Udział ludności wg ekonomicznych grup wieku w % ludności ogółem
W wieku przedprodukcyjnym
23
22,5
22
21,6
21
20,5
19,6
W wieku produkcyjnym
63,7
64,1
64,7
65,3
65,8
65,9
66,2
W wieku poprodukcyjnym
13,3
13,4
13,3
13,1
13,2
13,6
14,3
Saldo migracji w ruchu wewnętrznym
Ogółem
-14
-18
-21
-21
12
-39
-7
Mężczyźni
-8
-7
-8
-10
3
-12
0
Kobiety
-6
-11
-13
-11
9
-27
-7
Przyrost naturalny
Ogółem
9
3
11
-3
-8
5
25
Mężczyźni
-2
-3
6
0
-6
4
10
Kobiety
11
6
5
-3
-2
1
15
WESTMOR CONSULTING
19
Ludność wskaźniki modułu gminnego
2
ludność na 1 km
13
13
13
14
14
13
14
kobiety na 100 mężczyzn
107
107
106
103
104
104
103
małżeństwa na 1000 ludności
6,3
5
5,3
6,7
5,1
5,9
5,7
urodzenia żywe na 1000
ludności
11,8
12,1
14,5
11,8
9,4
11,3
13,8
zgony na 1000 ludności
9,43
11,29
11,59
12,6
11,54
9,98
7,02
przyrost naturalny na 1000
ludności
2,4
0,8
2,9
-0,8
-2,1
1,3
6,8
Źródło: Dane GUS
Wskaźnik gęstości zaludnienia w latach 2007-2013 utrzymywał się na względnie stałym
poziomie i średnio wynosił 13 os/km2, natomiast wskaźnik liczby kobiet przypadających na
100 mężczyzn spadł ze 107 do 103 kobiet/100 mężczyzn.
Opracowana przez GUS prognoza rozwoju ludności ukazuje regularny spadek ludności
na terenie powiatu człuchowskiego do roku 2035.
Wykres 1. Prognoza liczby ludności do 2035 r. na terenie powiatu człuchowskiego
Źródło: Dane GUS
Saldo migracji dla Gminy w latach 2007-2013 było ujemne (prócz roku 2011 gdy przyjęło
wartość dodatnią), a nieznacznie dominującym kierunkiem migracji okazały się obszary
miejskie. Na koniec 2013 roku na terenie Gminy zameldowało się 41 osób, a wymeldowały
się 64 osoby.
WESTMOR CONSULTING
20
Tabela 3. Kierunki migracji mieszkańców Gminy Rzeczenica w 2013 roku
Zameldowania
Wymeldowania
z miast
22
do miast
28
ze wsi
19
na wieś
20
z zagranicy
0
za granicę
16
Źródło: Dane GUS
Na terenie Gminy dostrzec można spadek udziału ludności w wieku przedprodukcyjnym, przy
jednoczesnym wzroście udziału ludności w wieku produkcyjnym i poprodukcyjnym.
Ta niekorzystna sytuacja demograficzna związana jest z procesem starzenia się
społeczeństwa, który obserwowany jest w skali całego kraju.
W ciągu ostatnich kilku lat przeobrażeniu uległa również struktura bezrobocia w Gminie
Rzeczenica, co zostało zaprezentowane w tabeli 4. Największy wzrost liczby osób
bezrobotnych odnotowano w latach 2007-2011, kiedy to liczba osób bezrobotnych zwiększyła
się o 178 osób (69,3%), co było wynikiem światowego kryzysu gospodarczego. Natomiast od
roku 2012 zauważalny jest znaczny spadek liczby osób bezrobotnych. Na koniec 2013 r. na
terenie Gminy zarejestrowanych było 327 osób bezrobotnych, z czego 51,4% stanowiły
kobiety a 48,6% mężczyźni. W porównaniu do roku bazowego liczba osób bezrobotnych
wzrosła o 70 osób, czyli o 27,2%. Udział bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludności
w wieku produkcyjnym w Gminie Rzeczenica w 2013 roku wynosił 13,3% i kształtował się
na tym samym poziomie co w powiecie człuchowskim oraz na poziomie wyższym niż
w przypadku województwa pomorskiego (7,8%).
W latach 2007-2013 udział bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludności w wieku
produkcyjnym zwiększył się o 2,4 p.p. Wzrost odnotowano zarówno w przypadku mężczyzn
(wzrost o 2,3 p.p.), jak i w przypadku kobiet (wzrost o 2,6 p.p.).
Strukturę bezrobocia w Gminie Rzeczenica prezentuje tabela 4 oraz wykres 2.
Tabela 4. Struktura bezrobocia w Gminie Rzeczenica w latach 2007-2013
Wyszczególnienie Jednostka miary 2007
2008
2009
2010
Bezrobotni zarejestrowani wg płci
2011
2012
2013
ogółem
osoba
257
280
330
350
435
332
327
mężczyźni
osoba
122
125
149
149
188
166
159
kobiety
osoba
135
155
181
201
247
166
168
WESTMOR CONSULTING
21
Udział bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym
ogółem
%
10,9
11,9
13,8
14,4
17,7
13,6
13,3
mężczyźni
%
9,8
10
11,8
11,4
14,3
12,8
12,1
kobiety
%
12,1
14
16
17,9
21,8
14,7
14,7
Źródło: Dane GUS
Wykres 2. Struktura bezrobocia na terenie Gminy Rzeczenica w latach 2007 – 2013
Źródło: Dane GUS
2.7. Sytuacja gospodarcza
Gmina Rzeczenica jest jednostką samorządu terytorialnego, w której gospodarka opiera się
głównie na branży drzewnej i rolnictwie.
Na terenie Gminy Rzeczenica na koniec 2013 roku działało 248 podmiotów gospodarczych,
z czego 6,9% w sektorze publicznym a 93,1% w sektorze prywatnym.
Liczba podmiotów gospodarczych od 2007 roku zmniejszyła się o 10 (3,9%), głównie
ze względu na spadek liczby podmiotów gospodarczych w sektorze prywatnym. W latach
2007-2013 liczba osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą zmniejszyła się
o 8,1%, natomiast o 30% zwiększyła się liczba spółek handlowych sektorze prywatnym.
W analizowanym okresie zanotowano również wzrost liczby spółek handlowych z udziałem
kapitału zagranicznego oraz spółdzielni, zarejestrowanych na ternie Gminy, nie zmieniła się
natomiast liczba stowarzyszeń. Działalność gospodarcza osób fizycznych stanowiła na koniec
2013 roku ponad 73% wszystkich podmiotów gospodarczych.
Strukturę
działalności
gospodarczej
prowadzonej
na
terenie
Gminy,
zarówno
w sektorze publicznym jak i prywatnym, prezentuje tabela 5.
WESTMOR CONSULTING
22
Tabela 5. Struktura działalności gospodarczej według sektorów w Gminie Rzeczenica
w latach 2007-2013
Rok
Wyszczególnienie
Sektor
publiczny
Sektor
prywatny
200
7
200
8
200
9
201
0
201
1
201
2
201
3
Liczba podmiotów gospodarczych
258
260
259
258
246
251
248
ogółem
14
15
15
15
15
17
17
państwowe i samorządowe jednostki prawa
budżetowego ogółem
11
12
12
12
12
13
13
spółki handlowe
0
0
0
0
0
1
1
ogółem
244
245
244
243
231
234
231
osoby fizyczne prowadzące działalność
gospodarczą
198
200
201
198
185
186
182
spółki handlowe
10
11
11
11
11
12
13
spółki handlowe z udziałem kapitału
zagranicznego
3
4
4
4
4
4
4
spółdzielnie
2
2
2
2
2
3
3
stowarzyszenia i organizacje społeczne
8
8
7
7
8
8
8
Źródło: Dane GUS
Prywatna działalność gospodarcza prowadzona na terenie Gminy Rzeczenica koncentruje się
na handlu, rolnictwie, budownictwie oraz przetwórstwie przemysłowym. Strukturę
działalności gospodarczej prowadzonej w sektorze prywatnym prezentuje tabela 6 oraz
wykres 3.
Tabela 6. Wykaz podmiotów gospodarczych ogółem na terenie Gminy Rzeczenica
wg sekcji PKD 2007
PKD
2007
Wyszczególnienie
2009
2010
2011
2012
2013
A
Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo
46
45
45
44
43
C
Przetwórstwo przemysłowe
30
33
30
28
25
D
Wytwarzanie i zaopatrzenie w energię elektryczną,
gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do
układów klimatyzacyjnych
3
3
3
3
3
E
Dostawa wody; gospodarowanie ściekami i
odpadami oraz działalność związana z
rekultywacją
2
1
2
2
2
F
Budownictwo
26
29
30
35
34
G
Handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdów
samochodowych, włączając motocykle
57
53
48
50
53
H
Transport i gospodarka magazynowa
14
12
11
11
10
WESTMOR CONSULTING
23
I
Działalność związana z zakwaterowaniem i
usługami gastronomicznymi
13
13
11
10
10
J
Informacja i komunikacja
5
4
3
2
1
K
Działalność finansowa i ubezpieczeniowa
6
6
5
6
6
L
Działalność związana z obsługą rynku
nieruchomości
2
1
1
1
1
M
Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna
12
13
11
11
15
N
Działalność w zakresie usług administrowania i
działalności wspierająca
3
3
3
6
4
O
Administracja publiczna i obrona narodowa,
obowiązkowe ubezpieczenia społeczne
5
5
5
5
5
P
Edukacja
9
9
10
12
11
Q
Opieka zdrowotna i pomoc społeczna
6
6
5
7
6
R
Działalność związana z kulturą, rozrywką i
rekreacją
5
5
5
4
4
Pozostała działalność usługowa
Gospodarstwa domowe zatrudniające
pracowników; gospodarstwa domowe produkujące
wyroby i świadczące usługi na własne potrzeby
15
17
18
14
15
SiT
Źródło: Dane GUS
Wykres 3. Struktura działalności gospodarczej na terenie Gminy w 2013 r. wg sekcji PKD 2007
Źródło: Dane GUS
Zmiany wskaźników dotyczących aktywności gospodarczej mieszkańców Gminy w latach
2012-2013, na tle danych dla kraju, województwa i powiatu prezentuje tabela 7.
WESTMOR CONSULTING
24
Tabela 7. Podmioty gospodarcze – wskaźniki
Gmina
Rzeczenica
Wyszczególnienie
Powiat
Człuchowski
Województwo
Pomorskie
Polska
J.m.
2012
2013
2012
2013
2012
2013
2012
2013
Podmioty wpisane do
rejestru REGON na
10 tys. ludności
jed.
gosp.
680
668
878
886
1157
1184
1032
1057
Jednostki nowo
zarejestrowane w
rejestrze REGON na
10 tys. ludności
jed.
gosp.
70
54
71
73
110
113
93
95
Jednostki wykreślone
z rejestru REGON na
10 tys. ludności
jed.
gosp.
59
57
66
65
81
84
65
70
Osoby fizyczne
prowadzące
działalność
gospodarczą na 100
osób w wieku
produkcyjnym
jed.
gosp.
7,6
7,4
9,9
10,0
13,2
13,5
11,9
12,1
Fundacje,
stowarzyszenia i
organizacje społeczne
na 10 tys.
mieszkańców
jed.
gosp.
22
22
28
29
30
31
30
32
Źródło: Dane GUS
Na terenie Gminy funkcjonuje wiele podmiotów gospodarczych, prowadzących działalność
w różnych obszarach gospodarki. Do najbardziej znanych firm należy:
 “PAG” P.H.U. Antoni Gawłowicz, zajmujący się sprzedażą pieców i urządzeń
piekarskich;
 Poldanor S.A., który prowadzi nowoczesną i przyjazną dla środowiska naturalnego
działalność w zakresie: chowu trzody chlewnej, produkcji loszek hodowlanych,
uprawy zbóż i produkcji pasz, skupu i kontraktacji zboża, szerokiej współpracy
z rolnikami, wdrażania nowych, proekologicznych technologii oraz produkcji energii
odnawialnej (biogazownie);
WESTMOR CONSULTING
25
 Westpol – Teeuwissen Sp. z o.o., zajmujący się konfekcjonowaniem i kalibracją jelit
wieprzowych;
 Gospodarstwo Agroturystyczne "Nowogródek" Zaścianek, które oferuje swoim
klientom wypoczynek w ekologicznych warunkach, jazdę konną, tereny łowieckie dla
myśliwych oraz wyrób wędlin na życzenie gości;
 Gospodarstwo Rolne Łękinia, zajmujące się uprawą grzybów jadalnych jako dział
rolny produkcji specjalnej;
2.8. Edukacja ekologiczna
2.8.1. Dotychczasowa edukacja ekologiczna
Zgodnie z przepisem art. 77 z ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo Ochrony
Środowiska problematykę ochrony środowiska uwzględnia się w podstawach programowych
kształcenia ogólnego dla wszystkich typów szkół. Obowiązkiem tym ustawodawca objął
również organizatorów kursów prowadzących do uzyskania kwalifikacji zawodowych.
Konstytucyjnych podstaw dla realizacji edukacji ekologicznej należy upatrywać w zasadzie
zrównoważonego rozwoju (art. 5 Konstytucji Rzeczpospolitej Polski z dnia 2 kwietnia
1997 r.) oraz w generalnym obowiązku każdego obywatela do dbałości o stan środowiska
oraz odpowiedzialności za spowodowane przez siebie jego pogorszenie określonym w art. 86
Konstytucji RP.
Obecnie edukacja ekologiczna na terenie Gminy Rzeczenica prowadzona jest przede
wszystkim w formalnym systemie kształcenia. Ponadto prowadzone są akcje plakatowe na
rzecz zmniejszenia się ilości odpadów, akcje sprzątanie świata, odbywają się festyny
ekoedukacyjne dla dzieci i dorosłych, które przyczyniają się do zwiększania wrażliwości
ekologicznej mieszkańców.
2.8.2. Edukacja ekologiczna formalna (szkolna)
Edukacja ekologiczna obecna jest w formalnym systemie kształcenia. Rozporządzenie
Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dn. 26 lutego 2002 r. w sprawie podstawy
programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych
typach szkół, wprowadza edukację ekologiczną w postaci oddzielnej ścieżki edukacyjnej
o charakterze wychowawczo-dydaktycznym począwszy od II etapu edukacyjnego (klasy
IV-VI).
Dzieci i młodzież są najbardziej podatną grupą, szybko przyswajającą nowe, pożądane
wzorce zachowań. Z kolei na kształcenie postaw ekologicznych tej grupy ma wpływ wiele
WESTMOR CONSULTING
26
czynników takich jak: rodzina, proces nauczania i wychowania, zajęcia pozaszkolne, środki
masowego przekazu, grupa rówieśnicza. Od poziomu wiedzy społeczeństwa natomiast
uzależniona jest właściwa i skuteczna ochrona środowiska naturalnego. Dlatego właśnie tak
ważna jest obecność edukacji ekologicznej w programie nauczania placówek oświatowych.
Na terenie Gminy Rzeczenica aktywnie prowadzone są działania mające na celu edukację
i promowanie działań proekologicznych. Są to działania skierowane w głównej mierze
do dzieci i młodzieży, a poprzez nie do osób dorosłych. Działania te są aktywnie wspierane
przez Gminę np. poprzez zapewnienie materiałów pomocowych, nagród itp.
2.8.3. Edukacja ekologiczna pozaszkolna
W ostatnich latach obserwuje się rosnące zainteresowanie niektórych grup osób dorosłych
zdobywaniem wiedzy na temat otaczającego ich środowiska, a także możliwości
uczestniczenia w działaniach na rzecz
jego ochrony.
Zachowania obserwowane
w społeczeństwie wskazują jednak, że poziom akceptacji dla działań z zakresu ochrony
środowiska maleje, a zachowania prokonsumpcyjne dominują nad proekologicznymi. Dlatego
rola edukacji ekologicznej i wprowadzanie jej nowych form są nadal bardzo istotne.
Najlepszym i najefektywniejszym sposobem podniesienia świadomości ekologicznej
dorosłych jest zaangażowanie mieszkańców w procesy decyzyjne. Wymaga to szerokiego
informowania społeczeństwa o stanie środowiska, możliwościach prawnych uczestniczenia
w podejmowaniu decyzji mających wpływ na obecny i przyszły stan.
Proponowane działania w ramach edukacji dla mieszkańców Gminy Rzeczenica obejmują
także:
 organizację szkoleń, wykładów i seminariów dla zainteresowanych osób.
 opracowanie i wdrożenie programów doradczych z zakresu ochrony środowiska
i gospodarki odpadami, w tym także możliwości wdrażania technik odzysku odpadów.
 współpracę z klubami ekologicznymi oraz ośrodkami doradczymi.
 działania promocyjne.
 doradztwo indywidualne.
2.9. Włączenie aspektów ekologicznych do polityk sektorowych
2.9.1. Rolnictwo
Na terenie Gminy Rzeczenica rolnictwo jest jedną z podstawowych form działalności
gospodarczej i źródłem utrzymania większości mieszkańców obszarów wiejskich. Obecność
Polski w strukturach UE stwarza ogromne możliwości, bowiem jedną z fundamentalnych
WESTMOR CONSULTING
27
zasad Wspólnoty jest swoboda przepływu towarów (w tym m.in. płodów rolnych, przetworów
itp.), z drugiej zaś strony wymusza zmiany mające na celu podniesienie konkurencyjności
rodzimej produkcji. W przypadku zaś zmian niezbędne jest, aby uwzględniały one aspekty
ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju.
Należy zauważyć, że walory przyrodnicze obszarów wiejskich tworzą doskonałe warunki
dla rozwoju rolnictwa ekologicznego w związku z coraz większym zainteresowaniem
i zapotrzebowaniem na żywność ekologiczną. Rolnictwo ekologiczne jest ważnym
czynnikiem zwiększającym zatrudnienie na wsi, dostarcza nowych miejsc pracy oraz daje
rolnikom dodatkowe źródło dochodu.
Do pożądanych, planowanych do osiągnięcia cech zrównoważenia sektora rolnictwa należą:
 optymalne wykorzystanie potencjału biologicznego gleb, poprzez dostosowanie
rodzaju produkcji do jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej, zalesienie
nieprzydatnych dla rolnictwa oraz zminimalizowanie powierzchni gruntów rolnych
przekazywanych na inne cele, zwłaszcza gruntów wysokich klas bonitacyjnych,
 podniesienie dochodowości gospodarstw rolnych dzięki poprawie jakości produkcji
rolniczej,
 powszechne wdrożenie dobrych praktyk rolniczych, zwłaszcza w zakresie stosowania
nawozów mineralnych i chemicznych środków ochrony roślin, nawożenia
i
gospodarowania obornikiem
i
gnojowicą, regulacji
stosunków wodnych,
mechanizacji prac polowych,
 wprowadzenie na szeroką skalę rolnictwa ekologicznego i rozwój agroturystyki,
 rozwój infrastruktury technicznej
na obszarach
wiejskich w szczególności
infrastruktury związanej z ochroną środowiska.
Poniższa tabela prezentuje liczbę gospodarstw na terenie Gminy Rzeczenica wg ich
powierzchni.
Tabela 8. Wielkość gospodarstw na terenie Gminy Rzeczenica
Wielkość gospodarstw
Powierzchnia gospodarstw w ha
Udział w %
do 1 ha włącznie
96,25
2,2%
1 ha – 5 ha
262,89
5,9%
WESTMOR CONSULTING
28
5 ha – 10 ha
451,38
10,2%
10 ha – 15 ha
361,64
8,2%
powyżej 15 ha
3 252,8
73,5%
Razem
4424,96
100,0%
Źródło: Studium Uwarunkowań i kierunków Zagospodarowania Gminy Rzeczenica
Na terenie Gminy Rzeczenica przeważają gospodarstwa rolne o powierzchni powyżej 15 ha
(73,5%).
Z zapisów Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy
Rzeczenica wynika, iż gleby na terenie Gminy charakteryzują się bardzo dużym
zróżnicowaniem w rozmieszczeniu przestrzennym. Wśród gruntów ornych przeważają gleby
słabe, stanowiące blisko 65 % gruntów ornych. Udział najlepszych kompleksów przydatności
rolniczej gleb, a także udział gleb dobrych jest mały. Najkorzystniejsze warunki dla rozwoju
rolnictwa, ze względu na występowanie gleb kompleksu żytniego dobrego posiadają
miejscowości: Rzeczenica, Gockowo, Zalesie, Olszanowo, Garsk, Gwieżdzin, Brzezie
i Pieniężnica (gleby brunatne wyługowane). Na terenie Gminy głównymi kierunkami
rolnictwa są: uprawa zbóż, ziemniaków oraz warzyw gruntowych, co przedstawiają dane w
tabeli 9.
Tabela 9. Wykaz upraw na terenie Gminy z podziałem na liczbę gospodarstw rolnych oraz ich
powierzchnię
Liczba gospodarstw
rolnych
Powierzchnia gospodarstw ogółem
(ha)
ogółem
199
2 055,21
zboża razem
176
1 569,81
zboża podstawowe z mieszankami
zbożowymi
167
1 380,19
ziemniaki
68
106,67
uprawy przemysłowe
0
0
rzepak i rzepik razem
0
0
warzywa gruntowe
11
2,85
Uprawy
Źródło: Powszechny Spis Rolny 2010 r.
W Gminie Rzeczenica dominuje produkcja drobiu i trzody chlewnej, co prezentują
szczegółowo tabela 10.
WESTMOR CONSULTING
29
Tabela 10. Wykaz pogłowia zwierząt gospodarskich z podziałem na liczbę gospodarstw
na terenie Gminy
Zwierzęta gospodarskie
Liczba gospodarstw
Liczba zwierząt gospodarskich (szt.)
bydło razem
43
370
bydło krowy
36
138
trzoda chlewna razem
27
1 573
trzoda chlewna lochy
21
189
konie
12
49
drób ogółem razem
115
10 435
drób kurzy
114
6 561
Źródło: Powszechny Spis Rolny 2010 r.
Z informacji znajdujących się w Programie Ochrony Środowiska Powiatu Człuchowskiego
2004 – 2011 wynika, że Powiat Człuchowski, a zatem również Gminę Rzeczenica zalicza się
do obszarów szczególnie narażonych na związki azotowe pochodzenia rolniczego. Wynika to
z faktu, że na tym obszarze mamy do czynienia z intensywną produkcją trzody chlewnej,
której efektem ubocznym jest powstawanie dużych ilości naturalnych nawozów, a zwłaszcza
gnojowicy. Ponadto gospodarstwa rolne, które realizują proces produkcji żywności, pasz dla
zwierząt, surowców rolnych, zużywają duże ilości składników nawozowych. Znaczna ich
część jest niewykorzystana i ulega kumulacji w glebie, migruje do wód powierzchniowych
i gruntowych, czy także do atmosfery. Są to w szczególności azot i fosfor, które jednocześnie
wpływają na poziom produkcji rolnej, a jednocześnie mogą stanowić zagrożenie
dla środowiska naturalnego. W sytuacji, gdy dochodzi do nadmiernego bogacenia się wód
azotem i fosforem, ulegają one eutrofizacji, w wyniku czego może dojść do gwałtownego
rozwoju fitoplanktonu (glonów, sinic). W efekcie następuje degradacja wód, co znacznie
ogranicza ich wykorzystanie do celów bytowych, gospodarczych i rekreacyjnych. Rolnictwo
zanieczyszcza wodę poprzez niewykorzystane składniki środków ochrony roślin, czy
nawozów naturalnych i mineralnych, miejsca składowania i przechowywania odchodów
zwierzęcych (stałych i płynnych), które znajdują się w pobliżu obór, chlewików, czy
kurników. Powodem zanieczyszczeń wód są także wybiegi dla zwierząt i drobiu oraz miejsca
spływu wód z terenu zagród, jak również miejsca składowania kieszonki. Wszystko to może
powodować, że jakość wód powierzchniowych i podziemnych nie będzie odpowiadać
wymaganym standardom.
WESTMOR CONSULTING
30
2.9.2. Przemysł
Na terenie Gminy Rzeczenica działalność gospodarczą prowadzą przede wszystkim małe
i
średnie
przedsiębiorstwa.
W
strukturze
działalności
podmiotów
gospodarczych
najważniejszą funkcję pełni przemysł drzewny i rolnictwo.
Obecnie ze względu na mało uciążliwy przemysł, zanieczyszczenie powietrza jest niewielkie.
Należy jednak podkreślić, iż emisja zanieczyszczeń do powietrza i wód, degradacja
powierzchni ziemi i krajobrazu, emisja hałasu, możliwość wystąpienia awarii może
negatywnie wpłynąć na stan środowiska naturalnego. Zgodnie z zasadą „zanieczyszczający
płaci”, przedsiębiorcy powinni ponosić całkowitą odpowiedzialność za podejmowane
działania mogące pogorszyć stan środowiska przyrodniczego. Istotne jest, aby sprawcy
zanieczyszczeń i przekształceń nie ograniczali się do naprawy zaistniałych szkód i spełnienia
wymogów określonych w pozwoleniach na korzystanie ze środowiska, ale zmierzali do
zapobiegania i minimalizacji negatywnych oddziaływań.
Na terenach przewidzianych do zagospodarowania w ramach produkcji przemysłowej, usług
i handlu proponuje się wprowadzenie następujących zasad zrównoważonego rozwoju:
1. zasada zapobiegania powstawaniu zanieczyszczeń,
2. zasada utrzymania i ochrony istniejących zasobów środowiska przyrodniczego,
3. zasada racjonalnego zagospodarowania powierzchni ziemi przy zachowaniu
wysokiego udziału terenów zielonych,
4. zasada stosowania najlepszej dostępnej techniki (BAT), w tym technologii
energooszczędnych z maksymalnym wykorzystaniem energii odpadowej oraz energii
odnawialnej,
5. zasada ograniczania ryzyka wystąpienia poważnej awarii oraz jej skutków dla ludzi
i środowiska.
2.9.3. Transport
Jednym z atutów Gminy powinien być dobry układ komunikacyjny wraz z rozwiniętym
systemem lokalnego transportu zbiorowego. Z uwagi na zwiększający się ruch pojazdów
proponuje się następujące cele dla zrównoważenia sektora transportu dla Gminy Rzeczenica:
 Poprawa bezpieczeństwa ruchu drogowego poprzez:

uzyskanie przez wszystkie eksploatowane
środki transportu parametrów
w zakresie walorów użytkowych oraz w zakresie oddziaływania na środowisko,
jakie będą w tym czasie obowiązywały w Unii Europejskiej,
WESTMOR CONSULTING
31

doprowadzenie ogólnej przepustowości szlaków i węzłów infrastruktury
transportowej, a także jej rozmieszczenia przestrzennego, do stanu w pełni
odpowiadającego
rzeczywistym
potrzebom
przewozowym,
eliminującego
zarówno „zatory” transportowe, jak i zbyt mały stopień wykorzystania
stworzonego potencjału oraz ewentualne, związane z takim zjawiskiem straty.

poprawę stanu istniejących dróg i ulic (w zależności od konieczności - poprzez ich
przebudowę, utwardzenie, modernizację, poszerzenie).
 Usprawnienie i wzmocnienie połączeń komunikacyjnych Gminy.
 Rozwój komunikacji zbiorowej oraz poprawa warunków podróżowania.
2.9.4. Gospodarka komunalna i budownictwo
Zamierzenia w zakresie uzyskania docelowych cech zrównoważenia gospodarki komunalnej
i budownictwa obejmują:
1. Spełnienie wszystkich wymagań wynikających z przepisów prawa krajowego i regulacji
Unii Europejskiej, a także określonych regułami racjonalności i dobrej praktyki
gospodarowania, dotyczących stanu infrastruktury technicznej gospodarki komunalnej
w zakresie: uzdatniania wody do picia, oczyszczania i odprowadzania ścieków,
zagospodarowania odpadów, ograniczania emisji ze spalania w lokalnych kotłowniach,
opomiarowanie zużycia wody i ciepła, zmniejszenie strat przesyłowych wody i ciepła.
2. Tworzenie bądź utrzymanie ładu przestrzennego w Gminie, obejmującego zachowanie
właściwych
relacji
pomiędzy
terenami
zabudowanymi
i
terenami
otwartymi,
zaplanowany, zharmonizowany z krajobrazem kształt architektoniczno-urbanistyczny
pojedynczych budynków i ich zespołów, dbałość o czystość i porządek.
3. Całkowite wyeliminowanie samowoli budowlanej.
4. Szerokie wdrażanie tzw. dobrych praktyk w zakresie realizacji prac budowlanych
(organizacja zaplecza i placu budowy, stosowane technologie, jakość, a zwłaszcza
uciążliwość dla środowiska, maszyn i urządzeń oraz środków transportu, porządkowanie
i rekultywacja zajętego terenu po zakończeniu inwestycji, itp.), skuteczne wspierane
nadzorem inwestorskim i administracyjnym w pełni wykorzystującym zalecenia zawarte
w wykonanych ocenach oddziaływania projektowanych inwestycji na środowisko.
WESTMOR CONSULTING
32
2.9.5. Turystyka i rekreacja
Rzeczenica charakteryzuje się znaczącym potencjałem turystycznym. Gmina nastawiona jest
przede wszystkim na miłośników przyrody, którzy lubią aktywnie spędzić wolny czas lub
wypocząć obcując z naturą. Rzeczenica umiejscowiona jest pośród lasów, a także jezior.
Tereny leśne zajmują aż 68%, zaś grunty pod wodami 0,5% powierzchni tej gminy. Znaczna
część powierzchni gminy została objęta ochroną w formie obszarów chronionego krajobrazu
oraz rezerwatów. To tylko potwierdza jak osobliwe są walory przyrodnicze omawianych
terenów. Zaliczane są do najpiękniejszych krajobrazów północnej Polski. Władze gminy, nie
chcąc zmarnować potencjału, jaki tkwi w tych terenach, dbają o przyciągnie turystów,
organizując rozmaite przedsięwzięcia. Szczególnie interesujące jest duże zróżnicowanie
rzeźby terenu, wśród którego najciekawiej prezentuje się najwyższe wzniesienie na obszarze
powiatu człuchowskiego - 222,8 m n.p.m. Lasy, jeziora, a także rzeki Biała i Czernica, to
tereny szczególnie atrakcyjne dla wszystkich, którzy marzą o wyjazdach w nieznane, do
miejsc, w których znajdą upragniony spokój i odpoczynek. Osoby pragnące aktywnego
wypoczynku mogą skorzystać ze szlaków turystycznych, zarówno kajakowych, jak
i rowerowych. Szlaki kajakowe związane są z rzekami Białą i Czernicą. Proponowana trasa
pierwszego z nich zaczyna się w Trzmielewie i prowadzi pod mostem kajakowym, następnie
przez las i trzcinowiska. Szlak kajakowy na rzece Czernicy może rozpocząć się na moście
drogowym w Pieniężnicy. Trasa prowadzi przez piękne tereny leśne, a także pod betonowym
mostem w Dzikowie oraz obok gospodarstwa agroturystycznego, gdzie turyści mogą
skosztować świeżych i wędzonych ryb. Dla miłośników wycieczek rowerowych
przygotowano trasę rowerową o długości około 7 km, która wiedzie przez piękne obszary
wokół jeziora Szczytno. Szlak rozpoczyna się w Gwieździnie i biegnie przez tereny leśne
położone w bezpośrednim sąsiedztwie jeziora, a kończy w okolicy Koprzywnicy. Cykliści
mogą odpocząć i jednocześnie podziwiać okoliczny krajobraz na tarasach widokowych
wyposażonych w paleniska i murowane grille. Gmina Rzeczenica to również wymarzone
miejsce dla wędkarzy. Jeziora oraz rzeki obfitują w gatunki ryb takie jak: leszcz, płoć, lin,
karp oraz drapieżniki: szczupak, okoń oraz węgorz. Szczególną gratkę dla miłośników
wędkowania stanowią także rozlewiska pokopalniane położone w okolicy miejscowości
Jeziernik.
Na terenie Gminy organizowane są także liczne imprezy kulturalno – rozrywkowe. Wśród
nich można wymienić:
WESTMOR CONSULTING
33
 Noworoczne spotkanie opłatkowe,
 Koncert z okazji Dnia Kobiet,
 Turniej Gier Komputerowych,
 Regionalny Przegląd Kabaretów „Kabarettooni”,
 Rzeczenicka Majówka,
 Rajd Rowerowy,
 Dzień Dziecka,
 Powitanie Lata 2014 w Brzeziu,
 Międzyborska Noc Kupały,
 Rzewnicka Szantiada,
 Samorządowy Turniej Piłki Nożnej,
 Dni Rzeczenicy,
 Lato w Gwieździnie,
 Impresje Taneczne,
 Impreza promocyjna LGR,
 Zakończenie Lata w Pieniężnicy,
 Dożynki Gminne w Breńsku,
 Dzień Seniora,
 Obchody Święta Niepodległości.
Na podstawie powyższego zestawienia można zauważyć, że w gminie organizowane są
imprezy o rozmaitej tematyce i każdy mieszkaniec oraz turysta znajdzie dla siebie coś
odpowiedniego.
Planowane do uzyskania, docelowe cechy zrównoważenia sektora rekreacji i turystyki
obejmują:
 Optymalne wykorzystanie walorów przyrodniczych Gminy do celów rekreacji
i turystyki.
 Rozwój infrastruktury turystycznej i rekreacyjnej na terenie Gminy.
 Wspieranie towarzystw i fundacji zajmujących się turystyką, rekreacją i sportem.
 Wspieranie rozbudowy szlaków pieszych, konnych i rowerowych.
 Kontynuacja i wdrażanie programów wspierających rozwój rekreacji i sportu
mieszkańców, organizacja turniejów i zawodów sportowych.
WESTMOR CONSULTING
34
 Wspieranie towarzystw i fundacji zajmujących się turystyką, rekreacja i sportem.
 Rozszerzanie edukacji ekologicznej o przyrodę Gminy.
 Ochrona dziedzictwa kulturowo-historycznego (program ochrony zabytków).
3. Infrastruktura techniczna gminy
3.1. Infrastruktura sieciowa – wodociągi
W latach 2007-2013 sytuacja Gminy pod względem infrastruktury wodociągowej uległa
poprawie. W tym okresie liczba przyłączy wodociągowych zwiększyła się o 29 szt., dzięki
czemu z sieci wodociągowej korzysta ok. 3 180 mieszkańców Gminy Rzeczenica.
Rozbudowa sieci wodociągowej istotnie podnosi jakość życia mieszkańców poprzez
zapewnienie ciągłości dostaw wody spełniającej wszelkie normy sanitarne, co z pewnością
pozytywnie wpływa na stan zdrowia użytkowników sieci. Wyposażenie obszaru
w podstawową infrastrukturę techniczną zwiększy również atrakcyjność Gminy dla obecnych
i potencjalnych mieszkańców oraz inwestorów. Istniejąca sieć wodociągowa pozwala na
dostarczenie wody do większości mieszkańców Gminy. Należy podkreślić, że na koniec 2012
roku 86,4% ludności Gminy korzystało z sieci wodociągowej.
W tabeli 11 przedstawiono podstawowe informacje dotyczące poziomu wyposażenia Gminy
w sieć wodociągową.
Tabela 11. Wyposażenie Gminy Rzeczenica w infrastrukturę wodociągową w latach 2007-2013
Jedn.
miary
Wyszczególnienie
2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
długość czynnej sieci rozdzielczej
km
58,7
58,7
58,7
58,7
58,7
59,2
59,2
połączenia prowadzące do budynków mieszkalnych i
zbiorowego zamieszkania
szt.
696
696
699
709
709
706
725
osoba
3
198
3
175
3
191
3
219
3
222
3
187
:
Sieć rozdzielcza na 100 km2
km
21,4
21,4
21,4
21,4
21,4
21,5
:
Korzystający z instalacji w % ogółu ludności
%
86,2
86,3
86,3
86,4
86,4
86,4
:
ludność korzystająca z sieci wodociągowej
Źródło: Dane GUS
Na terenie Gminy znajdują się następujące stacje uzdatniania wody:
WESTMOR CONSULTING
35
a. Stacja uzdatniania wody w Rzeczenicy o wydajności Q sr.dobowe =316,3 m 3 . Jakość
wody surowej jest na tyle zadawalająca, że uzdatnianie polega tylko na
napowietrzaniu wody. Stacja wyposażona jest w 4 hydrofory..
b. Stacja uzdatniania wody w Gwieździnie o wydajności Q sr.dobowe =112,44 m 3 . Na
stacji zamontowano 3 filtry(czynne) dwustopniowe do usuwania żelaza i manganu
oraz 4 hydrofory do utrzymywania odpowiedniego ciśnienia na sieci.
c. Stacja uzdatniania wody w Olszanowie o wydajności Q sr.dobowe =54,37 m 3 . Na
stacji zamontowano 1 filtr dwustopniowy do usuwania żelaza i manganu oraz 2
hydrofory do utrzymywania odpowiedniego ciśnienia na sieci.
d. Stacja uzdatniania wody w Brzeziu o wydajności Q sr.dobowe =105,93 m 3 . Na stacji
zamontowano 4 filtry dwustopniowe do usuwania żelaza i manganu oraz 3
e. Stacja uzdatniania wody w Pieniężnicy o wydajności Q sr.dobowe =72,00 m 3 . Na
stacji zamontowano 2 filtry dwustopniowe do usuwania żelaza i manganu oraz 2
f. Stacja uzdatniania wody w Międzyborzu o wydajności Q sr.dobowe =48,00 m 3 . Na
stacji zamontowano 2 filtry (nieczynne) dwustopniowe do usuwania żelaza
i manganu oraz 3 hydrofory do utrzymywania odpowiedniego ciśnienia na sieci.
g. Stacja uzdatniania wody w Gockowie o wydajności Q sr.dobowe =18,9 m 3 . Jakość
wody surowej jest na tyle zadawalająca, że uzdatnianie polega tylko na
napowietrzaniu wody. Na stacji zamontowano 2 hydrofory do utrzymywania
odpowiedniego ciśnienia na sieci.
h. Stacja uzdatniania wody w Jezierniku o wydajności Q sr.dobowe =2,10 m 3 . Jakość
wody surowej jest na tyle zadawalający, że uzdatnianie polega tylko na
napowietrzaniu wody. Na stacji zamontowano 1 hydrofor do utrzymywania
odpowiedniego ciśnienia na sieci. Spółka w 2012r. opracowała operat wodnoprawny oraz uzyskała decyzję wodno-prawną na pobór wody. W 2013r. był
WESTMOR CONSULTING
36
rozpisany przetarg na opracowanie projektu budowlanego nowej j kontenerowej
stacji uzdatniania wody.
Jednym z najważniejszych problemów mogących mieć wpływ na jakość wód podziemnych
(a tym samym na jakość wody pitnej), jest problem z azotanami. Szczegółowo problem ten
został opisany w rozdziale 5.5. niniejszego Programu.
WESTMOR CONSULTING
37
3.2. Infrastruktura sieciowa – kanalizacja
Obecnie z sieci kanalizacji sanitarnej na terenie Gminy Rzeczenica korzysta 667 gospodarstw
domowych. W latach 2007-2013 długość sieci kanalizacji sanitarnej na terenie Gminy
zwiększyła się o 19,4 km, co pozwoliło na zmniejszenie dysproporcji w wyposażeniu w sieć
kanalizacji sanitarnej i wodociągowej na terenie Gminy. Wzrost dostępności sieci kanalizacji
sanitarnej na terenie Gminy jest efektem realizacji m. in.:
o Projektu pt. "Budowa sieci kanalizacji sanitarnej z przyłączami w miejscowości
Międzybórz", dofinansowanego przez Unię Europejską z Program Rozwoju Obszarów
Wiejskich
o Projektu pt. „Budowa kanalizacji deszczowej na ulicy Lipowej w miejscowości
Rzeczenica”, dofinansowanego przez WFOŚ i GW w Gdańsku. Przedmiotowy projekt
obejmował wykonanie infrastruktury składająca się kanalizacji deszczowej o łącznej
długości 882,3 mb w tym:
 z rur PVC fi 600 mm o długości 488,20 mb;
 z rur PVC fi 315 mm o długości 314,5 mb;
 z rur PVC fi 200 mm o długości 79,60 mb,
oraz 23 wpusty ściekowe i separator lamelowy typu ESL – H 30/300/3000 S,
który ma wpływ na ochronę środowiska.
Należy jednak podkreślić, że rozproszenie zabudowy mieszkaniowej na obszarach wiejskich
sprawia, że budowa kanalizacji sanitarnej jest nie zawsze ekonomicznie uzasadniona.
Mieszkańcy obszarów nieskanalizowanych korzystają w tej sytuacji z przydomowych
oczyszczalni
ścieków
lub
zbiorników
bezodpływowych,
opróżnianych
przez
wyspecjalizowane firmy. W przyszłości zakłada się jednak stopniową kanalizację terenów
wiejskich nie tylko ze względu na korzyści ekologiczne, ale przede wszystkim w celu
poprawy warunków życia mieszkańców tych terenów.
Tabela 12. Wyposażenie Gminy Rzeczenica w sieć kanalizacji sanitarnej w latach 2007-2013
Jedn.
Miary
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
długość czynnej sieci kanalizacyjnej
km
38,9
38,9
38,9
51,3
51,3
58,3
58,3
połączenia prowadzące do budynków
mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania
szt.
471
471
473
550
550
661
667
dam3
101,1
118
115,7
126
110
112
110
Wyszczególnienie
ścieki odprowadzone
WESTMOR CONSULTING
38
ludność korzystająca z sieci kanalizacyjnej
osoba
2044
2029
2041
2173
2281
2467
:
Sieć rozdzielcza na 100 km2
km
14,2
14,2
14,2
18,7
18,7
21,2
:
Korzystający z instalacji w % ogółu ludności
%
55,1
55,1
55,2
58,4
61,2
66,9
:
Źródło: Dane GUS
Na terenie Gminy Rzeczenica funkcjonują dwie komunalne oczyszczalnie ścieków
usytuowane w Rzeczenicy (o wydajności 650m /dobę) i Pieniężnicy (o wydajności 200 m
/dobę), o których informacje zamieszczono w poniższej tabeli. Należy nadmienić, że
w ostatnim czasie oczyszczalnia ścieków w Rzeczenicy została poddana gruntownej
modernizacji. W ramach Regionalnego Programu Województwa Pomorskiego na lata 2007 –
2013 dokonano jej rozbudowy oraz przebudowy. Oczyszczalnia w Rzeczenicy może
przyjmować ścieki bytowo – gospodarcze z ośmiu miejscowości leżących w jej zasięgu. Jej
funkcjonowanie wpływa na poprawę jakości oczyszczonych ścieków, a co za tym idzie na
poprawę jakości wód na terenie gminy.
Tabela 13. Oczyszczalnie komunalne na terenie Gminy Rzeczenica
L.p.
Wyszczególnienie
1
Nazwa oczyszczalni
2
Odbiornik ścieków
Rok 2013
Oczyszczalnia
ścieków w Pieniężnicy
Oczyszczalnia ścieków
w Rzeczenicy
Rzeka Czernica
Rów R-7
m /dobę
64
238,3
równoważna liczba
mieszkańców
(RLM)
404
1 455
% obciążenie
4,8
36,7
BZT6
75
13
ChZT
160
69
zawiesina
65
13
Mg/rok
35
71
3
3
4
5
Rzeczywiste obciążenie
hydrauliczne oczyszczalni
Parametry ścieków
oczyszczonych
Ilość suchej masy osadów
powstających na
oczyszczalni
Źródło: Urząd Gminy w Rzeczenicy
Ich zarządzaniem zajmuje się Zakład Gospodarki Komunalnej w Rzeczenicy. Do jego
podstawowych zadań należy dostarczanie wody, odbiór i oczyszczanie ścieków, utrzymanie
wodociągów na terenie gminy, zarządzanie i utrzymanie cmentarzy komunalnych na terenie
gminy, gospodarka zasobami lokali mieszkalnych i użytkowych gminy, a także wykonywanie
WESTMOR CONSULTING
39
napraw i remontów lokali mieszkalnych i użytkowych stanowiących mienie komunalne.
Zakład eksploatuje także przepompownie ścieków zlokalizowane:
 w .m. Rzeczenica 2szt.;
 w m. Gwieździn 3szt.;
 w m. Rzewnica 1szt.;
 w m. Olszanowo 2szt.(jedna lokalna);
 w m. Garsk 6szt.(lokalne);
 w m. Breńsk 3szt.(dwie lokalne);
 w m. Gockowo 1szt.;
 w m. Brzezie 4szt.;
 w m. Pieniężnica 6szt.;
 w m. Międzybórz 5szt.(dwie lokalne);
 w m. Zalesie 1szt.
Część mieszkańców Gminy korzysta z przydomowych oczyszczalni ścieków ( 18 sztuk na
terenie Gminy) lub zbiorników bezodpływowych ( zlokalizowane są w 86 posesjach). Ścieki
gromadzone w zbiornikach bezodpływowych dowożone są okresowo wozami asenizacyjnymi
do oczyszczalni w Rzeczenicy oraz Pieniężnicy.
3.3. Zaopatrzenie w paliwa gazowe
Na terenie Gminy Rzeczenica gaz przewodowy nie jest dostępny, nie występuje tu także
system dystrybucji gazu przewodowego.
Gmina objęta jest zasięgu działania PGNIG SA w Warszawie Oddział Pomorski, Okręgowy
Zakład Gazowniczy w Gdańsku. Najbliższa rozdzielnia gazu znajduje się w Chojnicach,
oddalonych o około 35 km od Rzeczenicy. Na terenie Gminy Rzeczenica nie planuje się
rozpoczęcia budowy sieci gazowej w najbliższych latach z powodu braku dużych odbiorców
gazu ziemnego.
Źródło: Studium Uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Rzeczenica
3.4. Zaopatrzenie w ciepło
Na terenie Gminy Rzeczenica nie funkcjonuje system ciepłowniczy. Gospodarka cieplna na
omawianym obszarze ma zdecentralizowany charakter. Oparta jest bowiem o kotłownie
lokalne oraz paleniska indywidualne nadal zasilanych głównie węglem, drewnem, olejem
opałowym oraz gazem propan-butan.
WESTMOR CONSULTING
40
3.5. Zaopatrzenie w energię elektryczną
Przez teren gminy Rzeczenica przebiega linia wysokiego napięcia LWN - 110 kV. Energia
z niniejszej linii przetwarzana jest w Głównym Punkcie Zasilania w Człuchowie. Ze stacji
110/15 kV wyprowadzona jest sieć 15 kV rozdzielcza napowietrzna oraz fragmenty sieci
kablowej. Odbiorcy indywidualni zasilani są głównie z sieci niskiego napięcia, poprzez stacje
transformatorowe.
3.6. Infrastruktura drogowa i transport
Infrastruktura drogowa na terenie Gminy Rzeczenica obejmuje drogę krajową, wojewódzką,
drogi powiatowe i drogi o charakterze lokalnym. Długość dróg w obszarze Gminy Rzeczenica
wynosi 176 km, w tym:
 drogi krajowe 28 km,
 drogi wojewódzkie 7 km,
 drogi powiatowe 53 km,
 drogi gminne 88 km.
Szczegółowe zestawienie dróg usytuowanych na terenie Gminy prezentuje poniższa tabela.
Tabela 14. Infrastruktura drogowa na terenie Gminy Rzeczenica
L.p.
Drogi krajowe (dł. 28 km)
Numer drogi
1
Bobolice – Oleśnica (Człuchów – Gwieździn – Rzeczenica – Brzezie
– Biały Bór),
25
L.p.
Drogi wojewódzkie (dł. 7 km)
Numer drogi
1
Czarne – Rzeczenica
202
L.p.
Drogi powiatowe (dł. 53 km)
Numer drogi
1
Brzezie-Pieniężnica,
2506 G
2
Sporysz-Suszka-Lipczynek,
2508 G
3
Rzeczenica-Przechlewo-(Konarzyny-DW nr 212),
2512G
4
DK nr 25-Trzmielewo,
2525 G
5
Brzezie-Jeziernik,
2526 G
6
Sporysz-Międzybórz-Poręba-DW nr 202,
2527 G
7
Międzybórz-Breńsk,
2528 G
8
Breńsk-Gockowo-Wyczechy-Krzemieniewo,
2529 G
9
Gockowo-Zalesie-Grodzisko,
2530 G
WESTMOR CONSULTING
41
10
Rzeczenica-Grodzisko,
2531 G
11
Gwieździn Grodzisko –Olszanowo - DW nr 201.
2532 G
L.p.
Drogi gminne (dł. 88 km)
Numer drogi
1
granica gminy Biały Bór – droga gminna nr 221009G – Pieniężnica,
droga gminna – nr 221012G droga powiatowa nr 2506G, granica
gminy Koczala,
221001G
2
granica gminy Biały Bór – Międzybórz droga powiatowa nr 2527G,
221002G
3
Międzybórz droga powiatowa nr 2528G – droga krajowa nr 25,
221003G
4
droga wojewódzka nr 202 granica gminy Czarne – droga powiatowa
nr 2530G,
221004G
5
granica gminy Czarne – droga powiatowa nr 2530G
221005G
6
droga gminna nr 221016G granica gminy Czarne – droga powiatowa
nr 1531G,
221006G
7
Olszanowo droga powiatowa nr 2531G – przecina drogę gminną nr
221020G, droga gminna nr 221021G – Gwieździn droga krajowa nr
25,
221007G
8
droga gminna nr 221001G – przecina drogę krajową nr 25 –
Trzmielewo droga powiatowa nr 2525G,
221008G
9
droga gminna 221001G – Brzezie droga krajowa nr 25,
221009G
10
droga powiatowa nr 2506G – przecina drogę krajową nr 25, droga
gminna nr 221013G – granica gminy Biały Bór,
221010G
11
granica gminy Biały Bór – droga gminna nr 221012G,
221011G
12
granica gminy Biały Bór – droga gminna 221011G i Pieniężnica
droga gminna nr 221001G, droga powiatowa nr 2506G,
221012G
13
droga gminna nr 221010G – Międzybórz droga powiatowa nr 2527G
I droga powiatowa nr 2528G,
221013G
14
droga wojewódzka nr 202 – Gockowo droga powiatowa nr 2530G i
droga powiatowa nr 2529G,
221014G
15
droga powiatowa nr 2529G – granica gminy Czarne,
221015G
16
granica gminy Czarne – droga gminna nr 221006G – droga
powiatowa nr 2531G – granica gminy Czarne,
221016G
17
Rzeczenica droga powiatowa nr 2531G – droga gminna nr 221018G –
Gockowo droga powiatowa nr 2530G,
221017G
18
droga gminna nr 221017G – droga powiatowa nr 2530G,
221018G
19
Zalesie droga powiatowa nr 2530G – Olszanowo droga powiatowa nr
2531G,
221019G
20
Olszanowo droga powiatowa nr 2531G – przecina drogę gminną nr
221007G – granica gmin Człuchów I Czarne,
221020G
21
droga gminna nr 221007G – Garsk,
221021G
22
granica gminy Przechlewo droga zakładowa nr 392911z – Gwieździn
droga krajowa nr 25,
221022G
WESTMOR CONSULTING
42
23
Trzmielewo granica Miasta I Gminy Biały Bór – Trzmielewo droga
powiatowa nr 2525G I Trzmielewo droga kolejowa (linia 405 Piła
Główna – Ustka),
221023G
24
Rzeczenica droga powiatowa nr 2512G – droga krajowa nr 25,
221024G
25
Rzeczenica droga krajowa nr 25 – droga wojewódzka nr 202
221025G
26
droga gminna nr 221022G – droga powiatowa nr 2512G,
221026G
27
droga krajowa nr 25 – droga gminna nr 221022G,
221027G
28
Gwieździn droga krajowa nr 25 – droga gminna nr 221022G,
221028G
29
Gwieździn droga krajowa nr 25 – droga krajowa nr 25,
221029G
30
Międzybórz droga powiatowa nr 2527G – droga gminna nr 221002G,
221030G
31
droga nr – Brzezie droga krajowa nr 25 – droga krajowa nr 25.
221031G
Gmina jest dobrze skomunikowana z pozostałymi częściami regionu. Na obszarze Gminy
Rzeczenica funkcjonuje transport publiczny w postaci połączeń autobusowych. Ponadto,
działają prywatne firmy zajmujące się transportem osobowym i wynajmem autokarów.
W celu poprawy warunków i jakości życia mieszkańców oraz podniesienie poziomu
atrakcyjności turystycznej gminy zrealizowano projekt pt. „Budowa i przebudowa
przystanków transportu publicznego na terenie gminy Rzeczenica”. Przedsięwzięcie zostało
zrealizowane w ramach Programu
Operacyjnego „Zrównoważony rozwój sektora
rybołówstwa i nadbrzeżnych obszarów rybackich 2007-2013”. W ramach projektu zakupiono
i zamontowano 7 wiat przystankowych transportu publicznego w miejscowościach: Brzezie,
Gwieździn, Międzybórz, Olszanowo, Zalesie oraz Rzeczenica.
Przez teren gminy przebiega jednotorowa linia kolejowa nr 405 relacji Piła Główna - Ustka,
zelektryfikowana na odcinkach Piła Główna – Szczecinek i Słupsk – Ustka. Połączenie to
obsługuje transport pasażerski oraz towarowy, jednak na terenie Gminy nie zlokalizowano
stacji kolejowej. Najbliższe stacje kolejowe zlokalizowane są w mieście powiatowym –
Człuchowie oddalonym o około 20 km oraz Szczecinku (około 33 km).
Na terenie gminy znajduje się byłe wojskowe lotnisko zapasowe 28 Pułku Lotnictwa
Myśliwskiego w Słupsku. Natomiast najbliższe funkcjonujące porty lotnicze to: Port Lotniczy
w Bydgoszczy (ok. 110 km od Rzeczenicy) oraz Port lotniczy w Gdańsku oddalony o około
140 km od Rzeczenicy.
WESTMOR CONSULTING
43
3.7. Gospodarka odpadami
W celu wprowadzenia nowego, zgodnego z założeniami ustawy z dnia 1 lipca 2011 r. o zmianie
ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr
152, poz. 897, z późn. zm.), systemu gospodarki odpadami komunalnymi w województwie
pomorskim, opracowano „Plan Gospodarki Odpadami dla Województwa Pomorskiego 2018”
stanowiący załącznik do Uchwały Nr 415/XX/12 Sejmiku Województwa Pomorskiego z dnia
25 czerwca 2012 roku. Zgodnie z zapisami Planu, w województwie pomorskim
wyodrębniono regiony gospodarowania odpadami. Gmina Rzeczenica została włączona do
regionu południowo - zachodniego.
Kwestię gospodarki odpadami komunalnymi na terenie Gminy, w myśl ustawy z dnia 13
września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz. U. z 2012 r. poz. 391
z późn. zm.), precyzuje Regulamin utrzymania czystości i porządku na terenie Gminy
Rzeczenica, przyjęty Uchwałą Rady Gminy Rzeczenica nr XXX/251/2013 z dnia 25 kwietnia
2013 r. w sprawie przyjęcia regulaminu utrzymania czystości i porządku na terenie Gminy
Rzeczenica.
Wprowadzenie nowego systemu ma na celu uszczelnienie systemu gospodarowania
odpadami, upowszechnienie prowadzenia selektywnej zbiórki odpadów komunalnych,
zmniejszenie ilości odpadów komunalnych (w szczególności odpadów ulegających procesowi
biodegradacji) kierowanych na składowiska odpadów, zwiększenie liczby instalacji
do odzysku, wyeliminowanie nielegalnych składowisk odpadów, skrócenie odległości,
na jakie transportowane są odpady komunalne oraz skuteczne monitorowanie postępowania
z odpadami komunalnymi.
Gmina Rzeczenica zorganizowała od 1 lipca 2013 r. odbiór i zagospodarowanie odpadów
komunalnych od właścicieli nieruchomości zamieszkałych, natomiast samym odbiorem
zajmuje się Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej Sp. z o.o. w Szczecinku - wykonawca
wyłoniony w drodze przetargu. Reguły odbioru odpadów z nieruchomości niezamieszkałych
pozostaną na dotychczasowych warunkach.
Gmina Rzeczenica ustaliła, że od właścicieli nieruchomości zamieszkałych, w zamian
za uiszczaną opłatę, będzie odbierana każdą ilość odpadów komunalnych. Zgodnie
z regulaminem utrzymania czystości i porządku na terenie Gminy Rzeczenica, ww.
właściciele są obowiązani do wyposażenia nieruchomości w przeznaczone do tego celu
WESTMOR CONSULTING
44
pojemniki oraz dostosowania ich pojemności do częstotliwości odbioru oraz liczby osób
korzystających (kierując się normatywami wskazanymi w Regulaminie).
Właściciele nieruchomości obowiązani są do prowadzenia selektywnego zbierania odpadów
obejmujących:
1) szkło,
2) papier i tektura,
3) tworzywa sztuczne,
4) metale oraz opakowania wielomateriałowe,
5) zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny,
6) meble i odpady wielkogabarytowe,
7) zużyte opony,
8) przeterminowane leki i chemikalia, należy umieszczać w przeznaczonych do tego
celu i specjalnie oznakowanych pojemnikach znajdujących się na terenie aptek i
placówek służby zdrowia. Natomiast chemikalia należy przekazywać do punktów
zbiórki odpadów.
9) zużyte baterie i akumulatory, należy umieszczać w przeznaczonych do tego celu i
specjalnie oznakowanych pojemnikach znajdujących się na terenie placówek oświaty.
Akumulatory przemysłowe i samochodowe należy dostarczać do placówek
handlowych i usługowych prowadzących ich sprzedaż bądź wymianę
10) komunalne odpady zielone ulegające biodegradacji,
11) odpady budowlane i rozbiórkowe.
Papier i tekturę, szkło, tworzywo sztuczne, metale i odpady wielomateriałowe należy
gromadzić w specjalnie przeznaczonych do tego celu pojemnikach. Są one odbierane od
właścicieli nieruchomości przynajmniej raz w miesiącu.
Natomiast zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny, meble i inne odpady wielkogabarytowe
powinny być gromadzone w miejscu i czasie wskazanym przez przedsiębiorcę odbierającego
odpady komunalne. Odpady te są odbierane przynajmniej raz w roku.
Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej Spółka z o.o. w Szczecinku w ramach systemu
wyposaża wszystkie gospodarstwa zamieszkałe w pojemniki do zbierania odpadów
WESTMOR CONSULTING
45
komunalnych w zależności od wielkości gospodarstwa oraz w worki do selektywnej zbiórki
odpadów (zielone, niebieskie, żółte, brązowe).
Ponadto przy ul. Leśnej w Rzeczenicy (teren po byłych magazynach Gminnej Spółdzielni
„Samopomoc Chłopska”) zlokalizowano punkt selektywnej zbiórki odpadów komunalnych
(PSZOK). Do PSZOKU - u mieszkańcy mogą dostarczać odpady tj. akumulatory, meble
i inne odpady wielkogabarytowe, zużyte opony, zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny,
przeterminowane lekarstwa i chemikalia, popiół, odpady budowlane i rozbiórkowe, zużyte
baterie, odpady niebezpieczne (np. żarówki, świetlówki, pojemniki po olejach, smarach),
odpady zielone przez które rozumie się odpady komunalne stanowiące części roślin
pochodzących z pielęgnacji terenów zielonych, ogrodów.
Źródło: Analiza stanu gospodarki odpadami komunalnymi na terenie Gminy Rzeczenica za 2013 r.
Według informacji zawartych w „Analizie stanu gospodarki odpadami komunalnymi na
terenie Gminy Rzeczenica za 2013 r.”, w 2013 r. na terenie Gminy Rzeczenica zebrano 381,9 Mg niesegregowanych (zmieszanych) odpadów komunalnych, 18,5 Mg tworzyw
sztucznych, 51 Mg szkła oraz 11,4 Mg papieru. Poziom ograniczenia masy odpadów
komunalnych ulegających biodegradacji przyjął wartość 56,9%, natomiast poziom recyklingu
papieru, szkła, metali oraz tworzyw sztucznych wyniósł 20,9%. W 2013 r. na 983
gospodarstwa zostało złożonych 944 deklaracji, w tym 886 zadeklarowało zbiórkę
selektywną, pozostali nie selektywną. Ogólna liczba mieszkańców Gminy wg „Analizy”
wynosiła 3 789 osób z czego około 3 000 osób objęto systemem zbiórki odpadów.
3.8. Odnawialne źródła energii
Do korzyści wynikających ze stosowania odnawialnych źródeł energii można zaliczyć
zmniejszenie negatywnego wpływu energetyki na środowisko naturalne. Dotyczy to przede
wszystkim likwidacji tzw. niskiej emisji, która jest niezwykle uciążliwa dla środowiska
naturalnego. Poza tym nie można zapomnieć, że mniejsza emisja przyczynia się
do znaczącej poprawy jakości życia mieszkańców danego regionu. W tym miejscu należy
zaznaczyć, że Gmina Rzeczenica jest w trakcie przygotowywania wniosku o dofinansowanie
do Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w ramach konkursu pn.
„Prosument – linia dofinansowania z przeznaczeniem na zakup i montaż mikroinstalacji
odnawialnych źródeł energii dla samorządów”. W ramach projektu zainteresowani mogą
otrzymać pożyczkę wraz z dotacją, które wynoszą łącznie do 100% kosztów kwalifikowanych
instalacji w formie:
WESTMOR CONSULTING
46
 dotacji: 20% dofinansowania (na źródła ciepła opalone biomasą, pompy ciepła,
kolektory słoneczne); 40% dofinansowania (systemy fotowoltaiczne, małe elektrownie
wiatrowe, mikrokogeneracja);
 pożyczki oprocentowanej 1% w skali roku: na pozostałe koszty kwalifikowane.
3.8.1. Energia wiatru
Polska położona jest w strefie o przeciętnych warunkach wietrzności, z prędkościami wiatru
na poziomie 3,5-4,5 m/s. Dla obszaru Polski maksymalne sezonowe zasoby energii wiatru
dość dobrze pokrywają się z maksymalnym zapotrzebowaniem na energię cieplną,
czyli okresem występowania najniższych temperatur, trzeba zatem stwierdzić, że korzystanie
z tego źródła energii jest jak najbardziej uzasadnione.
Rysunek 2. Energia wiatru w kWh/m2 na wysokości 30 m nad poziomem gruntu
Źródło: Halina Lorenc, Instytut Meteorologii i Gospodarki wodnej, Opracowanie 2001, Warszawa
Rysunek 2 przedstawia mezoskalową mapę wiatrów, na której naniesiono izolinie rocznej
podaży surowej energii wiatru, niesionej przez strugę wiatru o powierzchni przekroju 1 m2 na
wysokości 30 m nad poziomem gruntu (30 m n.p.g). Z analizy mapy wynika, że Gmina
Rzeczenica znajduje się w strefie korzystnych warunków energii wiatru (1000 kWh/m2/rok).
Obecnie na terenie Gminy Rzeczenica nie funkcjonują żadne elektrownie wiatrowe. Jednakże
zgodnie z zapisami „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego
Gminy Rzeczenica”, część północna Gminy leży w korzystnej strefie jeśli chodzi o energię
wiatrową. Należy jednak wskazać, że lokalizacja konkretnych siłowni wiatrowych może mieć
WESTMOR CONSULTING
47
miejsce w wyniku bardziej szczegółowej analizy szeregu innych czynników i poniesienia
nakładów inwestycyjnych.
Z uwagi na uwarunkowania prawne, przyrodnicze, krajobrazowe i sozologiczne, należy uznać
za wyłączone dla lokalizacji elektrowni wiatrowych następujące obszary:
 wszystkie tereny objęte formami ochrony przyrody,
 projektowane obszary ochronne, w tym zwłaszcza obszary wytypowane w ramach
tworzenia Europejskiej Sieci Obszarów Chronionych NATURA 2000, projektowane
i postulowane zespoły przyrodniczo-krajobrazowe,
 tereny tworzące osnowę ekologiczną województwa, której zasięg określony został
w planie zagospodarowania przestrzennego województwa pomorskiego,
 tereny położone w strefach ekspozycji obiektów dziedzictwa kulturowego: pomników
historii, cennych założeń urbanistycznych i ruralistycznych oraz założeń zamkowych,
parkowo-pałacowych i parkowo-dworskich,
 tereny w otoczeniu lotnisk wraz z polami wznoszenia i podejścia do lądowania.
3.8.2. Energia wody
Energia wody jest nieszkodliwa dla środowiska, nie przyczynia się do emisji gazów
cieplarnianych, nie powoduje zanieczyszczeń, a jej produkcja nie pociąga za sobą
wytwarzania odpadów.
Budowa elektrowni wodnych uzależniona jest jednak od spełnienia szeregu wymogów
wprowadzonych przepisami prawa, do których należą m.in. umożliwienie migracji ryb, jeżeli
jest to uzasadnione warunkami lokalnymi, zapobieganie stratom ryb przy przejściu przez
turbiny elektrowni, ograniczenia w zakresie przekształcenia istniejącej rzeźby terenu
i naturalnego układu koryta rzeki.
Na terenie Gminy Rzeczenica nie funkcjonują obecnie elektrownie wodne. Jednakże na
obszarze Gminy Rzeczenica występują dwa cieki, Czernica oraz Biała, które można
zakwalifikować jako przydatne w produkcji energii odnawialnej na niewielką skalę. Przy
stosunkowo niewielkich nakładach inwestycyjnych mogą one zostać zaadaptowane na małe
elektrownie wodne. Według danych zamieszczony w „Studium” średni rzeczny odpływ
jednostkowy kształtuje się na poziomie 6 – 8 l/s/km2 (według J. Stachy’ego i B. Biernata).
WESTMOR CONSULTING
48
3.8.3. Biomasa
Zgodnie z zapisami Dyrektywy 2001/77/WE biomasa oznacza podatne na rozkład biologiczny
produkty
oraz
ich
frakcje,
odpady
i
pozostałości
przemysłu
rolnego
(łącznie
z substancjami roślinnymi i zwierzęcymi), leśnictwa, związanych z nim gałęzi gospodarki,
jak również podatne na rozkład biologiczny frakcje odpadów przemysłowych i miejskich.
Biomasa charakteryzuje się niską gęstością energii na jednostkę (transportowanej) objętości
i z natury rzeczy powinna być wykorzystywana możliwie blisko miejsca jej pozyskiwania.
Jest zasobem ograniczonym. Przeznaczenie powierzchni pod plantacje energetyczne niesie
jednak zagrożenie dla bioróżnorodności i często dla naturalnych walorów rekreacyjnych.
Na terenie Gminy Rzeczenica realizowane są założenia do planu zaopatrzenia w ciepło,
paliwa gazowe i energię elektryczną opracowane przez Bałtycką Agencję Poszanowania
Energii S.A., które zmierzają do osiągnięcia 100% energii z zasobów odnawialnych. W
ramach działań przeprowadzono modernizację systemu zaopatrzenia w ciepło kilku gminnych
budynków użyteczności publicznej m. in. szkoły podstawowej, gminnego ośrodka kultury i
przedszkola. W ramach inwestycji zbudowano kotłownię centralną o mocy 700 kW, opalaną
zrębkami drzewnymi, która przyczyniła się do redukcji zanieczyszczeń powietrza ze strony
systemów grzewczych:
 SO2 o 93%,
 CO o 90%,
 CO2 o 100%,
 Pyłów o 96%.
Źródło: http://www.pnec.org.pl/
Szczegółowe informacje dotyczące wykorzystania energii pochodzącej z biomasy prezentuje
tabela 15.
Tabela 15. Biomasa na terenie Gminy Rzeczenica
Sołectwo
Rzeczenica
Moc
Rodzaj
zużytego
paliwa
Ilość
zużytego
paliwa na
rok
Miejscowość
Obiekt
Rodzaj
źródła
energii
odnawialnej
Rzeczenica
Kotłownia
szkolna
Kotły
grzewcze
500 KW
Zrębki
drzewne
650m3
Rzeczenica
Kotłownia
OSP
Kotły
grzewcze
21 KW
Drewno
opałowe
25m3
Rzeczenica
Kotłownia
zakładowa
Kotły
grzewcze
2,5 MW
2,2 MW
Trociny,
zrębki
5770 Mg
WESTMOR CONSULTING
49
drzewne
Międzybórz
Międzybórz
Kotłownia
szkolna
Kotły
grzewcze
50 KW
Drewno
opałowe
65m3
Zalesie
Kotłownia
zakładowa
Kotły
grzewcze
Brak danych
słoma
Brak danych
Breńsk
Źródło: Program Ochrony Środowiska Gminy Rzeczenica 2004 – 2011
Dalsze, efektywniejsze wykorzystanie niekonwencjonalnych źródeł energii jest możliwe tylko
przy poniesieniu nakładów na zmiany technologii wytwarzania ciepła oraz zapewnieniu
stałych dostaw.
3.8.4. Energia geotermalna
Ze względu na odmienną technologię i inne kierunki zastosowań w wykorzystaniu energii
geotermalnej, stosuje się podział na geotermię płytką (niskiej entalpii) – pompy ciepła
oraz geotermię głęboką (wysokiej entalpii) – źródła geotermalne.
Główną zaletą wykorzystania energii zawartej w wodach geotermalnych (geotermii głębokiej)
jest jej „czystość”. Poza tym instalacje oparte na wykorzystaniu energii geotermalnej
odznaczają się stosunkowo niskimi kosztami eksploatacyjnymi.
Analizując rysunek 3 należy stwierdzić, że w obrębie Gminy Rzeczenica nie występuje duży
potencjał energii geotermalnej.
WESTMOR CONSULTING
50
Rysunek 3. Potencjał energii geotermalnej z uwzględnieniem okręgów i subbasenów
Źródło: Roman Ney i Julian Sokołowski, 1992. Instytut Gospodarki Surowcami
Mineralnymi i Energią Polska Akademia Nauk, Kraków
Wykorzystanie geotermii płytkiej może następować poprzez wykorzystanie pomp ciepła.
Ciepło produkowane przez pompy może być w dużej części pobierane z ogólnie dostępnego
środowiska cechującego się niewyczerpalnymi zasobami energii (np. grunt, cieki wodne,
powietrze atmosferyczne), nie powodując przy tym jego degradacji. Ponadto pompy
zapewniają wysoki komfort użytkowania, nie wymagają codziennej obsługi, cechują się cichą
pracą i nie zanieczyszczają środowiska w miejscu użytkowania.
Obecnie, na terenie Gminy Rzeczenica nie zlokalizowano pomp ciepła.
3.8.5. Energia słoneczna
Energię słoneczną wykorzystuje się przetwarzając ją w inne użyteczne formy, a więc
w energię:
 cieplną – za pomocą kolektorów;
 elektryczną – za pomocą ogniw fotowoltaicznych.
Na terenie Gminy Rzeczenica wykorzystywane są lampy solarne. W ramach działania
„Odnowa i rozwój wsi” zrealizowano projekt pt. „Montaż lamp solarnych i hybrydowych na
WESTMOR CONSULTING
51
terenie gminy Rzeczenica”. Głównym celem projektu był wzrost atrakcyjności turystycznej
i inwestycyjnej gminy Rzeczenica poprzez montaż lamp solarnych i hybrydowych. Dzięki
dofinansowaniu zakupiono i zamontowano 26 lamp solarnych i 5 lamp hybrydowych w
Rzeczenicy, Gwieździnie, Olszanowie, Brzeziu, Jezierniku, Pieniężnicy, Breńsku, Gockowie i
Międzyborzu.
Źródło: http://www.rzeczenica.pl/
W Polsce wykorzystanie paneli fotowoltaicznych w układach zasilających jest ograniczone
jedynie do specyficznych zastosowań, na ogół tam, gdzie ze względu na małą moc odbiornika
doprowadzenie sieci elektroenergetycznej jest mało opłacalne. Gmina Rzeczenica posiada
duży potencjał wykorzystania energii słonecznej na cele fotowoltaiki. Ogniwa fotowoltaiczne
mogą być wykorzystane do zasilania znaków ostrzegawczych przy drogach i reklam. Na
terenach o silnej koncentracji zabudowy mogą zostać zamontowane na dachach budynków
mieszkalnych
oraz
budynków
użyteczności
publicznej,
natomiast
na
terenach
niezagospodarowanych – mogą powstać farmy fotowoltaiczne.
Do instalacji systemu PV idealnie nadają się dachy skierowane w stronę południową, ale
można również wykorzystać takie które są skierowane w kierunku południowo-wschodnim,
bądź też południowo - zachodnim. Na płaskim dachu panele fotowoltaiczne instalowane są na
specjalnych stelażach. Należy zwrócić uwagę iż moduły podczas swojej pracy nie powinny
być w żadnym zakresie zacienione w wyniku przesłonięć, które powodują kominy, drzewa
lub anteny satelitarne.
W przypadku rozważania budowy farmy fotowoltaicznych na gruncie, należy zwrócić uwagę
na szereg czynników, które są niezmiernie istotne. Elektrownia fotowoltaiczna wolnostojąca
nie powinna być lokowana na terenach powysypiskowych, w pobliżu obiektów mogących
powodować zapylenie. Warto zwrócić uwagę również na sprawy administracyjne: Czy farma
znajduje się na terenie gdzie jest uchwalony MPZP? Czy znajduje się w pobliżu linia
energetyczna?
WESTMOR CONSULTING
52
4. Charakterystyka środowiska przyrodniczego gminy
4.1. Położenie geograficzne
POŁOŻENIE GEOGRAFICZNE GMINY
Zgodnie z regionalizacją opracowaną przez Jerzego Kondrackiego, Gmina Rzeczenica
położona jest w:
 prowincji Niżu Środkowoeuropejskiego;
 podprowincji: Pojezierze Południowobałtyckie;
 makroregionach: Południowopomorskie;
 mezoregionach: Doliny Gwdy, Pojezierza Krajeńskiego i Równiny Charzykowskiej.
Powyższy podział na mezoregiony przedstawia rysunek 4.
Rysunek 4. Położenie geograficzne Gminy Rzeczenica
Źródło: Państwowy Instytut Geologiczny, Centralna Baza Danych Geologicznych,
http://web3.pgi.gov.pl/
4.2. Ukształtowanie powierzchni, geomorfologia
Gmina Rzeczenica charakteryzuje się malowniczą i urozmaiconą rzeźbą terenu. Na terenie
Gminy występują liczne wzniesienia (pagórki) poprzeplatane jeziorami i dolinami rzecznymi.
Liczne moreny akumulacyjne, kemy, ozy, rynny lodowcowe i doliny rzeczne kształtują
bardzo wysokie walory krajobrazowe Gminy.
WESTMOR CONSULTING
53
Pod względem geomorfologicznym Gminę Rzeczenica reprezentują trzy główne formy, które
warunkują trzy podstawowe typy środowiska przyrodniczego:
 wysoczyzna morenowa,
 sandr,
 rynny subglacjalne i doliny rzeczne.
Wysoczyzny morenowe obejmują północno - zachodnią i południowo - wschodnią części
Gminy i są reprezentowane przez formy moreny czołowej i dennej, których różnice
wysokości pomiędzy najwyżej i najniżej położonymi punktami mieszczą się w przedziałach
od około 20m do nawet 60m. Najwyższe obszary występują w południowo - wschodniej
części gminy, gdzie tworzą zgrupowania wzniesień moreny czołowej o wysokości 222,8 m
n.p.m. W podłożu obszarów morenowych występują przede wszystkim piaski gliniaste
i gliny, a także piaski luźne i słabogliniaste na niewielkich obszarach. W dnach zagłębień
o płytkim zaleganiu pierwszego poziomu wody gruntowej, wykształciły się także liczne
obszary torfowe. Na powierzchni wysoczyzny morenowej przeważają gleby brunatne
wyługowane oraz brunatne kwaśne, co decyduje o rolniczym użytkowaniu tego terenu.
Powierzchnia wysoczyzny jest urozmaicona licznymi zagłębieniami wytopiskowymi, a także
głazami narzutowymi, z których niektóre zostały objęte ochroną prawną jako pomniki
przyrody.
Sandry tworzą rozległe równiny o deniwelacjach w granicach kilku metrów, zbudowane
głównie z materiału żwirowo - piaszczystego pochodzenia wodno - lodowcowego.
Środowisko przyrodnicze wykształcone na tym podłożu, dominuje powierzchniowo na terenie
gminy Rzeczenica. Cechami wyróżniającymi omawiany obszar jest duża przepuszczalność
podłoża, a z drugiej zaś strony również tereny bezodpływowe. Obszary cechuje niska żyzność
siedlisk oraz stosunkowo głębokiego zalegania wody gruntowej, natomiast stosunki wodne
i zakwaszenie środowiska glebowego sprzyjają procesowi bielicowania gleb. W użytkowaniu
sandrów dominują lasy, charakteryzujące się małą żyznością i niską odpornością na
działalność człowieka. Rzeźbę sandrów urozmaicają wklęsłe formy terenu, takie jak rynny
jezior (np. Bielsko), doliny rzeczne i zagłębienia związane z wytapianiem martwego lodu.
Rynny subglacjalne i doliny rzeczne rozcinają zarówno obszary morenowe jak i sandrowe.
Dzięki temu na terenie Gminy Rzeczenica powstał złożony układ form dolinnych o różnych
rozmiarach i zróżnicowanym ukierunkowaniu przebiegu. Dominującą cechą rynien
subglacjalnych jest występowanie jezior rynnowych w których obecnie znajdują się jeziora:
Bielsko, Krępsko i Szczytno. Tereny dolin użytkowane są głównie rolniczo, występują tu
także zbiorowiska leśne w postaci niewielkich zespołów leśnych oraz użytki zielone
WESTMOR CONSULTING
54
z kompleksami łąkowo – pastwiskowymi. Ważną cechą wyróżniającą doliny jest także
klimatyczne zróżnicowanie - anomalie termiczne, zastoiska chłodnego powietrza, większa
wilgotność powietrza w stosunku do terenów otaczających, słabsze i zróżnicowane
nasłonecznienie w zależności od ekspozycji i wystromienia zboczy.
Źródło: Elaborat Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Rzeczenica (autor:
Przedsiębiorstwo Projektowo-Realizacyjne „DOM” Sp. z o.o.)
Gmina Rzeczenica jest usytuowana w zasięgu następujących mezoregionów:
 Pojezierze Krajeńskie obejmuje południowo - zachodni skraj województwa
pomorskiego. Wody tej części regionu tworzą na niewielkim odcinku Brda, dopływy
Gwdy i nieliczne jeziora. Dominujący typ krajobrazu naturalnego stanowią równiny,
sandry i wzniesienia pojezierne oraz pagórki. Najwyższe wzniesienia morenowe
przekraczają 200 m n.p.m. Środowisko przyrodnicze Pojezierza Krajeńskiego jest
w
znacznym
stopniu
przekształcone
w
wyniku
działalności
człowieka.
W użytkowaniu terenu przeważają grunty rolne. Lasy występują głównie w północnej
i centralnej części regionu, w granicach województwa pomorskiego. Krajobraz
Pojezierza Krajeńskiego posiada znaczne walory turystyczne zwłaszcza w obszarze
Gminy Rzeczenica. Uwarunkowane jest to obszarami o większej lesistości, które
występują zwłaszcza w rejonie jezior Szczytno i Krępsko. Należy nadmienić, że
okolice Jezior Krępsko i Szczytno, a także Zespół Jezior Człuchowskich znajdujące
się w granicach Pojezierza, zostały objęte ochroną w formie rezerwatów przyrody
i obszarów chronionego krajobrazu. W części południowej krajobraz Pojezierza jest
bardziej monotonny, ze względu na tereny użytkowane rolniczo.
 Dolina Gwdy charakteryzuje południkowa orientacji. W okolicach Piły Dolina
znacznie się rozszerza i tworzy kotlinę. Region porastają głównie bory sosnowe.
Przedmiotowy obszar charakteryzuje słabe zaludnienie. Jedynymi ośrodkami
miejskimi regionu są Piła i Jastrowie. Część terenu znajduje się w obszarze
chronionego krajobrazu "Pojezierze Wałeckie i Dolina Gwdy".
 Równina Charzykowska to obszar charakteryzujący się wysokim stopniem
zalesienia, na który składają się rozległe kompleksy leśne Borów Tucholskich,
Zaborskiego Parku Krajobrazowego, Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego oraz Parku
Narodowego Bory Tucholskie. Obszar Równiny prócz lasów, urozmaicają liczne
jeziora. Do największych z nich należą jeziora zespołów Charzykowskiego
i Wdzydzkiego. Jeziora często wypełniają rynny polodowcowe, które są formami
podłużnymi, o stromych zboczach do 30 stopni nachylenia. Do największych form
WESTMOR CONSULTING
55
erozyjnych na terenie Równiny należy dolina Brdy o stromych zboczach, która wcina
się w sandr na głębokość 5-10 m. Północna część obszaru jest natomiast przecięta
doliną Wdy o równie stromych zboczach. Większe miasta na terenie Równiny to
Chojnice i Kościerzyna, które położone są na skraju mezoregionu.
4.3. Budowa geologiczna
Na terenie Gminy Rzeczenica najstarsze utwory czwartorzędowe stanowią głównie gliny
zwałowe z występującymi w ich obrębie soczewami piaszczysto-żwirowymi, nad którymi nie
rzadko występują piaski i żwiry wodnolodowcowe. Utwory te nie odsłaniają się jednak na
powierzchni.
Cały
obszar
Gminy
Rzeczenica
pokrywają
gliny
zwałowe,
osady
fluwioglacjalne i zastoiskowe, które związane są ze zlodowaceniem północnopolskimi.
W jego obwodzie wydzielono utwory faz leszczyńskiej, poznańsko - dobrzyńskiej
i pomorskiej stadiału górnego. W trakcie pierwszej fazy wykształciły się iły, mułki oraz piaski
zastoiskowe, nad którymi zalegają równolegle warstwowane piaski i żwiry pochodzenia
wodnolodowcowego. Nad nimi z kolei rozwinięte są piaszczyste gliny zwałowe z otoczakami,
głazami skał magmowych i metamorficznych oraz okruchy węgla brunatnego, które
naturalnie nie wyłaniają się na powierzchnię ziemi. Faza poznańsko - dobrzyńska jest
reprezentowana przez fluwioglacjalne oraz glacjalne piaski i żwiry, na których zalegają
brunatno - szare gliny zwałowe. Faza pomorska to natomiast głównie żwiry i piaski
kwarcowo - skaleniowe, drobno i średnioziarniste, często zaglinione i pylaste. W obrębie tych
utworów występują wkładki i soczewy brunatnych glin zwałowych.
Natomiast najmłodsze utwory występujące na terenie Gminy pochodzą z holocenu. Osady
rzeczne Czernicy i Brdy oraz ich dopływów tworzą poziomy tarasowe zbudowane z piasków,
miejscami ze żwirem i głazami, czasami przykryte warstwą torfu. Liczne na całym obszarze
Gminy są torfy, przeważnie niskie i przejściowe. Rozciągają się one wzdłuż dolin rzek Brdy
i Czernicy.
Źródło: Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowanie przestrzennego Gminy Rzeczenica
4.4. Gleby
Jakość gleb na terenie Gminy w istotny sposób wpływa na jej potencjał. Gleby dobrej jakości
oznaczają nie tylko zdrowe i wysokie plony, ale także warunkują prawidłowy rozwój
człowieka, gdyż wraz z pożywieniem roślinnym i zwierzęcym dostarczają odpowiedniej ilości
wysokokalorycznych składników odżywczych, witamin, substancji mineralnych, niezbędnych
WESTMOR CONSULTING
56
do budowy i właściwego funkcjonowania organizmu. Razem z pożywieniem człowiek
pobiera składniki korzystne, jak i niekorzystne dla swego rozwoju.
Jakość gleb ma wpływ na rozmieszenie upraw rolniczych, ale zależy ona również
od odpowiedniej wilgotności, nawożenia mineralno-organicznego, warunków termicznych
oraz opadów atmosferycznych.
Gleby na obszarze gminy Rzeczenica charakteryzuje duże zróżnicowanie pod względem
przydatności rolniczej od 2 - pszennego bardzo dobrego do 9 - zbożowo-pastewnego słabego
oraz kompleksy użytków zielonych 2z średnie i 3z - słabe i bardzo słabe. Udział najlepszych
kompleksów przydatności rolniczej gleb (kompleksy 2-3), a także udział gleb dobrych (4
kompleksu - żytniego bardzo dobrego) – jest mały. Gleby na terenie Gminy zostały w
większości zaliczone do najniższych kompleksów przydatności dla rolnictwa m.in. żytniego
słabego, żytniego najsłabszego. Wzdłuż dolin rzecznych występują gleby torfowe i
murszowo-torfowe oraz gleby mineralne i murszowe, zaliczone odpowiednio do użytków
zielonych średnich oraz słabych i bardzo słabych. Występowanie w okolicach Rzeczenicy,
Gockowa, Zalesia, Olszanowa, Garska, Gwieżdzina, Brzezia i Pieniężnicy gleby kompleksu
żytniego dobrego, warunkuje występowanie pól uprawnych w tym rejonie.
Szczegółową klasyfikację gleb na terenie Gminy Rzeczenica pod względem ich jakości
bonitacyjnej zaprezentowano w tabeli 16.
Tabela 16. Bonitacja gleb na terenie Gminy Rzeczenica
Klasa bonitacyjna gruntów ornych w ujęciu powierzchniowym [ha]
Gleby gruntów ornych i sadów
Gmina
Udział
%
Grunty łąk i pastwisk
I
II
III
a
III b
IV a
IV b
V
VI
I
II
III
IV
V
VI
0
0
0,56
2,33
3,37
9,47
35,97
16,28
0
0
0,19
8,59
18,50
4,75
WESTMOR CONSULTING
57
4.5. Warunki klimatyczne
Zgodnie z rolniczo-klimatycznym podziałem Polski według R. Gumińskiego teren Gminy
Rzeczenica znajduje się w obrębie zaliczanym klimatycznie do dzielnicy pomorskiej (IV).
Rysunek 5. Dzielnice rolniczo-klimatyczne Polski wg R. Gumińskiego
Źródło: www.acta-agrophysica.org
Legenda:
Dzielnica rolniczo-klimatyczna
I
Szczecińska
VIII
Zachodnia
XV
Częstochowsko-Kielecka
II
Zachodniobałtycka
IX
Wschodnia
XVI
Tarnowska
III
Wschodniobałtycka
X
Łódzka
XVII Sandomiersko-Rzeszowska
IV
Pomorska
XI
Radomska
XVIII Podsudecka
V
Mazurska
XII
Lubelska
XIX
Podkarpacka
VI
Nadnotecka
XIII
Chełmska
XX
Sudecka
VII
Środkowa
XIV
Wrocławska
XXI
Karpacka
Obszar ten charakteryzuje przenikaniem się mas powietrza oceanicznego i kontynentalnego.
Występowanie obszarów leśnych i jezior sprawia, że lokalne warunki klimatyczne są zmienne
i kontrastowe. Obszar ten wyróżnia się również opóźnieniem pór roku w stosunku do Polski
centralnej. Na terenie Gminy Rzeczenica występują niskie opady roczne – ok. 550 mm.
Średnia roczna temperatura powietrza tego obszaru wynosi 6,5– 7,5°C.
Na terenie Gminy dominują wiatry o kierunku zachodnim i południowo-zachodnim.
Prędkości wiatrów wynoszą od 0,1 m/s do 15 m/s.
WESTMOR CONSULTING
58
4.6. Zasoby wodne
4.6.1. Wody powierzchniowe
Gmina Rzeczenica usytuowana jest w zlewni Brdy, należącej do dorzecza Wisły i Noteci
będącej elementem dorzecza Odry. Obie rzeki rozdziela dział wodny I rzędu. Główne rzeki
przepływające przez Gminę – Czernica oraz Biała, a także Struga Rzeczenicka leżą w zlewni
dorzecza Odry. W skład tej zlewni wchodzą także inne zlewnie cząstkowe, na które składają
się rzeki: Chechło, Gnilec oraz Przerębka. Z kolei w zlewni dorzecza Wisły znajduje się rzeka
Brda, która wyznacza północno - wschodnią granicę Gminy i przepływa przez jezioro
Szczytno. Do jeziora tego wpływa także Koprzywnica i Słopica. Gminę Rzeczenica
odwadniają także dwa dopływy: dopływ w Rzeczenicy, który bierze swój początek
w miejscowości Zbysławiec i uchodzi do jeziora Orzechowo oraz dopływ z Olszanowa,
uchodzący do jeziora Krępsko.
Na obszarze Gminy występują także jeziora: Orzechowo (18,5 ha), Olszanowskie Duże (58,5
ha) oraz mniejsze jeziora bez nazwy, zaś w jej bezpośrednim sąsiedztwie znajdują się jeziora
Szczytno (565 ha), Krępsko (377 ha) oraz Bielsko (257 ha).
Największe jeziora usytuowane w bezpośrednim sąsiedztwie Gminy, zostały objęte ochroną
w postaci obszarów chronionego krajobrazu, które w części pokrywają się z terenami
przynależącymi administracyjnie do Gminy Rzeczenica.
Obszar chronionego krajobrazu w okolicach jezior Krępsko i Szczytno zajmuje powierzchnię
ponad 12.000 ha, z czego 1.800 ha położonych jest nad rozległą, długą rynną jezior Krępsko i
Szczytno w Gminie Rzeczenica. Na znaczące walory przyrodnicze terenu wpływają
występujące na tym obszarze cenne gatunki roślin i zwierząt. Obszar ten cechują duże i
zwarte kompleksy leśne w których dominują siedliska borowe. Gatunkiem dominującym jest
sosna z niewielką domieszką brzozy, dębu i buka oraz olszy w obniżeniach terenu. Niemałą
atrakcję obszaru chronionego jest rezerwat Osiedle kormoranów położony w lesie nad Brdą w
okolicach Pakotulska. Na terenie obszaru występują także pomniki przyrody: okazałe dęby i
głazy narzutowe oraz zabytki architektury - sakralnej, świeckiej, wczesnośredniowieczne
grodziska słowiańskie.
Obszar chronionego krajobrazu nad jeziorem Bielsko położony jest w południowo –
zachodniej części gminy Rzeczenica i zajmuje powierzchnię 388 ha. Teren podlegający
ochronie obejmuje rynnę jeziora Bielsko wraz z terenami przyległymi i łączy się bezpośrednio
z obszarem „Żydowo – Biały Bór”, którego stanowi dopełnienie. 34% powierzchni tego
WESTMOR CONSULTING
59
obszaru zajmują lasy. Dominujące gatunki drzew to sosna, brzoza i jarząb pospolity zwany
jarzębiną. Rzeźba krajobrazu na całym obszarze wykazuje duże zróżnicowanie terenu
(wzniesienia, obniżenia, doliny) i wznosi się na wysokości 150-160 m n.p.m.
Największym jeziorem w całości znajdującym się na terenie Gminy Rzeczenica jest Jezioro
Olszanowskie Duże (dawniej zwane Zimnym). To znajdujące się w lesie jezioro rynnowe o
powierzchni 55 ha i maksymalnej głębokości 20 m. Taflę jeziora otaczają wysokie brzegi
porośnięte głównie lasem sosnowym i buczyną. Mniejszym jeziorem o powierzchni 21 ha jest
Jezioro Orzechowo, które jak poprzednie, jest jeziorem rynnowym dodatkowo połączonym
Jeziorem Krępsko. Należy również dodać, że wszystkie jeziora na terenie Gminy, obfitują w
takie gatunki ryb jak: okoń, płoć, szczupak, leszcz, ukleja, lin, miętus, węgorz, sandacz,
wzdręga, dlatego jest to wymarzone miejsce dla wędkarzy.
Problemem wymagającym koordynacji na szczeblu powiatu jest współpraca gmin dotycząca
ochrony Jeziora Szczytno, którego akwen znajduje się w granicach administracyjnych Gminy
Przechlewo, którego zachodni brzeg jest wschodnią granicą gminy Rzeczenica.
Rysunek 6. Położenie Jeziora Szczytno Wielkie
Źródło: http://wikimapia.org/
4.6.2. Wody podziemne
Cały obszar Gminy Rzeczenica położony jest w V regionie pomorskim, który z kolei dzieli
się na podregiony słupski i chojnicki. Na terenie Gminy wyodrębniono dwie jednolite części
wód podziemnych, które określono jak JCWPd Nr 28 i JCWPd Nr 29. „Zachodnia i centralna
część gminy (…) znajduje się w JCWPd Nr 28 (…). Główny użytkowy poziom wodonośny
występuje tutaj jedynie w międzymorenowych utworach czwartorzędowych na głębokościach
20–120 m. Miąższość warstwy wodonośnej osiąga zwykle 10–40 m. Zasilanie wód tego
poziomu odbywa się poprzez bezpośrednią infiltrację opadów atmosferycznych i z wód
powierzchniowych(…). Studnie wiercone osiągają przeważnie wydajności 30–70 m3/h
wody.”
WESTMOR CONSULTING
60
Z kolei wschodnia część gminy znajduje się w JCWPd Nr 29, której użytkowane poziomy
wodonośne znajdują się w utworach czwartorzędu i trzeciorzędu. W obrębie osadów
czwartorzędowych występują zwykle dwie warstwy wodonośne. „Miąższość warstwy
wodonośnej ma zwykle 10–40 m, a przy połączonych seriach osiąga 50 m. Wody, zwykle o
zwierciadle swobodnym, występują przeważnie na głębokości 5–20 m pod powierzchnią
terenu. Potencjalna wydajność pojedynczych ujęć kształtuje się w granicach 10–70 m3/h,
lokalnie może ona osiągać 120 m3/h. Poziom ten, podstawowy dla zaopatrzenia ludności w
wodę, ujmowany jest studniami wierconymi i kopanymi. Jakość wód poziomu
czwartorzędowego jest na ogół dobra i bardzo dobra (klasa Ia i Ib). Wymagają one co
najwyżej prostego uzdatniania.”
Utwory trzeciorzędowe również cechuje występowanie dwóch poziomów wodonośnych.
„Warstwa górna, o miąższości od kilku do 40 m, ma ograniczony zasięg do głębokości 40–60
m. Natomiast warstwa dolna występuje na głębokości 70–140 m pod powierzchnią terenu i
jest na tym obszarze słabo rozpoznana. Szacuje się, że potencjalne wydajności otworów
studziennych z tych warstw osiągnąć mogą 10– 40 m3/h.”
4.7. Walory przyrodnicze
4.7.1. Lasy
Według danych GUS, na terenie Gminy Rzeczenica na koniec 2013 r. lasy i grunty leśne
zajmowały powierzchnię 18 601 ha, z czego zdecydowaną większość stanowiły lasy Skarbu
Państwa 18 280 ha (98,3%), natomiast lasy należące do osób prywatnych zajmowały 302 ha.
Lasy Państwowe na terenie Gminy Rzeczenica znajdują się w zarządzie Nadleśnictwa Czarne
- Człuchowskie, Człuchów i Niedźwiady które podlegają Regionalnej Dyrekcji Lasów
Państwowych w Szczecinku (RDLP).
Wg danych GUS lesistość Gminy wynosiła w 2013 r. 65,9% i była wyższa niż lesistość
powiatu człuchowskiego – 48,9% a także wyższa niż lesistość w województwie pomorskim –
36,3%.
W lasach Rzeczenicy najliczniejszą grupę stanowią lasy sosnowe z domieszką świerka, które
porastają sandry. Występują tu także lasy liściaste, głównie bukowe, z bogatym niekiedy
runem leśnym.
Największa cześć Gminy Rzeczenica leży w Nadleśnictwie Czarne Człuchowskie, na którego
WESTMOR CONSULTING
61
obszarze wyróżniono lasy ochronne (lasy wodochronne i glebochronne) zajmujące
powierzchnię 5 097,08 ha oraz rezerwaty – 474,35 ha. Szczegółowe zestawienie lasów o
szczególnych walorach przyrodniczych w Nadleśnictwie Czarne Człuchowskie przedstawia
poniższy rysunek.
Rysunek 7. Lasy o szczególnych walorach przyrodniczych w Nadleśnictwie Czarne Człuchowskie (stan na
15.05.2014)
Źródło: http://www.czarneczluchowskie.szczecinek.lasy.gov.pl
Kwestie dotyczące ochrony przeciwpożarowej lasów regulują przepisy na szczeblu unijnym
oraz krajowym. Wśród najważniejszych aktów prawnych poruszających tematykę
przeciwpożarową lasów wyróżnić można:
 Rozporządzenie Rady nr 2158/92 z dnia 23 lipca 1992 r. o ochronie lasów Wspólnoty
przed pożarami:
o obowiązek klasyfikacji terytoriów wg stopnia ryzyka pożaru lasu;
o klasyfikacja obszaru musi odpowiadać podziałowi administracyjnemu;
o dofinansowanie działań państw członkowskich w zależności od stopnia ryzyka
pożarowego;
WESTMOR CONSULTING
62
o zobowiązanie państw członkowskich do stworzenia Krajowego Systemu
Informacji o Pożarach Lasu
 Rozporządzenie nr 2152/2003 Parlamentu Europejskiego i rady z dnia 17 listopada
2003 r. dotyczące monitorowania wzajemnego oddziaływania lasów i środowiska
naturalnego we Wspólnocie,
o zapewnienie
ciągłości
uregulowań
i
osiągnięć
w
zakresie
ochrony
przeciwpożarowej lasów należących do Wspólnoty;
o obowiązek gromadzenia i przekazywania do UE danych dotyczących pożarów
lasu;
o rozwój systemu informacji o pożarach lasu i niezagospodarowanych terenach;
 Rozporządzenie rady nr 1698/2005 z dnia 20 września 2005 r. w sprawie wsparcia
rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju
Obszarów Wiejskich:
o kategoryzacja zagrożenia pożarowego lasów wszystkich form własności dla
wyodrębnionych podregionów;
o pomoc dotycząca wzmocnienia systemu ochrony przeciwpożarowej;
Wśród aktów prawnych obowiązujących na szczeblu krajowym zaliczyć można:
 ustawę o lasach z dnia 28 września 1991 r. (art. 9, 13, 18, 26, 30),
 ustawę o ochronie przeciwpożarowej z dnia 24 sierpnia 1991 r. (art. 3, 4),
 ustawa o transporcie kolejowym z dnia 28 marca 2003 r. (art. 55),
 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 22 marca 2006 r. w sprawie
szczegółowych zasad bezpieczeństwa przeciwpożarowego lasów określające:
o kategorie oraz stopnie zagrożenia pożarowego lasów;
o sposób zaliczania lasów do kategorii zagrożenia pożarowego lasów wraz
z metodą oznaczania stopnia zagrożenia pożarowego;
o sposoby prowadzenia obserwacji lasów;
o wyposażenie punktów obserwacyjnych;
o parametry dróg leśnych – dojazdy pożarowe;
o rodzaje i sposoby wykonywania pasów przeciwpożarowych;
o wyposażenie baz sprzętu do gaszenia pożarów lasów
 Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 21 kwietnia
2006 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów
budowlanych i terenów:
WESTMOR CONSULTING
63
o Rozdział 9 – Zabezpieczenie przeciwpożarowe lasów, § 34, 35, 40
 Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 7 sierpnia 2008 r. w sprawie wymagań
w zakresie odległości i warunków dopuszczających usytuowanie drzew i krzewów,
elementów ochrony akustycznej i wykonywania robót ziemnych w sąsiedztwie linii
kolejowej, a także sposobu urządzania i utrzymania zasłon odśnieżnych oraz pasów
przeciwpożarowych:
o § 9.
Wśród przepisów wewnętrznych można wyróżnić:

Statut Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe,

Instrukcję ochrony przeciwpożarowej obszarów leśnych,

Zarządzenia i decyzje Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych.
4.7.2. Szata roślinna
Ekosystemy występujące na obszarze Gminy Rzeczenica można podzielić na trzy grupy
układów:
1) Pierwszy z nich obejmuje zbiorowiska nawiązujące do naturalnych, jak hydrogeniczne
i zróżnicowane ekosystemy leśne;
2) Druga grupa związana jest z krajobrazem wiejskim, tj. polami i ugorami, łąkami i
pastwiskami. Otoczenie zabudowań urozmaicają przydomowe ogrody i sady oraz
podwórka;
3) Ekosystemy należące do trzeciej grupy związane są z obszarami przekształconymi
antropogenicznie,
zwłaszcza
poeksploatacyjnych
oraz
niektórych
wiejskich
i rekreacyjnych a także roślinność ruderalna wokół zakładów przemysłowych.
Najcenniejszą grupę ekosystemów tworzą ekosystemy leśne, wodne i nadwodne. Wśród
ekosystemów leśnych, na terenie Gminy Rzeczenica można wyróżnić następujące zespoły:
 zbiorowiska zaroślowe - występują w otoczeniu torfowisk niskich lub jezior.
Tworzone są przez rożne postaci łozowisk, gdzie dominujące są wierzby szare,
wierzby uszate oraz olszyny czarne.
 olesy i łęgi – występują w dnach dolin, wzdłuż cieków i nad jeziorami oraz
w lokalnych zagłębieniach wypełnionych niskim torfem. Złożone są one głównie
z olszy czarnej.
 buczyny - rosną głównie na stokach rynien jeziornych i zboczach dolin;
WESTMOR CONSULTING
64
 nizinny las dębowo - grądowy – składają się na nie graby, buki, olsze czarne
z dominacją dębu szypułkowego. Kompleksy te występują na bardziej żyznych
fragmentach zboczy rynnowych.
 brzezina bagienna - występuje na terenach o płytkim i bardzo płytkim poziomie wód
gruntowych. W skład jej drzewostanów wchodzą brzozy i sosna.
 bory sosnowe – dominują wśród zbiorowisk leśnych na terenie Gminy. Występują
głównie w południowej i zachodniej częściach Gminy. Przeważają zbiorowiska boru
świeżego oraz fragmenty boru wilgotnego. Drzewostany borów buduje głównie sosna.
Miejscowo występuje dąb szypułkowy i bezszypułkowy.
Do ekosystemów wodnych na terenie Gminy Rzeczenica należą przede wszystkim rośliny
wodne, torfowiska oraz łąki i pastwiska. Zespoły roślin wodnych są silnie wykształcone
w jeziorach o eutroficznych i mezotroficznych. Na terenie jezior Krępsko i Szczytno
występują dwa chronione gatunki – grążela żółtego i grzybienia białego. W towarzystwie
szuwarów nadbrzeżnych występuje roślinność efemeryczna (m.in. zbiorowiska rzęs,
żabiścieku pływającego oraz osoki aloesowatej).
Torfowiska (niskie, przejściowe i wysokie) zajmujące powierzchnie od poniżej 1 ha do
kilkudziesięciu ha. Obejmują ono głównie tereny przybrzeżne jezior, a także najniżej
położone fragmenty dolin rzecznych i inne zagłębienia. Występują na nich płaty roślinności
szuwarowej (szuwary właściwe, turzycowe i trawiaste).
Łąki i pastwiska reprezentowane są przez zbiorowiska roślinne łąk mokrych, wilgotnych
i świeżych oraz nadrzecznych ziołorośli i łąk częściowo zabagnionych, z udziałem sitowia.
4.7.3. Świat zwierząt
Na terenie Gminy Rzeczenica występuje liczna i zróżnicowana fauna, na którą składają się
mnogie gatunki chronione. Najliczniej występują one na obszarach przyległych do dolin
rzecznych, rynien jezior oraz mniejszych podmokłych zagłębień terenu.
Wśród ptaków można wymienić przykładowo takie gatunki jak: dziwonia, łabędź niemy,
bocian biały, dudek, błotniak stawowy, gęsiorek, gągoł, bielik, kormoran, bocian czarny,
siniak, żuraw, perkozek, głowienka, dzięcioł zielny. Licznie występującymi ssakami
chronionymi są bóbr i wydra. Natomiast wśród gatunków wodnych można wymienić: żabę
moczarową, żabę wodną, ropuchę szarą, kumaka nizinnego, jaszczurkę zwinkę, jaszczurkę
żyworodną, traszkę zwyczajną i traszkę grzebieniastą. W jeziorach najczęściej spotykanymi
WESTMOR CONSULTING
65
gatunkami o znaczeniu gospodarczym są: węgorz, szczupak, lin, okoń, leszcz, okoń, płoć i
ukleja. Rzadziej występuje sieja, sielawa, karp, miętus i karaś. Jeziora (przepływowe)
wywierają wpływ na skład gatunkowych ryb w rzekach, o czym, świadczy dominacja płoci,
okonia i szczupaka (gatunki nietypowe dla rzek). W rzekach wstępują także ukleja i leszcz,
niewielki jest udział pstrągów potokowego i tęczowego. Na Brdzie prowadzone są zarybienia
pstrągiem potokowym.
4.8. Formy ochrony przyrody
Formami ochrony przyrody w Polsce, w myśl ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. O ochronie
przyrody
(Dz. U. z 2013, poz. 627), są: parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki
krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu, obszary Natura 2000, pomniki przyrody,
stanowiska dokumentacyjne, użytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe,
ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów. Cztery pierwsze formy ochrony, tzn.: parki
narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe i obszary chronionego krajobrazu
stanowiły krajową sieć obszarów chronionych, uzupełnionych przez obszary NATURA 2000
oraz formy uznaniowe (w świetle obecnych przepisów prawnych mogą być powołane
uchwałą
Rad
Gminnych),
obejmujące
użytki
ekologiczne,
zespoły
przyrodniczo-
krajobrazowe, stanowiska dokumentacyjne i pomniki przyrody.
Na terenie Gminy Rzeczenica występują następujące formy ochrony przyrody:
1) Obszary Chronionego krajobrazu: nr 8 ,,Obszar położony na południowy wschód od
jeziora Bielsko koło Brzezia” i nr 9 „Okolice jezior Krępsko i Szczytno”;
2) Rezerwaty przyrody: ,,Bocheńskie Błoto”, ,,Międzybórz”, ,,Cisy w Czarnem”;
3) Obszary Natura 2000;
4) Pomniki przyrody.
4.8.1. Obszary chronionego krajobrazu
Obszar Chronionego Krajobrazu na Południowy Wschód od Jeziora Bielsko powołany został
w 1981 roku uchwałą nr X/42/81 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Słupsku (Dz. Urz. Woj.
Słupskiego z 1981 Nr 9, poz. 23, z 1994 Nr 31, poz. 184, z 1998 Nr 19, poz. 82).
OChK „Obszar położony na Południowy Wschód od Jeziora Bielsko koło Brzezia” położony
jest w południowo – zachodniej części gminy Rzeczenica i zajmuje powierzchnię 388 ha z
34% lesistością. Na omawianym terenie dominują sosna, brzoza i jarząb pospolity zwany
jarzębiną. Rzeźba krajobrazu jest urozmaicona i wykazuje duże zróżnicowanie terenu
WESTMOR CONSULTING
66
(wzniesienia, obniżenia, doliny), miejscami teren wznosi się na wysokości 150-160 m n.p.m.
Ta forma ochrony przyrody obejmuje rynnę jeziora Bielsko wraz z terenami przyległymi.
Obszar ten łączy się bezpośrednio z obszarem „Żydowo – Biały Bór”, którego stanowi
dopełnienie.
Z kolei „Okolice jezior Krępsko i Szczytno” na terenie gminy Rzeczenica zajmują
powierzchnię ponad 12 000 ha, z czego 1 800 ha położonych jest nad rozległą, długą rynną
jezior Krępsko i Szczytno w gminie Rzeczenica. Znaczna część obszaru pokryta jest przez
zwarte kompleksy leśne, w których dominują siedliska borowe. Wśród nich można odlaźć
wiele cennych gatunków roślin i zwierząt, które istotnie podnoszą walory przyrodnicze tego
terenu. Krajobraz obszaru uatrakcyjniają wyspy jeziorne, będące miejscem lęgowym dla
takich ptaków wodnych jak gągoł, tracz nurogęś, błotniak stawowy, bąk, wąsatka i remiza.
W pobliżu swoje gniazda mają także kania rokowa i bocian czarny. Na torfowiskach i
wilgotnych łąkach wykryto stanowiska unikatowego kosaćca syberyjskiego i widłaka
torfowego.
Oba obszary zostały powołane w celu ochrony wartości przyrodniczych i wypoczynkowo –
rekreacyjnych jako tereny cenny pod względem krajobrazowym i przyrodniczym.
4.8.2. Rezerwaty przyrody
Na terenie Gminy Rzeczenica występują trzy rezerwaty przyrody o łącznej powierzchni
43,92 ha:
 „Rezerwat przyrody Cisy w Czarnem” o powierzchni 26,29 ha – powołany został
Zarządzeniem Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 14 lutego 1957 r. w
sprawie uznania za rezerwat przyrody (MP Nr 18 poz. 141).
Rezerwat leży na terenie Nadleśnictwa LP Czarne Człuchowskie. Uzasadnieniem dla
jego powołania było zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych jednego z
największych w Polsce stanowisk cisa. Rezerwat ten stanowi drugie pod względem
wielkości skupisko cisów w Polsce zaraz po rezerwacie "Cisy Staropolskie" w Borach
Tucholskich). „Cisy rosną w partiach naturalnego starodrzewia bukowo-dębowego.
Wiek ok. 520 cisów wynosi 100-300 lat. Osobliwością przyrodniczą jest istnienie 300
młodych cisów w wieku od 3 do kilkunastu lat. Na uwagę zasługują obok cisa, inne
gatunki objęte ochroną, takie jak: wawrzynek wilczełyko, bluszcz pospolity i widłak
jałowcowaty”.
WESTMOR CONSULTING
67
Źródło: Elaborat Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Rzeczenica (autor:
Przedsiębiorstwo Projektowo-Realizacyjne „DOM” Sp. z o.o.)
 „Rezerwat przyrody Bocheńskie Błoto”- o powierzchni 16 ha – został powołany
Zarządzeniem Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego (M.P.1962.68.31). Obszar
położony jest na terenie Nadleśnictwa LP Niedźwiady. Celem jego powołania była
ochrona zarastającego jeziora i otaczających je torfowisk. Występują tu rośliny
bagienne takie jak wełnianka pochwowa, żurawina błotna, bagno zwyczajne, rosiczka
okrągłolistna i borówka bagienna oraz zachowane naturalne warunki gniazdowania
m.in. bociana czarnego, żurawia, kormorana i czapli siwej.
4.8.3. Obszary Natura 2000
Na terenie Gminy Rzeczenica występuje jeden obszar Natura 2000:
 Obszar Specjalnej Ochrony Sporysz PLH220064, znajduje się na zachodnim skraju
Borów Tucholskich, które rozciągają się na olbrzymich polach sandrowych usypanych
na przedpolu moren czołowych stadium pomorskiego w pobliżu miejscowości
Sporysz. Ogólna powierzchnia przedmiotowego terenu to 481,1 ha, które w 60%
porastają lasy iglaste, jedną czwartą zajmują lasy liściaste, natomiast pozostałą część
pokrywają siedliska łąkowe i zaroślowe. Elementami wyróżniającymi obszar są liczne
obniżenia terenu w dawnych wytopiskach polodowcowych - obecnie są one
wypełnione pokładami torfu. Teren charakteryzuje również bardzo niskie zaludnienie
oraz duża odległość od aglomeracji miejskich. „W granicach obszaru występują dwa
bardzo ciekawe torfowiska: przejściowe o bardzo dobrze zachowanym złożu
torfowym bez jakichkolwiek śladów eksploatacji położone w zagłębieniu terenowym
na miejscu zarośniętego jeziora oraz zdegradowane torfowisko wysokie, zdolne do
regeneracji, poprzecinane licznymi regenerującymi potorfiami oraz głębokimi,
częściowo
zarastającymi
rowami
odwadniającymi.
Obydwa
obiekty dobrze
zachowane, z typową florą i fauną . Pozostałą część obszaru porastają liczne świeże
bory sosnowe poprzecinane mozaiką kontynentalnych borów bagiennych w licznych
zagłębieniach. W części zachodniej obszaru występuje kompleks typowych kwaśnych
buczyn porastających brzegi rzeki Czernicy. Na obszarze stwierdzono znaczną ilość
rzadkich gatunków roślin i bezkręgowców, stopień zachowania istniejących torfowisk,
WESTMOR CONSULTING
68
części borów bagiennych, buczyn oraz dobrze uwodnione regenerujące potorfia na
torfowisku wysokim nadają dużą rangę ostoi.”
Źródło: http://obszary.natura2000.org.pl/
Rysunek 8. Obszary chronione na terenie Gminy Rzeczenica
Źródło: http://geoserwis.gdos.gov.pl/mapy/
4.8.4. Użytki ekologiczne
Użytki ekologiczne są to chronione pozostałości ekosystemów, które służą zachowaniu
różnorodności biologicznej. Do użytków ekologicznych zaliczyć można między innymi:
naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne oczka wodne, kępy drzew, kępy krzewów,
bagna, torfowiska, wydmy, siedliska przyrodnicze, jak również stanowiska rzadkich lub
chronionych gatunków roślin i zwierząt. Obszary te charakteryzują się niewielką
powierzchnią i posiadają mniejsze walory przyrodnicze w porównaniu z rezerwatami
przyrodniczymi.
Na terenie gminy Rzeczenica nie zostały utworzone użytki ekologiczne. Natomiast zgodnie z
Elaboratem Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy
Rzeczenica (autor: Przedsiębiorstwo Projektowo-Realizacyjne „DOM” Sp. z o.o.) obszary
wytypowane do ochrony obejmują:
WESTMOR CONSULTING
69
 rozlewiska przy zachodnim brzegu jez. Szczytno ( gdzie znajduje się godowisko
kumaka nizinnego);
 niewielki zbiornik wodny wraz z otaczającymi mokradłami, pasem zarośli i
zakrzewieniami, położony około 300 m na południe od miejscowości Garsk. Obszar
ten stanowi ważną ostoję żaby wodnej, żaby moczarowej i ropuchy szarej;
 rowy i ciek wodny, połączony z jeziorem Orzechowo, a także podmokłe łąki po obu
stronach cieku, znajdujące się w zagłębieniu terenu, otoczone pasem zakrzewień oraz
fragmenty wzniesień. Tereny te stanowią ważną ostoję żaby moczarowej, potencjalne
miejsce rozrodu dwóch gatunków traszki, a także miejsce występowania jaszczurki
zwinki oraz bardzo licznych osobników jaszczurki żyworodnej
Zarządzanie terenami, na których znajdują się użytki ekologiczne zależy od tego, kto jest
właścicielem nieruchomości, na której znajduje się obiekt chroniony. Należy jednak
podkreślić, że użytki ekologiczne tworzone są zazwyczaj w terenach należących do Skarbu
Państwa, przez co opieka nad nimi jest ułatwiona. W przypadku, gdy użytki tworzone są na
terenach leśnych, zarządzaniem zajmuje się nadleśnictwo. Istnieją również sytuacje, gdy teren
objęty ochroną należy do gminy. Sytuacje, kiedy użytek ekologiczny należy do osoby
prywatnej należą do rzadkości. Możliwe jest odkupywanie obiektów chronionych przez Skarb
Państwa lub gminę w celu ochrony użytku lub stosowanie zwolnień podatkowych. W celu
dbania o obiekty cenne przyrodniczo możliwe jest także wykupywanie bądź dzierżawienie
cennych przyrodniczo miejsc przez organizacje lub stowarzyszenia zajmujące się ochroną
środowiska, jak również roztaczanie opieki nad obiektami chronionymi przez szkoły,
harcerzy, itp.
Zabiegi ochronne powinny być wykonywane wtedy, kiedy są niezbędne. Cel wykonywania
takiego zabiegu powinien być precyzyjnie określony oraz znajdować uzasadnienie
w obecnym stanie przyrody.
W przypadku lasów, zadrzewień, torfowisk, zbiorników wodnych, cieków wodnych powinna
dominować ochrona bierna, a więc zabezpieczenie nienaruszalności i ochrona przed
oddziaływaniem zewnętrznym. W przypadku torfowisk oraz terenów bagiennych należy
zapewnić zachowanie stosunków wodnych oraz zapobiegać podejmowaniu w pobliżu działań
wpływających na stosunki wodne (np. rozległe zręby zupełne w lasach).
Istotne jest, aby uwzględniać obiekty chronione w ewidencji gruntów oraz w miejscowych
planach zagospodarowania przestrzennego.
WESTMOR CONSULTING
70
Źródło: Koreleski K., Zasady tworzenia i zarządzania użytkami ekologicznymi w Polsce,
Infrastruktura i ekologia terenów wiejskich, Kraków 2005)
4.8.5. Pomniki przyrody
Zgodnie z art. 40 ust. 1 ww. ustawy „Pomnikami przyrody są pojedyncze twory przyrody
żywej i nieożywionej lub ich skupiska o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej,
kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami,
wyróżniającymi je wśród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków
rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz
jaskinie”.
Tabela 17. Zestawienie pomników przyrody na terenie Gminy Rzeczenica
Przedmiot ochrony
Położenie
Podstawa ustanowienia
Flora
Cis pospolity (forma
krzewiasta)
Nadleśnictwo Czarne, Międzybórz,
gm. Rzeczenica
Orzeczenie nr 50/235 Prezydium WRN w
Koszalinie z dnia 20.10.1971 r.
Dąb szypułkowy,
obwód 5,48 m
Międzybórz droga powiatowa przy
bloku nr 45 a
Uchwała Rady Gminy Rzeczenica nr X/72/99,
z dnia 31.08.1999 r.
Przyroda nieożywiona
Głaz narzutowy,
obwód 14 m
Grodzisko, gm. Rzeczenica, przy
drodze do Rzeczenicy
Głaz narzutowy,
obwód 21 m
Olszanowo, gm. Rzeczenica,
prywatna zagroda właściciela
Źródło: Dane Urzędu Gminy Rzeczenica
4.8.6. Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe
Planowane zespoły przyrodniczo-krajobrazowe na terenie Gminy Rzeczenica to:
 Zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Rynny subglacjalne na SE od Olszanowa”
„Stanowią przykład rynien subglacjalnych w sąsiedztwie moren człuchowskich
subfazy północnokrajeńskiej stadiału głównego ostatniego glacjału. Obie rynny
cechuje zróżnicowanie warunków hydrogeologicznych stanowiące efekt odmiennych
warunków, jakie panowały w okresie ich formowania. Rynna północna odwadniana
jest przez ciek przepływający przez jez. Orzechowo i uchodzący do jez. Krępsko,
rynna południowa stanowi ciąg zagłębień bezodpływowych, w tym zajęte przez Jez.
Olszanowskie. Występują tu naturalne i półnaturalny formacje roślinne (zbiorowiska
łąkowe, niskotorfowe płaty olszyn bagiennych i łęgów olszowych, płaty żyznej
buczyny niżowej). Liczne są rzadkie, zagrożone i chronione gatunki roślin i zwierząt
WESTMOR CONSULTING
71
(m.in. jaszczurka żyworodna, dzięcioł czarny dzięcioł zielony, gołąb siniak i dudek).
Atrakcję faunistyczną stanowi stanowisko bobra u zachodnich brzegów jez.
Olszanowskiego.”
Źródło: Elaboratem Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Rzeczenica
(autor: Przedsiębiorstwo Projektowo-Realizacyjne „DOM” Sp. z o.o.)
4.8.7. Korytarz ekologiczny
Teren gminy Rzeczenica w znacznej mierze znajduje się w zasięgu międzynarodowego
obszaru węzłowego Pojezierza Kaszubskiego (9M). Natomiast jeśli chodzi o korytarze
ekologiczne o znaczeniu krajowym, to przez teren niniejszej jednostki samorządu
terytorialnego przebiega korytarz ekologiczny Bory Tucholskie Południowy, Doliny Szczyry i
Doliny Wieprzy ze Studnicą i Brdą.
Korytarz ekologiczny Bory Tucholskie Południowy, łączy obszar węzłowy o znaczeniu
międzynarodowym
(Bory
Tucholskie)
z
korytarzem
ekologicznym
o
znaczeniu
międzynarodowym (doliny Wisły i Noteci);
Korytarz ekologiczny Doliny Szczyry - korytarz położony jest w zachodniej części
województwa pomorskiego; obejmuje dolinę rzeki Szczyry w górnym (bez odcinka
źródliskowego) i środkowym biegu rzeki wraz przyległymi kompleksami leśnymi oraz
jeziorami: Krępsko, Olszanowskim, Olszanowskim Mł.
Rysunek 9. Korytarz Doliny Szczyry
Źródło: Karty Korytarzy Ekologicznych o Znaczeniu Ponadregionalnym, (http://pbpr.pomorskie.eu/)
KORYTARZ DOLINY WIEPRZY ZE STUDNICĄ I BRDĄ - Korytarz położony w
zachodniej części województwa pomorskiego. Obejmuje on dolinę rzeki Wieprzy w górnym i
środkowym biegu rzeki, wraz z doliną rzeki Studnicy oraz dolinę rzeki Brdy. Wzdłuż Brdy
korytarz obejmuje jeziora przepływowe znajdujące się w biegu tej rzeki: Orle, Siadło,
Świeszyńskie, Głębokie, Szczytno Wielkie, Szczytno Małe, Końskie , Charzykowskie,
Karsińskie, Witoczno, Łąckie, Dybrzyk, Kosobudno oraz Małołąckie.
WESTMOR CONSULTING
72
Rysunek 10. Korytarz Doliny Wieprzy ze Studnicą i Brdą
Źródło: Karty Korytarzy Ekologicznych o Znaczeniu Ponadregionalnym, (http://pbpr.pomorskie.eu/)
4.8.9. Tereny zieleni urządzonej
Tereny zieleni definiuje się jako - tereny wraz infrastrukturą techniczną i budynkami
funkcjonalnie z nimi związanymi, pokryte roślinnością, znajdujące się w granicach wsi
o zwartej zabudowie lub miast, pełniące funkcje estetyczne, rekreacyjne, zdrowotne lub
osłonowe, a w szczególności parki, zieleńce, promenady, bulwary, ogrody botaniczne,
zoologiczne, jordanowskie i zabytkowe oraz cmentarze, a także zieleń towarzysząca ulicom,
placom, zabytkowym fortyfikacjom, budynkom, składowiskom, lotniskom oraz obiektom
kolejowym i przemysłowym.
Na terenie Gminy Rzeczenica w miejscowości Gockowo, znajduje się Zespół dworskoparkowy z pierwszej połowy XIX wieku .
Znaczenie zieleni dla funkcjonowania Gminy jest nieocenione. Zieleń nie tylko modyfikuje
lokalne warunki klimatyczne, ale także oczyszcza atmosferę z zanieczyszczeń stałych
i gazowych, reguluje stosunek CO2 i O2 w atmosferze, wytłumia hałas oraz stanowi miejsce
wypoczynku i rekreacji. Rola terenów zielonych wiąże się z kształtowaniem warunków
przestrzennych i zdrowotnych oraz bezpośrednio wpływa na walory estetyczne krajobrazu.
4.9. Surowce mineralne
Na terenie Gminy Rzeczenica, zgodnie z danymi Systemu Gospodarki i Ochrony Bogactw
Mineralnych MIDAS, znajdują się złoża kopalin zaprezentowane w tabeli 34.
WESTMOR CONSULTING
73
Tabela 18. Charakterystyka złoża wg systemu MIDAS
Id
Nazwa
złoża
Forma
złoża
Kopaliny
Stan
zagospodarowania
Kopaliny wg
NKZ
Powierzchnia
złoża
3942
Garsk
pokładowa
Kruszywa
naturalne
złoże skreślone z
bilansu zasobów
-
2,90
Kreda
eksploatacja złoża
zaniechana
Złoża wapieni
jeziornych
(kredy
jeziornej itp.)
26,52
159
Jeziernik
pokładowa
Źródło: Państwowy Instytut Geologiczny, MIDAS - http://geoportal.pgi.gov.pl/portal/page/portal/MIDASGIS/
5. Analiza stanu środowiska oraz jego źródła przeobrażeń
5.1. Rzeźba terenu i powierzchniowa warstwa skorupy ziemskiej
Eksploatacja kopalin powoduje nieodwracalne zmiany w naturalnym krajobrazie i dlatego
wymaga stworzenia warunków racjonalnego ich zagospodarowania, zgodnie z maksymalną
ochroną walorów krajobrazowych, a następnie rekultywacji terenów poeksploatacyjnych na
cele rolne, leśne lub wodne.
Awarie mogące się wydarzyć podczas eksploatacji złóż należą do zdarzeń losowych, przez co
nie można przewidzieć zasięgu ich oddziaływania oraz zagrożeń będących ich następstwem.
W celu zapobiegania i przeciwdziałania awariom oraz ich potencjalnym skutkom istotne jest
stosowanie rozwiązań technicznych ograniczających ryzyko ich wystąpienia. Należy
podkreślić, że zapobieganie awariom oraz likwidacja skutków odbywa się w oparciu
o obowiązujące przepisy prawa geologicznego i górniczego.
5.2. Gleby
Na stan gleb na terenie Gminy Rzeczenica wpływają głównie czynniki pochodzenia
antropogenicznego:
o Wydobywanie kopalin ze złóż. Eksploatacja kopalin powoduje nieodwracalne zmiany
w naturalnym krajobrazie i dlatego wymaga przywrócenia tych terenów do użytkowania
rolniczego lub leśnego – poprzez zalesianie gruntów zdegradowanych.
o Nadmierne nawożenie, które może prowadzić do zatrucia metalami ciężkimi
i substancjami toksycznymi obecnymi w nawozach. Działalność zakładów produkcyjnousługowych, w wyniku której do gleb mogą przedostawać się szkodliwe substancje.
o
Erozja spowodowana niewłaściwym użytkowaniem gruntów.
WESTMOR CONSULTING
74
o Komunikacja i transport samochodowy, przyczyniający się do zanieczyszczenia gleb
położonych w bezpośrednim sąsiedztwie intensywnie użytkowanych szlaków
komunikacyjnych.
o Ponadto ogromne szkody w glebie wyrządzają: składowanie odpadów w miejscach
do tego nie przeznaczonych, wypalanie traw, palenie odpadów na powierzchni ziemi,
odprowadzanie nieoczyszczonych ścieków do środowiska, nieszczelne szamba.
Badania chemizmu gleb
Monitorowanie chemizmu gleb ornych prowadzone jest w systemie monitoringu krajowego
przez Instytut Uprawy Nawożenia u Gleboznawstwa w Puławach. Badania prowadzone
są cyklicznie, w okresach pięcioletnich (ostatnio w 2010 r.).
Na obszarze Gminy Rzeczenica nie zlokalizowano punktów badawczych. W powiecie
człuchowskim także nie prowadzono badań chemizmu gleb w ramach Państwowego
Monitoringu Środowiska koordynowanego przez Główny Inspektorat Ochrony Środowiska.
Nasilające się stałe wpływy różnorodnych form działalności rolniczej, usługowej
i urbanizacyjnej przyczyniają się do znacznych zmian w naturalnych warunkach glebowych.
Zmiany te przejawiają się w postaci szeregu form degradacji pokrywy glebowej i prowadzą
do wytworzenia gleb o zmienionym profilu i właściwościach fizykochemicznych. Procesy
degradacji gleb związane są przede wszystkim z:
 rejonami intensywnej produkcji rolnej i hodowlanej,
 intensywnej melioracji gleb,
 rejonami budowy nowych osiedli mieszkaniowych,
 trasami komunikacyjnymi,
 terenami eksploatacji kopalin lub wyrobisk poeksploatacyjnych.
Przekształcenia mechaniczne gleb powodowane są przez zabudowę terenu, utwardzanie
i ubicie podłoża, zdjęcie pokrywy glebowej lub jej wymieszanie z elementami obcymi
(np. gruzem budowlanym) oraz w wyniku formowania wykopów i wyrównań. Ważną rolę
odgrywa emisja zanieczyszczeń powietrza i opad zanieczyszczeń oraz procesy chemicznego
degradowania gleb przez niewłaściwie prowadzoną gospodarkę ściekową i odpadową.
W obszarach dolinnych źródłem zanieczyszczeń gleb są wylewy rzek, zwłaszcza tych, które
prowadzą wody zanieczyszczone.
WESTMOR CONSULTING
75
5.3. Powietrze atmosferyczne
Powietrze atmosferyczne należy do najważniejszych chronionych komponentów środowiska
przyrodniczego. Obowiązujące regulacje prawne odnoszą się przede wszystkim do jego
jakości oraz kontroli emisji w postaci pozwoleń na emisję gazów i pyłów. Ze względu
na porozumienia międzynarodowe, ochrona powietrza atmosferycznego obejmuje również
warstwę ozonową i klimat.
W polskim prawie środowiskowym zakres i sposoby ochrony powietrza atmosferycznego
są określane głównie w ustawie Prawo ochrony środowiska. Przepisy te dotyczą ochrony
zasobów środowiska przyrodniczego, przeciwdziałania zanieczyszczeniom, wydawania
pozwoleń, opłat i kar administracyjnych za wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza.
W efekcie ramy prawne ochrony powietrza atmosferycznego w Polsce wyznaczają
następujące akty:
A. Z zakresu prawa krajowego:
1) Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowisku i towarzyszące jej
rozporządzenia,
2) Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 roku o substancjach zubożających warstwę ozonową.
B. Z zakresu prawa wspólnotowego:
1) Dyrektywa 96/62/WE z 1996 roku w sprawie oceny i zarządzania jakością
otaczającego powietrza wraz z dyrektywami córkami,
2) Dyrektywa 2001/81/WE z 2001 roku w sprawie krajowych poziomów emisji dla
niektórych rodzajów zanieczyszczeń powietrza.
3) Dyrektywa 1999/13/WE z 1999 roku w sprawie kontroli emisji lotnych związków
organicznych ze stosowania rozpuszczalników organicznych.
4) Dyrektywa 94/63/WE z 1994 roku w sprawie kontroli emisji lotnych związków
organicznych ze składowania paliwa i jego dystrybucji z terminali do stacji paliw,
5) Dyrektywa 2001/80/WE z 2001 roku w sprawie ograniczenia emisji niektórych
zanieczyszczeń do powietrza z dużych obiektów energetycznego spalania,
6) Dyrektywa 2003/87/WE z 2003 roku ustanawiająca system handlu przydziałami
emisji gazów cieplarnianych we Wspólnocie,
7) Dyrektywy dotyczące zawartości określonych substancji w paliwach,
WESTMOR CONSULTING
76
8) Dyrektywa IPPC (96/61/WE),
9) Rozporządzenie wspólnotowe 2037/2000 z 2000 roku w sprawie substancji
zubożających warstwę ozonową.
C. Z zakresu prawa międzynarodowego:
1) Konwencja w sprawie transgranicznego zanieczyszczenia powietrza na dalekie
odległości z 1979 roku,
2) Protokół do Konwencji w sprawie transgranicznego zanieczyszczenia powietrza
na dalekie odległości, dotyczący długofalowego finansowania wspólnego programu
monitoringu i oceny przenoszenia zanieczyszczeń powietrza na dalekie odległości
w Europie (EMEP) z 1984 roku,
3) Ramowa
Konwencja
Narodów
Zjednoczonych
w
sprawie
zmian
klimatu
z 1992 roku,
4) Protokół z Kioto z 1997 roku,
5) Konwencja wiedeńska o ochronie warstwy ozonowej z 1985 roku,
6) Protokół montrealski w sprawie substancji zubożających warstwę ozonową
z 1987 roku.
Potrzeba prawnej ochrony powietrza jest skutkiem jego zanieczyszczenia, które w ustawie –
Prawo ochrony środowiska zostało zdefiniowane jako emisja, która może być szkodliwa dla
zdrowia ludzi lub stanu środowiska, może powodować szkodę w dobrach materialnych,
może pogarszać walory estetyczne środowiska lub może kolidować z innymi
uzasadnionymi sposobami korzystania ze środowiska (art. 3 pkt 49 u.p.o.ś.).
Postępująca urbanizacja przyczynia się do wzrostu liczby źródeł emisji zanieczyszczeń.
Badania jakości powietrza potwierdzają, iż emisja antropogeniczna jest głównym źródłem
zanieczyszczeń powietrza w województwie pomorskim.
Najczęściej stosowaną klasyfikacją źródeł emisji jest następujący podział:
 źródła punktowe związane z energetycznym spalaniem paliw i procesami
technologicznymi w zakładach przemysłowych;
 źródła liniowe związane z komunikacją;
 źródła
powierzchniowe
niskiej
emisji
rozproszonej
komunalno-bytowej
i technologicznej.
WESTMOR CONSULTING
77
EMISJA PUNKTOWA
Punktowe źródła mają istotny wpływ na wielkość i zasięg stężeń zanieczyszczeń w powietrzu
atmosferycznym. Emisja punktowa pochodzi głównie z dużych zakładów przemysłowych
emitujących pyły, dwutlenek siarki, tlenek azotu, tlenek węgla oraz metale ciężkie.
Zgodnie z ustawą z dnia 17 lipca 2009 r. o systemie zarządzania emisjami gazów
cieplarnianych i innych substancji (Dz. U. z 2009 r. Nr 130, poz. 1070, z późn. zm.) podmioty
gospodarcze zobowiązane są do sporządzania rocznych raportów o wielkościach emisji gazów
cieplarnianych i innych substancji, wprowadzanych do powietrza. Ustawowy obowiązek
raportowania danych o emisji gazów cieplarnianych do powietrza dotyczy wszystkich
korzystających ze środowiska.
Do największych punktowych źródeł emisji zanieczyszczeń do powietrza na obszarze Gminy
Rzeczenica należą:
 "Westpol - Teeuwissen" – zakład kalibracji i konfekcjonowania jelit zwierzęcych;
 "Amigo" Sp. z o.o. – zajmujący się produkcją piekarniczą;
 "Poldanor" S.A. – przedsiębiorstwo rolne, zajmujące się produkcją rolną i produkcją
trzody chlewnej.
EMISJA LINIOWA
W ostatnich latach istotnie wzrosła dostępność pojazdów, praktycznie dla każdej grupy
społecznej. Wynika to nie tylko z poprawy stopy życiowej w Polsce, ale także możliwości
zakupu tanich, używanych pojazdów z zagranicy, których stan techniczny niejednokrotnie
pozostawia wiele do życzenia. W związku z tym, praktycznie każda rodzina posiada już
co najmniej jeden samochód. Jednocześnie w ostatnich latach spadł wskaźnik osób
podróżujących jednym samochodem, co wiąże się nie tylko ze wzrostem kosztów podróży,
ale i wyższą emisją zanieczyszczeń ze źródeł komunikacyjnych. Do zmiany tej niekorzystnej
sytuacji, zwłaszcza z punktu widzenia środowiska naturalnego, mogą przyczynić się
wzrastające ceny paliw, które najprawdopodobniej zmuszą część społeczeństwa do zmiany
nawyków na bardziej ekonomiczne. Nie bez znaczenia są też kampanie społeczne o tematyce
ekologicznej, zachęcające do korzystania z komunikacji publicznej.
Rozproszona zabudowa na terenach wiejskich sprawia, że korzystanie z samochodu jest
nieuniknione. Mimo wszystko, działania proekologiczne, w tym zakresie, prowadzone na
terenie Gminy mogą skupiać się na propagowaniu ekonomicznego podróżowania
WESTMOR CONSULTING
78
samochodem (zorganizowanie dojazdów przy maksymalnym wykorzystaniu liczby miejsc
w pojeździe, co zmniejsza koszty podróży i jednocześnie ogranicza emisję zanieczyszczeń na
skutek mniejszej ilości spalonego paliwa) lub jeśli to tylko możliwe, zastąpienie go rowerem,
co wpływa nie tylko na środowisko, ale i stan zdrowia mieszkańców.
Poziom zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego jest zależny od natężenia ruchu
na poszczególnych trasach komunikacyjnych. Wielkość emisji ze źródeł komunikacyjnych
zależna jest od ilości i rodzaju samochodów oraz rodzaju stosowanego paliwa jak również
od procesów związanych ze zużyciem opon, hamulców a także ścierania nawierzchni dróg.
Emisję związaną z ww. procesami zalicza się do tzw. emisji pozaspalinowej. Dodatkowy
wpływ na wielkość emisji pyłu PM10 ma tzw. emisja wtórna (z unoszenia) pyłu PM10
z nawierzchni dróg.
System komunikacyjny ma istotny wpływ na stan jakości powietrza głównie z tytułu
transportu drogowego, w tym przede wszystkim ruchu tranzytowego pojazdów ciężkich.
Pomimo iż sieć dróg na terenie Gminy jest stale modernizowana i przebudowywana,
to jednak ciągły wzrost ruchu samochodowego pociąga za sobą degradację stanu
technicznego dróg, a co za tym idzie zwiększenie hałasu komunikacyjnego i wzrost ilości
zanieczyszczeń w powietrzu.
W Gminie Rzeczenica największa emisja liniowa występuje w obrębie drogi krajowej nr 25
i drogi wojewódzkiej nr 202, które charakteryzują się bardzo dużym natężeniem ruchu. Jest to
główną przyczyną zanieczyszczenia powietrza na terenie Gminy Rzeczenica w wyniku emisji
liniowej. Im gorsza nawierzchnia drogi (czyli im więcej ubytków w nawierzchni drogi
i pęknięć), tym mniejsza prędkość poruszania się pojazdem, a tym samym dłuższy czas
pokonania danego odcinka trasy, a co za tym idzie - większe spalanie i większa emisja spalin
do powietrza.
Na obszarach szczególnie narażonych na zanieczyszczenia powietrza oraz hałas
komunikacyjny ważne jest prowadzenie działań naprawczych, w tym mających na celu
ograniczenie emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych (w tym pyłu zawieszonego i hałasu)
poprzez przywrócenie wymaganych standardów dróg lokalnych i regionalnych, oraz
wykorzystywanie mniej uciążliwych dla środowiska form ruchu, tj. ruch pieszy i rowerowy.
W celu redukcji emisji zanieczyszczeń ze źródeł liniowych warto kontynuować działania
polegające na poprawie stanu technicznego dróg już istniejących (w tym również likwidacja
nieutwardzonych poboczy). Dodatkowym istotnym elementem przyczyniającym się do
WESTMOR CONSULTING
79
zmniejszenia emisji wtórnej z dróg, powinno być utrzymanie ulic w czystości, które
korzystnie wpływa na zmniejszenie unosu pyłu z dróg również w okresie bezopadowym.
EMISJA POWIERZCHNIOWA
Źródłem emisji powierzchniowej, pochodzącej z sektora bytowego, są lokalne kotłownie
i paleniska domowe. Na terenie Gminy część mieszkańców ogrzewa swoje domy głównie
węglem, co przyczynia się do wysokiej emisji dwutlenku siarki, tlenku azotu, pyłów, sadzy
oraz tlenku węgla i węglowodorów aromatycznych. Coraz wyższe ceny paliw opałowych
przyczyniają się z kolei do poszukiwania różnego rodzaju oszczędności. Z tego powodu część
mieszkańców spala w swoich piecach różnego rodzaju odpady, emitujące znaczne ilości
zanieczyszczeń. Praktyka ta jest w dalszym ciągu powszechna dla obszarów wiejskich. Innym
sposobem poszukiwania oszczędności jest wykorzystanie na cele ogrzewania i przygotowania
ciepłej wody użytkowej, odnawialnych źródeł energii. Montaż tego typu urządzeń wiąże się z
dość wysokimi nakładami na etapie inwestycyjnym, natomiast w fazie eksploatacji wymaga
ponoszenia znacznie niższych kosztów, niż w przypadku powszechnie stosowanych źródeł
ciepła opalanych węglem, olejem czy gazem. Ze względu na coraz atrakcyjniejsze ceny
urządzeń grzewczych bazujących na odnawialnych źródłach energii oraz dodatkowo
możliwość współfinansowania takiej inwestycji np. z WFOŚiGW oraz funduszy Unii
Europejskiej, Gmina będzie podejmowała działania mające na celu zachęcenie mieszkańców
do wyposażenia budynków mieszkalnych w urządzenia bazujące na odnawialnych źródłach
energii.
Sposobem ograniczania niskiej emisji na terenie Gminy jest także termomodernizacja
budynków mieszkalnych oraz budynków użyteczności publicznej, których przegrody
zewnętrzne nie spełniają warunków technicznych w zakresie wartości współczynnika
przenikania ciepła. Docieplenie ścian zewnętrznych, stropów lub stropodachów, wymiana
stolarki okiennej i drzwiowej oraz usprawnienia w zakresie instalacji c.o. i c.w.u. wiążą się
z istotnym ograniczeniem zapotrzebowania budynku na ciepło, co znajduje bezpośrednie
odzwierciedlenie w ilości spalanego paliwa, a w rezultacie emisji zanieczyszczeń.
Występująca na danym terenie struktura paliwowa wśród korzystających z indywidualnych
źródeł ciepła jest bardzo istotna ze względu na jakość powietrza. Praktyka stosowana w całej
Polsce wskazuje, iż w domowych kotłowniach nie tylko spalane są ww. paliwa ale również
odpady, takie jak.: plastik, guma itp. Zjawisko to powoduje zwiększone zanieczyszczenie
WESTMOR CONSULTING
80
powietrza szczególnie w okresie grzewczym, a toksyczne związki uwalniane do atmosfery
podczas spalania paliw jak i odpadów mają fatalny wpływ na zdrowie społeczeństwa.
Eksploatacja domowych pieców grzewczych odbywa się w ramach tzw. powszechnego
korzystania ze środowiska i w rozumieniu przepisów ustawy - Prawo ochrony środowiska nie
wymaga uzyskania pozwoleń na wprowadzenie gazów i pyłów do powietrza. W przypadku
sektora bytowo-komunalnego nie ma opracowanych skutecznych i ekonomicznie zasadnych
metod redukcji zanieczyszczeń poprzez urządzenia ochronne. Brak podstaw prawnych
do zarządzenia wymiany starych, niskosprawnych i nieekologicznych kotłów i pieców
węglowych przez osoby fizyczne jest poważną barierą do podjęcia działań zmierzających
do ograniczenia ich oddziaływania na jakość powietrza. Podejmowane działania powinny być
w
pierwszej
kolejności
skierowane
na
większe
uświadomienie
społeczeństwa
i propagowanie szerszego wykorzystania paliw niskoemisyjnych, bardziej przyjaznych
środowisku, których wykorzystanie przyczyni się do zmniejszenia tzw. niskiej emisji,
jak również wyeliminuje spalanie odpadów.
W wyniku spalania paliw naturalnych, oprócz ciepła, powstają również gazy spalinowe oraz –
w przypadku paliw stałych – popioły i żużle. Skład spalin jest różny w zależności od rodzaju
paliwa oraz samego procesu spalania, który wbrew pozorom jest procesem skomplikowanym,
zależnym od temperatury, stosunku do ilości paliwa, rodzaju palnika lub paleniska i wielu
innych czynników.
Głównym składnikiem spalin powstających przy spalaniu paliw stałych jest ditlenek węgla
(CO2), w mniejszych ilościach ditlenek siarki (SO2), tlenek węgla (CO), tlenki azotu (NOx),
para wodna (H2O), sadza i pył. W przypadku paliw ciekłych i gazowych udział pary wodnej
w spalinach jest większy i porównywalny z ilością CO2, natomiast nie ma w nich pyłu,
a w przypadku gazu ziemnego – SO2. Niektóre gatunki ropy naftowej także nie posiadają
związków siarki.
W spalinach pochodzących z paliw ciekłych i gazowych również występują, choć
w mniejszych ilościach, tlenki azotu i sadza, gdyż ich obecność jest związana raczej z samym
procesem spalania niż z rodzajem paliwa.
 Tlenki węgla
Z punku widzenia ochrony środowiska rozróżnia się dwa rodzaje dwutlenków węgla:
przyjazny dla środowiska - o krótkim (trwającym od 1 roku do kilkudziesięciu lat)
obiegu w przyrodzie, który powstaje w procesach utleniania biomasy (drewna, słomy,
WESTMOR CONSULTING
81
biopaliw i biomasy) i nieprzyjazny, który jest produktem spalania paliw
nieodnawialnych (węgla, ropy, gazu), a cykl jego obiegu określa się w milionach lat.
 Tlenki siarki
Głównym źródłem emisji SO2 jest energetyka – 90%, natomiast za pozostałe 10%
emisji odpowiada przemysł i komunikacja. Dwutlenek siarki, jako taki nie szkodzi
środowisku, jednak w obecności ozonu – O3, który powstaje podczas wyładowań
atmosferycznych, przekształca się w bardzo niebezpieczny dla środowiska SO 3, który
łączy się w chmurach z parą wodną i spada na ziemię w postaci kwaśnego deszczu.
 Związki organiczne
Związki organiczne w spalinach to głownie węglowodory alifatyczne (parafiny), które
są praktycznie obojętne dla środowiska, oraz policykliczne węglowodory aromatyczne
(wielopierścieniowe), które alergizuja, podrażniają błony śluzowe, a nawet mogą
wywoływać nowotwory. Najbardziej znany z tych wiązków do benzo[a]piren (BaP),
który jest związkiem silnie rakotwórczym.
Przyczyną powstawania tych węglowodorów jest niepełne spalanie paliw przy zbyt
małej ilości powietrza, termiczny rozkład paliwa (piroliza) również wobec braku tlenu,
a także gwałtowne schładzanie płomienia na skutek nierównomiernego spalania,
rozruchu urządzenia lub spalania paliw w nieodpowiednich kotłach, palnikach lub
silnikach.
 Sadza
Głównym składnikiem sadzy, która tworzy ze spalinami lub powietrzem aerozol
nazywany dymem, jest węgiel bezpostaciowy. Sadza zawiera także węglowodory.
Ponieważ z węglowodorów aromatycznych sadza powstaje łatwiej niż z alifatycznych,
więc to one są drugim składnikiem sadzy. Należy zatem przypuszczać, że sadza może
mieć, podobnie jak i węglowodory aromatyczne, działanie rakotwórcze.
 Pyły
Pyły i popioły to stałe składniki mineralne, które pozostają po spaleniu paliw. Popiół
i sadza stanowią główne składniki dymu, którego cząsteczki o rozmiarach
nieprzekraczających 0,1 μm mają bardzo dobrze rozwiniętą powierzchnię, dzięki
której adsorbują lotne toksyczne składniki spalin i dlatego są bardzo niebezpieczne dla
zdrowia ludzi i zwierząt, a także dla roślin.
WESTMOR CONSULTING
82
Najważniejsze negatywne skutki oddziaływania produktów spalania paliw nieodnawialnych,
głównie węgla kamiennego i brunatnego, to pogłębienie się efektu cieplarnianego oraz
powiększanie się stref występowania smogu. Kwaśny smog, zwany londyńskim, na skutek
inwersji aerozolu, składającego się z tlenków siarki i pyłu ze spalonego węgla oraz mgły,
zamiast unosić się jako cieplejszy od powietrza, opada na miasto i zatruwa jego mieszkańców.
Wraz z rozwojem motoryzacji i komunikacji miejskiej, oprócz smogu londyńskiego, pojawił
się nowy rodzaj smogu, zwany fotochemicznym, który atakuje w upalne lata. Smog
ten zawiera, oprócz tlenków siarki i pyłów, także: tlenki azotu, związki organiczne,
np. aldehydy, ketony, azotany i nadtlenki organiczne oraz ozon. W efekcie zamkniętego cyklu
ponad 200 reakcji chemicznych, efekt smogu fotochemicznego pogłębia się, a jego produkty
nie są obojętne dla środowiska. Wolne rodniki działają rakotwórczo, a ozon, który
w stratosferze chroni nas przed promieniowaniem ultrafioletowym, w dolnych warstwach
atmosfery jest równie niebezpieczny dla organizmów żywych jak związki rakotwórcze.
Negatywne oddziaływanie energetyki konwencjonalnej na środowisko obejmuje ponadto:
 zakwaszenie atmosfery tlenkami siarki i azotu wskutek czego giną lasy, zamiera życie
w rzekach i jeziorach;
 brak tlenu w środowisku morskim, co jest następstwem emisji tlenków azotu, zaburza
równowagę pokarmową w morzu ze szkodą dla żyjących w nim organizmów
roślinnych i zwierzęcych;
 zanieczyszczenie wód zaskórnych metalami ciężkimi wymywanymi z nieprawidłowo
składowanych popiołów i żużli, a także produktami ubocznymi powstającymi podczas
oczyszczania spalin metodami mokrymi i suchymi.
Skażenie wody, ziemi i powietrza, wpływa na tempo wzrostu zachorowań i zaburzeń
genetycznych wśród ludności zamieszkującej regiony o silnie rozwiniętym przemyśle.
Obserwowana jest także wzmożona korozja konstrukcji żelbetonowych oraz coraz szybciej
postępujące niszczenie dorobku kultury materialnej. W rejonach silnie uprzemysłowionych
zamierają również lasy, zwłaszcza iglaste.
(Źródło: „Proekologiczne odnawialne źródła energii” W. M. Lewandowski, Warszawa 2007)
Zagrożenia wynikające z zanieczyszczeń powietrza są groźniejsze od zanieczyszczeń wód czy
gleb, ze względu na niedająca się kontrolować łatwość rozprzestrzeniania.
WESTMOR CONSULTING
83
STAN POWIETRZA
Zgodnie z art. 89 ustawy Prawo ochrony środowiska Wojewódzki Inspektor Ochrony
Środowiska co roku dokonuje oceny poziomów substancji w powietrzu w poszczególnych
strefach.
W rozumieniu założeń do projektu ustawy o zmianie ustawy – prawo ochrony środowiska,
przygotowywanych w związku z transpozycją do prawa polskiego Dyrektywy 2008/50/WE
Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 maja 2008 r. w sprawie jakości i czystszego
powietrza dla Europy przyjmuje się, że od stycznia 2010 r. dla wszystkich zanieczyszczeń
uwzględnionych w ocenie strefę stanowi:
 aglomeracja o liczbie mieszkańców powyżej 250 tysięcy,
 miasto nie będące aglomeracją o liczbie mieszkańców powyżej 100 tysięcy,
 pozostały obszar województwa, nie wchodzący w skład aglomeracji i miast powyżej
100 tys. mieszkańców.
W województwie pomorskim roczną ocenę jakości powietrza za 2013 r. wykonano w dwóch
strefach:
 aglomeracji trójmiejskiej w skład której wchodzi Gdańsk, Gdynia i Sopot;
 strefie pomorskiej w której skład wchodzi pozostała część województwa.
Gmina Rzeczenica została zakwalifikowana do strefy pomorskiej.
Celem przeprowadzenia rocznej oceny jest:
1. dokonanie klasyfikacji stref w oparciu o dopuszczalne poziomy substancji, poziomy
docelowe i poziomy celów długoterminowych;
2. wskazanie na strefy dla których nie spełnione są standardy jakości powietrza;
3. przedstawienie informacji o stężeniach zanieczyszczeń na terenie poszczególnych stref
województwa pomorskiego;
4. przedstawienie informacji o zakresie prowadzonego monitoringu powietrza na terenie
województwa.
WESTMOR CONSULTING
84
Rysunek 11. Rozmieszczenie stacji pomiarowych na terenie województwa pomorskiego
Źródło: Roczna Ocena Jakości Powietrza w Województwie Pomorskim Raport za rok 2013
Pomiary prowadzono na obszarze Aglomeracji Gdańskiej i we wszystkich większych
miejscowościach rozmieszczonych na obszarze województwa pomorskiego. Ocenę jakości
powietrza wykonano według kryteriów dotyczących ochrony zdrowia dla: dwutlenek siarki
SO2, dwutlenek azotu NO2, tlenek węgla CO, benzenu C6H6, ozonu O3, pyłu PM10, ołowiu
Pb w PM10, arsenu As w PM10, kadmu Cd w PM10, niklu Ni w PM10, benzo(a)pirenu BaP
w pyle PM10, pyłu PM2,5 oraz kryteriów określonych w celu ochrony roślin dla: dwutlenku
siarki SO2, tlenku azotu NOX i ozonu O3.
Podstawą klasyfikacji stref w rocznej ocenie jakości powietrza są wartości poziomów:
dopuszczalnego, dopuszczalnego powiększonego o margines tolerancji (PM2.5), docelowego
i
celu
długoterminowego
określone
w
Rozporządzeniu
Ministra
Środowiska
z dnia 3 marca 2008 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. Nr 47,
poz. 281) oraz w dyrektywie 2008/50/WE-CAFE.
W wyniku klasyfikacji, w zależności od analizy stężeń w danej strefie można wydzielić
następujące klasy stref:
 klasa A – stężenia zanieczyszczeń na terenie strefy nie przekraczają poziomów
dopuszczalnych i poziomów docelowych
 klasa B – stężenia zanieczyszczeń na terenie strefy przekraczają poziomy
dopuszczalne lecz nie przekraczają poziomów dopuszczalnych powiększonych
o margines tolerancji
WESTMOR CONSULTING
85
 klasa C – stężenia zanieczyszczeń na terenie strefy przekraczają poziomy
dopuszczalne powiększone o margines tolerancji, w przypadku gdy margines
tolerancji nie jest określony – poziomy dopuszczalne i poziomy docelowe
oraz dla ozonu
 klasa D1 – stężenia ozonu i współczynnik AOT40 nie przekraczają poziomu celu
długoterminowego,
 klasa D2 – stężenia ozonu i współczynnik AOT40 przekraczają poziom celu
długoterminowego.
Rysunek 12. Klasyfikacja stref województwa pomorskiego ze względu na poszczególne zanieczyszczenia
pod kątem ochrony zdrowia
Z danych zestawionych na rysunku 11 wynika, iż poziomy stężeń pyłu PM10, PM2,5 oraz
benzo(a)pirenu w strefie pomorskiej kształtowały się powyżej poziomu dopuszczalnego, co
zadecydowało o klasyfikacji wynikowej C dla tych zanieczyszczeń. Duża skala przekroczeń
poziomu docelowego ben-zo(a)pirenu i pyłu zawieszonego związana jest przede wszystkim ze
znacznym udziałem spalania paliw w celach grzewczych, a w szczególności w małych
paleniskach sektora bytowo-komunalnego: w piecach i kotłach na paliwo stałe (węgiel,
drewno itp.) - problem tzw. emisji niskiej. Benzo(a)piren wykazuje wyraźną sezonową
zmienność stężeń. Wartości dobowych stężeń tego zanieczyszczenia w sezonie grzewczym są
zawsze wielokrotnie wyższe niż w okresie pozagrzewczym.
Stężenia pozostałych zanieczyszczeń tj. SO2, NO2, C6H6, CO oraz metali: Pb, Cd, Ni, As nie
przekraczały wartości dopuszczalnych, dlatego tez klasą wynikową dla wymienionych
zanieczyszczeń jest klasa A. W przypadku stężenia O3 odnotowano przekroczenia poziomu
celu długoterminowego.
WESTMOR CONSULTING
86
Tabela 19. Zestawienie wyników pomiarowych benzenu i dwutlenku azotu (NO2) na terenie Gminy
Rzeczenica
Średnia roczna
Ilość danych w roku
[%]
Klasa
Benzen
2
100
A
Dwutlenku azotu (NO2)
10
100
A
Wyszczególnienie
W latach 2010-2012 w Gminie Rzeczenica wykonywane były pomiary wskaźnikowe benzenu
i dwutlenku azotu metodą pasywną na dwóch stanowiskach w Gminie. Jak widać na
powyższym zestawieniu, wyniki tych pomiarów nie wykazały przekroczeń wartości
kryterialnych stężeń średniorocznych określonych w Rozporządzeniu Ministra Środowiska
z dnia 13 września 2012 r. w sprawie dokonywania oceny poziomów substancji w powietrzu
(Dz. U. z 2012 r. poz. 1032). Szczegółowe informacje na temat zanieczyszczenia powietrza na
omawianym obszarze przedstawia poniższy rysunek.
Rysunek 13. Aktualny stan zanieczyszczenia powietrza na terenie Gminy Rzeczenica
Źródło: Dane WIOŚ w Gdańsku
Charakterystyka głównych źródeł emisji zanieczyszczeń do powietrza mających wpływ
na stężenia substancji objętych roczną oceną jakości powietrza w strefie pomorskiej i
Aglomeracji Gdańskiej:
Przyczyny zanieczyszczenia powietrza na obszarze województwa pomorskiego są złożone.
Jednak wśród nich zawsze dominuje oddziaływanie emisji niskiej. Dalej można odnotować
oddziaływanie emisji związanej z intensywnym ruchem pojazdów w centrach miast. Na
końcu plasują się oddziaływania emisji z zakładów przemysłowych, ciepłowni czy
elektrowni.
WESTMOR CONSULTING
87
5.4. Wody powierzchniowe
Ogólnie zanieczyszczenie wód powierzchniowych jest wynikiem oddziaływania różnych
czynników antropogenicznych takich jak: urbanizacja, rolnictwo, uprzemysłowienie.
Do głównych przyczyn zagrożenia zasobów i jakości wód na terenie Gminy Rzeczenica
należy zaliczyć:
 niewystarczający stopień skanalizowania gminy;
 emisję ścieków komunalnych;
 odprowadzanie ścieków nieoczyszczonych lub niedostatecznie oczyszczonych;
 niekontrolowane odprowadzanie wód opadowych do kanalizacji sanitarnej;
 odprowadzanie ścieków komunalnych do kanalizacji deszczowej;
 niewłaściwy sposób postępowania z wodami opadowymi i roztopowymi;
 spływ powierzchniowy biogenów z pól i niewłaściwe składowanie nawozów
naturalnych;
Istotnym źródłem presji na środowisko wodne jest niedostateczna sanitacja obszarów
wiejskich. Rozproszenie zabudowy mieszkaniowej na obszarach wiejskich Gminy sprawia,
że budowa kanalizacji sanitarnej jest tam ekonomicznie nieuzasadniona. Mieszkańcy
obszarów nieskanalizowanych korzystają z przydomowych oczyszczalni lub zbiorników
bezodpływowych, opróżnianych przez wyspecjalizowane firmy.
Jednym z głównych problemów występujących na terenie Gminy, w których bardzo ważną
funkcję stanowi rolnictwo, są spływy powierzchniowe zanieczyszczeń, obciążone głównie
związkami biogennymi (azotem i fosforem) właśnie pochodzenia rolniczego. Ponadto, duże
zagrożenie stanowi niewłaściwe przechowywanie i stosowanie nawozów sztucznych
i organicznych, stosowanie chemicznych środków ochrony roślin oraz niewłaściwe
wykonywanie zabiegów agrotechnicznych.
Melioracje wodne szczegółowe polegają na regulacji stosunków wodnych w celu polepszenia
zdolności produkcyjnej gleby, ułatwienia jej uprawy oraz na ochronie użytków rolnych przed
powodziami. Zagrożenie dla zasobów wód stanowi niewłaściwe użytkowanie melioracji
wodnych,
odprowadzanie
nieoczyszczonych
wód
opadowych
z
powierzchni
zanieczyszczonych bezpośrednio do odbiorników oraz niewłaściwie prowadzona gospodarka
odpadami, jak np. dzikie wysypiska śmieci.
WESTMOR CONSULTING
88
Badania monitoringowe wód powierzchniowych
Jakość wód płynących badana jest w ramach krajowego i regionalnego podstawowego
monitoringu wód powierzchniowych. Monitoring prowadzony jest przez Wojewódzkiego
Inspektoratu Ochrony Środowiska w Gdańsku.
Badania prowadzone były na 52 stanowiskach kontrolnych, które należały do sieci
przekrojów
monitoringu
diagnostycznego,
operacyjnego,
badawczego
i
obszarów
chronionych. W 2013 roku określono w sumie jakość 59 JCWP, tj. 50 monitorowanych oraz 9
nieopomiarowanych, dla których wykonano przeniesienie ocen z 6 badanych obszarów.
Łącznie klasyfikacją objęto wody 48 rzek w obrębie 59 JCWP, podzielonych zgodnie z
typologią abiotyczną rzek polskich na 9 typów.
Kondycję wód powierzchniowych płynących województwa pomorskiego, monitorowanych na
przestrzeni 2013 roku, określono w oparciu o projekt nowelizacji rozporządzenia MŚ z dnia 9
listopada 2011 roku, w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód
powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych (Dz.U.
Nr 257, poz. 1545). Zgodnie z rozporządzeniem klasyfikacyjnym stosowano zasadę
przypisującą stan bardzo dobry naturalnym częściom wód, zaś sztucznym lub silnie
zmienionym potencjał dobry (II klasa). Wyjątek stanowią nie wyznaczone, jako naturalne
kanały, strugi, strumienie, potoki i rzeki, w których zmiany hydromorfologiczne dotyczą
jedynie zaburzeń przepływów powodowanych przez zapory przeciwpowodziowe, małe
elektrownie wodne, jeziora lub inne naturalne czy sztuczne zbiorniki wodne (maksymalny
potencjał ekologiczny - I klasa).
Źródło: Raport o stanie środowiska w województwie pomorskim w 2013 roku
Ocena stanu jednolitych części wód
Na terenie Gminy Rzeczenica w latach 2010-2012 nie monitorowano jakości wód
powierzchniowych. Natomiast ocenę jakości wód badanych w województwie pomorskim
w latach 2010-2012 wykonano w oparciu o rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie
sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych
norm jakości dla substancji priorytetowych (Dz. U. Nr 27, poza. 1545) i wytyczne GIOŚ.
„Stan/potencjał ekologiczny większości analizowanych wód prezentował się podobnie i w 8
JCWP osiągnął poziom dobry lub powyżej dobrego (57,2% ogółu JCWP), a zgodność
wyników badań biologicznych oraz fizykochemicznych, w tym substancji szczególnie
szkodliwych dla środowiska wodnego, stwierdzono dla 4 JCWP. Spośród wód o braku
WESTMOR CONSULTING
89
korelacji w ww. kategoriach wyróżniała się pierwszoklasowa kondycja fizykochemiczna
górnej Brdy oraz Słupi w rejonie Słupska, a także bardzo dobra jakość biologiczna dolnego
biegu Pokrzywny, w którym odnotowano występowanie rzadkich i wrażliwych na
zanieczyszczenia siedlisk roślinności makroftowej, tj. włosienicznika skąpopręcikowego
i krasnorostu Hildenbrandia rzeczna. Kondycję ekologiczną wód pozostałych JCWP
cechowało istotniejsze zróżnicowanie, przy czym jako umiarkowany sklasyfikowano
stan/potencjał 3 JCWP (21,4% obszarów). Należały do nich rzeki Krępa i Kłodawa,
prowadzące wody o podwyższonej zawartości związków biogennych, jak również wody
Gizdepki, w których standardom klasy II nie sprostała jedynie bioróżnorodność makroftów
(III klasa).(…) Stan chemiczny wód wszystkich 14 rzek objętych w 2013 roku monitoringiem
diagnostycznym, oceniony został jako dobry (100% ogółu JCWP)”.
Rysunek 14. Klasyfikacja stanu chemicznego i stanu/potencjału ekologicznego JCWP płynących na
terenie woj. pomorskiego - monitoring diagnostyczny 2013 r.
5.5. Wody podziemne
Celem monitoringu jakości wód podziemnych jest dostarczenie informacji o stanie
chemicznym wód, śledzenie jego zmian oraz sygnalizacja zagrożeń, na potrzeby zarządzania
zasobami wód podziemnych i oceny skuteczności podejmowanych działań ochronnych
związanych z osiągnięciem dobrego stanu ekologicznego, określonego przez Ramową
Dyrektywę Wodną (RDW).
Oceny stanu chemicznego w jednolitych częściach wód (JCWPd) i w poszczególnych
punktach badawczych dokonano w oparciu o rozporządzenie MŚ z 2008 r. w sprawie
WESTMOR CONSULTING
90
kryteriów i sposobu oceny stanu wód podziemnych (Dz. U. nr 143, poz. 896), które wyróżnia
pięć klas jakości wód:
 klasa I – wody bardzo dobrej jakości,
 klasa II – wody dobrej jakości,
 klasa III – wody zadowalającej jakości,
 klasa IV – wody niezadowalającej jakości,
 klasa V – wody złej jakości
oraz dwa stany chemiczne wód:
 stan dobry (klasy I, II i III),
 stan słaby (klasy IV i V)
Zasada zaliczania wód do odpowiedniej klasy polega na dopuszczeniu przekroczenia
wartości granicznych elementów fizykochemicznych, gdy jest ono spowodowane przez
naturalne procesy, pod warunkiem, że mieszczą się one w granicach przyjętych dla
bezpośrednio niższej klasy jakości. Jako niedopuszczalne przyjęto przekroczenie wartości
granicznych oznaczonych w rozporządzeniu indeksem „H” wskaźników nieorganicznych:
antymonu, arsenu, azotanów, azotynów, boru, chromu, cyjanków, fluorków, glinu, kadmu,
niklu, ołowiu, rtęci, selenu i srebra oraz wskaźników organicznych: adsorbowanych
związków chloroorganicznych (AOX), benzo(a)pirenu, benzenu, lotnych węglowodorów
aromatycznych
(BTX),
substancji
ropopochodnych,
pestycydów,
tetrachloroetenu,
trichloroetenu i wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA).
Badania i ocena stanu chemicznego wód podziemnych wykonywane są w ramach
Państwowego Monitoringu Środowiska. Badania prowadzone są w jednolitych częściach wód
podziemnych (JCWPd), w tym w częściach uznanych za zagrożone nieosiągnięciem dobrego
stanu, ze szczególnym uwzględnieniem obszarów narażonych na zanieczyszczenie związkami
azotu pochodzenia rolniczego. Badania wykonywane są na poziomie krajowym w ramach
monitoringu diagnostycznego i operacyjnego. Wykonawcą badań oraz oceny stanu wód
w zakresie elementów fizykochemicznych oraz ilościowych jest Państwowy Instytut
Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy (PIG-PIB).
Na terenie Gminy Rzeczenica w latach 2010-2013 nie prowadzono badań wód podziemnych.
Natomiast na terenie województwa pomorskiego ustanowiono 18 JCWPd, z których
najmniejsza zajmuje 31 km2 Mierzei Helskiej (JCWPd nr 14), zaś największa obejmuje
zlewnie Słupi, Łupawy i Łeby o łącznej powierzchni 4097 km2 (JCWPd nr 11). JCWPd nr 12,
WESTMOR CONSULTING
91
14, 15, 16, 17 oraz 30 uznano za obszary zagrożone ryzykiem nieosiągnięcia celów
środowiskowych.
Zgodnie z klasyfikacją wyników badań przeprowadzonych w 2013 roku, na terenie
województwa pomorskiego występuje znaczne zróżnicowanie jakościowe wód podziemnych,
które kształtowały się od poziomu dobrego, aż do słabego stanu chemicznego, z dominacją
zasobów o gorszej jakości. Słabą kondycją charakteryzowały się wody pochodzące z 15
otworów (57,7% przekrojów). W wodach tych najczęściej diagnozowano podwyższone
stężenia wskaźników mogących świadczyć o oddziaływaniu presji antropogenicznej (np.
azotany, fosforany, ogólny węgiel organiczny). Prawie równie wysoki poziom reprezentowały
wody cechujące się dobrym poziomem jakościowym. Obejmowały one wody z 11 stanowisk
(42,3% otworów), chociaż przy ocenie wód pochodzących z 5 przekrojów wyeliminowano
anomalne oznaczenia związków pochodzenia geogenicznego (IV-V klasa), głównie żelaza,
manganu i amoniaku.
Pod względem fizykochemicznym jakość wód pochodzących z wszystkich 26 otworów
badawczych cechowała rozpiętość pomiędzy III, a V klasą czystości. Wśród monitorowanych
zasobów podziemnych nie stwierdzono wód o bardzo dobrej oraz dobrej jakości (I-II klasa).
Jednocześnie zły charakter (V klasa) przypisano 23,1% badanych wód, w których
przekroczenie norm IV klasy odnotowano dla potasu, azotanów i wapnia. 42,3% ogółu
badanych wód zakwalifikowano do klasy III, w wyniku czego wody pozostałe sprostały
wymogom ustanowionym dla IV klasy (34,6% przekrojów).
WESTMOR CONSULTING
92
Rysunek 15. Klasyfikacja fizykochemiczna wód podziemnych w przekrojach monitoringu krajowego
prowadzonego w woj. pomorskim w 2013 r.
Dla obszaru Gminy Rzeczenica dostępne są jedynie wyniki monitoringu wód podziemnych,
prowadzonego przez Państwowy Instytut Geologiczny w Warszawie. Wyniki monitoringu
tych wód zostały przedstawione w zestawieniu tabelarycznym na poniższym rysunku.
WESTMOR CONSULTING
93
Rysunek 16. Zestawienie wyników badań monitoringu diagnostycznego realizowanego przez PIG w 2012
r. w przekroju Rzeczenica
Źródło: WIOŚ w Gdańsku
Jednym z głównych problemów występujących na terenie Gminy, w których bardzo ważną
funkcję stanowi rolnictwo, są spływy powierzchniowe zanieczyszczeń, obciążone głównie
związkami biogennymi (azotem i fosforem) właśnie pochodzenia rolniczego. Ponadto, duże
zagrożenie stanowi niewłaściwe przechowywanie i stosowanie nawozów sztucznych
i organicznych, stosowanie chemicznych środków ochrony roślin oraz niewłaściwe
wykonywanie zabiegów agrotechnicznych.
Dyrektor Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej określa wody i obszary wrażliwe na
zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych, a następnie wprowadza dla nich
programy działań mających na celu ograniczenie odpływu azotu z tych źródeł do wód. Za
istotne źródło emisji związków azotu na obszarze objętym programem uznaje się
gospodarstwa spełniające jeden z poniższych warunków:
1) łączna powierzchnia użytków rolnych gospodarstwa wynosi co najmniej 15 ha;
WESTMOR CONSULTING
94
2) liczba zwierząt hodowlanych w gospodarstwie przewyższa 10 DJP (dużych jednostek
przeliczeniowych inwentarza);
3) użytki rolne gospodarstwa rolnego zlokalizowane są w bezpośrednim sąsiedztwie wód
szczególnie wrażliwych na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych.
Istotnym źródłem emisji związków azotu mogą być również inne gospodarstwa rolne, jeżeli
ich działalność rolnicza, z uwagi na uwarunkowania lokalne, stanowi istotne zagrożenie dla
jakości zasobów wodnych obszaru szczególnie narażonego.
Za istotne źródło emisji związków azotu uznaje się również właścicieli lub użytkowników
instalacji mogących powodować znaczne zanieczyszczenie poszczególnych elementów
przyrodniczych albo środowiska jako całości, czyli właściciele lub użytkownicy instalacji do
chowu lub hodowli drobiu lub świń o więcej niż:
1) 40.000 stanowisk dla drobiu;
2) 2.000 stanowisk dla świń o wadze ponad 30 kg;
3) 750 stanowisk dla macior.
5.6. Klimat akustyczny
Hałas w środowisku to wszelkiego rodzaju niepożądane, nieprzyjemne i uciążliwe dźwięki
w
danym
miejscu
i
czasie.
Jest
zanieczyszczeniem
środowiska
przyrodniczego
charakteryzującym się różnorodnością źródeł i powszechnością występowania.
Skutki oddziaływania hałasu i wibracji na człowieka i środowisko naturalne są bardzo
dotkliwe.
 Społeczne i zdrowotne skutki oddziaływania hałasu i wibracji wyrażają się:
a) szkodliwym działaniem na zdrowie ludności;
b) obniżeniem sprawności i chęci działania oraz wydajności pracy;
c) negatywnym wpływem na możliwość komunikowania się;
d) utrudnianiem odbioru sygnałów optycznych;
e) obniżeniem sprawności nauczania;
f) powodowaniem lokalnych napięć i kłótni między ludźmi;
g) zwiększeniem negatywnych uwarunkowań w pracy i komunikacji, powodujących
wypadki;
h) rosnącymi liczbami zachorowań na głuchotę zawodową i chorobę wibracyjną.
 Hałas i wibracje powodują pogorszenie jakości środowiska przyrodniczego,
a w konsekwencji:
a) utratę przez środowisko naturalne istotnej wartości, jaką jest cisza;
WESTMOR CONSULTING
95
b) zmniejszenie (lub utratę) wartości terenów rekreacyjnych lub leczniczych;
c) zmianę zachowań ptaków i innych zwierząt (stany lękowe, zmiana siedlisk,
zmniejszenie liczby składanych jaj, spadek mleczności zwierząt i inne).
 Hałas i wibracje powodują również ujemne skutki gospodarcze, takie jak:
a) szybsze zużywanie się środków produkcji i transportu;
b) pogorszenie jakości i przydatności terenów zagrożonych nadmiernym hałasem
oraz zmniejszenie przydatności obiektów położonych na tych terenach;
c) absencję chorobową spowodowaną hałasem i wibracjami, z czym są związane
koszty leczenia, przechodzenia na renty inwalidzkie, utrata pracowników;
d) pogorszenie jakości wyrobów (niezawodności, trwałości);
e) utrudnienia w eksporcie wyrobów nie spełniających światowych wymagań
ochrony przed hałasem i wibracjami.
Hałas pochodzenia antropogenicznego, dzieli się w zależności od sposobu powstawania,
na hałas komunikacyjny i przemysłowy.
 Hałas przemysłowy jest to hałas stworzony przez źródła zlokalizowane wewnątrz
i na zewnątrz obiektów budowlanych różnego typu. Bywa on najczęstszą przyczyną
skarg ludności. Wynika to między innymi z faktu, że hałasy tego typu mają najczęściej
charakter ciągły, często o bardzo dokuczliwym brzmieniu. Największymi źródłami
są zakłady przemysłowe, wytwórcze i rzemieślnicze.
 Hałas komunikacyjny pochodzi od środków transportu lotniczego, kolejowego
i drogowego. Szczególnie narażone są tereny znajdujące się w pobliżu większych tras
komunikacyjnych. Wynika to z dużej dynamiki wzrostu ilości środków transportu,
zwłaszcza pojazdów samochodowych notowanego w ostatnich latach oraz
wzmożonego ruchu tranzytowego (towarowego i osobowego) w komunikacji
międzynarodowej.
Podsystem monitoringu hałasu obejmuje zarówno emisję hałasu, jak i ocenę klimatu
akustycznego. Ze względu na charakter zjawiska hałasu, pomiary w sieci krajowej i sieciach
regionalnych międzywojewódzkich nie są realizowane. Sieci regionalne wojewódzkie
obejmują badania wykonywane w zależności od potrzeb w miejscach o szczególnym
zagrożeniu i obejmują pomiary hałasu emitowanego z dróg krajowych i wojewódzkich. Sieci
lokalne obejmują pomiarami źródła przemysłowe i komunikacyjne.
WESTMOR CONSULTING
96
Podstawowym źródłem uciążliwości akustycznych dla środowiska na terenie Gminy
Rzeczenica są hałasy komunikacyjne, głównie w obrębie drogi krajowej nr 25 i drogi
wojewódzkiej nr 202.
Hałas przemysłowy
Dominującymi źródłami hałasu przemysłowego są: instalacje wentylacji ogólnej, odpylania
i odwiórowania, sprężarki, chłodnie, maszyny tartaczne, maszyny stolarskie, maszyny
do plastycznej obróbki metalu, maszyny budowlane, węzły betoniarskie, sieczkarnie,
specjalistyczne linie technologiczne, transport wewnątrzzakładowy oraz urządzenia
nagłaśniające.
Głównymi emitorami hałasu na terenie Gminy są tartaki zlokalizowane na jej terenie.
Monitoring poziomu hałasu na terenie Gminy należy do obowiązków Wojewódzkiego
Inspektoratu Ochrony Środowiska w Gdańsku, jednak w latach 2010-2013 nie podejmowano
żadnych działań w tym zakresie.
Hałas komunikacyjny
Największa uciążliwość hałasu obserwowana jest na obszarach położonych wzdłuż szlaków
komunikacyjnych, a w szczególności drogi krajowej nr 25 i drogi wojewódzkiej nr 202.
Dodatkowo należy się spodziewać, że w najbliższych latach natężenie ruchu kołowego będzie
wzrastać, co przyczyni się do zwiększenia natężenia hałasu w sąsiedztwie tych szlaków.
Na terenie Gminy Rzeczenica nie były wykonywane pomiary hałasu.
Należy jednak podkreślić, że największa uciążliwość hałasu obserwowana jest na obszarach
położonych wzdłuż szlaków komunikacyjnych, a w szczególności drogi krajowej nr 25.
Dodatkowo należy się spodziewać, że w najbliższych latach natężenie ruchu kołowego
(w tym maszyn rolniczych) będzie wzrastać, co przyczyni się do zwiększenia natężenia hałasu
w sąsiedztwie tych szlaków.
Dopuszczalny poziom hałasu dla wskaźników długookresowych i krótkookresowych określa
rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 1 października 2012 roku w sprawie
dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. z 2012 r., poz. 1109).
WESTMOR CONSULTING
97
Tabela 20. Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku powodowanego przez poszczególne grupy źródeł
hałasu, z wyłączeniem hałasu powodowanego przez starty, lądowania i przeloty statków powietrznych
oraz linie elektroenergetyczne, wyrażone wskaźnikami LAeq D i LAeq N
Dopuszczalny poziom hałasu w dB
Drogi lub linie kolejowe1)
Pozostałe obiekty
i działalność będąca źródłem
hałasu
LAeq N
przedział czasu
odniesienia
równy 8 godz.
LAeq D
przedział czasu
odniesienia
równy 8
najmniej
korzystnym
godzinom dnia
LAeq N
przedział czasu
odniesienia
równy 1
najmniej
korzystnej
godzinie nocy
50
45
45
40
2
a) Tereny zabudowy
mieszkaniowej jednorodzinnej
b) Tereny zabudowy związanej ze
stałym lub czasowym pobytem
dzieci i młodzieży2)
c) Tereny domów opieki
społecznej
d) Tereny szpitali w miastach
61
56
50
40
3
a) Tereny zabudowy
mieszkaniowej wielorodzinnej i
zamieszkania zbiorowego
b) Tereny zabudowy zagrodowej
c) Tereny rekreacyjnowypoczynkowe2)
d) Tereny mieszkaniowousługowe
65
56
55
45
4
Tereny w strefie śródmiejskiej
miast powyżej 100 tys.
mieszkańców3)
68
60
55
45
L.p.
Rodzaj terenu
LAeq D
przedział
czasu
odniesienia
równy 16
godz.
1
a) Strefa ochronna „A”
uzdrowiska
b) Tereny szpitali poza miastem
Objaśnienia:
1) Wartości określone dla dróg i linii kolejowych stosuje się także dla torowisk tramwajowych poza pasem drogowym i kolei
linowych.
2) W przypadku niewykorzystywania tych terenów, zgodnie z ich funkcją, w porze nocy, nie obowiązuje na nich
dopuszczalny poziom hałasu w porze nocy.
3) Strefa śródmiejska miast powyżej 100 tys. mieszkańców to teren zwartej zabudowy mieszkaniowej
z koncentracją obiektów administracyjnych, handlowych i usługowych. W przypadku miast, w których występują dzielnice o
liczbie mieszkańców powyżej 100 tys., można wyznaczyć w tych dzielnicach strefę śródmiejską, jeżeli charakteryzuje się
ona
zwartą
zabudową
mieszkaniową
z
koncentracją
obiektów
administracyjnych,
handlowych
i usługowych.
Źródło: Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 1 października 2012 roku
w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku
WESTMOR CONSULTING
98
Tabela 21. Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku powodowanego przez poszczególne grupy źródeł
hałasu, z wyłączeniem hałasu powodowanego przez starty, lądowania i przeloty statków powietrznych
oraz linie elektroenergetyczne, wyrażone wskaźnikami LDWN i LN, które to wskaźniki mają
zastosowanie do prowadzenia długookresowej polityki w zakresie ochrony przed hałasem
Dopuszczalny długookresowy średni poziom dźwięku A w dB
Drogi lub linie kolejowe1)
L.p.
Rodzaj terenu
Pozostałe obiekty
i działalność będąca źródłem
hałasu
LDWN
przedział czasu
odniesienia
równy
wszystkim
dobom w roku
LN
przedział czasu
odniesienia
równy
wszystkim
nocom
LDWN
odniesienia
równy
wszystkim
dobom w roku
LN
przedział czasu
odniesienia
równy
wszystkim
nocom
1
a) Strefa ochronna „A”
uzdrowiska
b) Tereny szpitali poza
miastem
50
45
45
40
2
a) Tereny zabudowy
mieszkaniowej
jednorodzinnej
b) Tereny zabudowy
związanej ze stałym lub
czasowym pobytem dzieci i
młodzieży2)
c) Tereny domów opieki
społecznej
d) Tereny szpitali w
miastach
64
59
50
40
3
a) Tereny zabudowy
mieszkaniowej
wielorodzinnej i
zamieszkania zbiorowego
b) Tereny zabudowy
zagrodowej
c) Tereny rekreacyjnowypoczynkowe2)
d) Tereny mieszkaniowousługowe
68
59
55
45
4
Tereny w strefie
śródmiejskiej miast powyżej
100 tys. mieszkańców3)
70
65
55
45
Objaśnienia:
1) Wartości określone dla dróg i linii kolejowych stosuje się także dla torowisk tramwajowych poza pasem drogowym i kolei
linowych.
2) W przypadku niewykorzystywania tych terenów, zgodnie z ich funkcją, w porze nocy, nie obowiązuje na nich
dopuszczalny poziom hałasu w porze nocy.
3) Strefa śródmiejska miast powyżej 100 tys. mieszkańców to teren zwartej zabudowy mieszkaniowej
z koncentracją obiektów administracyjnych, handlowych i usługowych. W przypadku miast, w których występują dzielnice o
liczbie mieszkańców powyżej 100 tys., można wyznaczyć w tych dzielnicach strefę śródmiejską, jeżeli charakteryzuje się
ona zwartą zabudową mieszkaniową z koncentracją obiektów administracyjnych, handlowych i usługowych.
WESTMOR CONSULTING
99
Źródło: Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 1 października 2012 roku
w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku
Inspekcja Ochrony Środowiska nie ma możliwości wydania decyzji o administracyjnej karze
pieniężnej w przypadku przekroczenia standardów jakości klimatu akustycznego. Zgodnie
z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 1 października 2012 roku w sprawie
dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. z 2012 r., poz. 1109, ochronie przed
hałasem podlegają tereny, w związku z czym dopuszczalne poziomy hałasu muszą być
dotrzymane na granicy terenu podlegającego ochronie akustycznej, a zatem ustalenie
nieprzekraczalnej linii zabudowy nie zapewni dotrzymania standardów jakości środowiska
w tym zakresie. Tereny wymagające ochrony akustycznej należy sytuować w takiej odległości
od źródeł hałasu, która gwarantuje zachowanie na tych terenach dopuszczalnych poziomów
hałasu lub w odległości mniejszej przy zastosowaniach skutecznych środków ograniczających
emisję hałasu co najmniej do poziomów dopuszczalnych.
W związku z powyższym zarządzający drogami zobowiązani są do podjęcia działań
ograniczających uciążliwości akustyczne, ale jeśli hałas powstaje w związku z eksploatacją
drogi, nie przewiduje się wydania decyzji o dopuszczalnym poziomie hałasu w środowisku.
5.7. Promieniowanie elektromagnetyczne
W aktualnym stanie prawnym można wyróżnić promieniowanie:
•
jonizujące, występujące w wyniku użytkowania substancji promieniotwórczych
w energetyce jądrowej, ochronie zdrowia, przemyśle, badaniach naukowych, przed
którym ochrona unormowana jest w ustawie z 29 listopada 2000 r. – Prawo atomowe,
•
niejonizujące promieniowanie elektromagnetyczne, związane ze zmianami pola
elektromagnetycznego
wytwarzanego
przez
źródła
energetyczne
i radiokomunikacyjne, przed którym ochronę reguluje ustawa Prawo ochrony
środowiska, w dziale VI pod nazwą „Ochrona przed polami elektromagnetycznymi”.
Niejonizujące promieniowanie elektromagnetyczne w postaci pól elektromagnetycznych
(PEM) zawsze występowało w środowisku naturalnym. Pochodzi ono od naturalnych źródeł,
jakimi są np.: Słońce, Ziemia, zjawiska atmosferyczne. Natomiast sztuczne pola
elektromagnetyczne zaczęły pojawiać się w środowisku ponad sto lat temu i były związane
z techniczną działalnością człowieka. Promieniowanie elektromagnetyczne występuje
wszędzie. Do najważniejszych źródeł promieniowania należą:
•
stacje i linie energetyczne,
•
nadajniki radiowe i telewizyjne oraz CB-radio i radiostacje amatorskie,
WESTMOR CONSULTING
100
•
stacje bazowe telefonii komórkowej,
•
wojskowe i cywilne urządzenia radionawigacji i radiolokacji,
•
urządzenia powszechnego użytku: kuchenki mikrofalowe, monitory, aparaty
komórkowe itp.
Zgodnie z art. 3 pkt 18 u.p.o.ś przez pola elektromagnetyczne rozumie się pole elektryczne,
magnetyczne oraz elektromagnetyczne o częstotliwościach od 0 Hz do 300 GHz.
Zgodnie z Ustawą, celem regulacji dotyczących pól elektromagnetycznych jest: utrzymanie
poziomów pól elektromagnetycznych poniżej lub na poziomie dopuszczalnych wartości,
a w przypadku, gdy normy są przekroczone, zmniejszenie emisji pól do poziomu
dopuszczalnego. Wartości dopuszczalne natężenia pól elektromagnetycznych określa
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003 r. (Dz.U. nr 192,
poz. 1883), podając je osobno dla terenów przeznaczonych pod zabudowę oraz dla miejsc
dostępnych dla ludzi, zgodnie z art. 122 ust. 2 ustawy Prawo ochrony środowiska. Owe
dopuszczalne wartości są zgodne z rekomendacjami Rady Europy oraz zaleceniami
międzynarodowych organizacji zajmujących się kwestiami ochrony przed promieniowaniem.
W zakresie promieniowania elektromagnetycznego dla człowieka istotne są mikrofale,
radiofale i fale o bardzo niskiej częstotliwości (VLF), a także fale o ekstremalnie niskiej
częstotliwości (FW). Ważna cechą pól elektromagnetycznych jest to, że ich natężenie spada
wraz z rosnąca odległością od źródła, które je wytwarza.
Promieniowanie niejonizujące uważa się obecnie za jedno z poważniejszych zanieczyszczeń
środowiska. Pole elektromagnetyczne wytwarzane przez silne źródło niekorzystnie zmienia
warunki bytowania człowieka, wpływa na przebieg procesów życiowych. Może powodować
wystąpienie zaburzeń funkcji ośrodkowego układu nerwowego, układów: rozrodczego,
hormonalnego, krwionośnego oraz narządów słuchu i wzroku. Obecnie prowadzone są także
badania nad wpływem promieniowania elektromagnetycznego na powstawanie nowotworów
u człowieka.
Monitoring pól elektromagnetycznych polega na wykonywaniu w cyklu trzyletnim pomiarów
natężenia składowej elektrycznej pola w 135 (po 45 razy na rok) punktach pomiarowych
rozmieszczonych równomiernie na obszarze województwa, w miejscach dostępnych dla
ludności usytuowanych w:
a) centralnych dzielnicach lub osiedlach miast o liczbie mieszkańców przekraczającej
50 tysięcy,
WESTMOR CONSULTING
101
b) pozostałych miastach,
c) terenach wiejskich.
Dla każdej z powyższych grup terenów wybiera się po 15 punktów, dla każdego roku
kalendarzowego. Pomiary wykonuje się w odległości nie mniejszej niż 100 m od źródeł
emitujących pola elektromagnetyczne, dla zakresu częstotliwości od 3 MHz do 300 GHz.
Na terenie Gminy Rzeczenica nie w latach 2010-2013 nie dokonywano pomiarów poziomów
pól elektromagnetycznych. Natomiast pomiary tego typu dokonywane na terenie
województwa pomorskiego wykonane w 2013 roku przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony
Środowiska w Gdańsku nie wykazały występowania przekroczeń dopuszczalnych poziomów
promieniowania w żadnym punkcie pomiarowym. Uzyskane wyniki nie odbiegają od
wyników z poprzednich lat.
 SIECI I URZĄDZENIA WYSOKIEGO, ŚREDNIEGO I NISKIEGO NAPIĘCIA
Przez teren gminy Rzeczenica przebiega linia wysokiego napięcia LWN - 110 kV. Napięcie
przetwarzane jest w Głównym Punkcie Zasilania w Człuchowie. Energia elektryczna ze
stacji rozprowadzana jest na terenie gminy Rzeczenica dzięki napowietrznej sieci
rozdzielczej 15 kV oraz fragmentami sieci kablowej. Prąd ostatecznym odbiorcom jest
zapewniony dzięki sieci niskiego napięcia, która w większości jest siecią napowietrzną,
przechodzącą przez stacje transformatorowe.
 INSTALACJE RADIOKOMUNIKACYJNE
Na terenie Gminy Rzeczenica znajdują się stacje bazowe telefonii komórkowej
wykorzystujące technologię GSM900, GSM1800, UMTS 900, UMTS 2100 oraz stacje
wykorzystujące technologię CDMA 420, CDMA450. Na terenie Gminy Rzeczenica
zlokalizowano cztery stacje przekaźnikowe telefonii komórkowej. Jedna z nich znajduje się
w Brzeziu, natomiast pozostałe w Rzeczenicy.
Dynamiczny postęp technologiczny obliguje do wyznaczenia celów i zadań także w obszarze
promieniowania elekromagnetycznego. Pomimo braku dotychczasowych zidentyfikowanych
przekroczeń dopuszczalnych norm w tym zakresie na terenie województwa, nie jest
wykluczone że do 2020 r. zjawisko to wystąpi. W związku z tym, cele krótko- i
długoterminowe w analizowanym obszarze skoncentrowano na utrzymaniu promieniowania
elektromagnetycznego na bezpiecznym poziomie.
WESTMOR CONSULTING
102
5.8. Poważne awarie i zagrożenia naturalne
ZAGROŻENIA NATURALNE

ZAGROŻENIE POWODZIOWE
Na terenie Gminy znajdują się obszary, na których wystąpienie powodzi jest prawdopodobne.
Obszary te zostały zaprezentowane na „Mapie obszarów, na których wystąpienie powodzi jest
prawdopodobne w woj. pomorskim” będącej załącznikiem do „Wstępnej oceny ryzyka
powodziowego” wykonanej przez Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej PIB - Centra
Modelowania Powodziowego w Gdyni, w Krakowie, w Poznaniu, we Wrocławiu, w konsultacji
z Krajowym Zarządem Gospodarki Wodnej. Wycinek mapy, obejmujący obszar Gminy
Rzeczenica, został zaprezentowany na rysunku 7.
Obszary Gminy, na których wystąpienie powodzi jest prawdopodobne, znajdują się wyłącznie
w bezpośrednim sąsiedztwie Jeziora Szczytno.
Ze „Wstępnej oceny ryzyka powodziowego” wynika, iż na terenie Gminy Rzeczenica nie
występują obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi.
Rysunek 17. Mapa obszarów na terenie których wystąpienie powodzi jest prawdopodobne – Gmina
Rzeczenica
Źródło: www.kzgw.gov.pl (Wstępna ocena ryzyka powodziowego)
WESTMOR CONSULTING
103

SUSZE
W przypadku analizowanego obszaru zjawisko suszy występuje sporadycznie i z reguły nie
stanowi nadmiernego zagrożenia dla zdrowia i życia, jednak w szczególnych przypadkach
może być przyczyną strat materialnych, głównie na obszarach rolnych, związanych
z działalnością człowieka.
 POŻARY
Skutkiem długotrwałej suszy mogą być również pożary lasów. Oprócz suszy przyczynami
pożarów lasów mogą być: uderzenia piorunów, podpalenia, sabotaż, zaprószenie ognia.
Lasy na terenie Gminy Rzeczenica w największej mierze przynależą do Nadleśnictwa Czarne
– Człuchowskie dla którego zagrożenie pożarowe określono jako duże. Do głównych
czynników sprzyjających powstawaniu pożarów na tym obszarze zaliczyć należy:
 duży udział siedlisk ubogich;
 uwarunkowania klimatyczne;
 mało zróżnicowany skład gatunkowy drzewostanów;
 atrakcyjność turystyczna i rekreacyjna terenów leśnych;
 intensywna penetracja terenów leśnych, w celu zbioru płodów runa leśnego;
 celowe podpalenia.
Nadleśnictwo realizuje zadania mające na celu zapobieganie pożarom, które obejmują w
szczególności:
 mineralizację i porządkowaniu pasów przeciwpożarowych;
 monitorowaniu terenów leśnych z kamer TV a w razie konieczności również przez
patrole naziemne;
 utrzymywaniu w sprawności technicznej punktów czerpania wody i baz sprzętu
przeciwpożarowego;
 przeprowadzaniu akcji propagandowych w formie pogadanek przeprowadzanych m.in.
w przedszkolach, szkołach.
Prócz tego Nadleśnictwo Czarne - Człuchowskie realizuje plan działania w zakresie
kompleksowego zabezpieczenia przeciwpożarowego obszarów leśnych. Plan ten obejmuje
działania polegające na uodpornianiu drzewostanów poprzez ich przebudowę - zróżnicowanie
składu gatunkowego, kształtowanie składu gatunkowego upraw przy wytypowanych drogach
i liniach oddziałowych. W chwili obecnej na terenie Nadleśnictwa jest ich ok. 150 ha.
WESTMOR CONSULTING
104
Istotnym elementem ochrony przeciwpożarowej są zbiorniki retencyjne, które z jednej strony
służą zatrzymywaniu wód opadowych w lesie poprawiając tym samym warunki siedliskowe a
z drugiej, jako punkty czerpania wody dla celów przeciwpożarowych.

OSUWISKA
Zgodnie z „Instrukcją opracowania Mapy osuwisk i terenów zagrożonych ruchami masowymi
w skali 1:10 000” opracowaną przez Państwowy Instytut Geologiczny w 2008 roku
na zlecenie Ministra Środowiska na terenie województwa pomorskiego występują obszary
predysponowane do występowania ruchów masowych. Wśród tych obszarów znalazł się
również powiat człuchowski, na którym nie zidentyfikowano osuwisk, natomiast liczba
obszarów predysponowanych do występowania ruchów masowych wyniosła 48. Szacunkowa
powierzchnia objęta ruchami masowymi na terenie powiatu myśliborskiego wynosi
75-100 km2.
Na terenie Gminy Rzeczenica nie występują osuwiska.

HURAGANY, GRADOBICIA I OBLODZENIA
Prawdopodobieństwo powstania na terenie Gminy Rzeczenica huraganów czy przejścia trąb
powietrznych jest niewielkie. Nie można ich jednak wykluczyć. Bardziej prawdopodobne są
silne wichury, których prędkość dochodzi do ponad 100 km/h. Trudno jest określić obszary
zagrożeń związanych z silnymi wiatrami, dlatego ważne jest możliwie wczesne podjęcie
działań profilaktycznych oraz poinformowanie społeczeństwa o istniejącym zagrożeniu.
Z kolei intensywne, trwające do kilku dni, opady deszczu wiążą się z zagrożeniem
powodziowym oraz katastrofalnymi zatopieniami. Deszcze przechodzące w deszcz
ze śniegiem powodują niebezpieczną gołoledź, a osiadając na drzewach i infrastrukturze
technicznej nadmiernie je obciążają i niejednokrotnie niszczą, powodując m.in. utrudnienia
w komunikacji oraz awarie linii energetycznych, co paraliżuje pracę zakładów
przemysłowych oraz znacznie utrudnia codzienne życie mieszkańców.
Gradobicia, czyli intensywne opady gradu, występujące najczęściej z burzami, są zjawiskiem
coraz częstszym w okresie letnim, powodując dotkliwe zniszczenia polonów i mienia.

TRZĘSIENIA ZIEMI
Na obszarze Gminy Rzeczenica trzęsienia ziemi nie występują.
WESTMOR CONSULTING
105
POWAŻNE AWARIE
Zagadnienia związane z poważnymi awariami zostały uregulowane przede wszystkim
w Ustawie Prawo ochrony środowiska (tytuł IV „Poważne awarie”). Definicja ustawowa
określa poważną awarię jako „zdarzenie, w szczególności emisję, pożar lub eksplozję,
powstałą w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w których
występuje jedna lub więcej niebezpiecznych sytuacji, prowadząca do natychmiastowego
powstania zagrożenia życia lub zdrowia ludzi lub środowiska lub powstania takiego
zagrożenia z opóźnieniem” (art. 3, ust. 23). Definicja ta jest zbieżna z Dyrektywą Seveso
II (96/82/WE) oraz Konwencją z 1992 r. w sprawie transgranicznych skutków awarii
przemysłowych.
 AWARIE
ELEKTROWNI
JĄDROWYCH,
GWAŁTOWNE
POŻARY
OBIEKTÓW
PRZEMYSŁOWYCH, ATAKI TERRORYSTYCZNE
Na terenie Gminy Rzeczenica nie funkcjonuje elektrownia jądrowa, jednak awaria elektrowni
na Ukrainie, Słowacji i Węgrzech, opierających się na technologiach zbliżonych do tych,
które były stosowane w Czarnobylu, potencjalnie może być przyczyną skażenia także obszaru
Gminy Rzeczenica. Najbliższa elektrownia jądrowa, usytuowana na terenie Niemiec, znajduje
się w odległości ok. 500 km od Rzeczenicy. Podobne ryzyko dotyczy ataków
terrorystycznych, które mogą skutkować skażeniem środowiska na znacznych obszarach.
Zakładem stwarzającym zagrożenie awarią przemysłową jest każdy zakład, na którego terenie
znajdują się substancje niebezpieczne, mogące spowodować zagrożenie życia lub zdrowia
ludzi lub środowiska. Ze względu na rodzaj i ilość substancji niebezpiecznych zakłady
dzielimy, zgodnie z art. 248, ust. 1 u.p.o.ś., na:
 zakłady o zwiększonym ryzyku – zakłady na których terenie znajdują się mniej
niebezpieczne substancje lub ich ilość jest mniejsza;
 zakłady o dużym ryzyku.
Na terenie Gminy Rzeczenica nie występują zakłady o dużym i zwiększonym ryzyku
wystąpienia poważnej awarii przemysłowej. Należy jednak podkreślić, że na terenie powiatu
człuchowskiego zlokalizowany jest zakład o dużym ryzyku wystąpienia takiej awarii wg
stanu na 31.12.2013 r.::
 NEWCO LPG Sp. z o.o. TERMINAL LPG w Sąpolnie, 77-322 Sąpolno, Sąpolno
102a, miejscowość Sąpolno, gmina Przechlewo, powiat człuchowski.
WESTMOR CONSULTING
106

TRANSPORT SUBSTANCJI NIEBEZPIECZNYCH
Poważne zagrożenie w Powiecie Człuchowskim i na terenie Gminy Rzeczenica stanowi
transport substancji niebezpiecznych w ruchu drogowym. Usytuowanie na terenie Gminy
Rzeczenica ważnych szlaków komunikacyjnych, stanowi nie tylko potencjał rozwojowy
Gminy, ale także zwiększa potencjalne możliwości wystąpienia zagrożeń związanych
z transportem substancji niebezpiecznych.
Wśród innych zagrożeń, które mogą wystąpić na terenie powiatu człuchowskiego, a więc
także
Gminy
Rzeczenica,
możemy
wyróżnić:
zagrożenia
radiacyjne
(skażenia
promieniotwórcze), chemiczne (zagrożenie toksycznymi środkami przemysłowymi i innymi
substancjami chemicznymi), biologiczne: epidemie, epizootie (plagi zwierzęce), epifitozy
(choroby populacji roślinnej), awarie urządzeń infrastruktury technicznej (gazowe,
energetyczne, wodociągowe), terrorystyczne (z wykorzystaniem broni, bomb, materiałów
wybuchowych, środków chemicznych oraz biologicznych).
5.9. Zrównoważone wykorzystanie surowców, materiałów, wody i energii
5.9.1. Racjonalizacja użytkowania wody do celów produkcyjnych i konsumpcyjnych
Osiągnięcie założonego celu, wynikającego bezpośrednio z Polityki Ekologicznej Państwa,
będzie możliwe w przypadku podjęcia działań przez podmioty gospodarcze funkcjonujące
na
terenie
Gminy,
zużywające
na
cele
produkcyjne
znaczne
zasoby
wody,
a także przez jednostki komunalne, gospodarujące gminną infrastrukturą techniczną.
Zgodnie z danymi GUS, zużycie wody przez wszystkich korzystających (zarówno na cele
konsumpcyjne, jak i produkcyjne) systematycznie spada. To pozytywne zjawisko może
wynikać zarówno z coraz wyższych jednostkowych cen wody, opomiarowania zużycia,
jak i wzrostu świadomości mieszkańców i wykształcenia nawyków związanych z racjonalnym
gospodarowaniem wodą.
W celu dalszego zmniejszenia wodochłonności w strefie gospodarki, zakłady korzystające
ze środowiska – pobierające wodę, surowce i energię powinny stosować najlepsze dostępne
techniki (BAT). Istotne jest wdrażanie systemów zarządzania środowiskowego w zakładach
(normy ISO 14000), wprowadzanie zasad Czystej Produkcji oraz przystępowanie
do programów sektorowych z dziedziny ochrony środowiska.
Oszczędne gospodarowanie wodą ma istotne znacznie dla środowiska naturalnego, a skala
oszczędności zależy w głównej mierze od świadomości ekologicznej i determinacji
mieszkańców
Gminy.
Proekologiczne
rozwiązania
WESTMOR CONSULTING
powinny być
także
stosowane
107
w budynkach użyteczności publicznej usytuowanych na terenie Gminy Rzeczenica.
Dotychczasowe doświadczenia (zebrane przez Witolda M. Lewandowskiego w opracowaniu
pt. „Proekologiczne odnawialne źródła energii”), wskazują że najważniejsze oszczędności
wody uzyskuje się dzięki:
 „zainstalowaniu indywidualnych liczników wody w gospodarstwach domowych;
 zastąpieniu tradycyjnych spłuczek o dużej pojemności rozwiązaniami o innej
konstrukcji, umożliwiającymi 2-3 krotne zmniejszenie zużycia wody;
 zastąpieniu zaworów dławicowych zaworami np. kulowymi, które mają mniejsze
opory przepływu i nie wymagają wymiany uszczelek;
 stosowaniu w bateriach umywalkowych, prysznicowych i kuchennych mieszaczy,
które napowietrzają wodę, zwiększają jej efektywną objętość i tym samym
zmniejszają jej pobór;
 zastąpieniu wanien kabinami prysznicowymi, w których pobór wody jest 3-4 razy
mniejszy;
 zmianie systemu mycia w umywalkach i zlewozmywakach – nie pod bieżącą wodą;
 instalowaniu pralek i zmywarek o małym poborze wody”.
5.9.2. Zrównoważone wykorzystanie energii
Do realizacji założonego celu, ze względu na wzrastające ceny energii, będą dążyć zarówno
przedsiębiorcy, jak i władze oraz mieszkańcy Gminy Rzeczenica. Zmniejszenie zużycia
energii jest bowiem jedynym sposobem ograniczenia wydatków związanych z pozyskaniem
energii elektrycznej, jak i cieplnej. Jednym z warunków rozwoju współczesnego świata jest
dążenie do zmniejszenia zużycia energii w różnych procesach. Dotyczy to także procesów,
które służą do utrzymania komfortu klimatycznego i komfortu użytkowania w budynkach:
ogrzewania, wentylacji, klimatyzacji, podgrzewania wody wodociągowej.
Niżej wymienione fakty, mówiące, że:
 zasoby paliw są ograniczone,
 dostępność do paliw jest coraz trudniejsza,
 z uwagi na powyższe, ceny paliw będą miały tendencję wzrostową,
 należy ograniczać zanieczyszczenie środowiska produktami procesów spalania,
WESTMOR CONSULTING
108
świadczą o znacznej roli działań zmierzających do oszczędzania energii i jej efektywnego
wykorzystania.
W Polsce w wyniku przyjętej polityki społeczno-gospodarczej energia nie była szanowana,
a w społeczeństwie zanikał nawyk oszczędnego jej użytkowania. Po roku 1990, wraz
z wprowadzeniem gospodarki rynkowej, nastąpiło urealnienie cen nośników energii,
co zmusiło jej odbiorców do szukania rozwiązań dających oszczędności w tym zakresie.
Ochrona środowiska poprzez zmniejszenie zużycia energii nie musi wcale odbywać się
kosztem obniżenia poziomu życia ani wiązać się z pogorszeniem warunków pracy, rezygnacją
z ogrzewania mieszkań, oświetlania ich i korzystania z coraz nowocześniejszych urządzeń
gospodarstwa domowego oraz zaprzestaniem z korzystania ze środków transportu. Energię
można bowiem zaoszczędzić następującymi metodami:
 modyfikując istniejące systemy energetyczne zarówno w samym procesie jej
wytwarzania, jak i transportu;
 wprowadzając nowe energooszczędne technologie w przemyśle, budownictwie,
rolnictwie i gospodarstwach domowych;
 promując oszczędzanie energii akcjami propagandowymi oraz wprowadzaniem
zachęcających do oszczędzania bodźców ekonomicznych.
Działania mające na celu racjonalizację zużycia energii będą w głównej mierze prowadzone
przez podmioty gospodarcze, m.in. poprzez stosowanie energooszczędnych technologii
produkcji, władze samorządowe pragnące minimalizować rachunki związane z dostawami
paliw i energii elektrycznej na potrzeby infrastruktury publicznej. Zadaniem władz
samorządowych będzie ponadto organizacja działań edukacyjnych i informacyjnych z zakresu
upowszechniania metod racjonalizacji zużycia energii.
Zrównoważone
wykorzystanie
energii
dotyczy
nie
tylko
przemysłu,
energetyki
i budownictwa, ponieważ także indywidualne gospodarstwa domowe mają ogromne
możliwości ochrony środowiska poprzez energooszczędne budownictwo, energooszczędne
systemy ogrzewania oraz oszczędzanie energii elektrycznej oraz oświetlenia.
Przykładowe rozwiązania generujące oszczędności związane z oświetleniem obejmują:
 korzystanie z optymalnej liczby punktów świetlnych, rozmieszczonych na właściwej
wysokości i odległości od miejsca pracy lub wypoczynku;
 odpowiedni dobór rodzaju oświetlenia w danych warunkach pracy;
WESTMOR CONSULTING
109
 utrzymanie powierzchni żarówek i osłon odblaskowych we właściwej czystości;
 stosowanie samoczynnych wyłączników czasowych i włączników reagujących na ruch
lub dźwięk do sterowania oświetleniem pomieszczeń mieszkalnych, klatek
schodowych ulic, a nawet wystaw sklepowych.
5.9.3. Zrównoważone wykorzystanie materiałów
Priorytetowym
„zredukowanie
celem
w
zakresie
negatywnego
wykorzystywaniem
zasobów
zrównoważonego
oddziaływania
w
rozdzieleniem (decoupling). W
sytuacji
na
wzrostu
wykorzystania
środowisko
zasobów
spowodowanego
gospodarczego-koncepcja
praktyce oznacza to
jest
zwana
zredukowanie oddziaływania
na środowisko będącego skutkiem wykorzystywania zasobów, przy jednoczesnej poprawie
ogólnej wydajności zasobów w obszarze gospodarki”.
(Źródło: „Strategia tematyczna w sprawie zrównoważonego wykorzystywania zasobów naturalnych”)
Realizacja założonego celu jest uwarunkowana podjęciem proekologicznych działań przez
zakłady produkcyjne funkcjonujące na terenie Gminy Rzeczenica. Motywację do podjęcia
działań w tym zakresie stanowią coraz wyższe koszty zakupu materiałów oraz utylizacji
odpadów poprodukcyjnych, w związku z czym działania ograniczające materiałochłonność
oraz odpadowość produkcji przełożą się na konkretne oszczędności przedsiębiorstw.
Zadaniem władz samorządowych oraz organów publicznych będzie natomiast informowanie,
wspieranie i monitorowanie działań podejmowanych przez zakłady produkcyjne w zakresie
ograniczania materiałochłonności i odpadowości produkcji oraz kontrola zgodności tych
działań z obowiązującymi przepisami prawa.
6. Uwarunkowania zewnętrzne
6.1. Uwarunkowania wynikające z polityki ekologicznej państwa
STRATEGIA UE
Dokument ten został przyjęty przez Radę Europejską dnia 17 czerwca 2010 r. Dokument
wskazuje trzy priorytety, których realizacja odbywa się na szczeblu unijnym oraz krajowym:
1. Wzrost inteligentny (wiedza, innowacja, edukacja, społeczeństwo cyfrowe),
2. Wzrost zrównoważony (efektywne wykorzystywanie zasobów w produkcji przy
jednoczesnym zwiększeniu konkurencyjności).
WESTMOR CONSULTING
110
3. Wzrost sprzyjający włączeniu społecznemu (zwiększenie aktywności zawodowej,
podnoszenie kwalifikacji).
W dokumencie zostały określone projekty przewodnie tzw. inicjatywy flagowe oraz zostało
wskazanych 10 Zintegrowanych Wytycznych dla polityki gospodarczej i zatrudnienia państw
członkowskich. W związku z powyższym cele krajowe w znacznym stopniu wpisują się
we wskazane w Strategii „Europa 2020” cele zawarte w projektach.
EUROPEJSKA STRATEGIA ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU
Dokument ma na celu zrównoważony wzrost gospodarczy i wysoki poziom życia z ochroną
środowiska naturalnego. Dokument ten został przyjęty przez Radę Europejską z dnia
26 czerwca 2006 r. Strategia ta koncentruje się przede wszystkim na zagadnieniach
związanych z zarządzaniem zasobami naturalnymi oraz wskazuje sposoby produkcji
i konsumpcji mające na celu ochronę ograniczonych zasobów Ziemi. Głównymi założeniami
dokumentu jest wzrost dobrobytu poprzez podejmowanie działań w ochronie środowiska
naturalnego, sprawiedliwość i spójność społeczną, wzrost dobrobytu gospodarczego, jak
również wypełniania obowiązków na arenie międzynarodowej, wspólnotowej. W związku
z powyższym, Polska jako kraj będący członkiem Unii Europejskiej, zobowiązany jest do
realizacji niniejszych założeń na szczeblu krajowym.
PAKIET ENERGETYCZNO-KLIMATYCZNY
Pakiet ten został przyjęty 17 grudnia 2008 roku i ma na celu ograniczenie emisji gazów
cieplarnianych na terenie Unii Europejskiej. Dokument zawiera szereg rozwiązań
legislacyjnych. Głównym celem jest ograniczenie emisji gazów cieplarnianych do 2020 r.
o 20% w stosunku do roku 1990 oraz wzrost wykorzystania odnawialnych źródeł energii,
a także wzrost efektywności energetycznej do 2020 r.
Należy podkreślić, że dokumenty na szczeblu krajowym oraz wojewódzkim uwzględniają
szereg zobowiązań międzynarodowych związanych z wdrażaniem Dyrektyw UE, a także
są spójne ze wspólnotowymi dokumentami programowymi. W związku z czym dokumenty
szczebla lokalnego, takie jak programy ochrony środowiska dla gmin są zgodne z poniższymi
dokumentami wyższego rzędu.
WESTMOR CONSULTING
111
POLITYKA EKOLOGICZNA PAŃSTWA W LATACH 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016
Główne cele wynikające z polityki ekologicznej państwa:
1) W zakresie poprawy jakości środowiska:
 osiągnięcie dobrego stanu wód powierzchniowych i podziemnych poprzez
uporządkowanie gospodarki ściekami komunalnymi oraz zmniejszenie
ładunku zanieczyszczeń pochodzących ze źródeł rozproszonych, trafiających
do wód wraz ze spływami powierzchniowymi,
 spełnienie wymagań prawnych w zakresie jakości powietrza,
 minimalizacja zagrożenia mieszkańców gminy ponadnormatywnym hałasem,
 wprowadzenie
kompleksowego
systemu
gospodarowania
odpadami
komunalnymi.
2) W zakresie ochrony przyrody:
 zachowanie różnorodności biologicznej i ochrona krajobrazu,
 ochrona i zrównoważony rozwój lasów.
3) W zakresie zrównoważonego wykorzystania materiałów, wody i energii:
 wprowadzanie nowoczesnych technologii w przemyśle i energetyce w celu
zmniejszenia
wodochłonności,
materiałochłonności,
energochłonności
i odpadowości produkcji oraz redukcji emisji zanieczyszczeń do środowiska,
 wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych.
4) W zakresie zadań systemowych:
 zapewnienie włączenia celów ochrony środowiska do ustaleń zawartych
we wszystkich dokumentach strategicznych i przeprowadzenia oceny skutków
ekologicznych ich realizacji przed ich zatwierdzeniem,
 upowszechnienie Systemów Zarządzania Środowiskowego,
 zagwarantowanie szerokiego dostępu do informacji o środowisku i jego
ochronie,
 współpraca z sąsiednimi gminami.
6.2. Uwarunkowania wynikające z polityki ekologicznej województwa
Podstawowe uwarunkowania zewnętrzne dla Gminy Rzeczenica w zakresie ochrony
środowiska,
wynikają
z
następujących
dokumentów
strategicznych
województwa
pomorskiego:
WESTMOR CONSULTING
112
 Programu Ochrony Środowiska Województwa Pomorskiego na lata 2013–2016 z
perspektywą do roku 2020;
 Strategii Rozwoju Województwa Pomorskiego 2020;

Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Pomorskiego.
Wszelkie cele i działania w zakresie ochrony środowiska na terenie Gminy Rzeczenica muszą
być bowiem zbieżne z celami i działaniami ujętymi w dokumentach strategicznych
Województwa Pomorskiego, a także przyczyniać się do ich realizacji. W związku
z tym, etap formułowania priorytetów i celów ekologicznych dla Gminy, musi zostać
poprzedzony analizą zewnętrznych uwarunkowań, podyktowanych polityką ekologiczną
województwa.
STRATEGIA ROZWOJU WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO 2020
W Strategii Rozwoju Województwa Pomorskiego 2020 sformułowano następującą wizję
rozwoju województwa:
„Pomorskie w roku 2020 to region:
 trwałego wzrostu, w którym uruchamiane i wykorzystywane są zróżnicowane
potencjały terytorialne dla wzmocnienia i równoważenia procesów rozwojowych;
 unikatowej pozycji, dzięki aktywności społeczeństwa obywatelskiego, silnemu
kapitałowi społecznemu i intelektualnemu, racjonalnemu zarządzaniu zasobami
środowiska, gospodarczemu wykorzystaniu potencjału morza oraz inteligentnym
sieciom infrastrukturalnym i powszechnemu stosowaniu technologii ekoefektywnych;
 będący liderem pozytywnych zmian społecznych i gospodarczych w Polsce i w
obszarze Południowego Bałtyku”.
Wizja ta zostanie urzeczywistniona poprzez realizację celów strategicznych, operacyjnych
oraz działań w konkretnym kierunku. Strategia Rozwoju Województwa Pomorskiego zawiera
się w dziesięciu celach strategicznych, z których wyprowadzono 35 kierunków działań.
Działania określają sposoby postępowania właściwe do uzyskania poszczególnych celów.
Podmiotem realizującym tak sformułowane cele i działania jest cała społeczność
województwa, nie zaś tylko jego instytucje samorządowe.
WESTMOR CONSULTING
113
Rysunek 18. Cele strategiczne i operacyjne województwa pomorskiego
Źródło: Strategii Rozwoju Województwa Pomorskiego 2020
Najistotniejsze, z punktu widzenia ochrony środowiska na analizowanym obszarze,
są następujące cele i kierunki działań sprecyzowane w Strategii:
1. CEL STRATEGICZNY NR 3: „Atrakcyjna przestrzeń”;
2. CELE OPERACYJNE:
3.1. Sprawny system transportowy
3.2. Bezpieczeństwo i efektywność energetyczna
3.3. Dobry stan środowiska
Dla celu operacyjnego „Dobry stan środowiska” wyznaczono kierunki działań przedstawione
na poniższym rysunku.
WESTMOR CONSULTING
114
Rysunek 19. Kierunki działań dla celu operacyjnego „Dobry stan środowiska”
Źródło: Strategii Rozwoju Województwa Pomorskiego 2020
„Program Ochrony Środowiska dla Gminy Rzeczenica” w pełni wpisuje się w cele wskazane
w założeniach „Strategii Województwa Pomorskiego 2020”. Zakłada on bowiem m. in.
ochronę powietrza, wód, gleby, różnorodności biologicznej, a także ochronę przed hałasem
i polami elektromagnetycznymi, co jest spójne z wojewódzkim celem operacyjnym „dobry
stan środowiska” i kierunkiem działań mającym na celu zachowanie walorów przyrody
i poprawę spójności przyrodniczej. Natomiast doskonalenie systemu gospodarki odpadami
wpisuje się w działania dążące do rozwoju kompleksowych systemów zagospodarowania
odpadami komunalnymi.
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO NA LATA 2013–2016 Z
PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2020
Poniżej przedstawiono cele perspektywiczne i cele średniookresowe Programu ochrony
środowiska na lata 2013-2016 z uwzględnieniem perspektywy do roku 2020:
WESTMOR CONSULTING
115
Cele perspektywiczne:
I. Środowisko dla zdrowia – dalsza poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa
ekologicznego;
II. Podniesienie świadomości ekologicznej społeczeństwa oraz aktywacja rynku na rzecz
środowiska
III. Ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne wykorzystanie zasobów przyrody,
IV. Zrównoważone wykorzystanie energii, wody i surowców naturalnych.
Cele średniookresowe:
1.
Osiągnięcie i utrzymanie dobrego stanu wód powierzchniowych, w tym wód
przybrzeżnych;
2.
Osiągnięcie i utrzymywanie standardów jakości środowiska, wpływających na
warunki zdrowotne;
3.
Zapewnienie wysokiego stopnia odzysku odpadów w sposób bezpieczny dla
środowiska poprzez budowę nowoczesnego i skutecznego systemu gospodarki
odpadami;
4.
Ochrona mieszkańców województwa i ich mienia przed zagrożeniami naturalnymi i
skutkami katastrof naturalnych;
5.
Kształtowanie u mieszkańców województwa pomorskiego postaw i nawyków
proekologicznych oraz poczucia odpowiedzialności za stan środowiska;
6.
Aktywizacja
rynku
do
działań
na
rzecz
środowiska,
zwiększenie
roli
ekoinnowacyjności w procesie rozwoju regionu;
7.
Ochrona krajobrazu i różnorodności biologicznej, powstrzymanie procesów degradacji
oraz poprawa spójności systemu obszarów chronionych;
8.
Dostosowanie ekosystemów leśnych do zmian klimatycznych i warunków
siedliskowych; przywracanie i zachowanie walorów ekologicznych obszarom
rolniczym;
9.
Racjonalizacja wykorzystania zasobów wód podziemnych, ochrona głównych
zbiorników wód podziemnych stanowiących ważne źródło zaopatrzenia ludności w
wodę;
WESTMOR CONSULTING
116
10.
Zrównoważone użytkowanie zasobów kopalin, eliminacja nielegalnego wydobycia
oraz minimalizowanie niekorzystnych skutków ich eksploatacji;
11.
Wspieranie wytwarzania i wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych;
12.
Rozbudowa efektywnych systemów produkcji i dystrybucji energii, optymalizacja jej
zużycia oraz ograniczenie niekorzystnych oddziaływań energetyki na środowisko
Z perspektywy tworzenia Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Rzeczenica wszystkie
powyżej
przedstawione
cele
Programu
Ochrony
Środowiska
na
lata
2013-2016
z perspektywą do 2020 roku są istotne. Gminny program ochrony środowiska zakłada
bowiem m. in. działania dążące do poprawy jakości środowiska i bezpieczeństwa
ekologicznego oraz edukację ekologiczną społeczeństwa. Ponadto wśród jego priorytetów
ekologicznych wskazano ochronę poszczególnych elementów środowiska naturalnego
i
efektywne korzystanie z energii pochodzącej z odnawialnych źródeł, co wpisuje się
w wyżej
wskazane
cele perspektywiczne:
ochrona dziedzictwa przyrodniczego
i zrównoważone wykorzystywanie energii.
PLAN ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO
Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Pomorskiego, który został przyjęty
uchwałą
Nr
1004/XXXIX/09
Sejmiku
Województwa
Pomorskiego
z
dnia
26 października 2009 r. Plan Zagospodarowania Przestrzennego jest dokumentem
wyznaczającym cele i kierunki rozwoju regionu w układzie przestrzennym. Jego istotą jest
neutralizowanie istniejących i potencjalnych kolizji w zagospodarowaniu przestrzennym,
którym często towarzyszą konflikty społeczne, głównie w relacjach: człowiek - gospodarka środowisko.
Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Pomorskiego wyraża politykę
przestrzenną samorządu województwa, którego generalną zasadę jest długookresowe
równoważenie rozwoju różnych sfer życia i działalności w przestrzeni województwa.
Pożądanym kierunkiem rozwoju struktury przestrzennej województwa jest polityka
równoważenia rozwoju, która „przejawia się kształtowaniem ośrodków, pasm i stref
aktywności, warunkujących rozwój przedsiębiorczości i innowacji w miejscach, które są
i będą wybierane przez mechanizmy gospodarki rynkowej oraz aktywne inicjowanie
i wspomaganie przedsięwzięć samorządów lokalnych i podmiotów publicznych, przy
jednoczesnym zachowaniu cech, zasobów i walorów środowiska przyrodniczego,
kulturowego i krajobrazu warunkujących wysoką jakość życia i zdrowie mieszkańców”.
WESTMOR CONSULTING
117
Natomiast generalny cel gospodarki przestrzennej określony został jako „kształtowanie
harmonijnej
struktury
funkcjonalno-przestrzennej
województwa
sprzyjającej
równoważeniu wykorzystywania cech, zasobów i walorów przestrzeni z rozwojem
gospodarczym, wzrostem poziomu i jakości życia oraz trwałym zachowaniem wartości
środowiska dla potrzeb obecnego i przyszłych pokoleń.
Rysunek 20. Powiązanie celów strategicznych rozwoju województwa z celami głównymi
zagospodarowania przestrzennego województwa pomorskiego
Źródło: Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Pomorskiego
Z perspektywy tworzenia Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Rzeczenica
najistotniejsze w Planie Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Pomorskiego jest
cel główny sformułowany jako zahamowanie dewaloryzacji środowiska oraz ochrona jego
struktur i wartości.
WESTMOR CONSULTING
118
6.3. Uwarunkowania wynikające z polityki ekologicznej powiatu
PARTNERSKA STRATEGIA ROZWOJU POWIATU CZŁUCHOWSKIEGO 2006-2020
Misja Powiatu Człuchowskiego została sformułowana w następujący sposób: Powiat
człuchowski ważny dla Pomorza obszar dynamicznego i zrównoważonego rozwoju społecznogospodarczego, z aktywnym i otwartym społeczeństwem atrakcyjny dla inwestycji
przemysłowych, turystyki i sportu, z nowoczesnym i efektywnym rolnictwem i leśnictwem.
Wobec powyższego w Partnerskiej Strategii Rozwoju dla Powiatu Człuchowskiego zawarte
zostały priorytety, cele strategiczne, cele szczegółowe i kierunki działań. Są także te związane
z ochroną środowiska.
 Priorytet: Gospodarka.
 Cel strategiczny: Rozbudowa i modernizacja infrastruktury służącej wzmacnianiu
konkurencyjności.
 Cel szczegółowy: Rozwój infrastruktury ochrony środowiska
kierunki działań:
1.2.1. sprzyjanie tworzeniu struktur organizacyjnych w celu utworzenia ZZO;
1.2.2. wspieranie inwestorów w budowie farm wiatrowych jako alternatywnych źródeł
energii;
1.2.3. modernizacja i przebudowa składowisk odpadów komunalnych;
1.2.4.
budowa,
modernizacja
oczyszczalni
ścieków
oraz
rozbudowa
sieci
kanalizacyjnej w gminach;
1.2.5. gazyfikacja i elektryfikacja powiatu.
 Priorytet: Przestrzeń.
 Cel strategiczny: Ochrona walorów krajobrazowo-przestrzennych.
 Cele szczegółowe: Podnoszenie świadomości ekologicznej mieszkańców
kierunki działań:
4.1.1. Organizacja szkoleń i kampanii informacyjno-edukacyjnych z zakresu ekologii,
ochrony środowiska i dziedzictwa kulturowego;
4.1.2. Propagowanie kompostowania odpadów organicznych przez mieszkańców we
własnym zakresie;
WESTMOR CONSULTING
119
4.1.3. Propagowanie wśród przedsiębiorców działań nienormatywnych prowadzących
do „czystszej produkcji”;
4.1.4. Organizacja konkursów wiedzy ekologicznej dla młodzieży szkolnej.
 Cel strategiczny: Ochrona walorów krajobrazowo-przestrzennych.
 Cele szczegółowe: Zachowanie walorów środowiska naturalnego
kierunki działań:
4.2.1.
Planowanie
przestrzenne
z
uwzględnieniem
dziedzictwa
kulturowo-
przyrodniczego;
4.2.2. Promowanie racjonalnej gospodarki odpadami przez podmioty gospodarcze;
4.2.3. Tworzenie warunków do prawidłowej gospodarki odpadami komunalnymi
w układzie ponadlokalnym;
4.2.4. Wdrożenie i upowszechnianie zasad dobrej praktyki rolniczej;
4.2.5. Wzrost lesistości i ochrona ekosystemów leśnych;
4.2.6.
Rewitalizacja
zdegradowanych
obszarów
miejskich,
poprzemysłowych
i powojskowych oraz osiedli popegeerowskich;
4.2.7. Wspieranie odnowy wsi.
Priorytety, cele i działania założone w „Programie Ochrony Środowiska dla Gminy
Rzeczenica” wpisują się w wyżej wskazane priorytety, cele strategiczne i szczegółowe.
Gminny program zakłada poprawę stanu gospodarki odpadami, co niewątpliwie zgodne jest z
wyżej wskazanym kierunkiem działań: „modernizacja i przebudowa składowisk odpadów
komunalnych”. Ponadto niniejszy dokument za priorytetowe przyjął działania mające
przyczynić się do wzrostu świadomości ekologicznej mieszkańców i ochrony poszczególnych
elementów środowiska przyrodniczego (wód, gleby, powietrza), co zgodne jest z celami
szczegółowymi: „podnoszenie świadomości ekologicznej mieszkańców” oraz „zachowanie
walorów środowiska naturalnego”.
6.4. Uwarunkowania wynikające z polityki ekologicznej gminy
Podstawowe uwarunkowania wewnętrzne dla Gminy Rzeczenica w zakresie ochrony
środowiska, wynikają z następujących gminnych dokumentów o charakterze strategicznym
i planistycznym.
WESTMOR CONSULTING
120
STRATEGIA ROZWOJU GMINY RZECZENICA NA LATA 2007-2020
W dokumencie wyznaczono misję Gminy Rzeczenica, która brzmi następująco:
„Gmina Rzeczenica terenem dynamicznego rozwoju przedsiębiorczości, turystyki, rolnictwa
oraz dobrze wykształconego, aktywnego i otwartego społeczeństwa”. Natomiast pożądany,
stan docelowy zakłada, że Gmina Rzeczenica to gmina:
 ludzi aktywnych, otwartych na wiedzę i nowe umiejętności,
 będąca obszarem atrakcyjnym dla turystów z rozwiniętą bazą turystyczną, rekreacyjną,
noclegową, gastronomiczną i sanitarną,
 będąca obszarem rozwoju przemysłu i usług opartych o nowoczesne i ekologiczne
technologie,
 z dobrze rozwiniętą infrastrukturą komunikacyjną,
 będąca miejscem ciekawych imprez kulturalno – rozrywkowych, sportowych i
rekreacyjnych,
 z ciekawą oferta edukacyjną dla mieszkańców,
 z wielofunkcyjną gospodarką leśną.
W Strategii wskazano trzy priorytety wraz z celami strategicznymi i kierunkami działań.
Wśród priorytetów wskazano następujące:
1. TURYSTYKA, KULTURA, SPORT I REKREACJA ORAZ PROMOCJA GMINY;
2. GOSPODARKA I OCHRONA ŚRODOWISKA;
3. EDUKACJA I ROZWÓJ SPOŁECZEŃSTWA.
W zakresie środowiska przyrodniczego najważniejszym priorytetem jest GOSPODARKA I
OCHRONA ŚRODOWISKA, który przewiduje cel główny sformułowany jako: „Ochrona
środowiska”. W ramach tego celu założono cele szczegółowe i kierunki działań:
Cele szczegółowe:
2.1. Rozbudowa i modernizacja infrastruktury ochrony środowiska
2.2. Edukacja ekologiczna
2.3. Ochrona zasobów naturalnych Gminy
Kierunki działań:
 likwidacja dzikich wysypisk śmieci;
WESTMOR CONSULTING
121
 rozbudowa i modernizacja oczyszczalni ścieków w Rzeczenicy;
 budowa kanalizacji w Międzyborzu;
 przydomowe oczyszczalnie w miejscach gdzie budowa kanalizacji jest ekonomicznie
nieuzasadniona;
 mobilizacja mieszkańców do dbałości o estetykę własnych obejść i posesji.
„Program Ochrony Środowiska dla Gminy Rzeczenica” spójny jest z dokumentem
strategicznym niniejszej jednostki samorządu terytorialnego. Wszystkie cele szczegółowe
ujęte w priorytecie „GOSPODARKA I OCHRONA ŚRODOWISKA” są zgodne
z priorytetami ekologicznymi „Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Rzeczenica”.
W cel 2.1. Rozbudowa i modernizacja infrastruktury ochrony środowiska, wpisują się
priorytety zatytułowane „doskonalenie systemu gospodarowania odpadami” i „ochrona
jakości powietrza oraz efektywne korzystanie z energii pochodzącej z odnawialnych źródeł
energii”. „Wzrost świadomości ekologicznej mieszkańców” zgodny jest z celem 2.2.
Edukacja ekologiczna. Natomiast w cel 2.3. Ochrona zasobów naturalnych Gminy, wpisują
się pozostałe priorytety wskazane w „Programie Ochrony Środowiska dla Gminy Rzeczenica”
czyli: „ochrona jakości wód podziemnych oraz poprawa i utrzymania dobrego stanu wód
powierzchniowych”, „ochrona różnorodności biologicznej i krajobrazu”, „ochrona przed
hałasem”, „ochrona przed polami elektromagnetycznymi”, „ochrona powierzchni ziemi
i gleb”, „wzrost świadomości ekologicznej mieszkańców”.
STUDIUM
UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO
GMINY
RZECZENICA
Przedmiotem „Studium…” jest określenie polityki przestrzennej gminy, tj. między innymi
wskazanie tych obszarów gminy, które są najodpowiedniejsze do pełnienia funkcji ustalonych
w innych dokumentach strategicznych na szczeblu lokalnym. Rozwój gminy powinien
polegać na możliwie pełnym zaspokojeniu potrzeb społeczności lokalnej, przy jednoczesnym
zrównoważonym zagospodarowaniu terenów.
Cele rozwoju Gminy można podzielić na cele: społeczne, gospodarcze, przyrodnicze
i infrastrukturalne. W dokumencie wyznaczono również cele i kierunki ochrony
i kształtowania środowiska przyrodniczego.
„Program Ochrony Środowiska” wpisuje się w cele przyrodnicze i infrastrukturalne wskazane
w studium uwarunkowań. Ponadto niniejszy dokument uszczegóławia cele oraz kierunki
kształtowania środowiska przyrodniczego.
WESTMOR CONSULTING
122
7. Główne ustalenia gminnego programu ochrony środowiska
7.1. Nadrzędny cel programu ochrony środowiska
OSIĄGNIĘCIE TRWAŁEGO I ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU GMINY ORAZ
POPRAWA JEJ ATRAKCYJNOŚCI POPRZEZ DZIAŁANIA SPOŁECZNE
I INWESTYCYJNE W ZAKRESIE OCHRONY ŚRODOWISKA
7.2. Priorytety ekologiczne
Priorytety ekologiczne dla Gminy Rzeczenica sprecyzowano na podstawie diagnozy stanu
oraz zagrożeń środowiska, a także założeń polityki ekologicznej Polski, województwa
pomorskiego i powiatu człuchowskiego.
PRIORYTETY EKOLOGICZNE DLA GMINY RZECZENICA:
 OCHRONA
JAKOŚCI
POWIETRZA
ORAZ
EFEKTYWNE
KORZYSTANIA
Z
ENERGII
POCHODZĄCEJ Z ODNAWIALNYCH ŹRÓDEŁ ENERGII
 OCHRONA JAKOŚCI WÓD PODZIEMNYCH ORAZ POPRAWA I UTRZYMANIA DOBREGO STANU
WÓD POWIERZCHNIOWYCH
 DOSKONALENIE SYSTEMU GOSPODAROWANIA ODPADAMI
 OCHRONA RÓŻNORODNOŚCI BIOLOGICZNEJ I KRAJOBRAZU
 OCHRONA PRZED HAŁASEM
 OCHRONA PRZED POLAMI ELEKTROMAGNETYCZNYMI
 OCHRONA POWIERZCHNI ZIEMI I GLEB
 WZROST ŚWIADOMOŚCI EKOLOGICZNEJ MIESZKAŃCÓW
Oprócz konieczności zapewnienia spójności z dokumentami strategicznymi, wyznaczając
priorytety ekologiczne, a następnie cele i zadania w zakresie polityki ekologicznej Gminy,
kierowano się także następującymi zasadami:
 „eliminacji największych problemów”;
 zapobiegania spodziewanym problemom;
 oszczędnego korzystania z zasobów naturalnych;
 „zanieczyszczający płaci”;
 odpowiedzialności za prowadzone działania;
WESTMOR CONSULTING
123
 skuteczności ekologicznej i efektywności ekonomicznej.
W ramach poszczególnych priorytetów wyznaczono cele operacyjne i działania, które zostały
zaprezentowane w formie tabelarycznej.
PRIORYTET 1. OCHRONA
JAKOŚCI POWIETRZA ORAZ EFEKTYWNEGO KORZYSTANIA
Z ENERGII POCHODZĄCEJ Z ODNAWIALNYCH ŹRÓDEŁ ENERGII
Utrzymanie dobrej, a więc co najmniej normatywnej jakości powietrza na obszarze Gminy,
będzie
możliwe
dzięki
realizacji
celów
operacyjnych
obejmujących
działania
krótkoterminowe (do 2018 r.) i długoterminowe (do 2022 r.).
Cele operacyjne:
 Ograniczenie niskiej emisji;
 Wzrost wykorzystania odnawialnych źródeł energii.
PRIORYTET. 2. OCHRONA
JAKOŚCI WÓD PODZIEMNYCH ORAZ POPRAWA I UTRZYMANIA
DOBREGO STANU WÓD POWIERZCHNIOWYCH
Cele operacyjne:
 Dobry stan wód powierzchniowych i podziemnych. Racjonalizacja ich wykorzystania
oraz zapewnienie wszystkim mieszkańcom Gminy wody pitnej odpowiedniej jakości;
 Zwiększenie retencji w zlewniach i ochrona przed sutkami zjawisk ekstremalnych;
 Przywrócenie i ochrona ciągłości ekologicznej koryt rzek.
PRIORYTET 3. DOSKONALENIE SYSTEMU GOSPODAROWANIA ODPADAMI
Cele operacyjne:
 Budowa systemu gospodarki odpadami zgodnego z wymaganiami KPGO 2014;
 Prawidłowa gospodarka odpadami komunalnymi;
 Prawidłowa gospodarka odpadami niebezpiecznymi.
PRIORYTET 4. OCHRONA RÓŻNORODNOŚCI BIOLOGICZNEJ I KRAJOBRAZU
Cel operacyjny:
 Zachowanie walorów i zasobów przyrodniczych z uwzględnieniem bioróżnorodności
oraz utrzymanie istniejących form ochrony przyrody.
WESTMOR CONSULTING
124
PRIORYTET 5. OCHRONA PRZED HAŁASEM
Cel operacyjny:
 Ograniczenie uciążliwości systemu komunikacyjnego i poprawa jakości dróg na
terenie Gminy Rzeczenica.
PRIORYTET 6. OCHRONA PRZED POLAMI ELEKTROMAGNETYCZNYMI
Cel operacyjny:
 Zachowanie poziomów pól elektromagnetycznych poniżej dopuszczalnych norm.
PRIORYTET 7. OCHRONA POWIERZCHNI ZIEMI I GLEB
Cel operacyjny:
 Ochrona powierzchni ziemi i gleb przed degradacją oraz efektywne wykorzystywanie
eksploatowanych złóż.
PRIORYTET 8. WZROST ŚWIADOMOŚCI EKOLOGICZNEJ MIESZKAŃCÓW
Cel operacyjny:
 Zwiększenie świadomości ekologicznej społeczeństwa Gminy, kształtowanie postaw
proekologicznych jej mieszkańców oraz poczucia odpowiedzialności za jakość
środowiska.
WESTMOR CONSULTING
125
„PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019-2022”
Tabela 22. Plan operacyjny Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Rzeczenica z podziałem na zadania krótkoterminowe i długoterminowe
2022
2021
2020
2019
2018
Jednostka realizująca
2017
Działania ekologiczne
2016
Cel operacyjny
2015
Okres realizacji
Źródła
finansowania
PRIORYTET 1. OCHRONA JAKOŚCI POWIETRZA ORAZ WZROST WYKORZYSTANIA ENERGII Z ODNAWIALNYCH ŹRÓDEŁ
Ograniczenie niskiej
emisji
Ograniczenie niskiej emisji z
sektora komunalnego poprzez
działania termomodernizacyjne
budynków użyteczności publicznej
i budynków mieszkalnych
Zarządcy nieruchomości,
Gmina, Powiat,
mieszkańcy
Zmiana systemu ogrzewania na
bardziej efektywny ekologicznie i
energetycznie, w tym wymiana
ogrzewania węglowego na gazowe,
olejowe lub inne bardziej
ekologiczne
Gmina, Powiat,
mieszkańcy,
przedsiębiorstwa
Redukcja zanieczyszczeń
pochodzących z transportu poprzez
budowę oraz modernizację dróg i
ciągów komunikacyjnych
Zarządcy dróg, Powiat,
Gmina
zadanie ciągłe
Promocja korzystania z
publicznych środków transportu
Gmina, Zarządcy dróg,
Organizacje pozarządowe
zadanie ciągłe
WESTMOR CONSULTING
zadanie ciągłe
X
X
X
X
własne środki
finansowe
jednostek
realizujących
zadanie, budżet
JST, fundusze
unijne
własne środki
finansowe
jednostek
realizujących
zadanie, budżet
JST, fundusze
unijne
własne środki
finansowe
jednostek
realizujących
zadanie,
fundusze unijne
własne środki
finansowe
jednostek
realizujących
zadanie,
fundusze unijne
126
Zintensyfikowanie ruchu
rowerowego poprzez likwidację
barier technicznych i tworzenie
nowych ścieżek rowerowych
Niezbędne prace sieciowe
wynikające z planów oraz
zamierzeń inwestycyjnych w
obszarze sieci przesyłowych, w
tym kontynuowanie modernizacji
istniejącej sieci dystrybucyjnej dla
potrzeb nowych odbiorców oraz
OZE, inwestycje w zakresie linii
110 kV pod kątem nowych
odbiorców OZE
Gmina, Powiat, Zarządcy
dróg
Przedsiębiorstwa
energetyczne
Budowa i modernizacja systemów i
urządzeń do redukcji
zanieczyszczeń pyłowo-gazowych
Przedsiębiorstwa
Wspieranie działań inwestycyjnych
w zakresie ochrony powietrza
podejmowanych przez podmioty
gospodarcze
Powiat
WESTMOR CONSULTING
zadanie ciągłe
X
X
X
X
X
X
X
X
zadanie ciągłe
2022
2021
2020
2019
2018
2017
2016
Cel operacyjny
2015
Okres realizacji
Źródła
finansowania
własne środki
finansowe
jednostek
realizujących
zadanie,
fundusze unijne
własne środki
finansowe
jednostek
realizujących
zadanie,
fundusze unijne
własne środki
finansowe
jednostek
realizujących
zadanie
własne środki
finansowe
jednostek
realizujących
zadanie,
Fundusze
unijne, Środki z
Funduszy
Ochrony
Środowiska
127
Kontrola dotrzymania przez
podmioty korzystające ze
środowiska standardów emisyjnych
oraz wzmocnienie i prowadzenie
systemu monitoringu powietrza
Systematyczna kontrola zakładów
przemysłowych, zwłaszcza
zakładów wymienionych w
monitoringu WIOŚ jako
szczególnie uciążliwych dla
środowiska
Spełnienie wymagań prawnych
przez zakłady w zakresie jakości
powietrza, spełnienie standardów
emisyjnych z instalacji,
wymaganych przepisami prawa
WIOŚ
WIOŚ
podmioty gospodarcze
WESTMOR CONSULTING
X
X
X
2022
2021
2020
2019
2018
2017
2016
Cel operacyjny
2015
Okres realizacji
Źródła
finansowania
zadanie ciągłe
Budżet
państwa,
Fundusze
unijne
zadanie ciągłe
Budżet
państwa,
Fundusze
unijne
X
X
własne środki
finansowe
jednostek
realizujących
zadanie,
Fundusze
unijne, Środki z
Funduszy
Ochrony
Środowiska
128
Instalowanie urządzeń do redukcji
zanieczyszczeń powstałych w
procesie spalania, a także poprawa
sprawności obecnie
funkcjonujących urządzeń
redukujących zanieczyszczenia
przedsiębiorcy
zadanie ciągłe
Modernizacja i hermetyzacja
procesów technologicznych oraz
ich automatyzacja
przedsiębiorcy
zadanie ciągłe
Wdrażanie nowoczesnych
technologii przyjaznych
środowisku
przedsiębiorcy
zadanie ciągłe
WESTMOR CONSULTING
2022
2021
2020
2019
2018
2017
2016
Cel operacyjny
2015
Okres realizacji
Źródła
finansowania
własne środki
finansowe
jednostek
realizujących
zadanie,
Fundusze
unijne, Środki z
Funduszy
Ochrony
Środowiska
własne środki
finansowe
jednostek
realizujących
zadanie,
Fundusze
unijne, Środki z
Funduszy
Ochrony
Środowiska
własne środki
finansowe
jednostek
realizujących
zadanie,
Fundusze
unijne, Środki z
Funduszy
Ochrony
Środowiska
129
Opracowanie „Projektu założeń do
planu zaopatrzenia w ciepło,
energię elektryczną i paliwa
gazowe”
Gmina
Opracowanie „Planu gospodarki
niskoemisyjnej na terenie Gminy
Rzeczenica.”
Gmina
Zastępowanie węgla
ekologicznymi nośnikami ciepła
Zarządcy nieruchomości,
Gmina, Powiat,
mieszkańcy
zadanie ciągłe
Promocja i wspieranie
wykorzystania odnawialnych
źródeł energii
Marszałek, Wojewoda,
Gmina, Powiat, Prywatni
inwestorzy, Organizacje
pozarządowe
zadanie ciągłe
Upowszechnienie informacji o
rozmieszczeniu i możliwościach
technicznych wykorzystania
potencjału energetycznego i
Gmina, Powiat, prywatni
inwestorzy
zadanie ciągłe
Wzrost wykorzystania
odnawialnych źródeł
energii
WESTMOR CONSULTING
2022
2021
2020
2019
2018
2017
2016
Cel operacyjny
2015
Okres realizacji
Źródła
finansowania
Budżet Gminy,
Środki z
Funduszy
Ochrony
Środowiska
Budżet Gminy,
Fundusze
unijne
własne środki
finansowe
jednostek
realizujących
zadanie,
Fundusze
unijne, Środki z
Funduszy
Ochrony
Środowiska
własne środki
finansowe
jednostek
realizujących
zadanie,
Fundusze
unijne, Środki z
Funduszy
Ochrony
Środowiska
własne środki
finansowe
jednostek
realizujących
130
poszczególnych rodzajów OZE
Priorytet 2. OCHRONA JAKOŚCI WÓD PODZIEMNYCH ORAZ POPRAWA I UTRZYMANIA DOBREGO STANU WÓD POWIERZCHNIOWYCH
Dobry stan wód
powierzchniowych i
podziemnych.
Racjonalizacja ich
wykorzystania oraz
zapewnienie wszystkim
mieszkańcom Gminy wody
pitnej odpowiedniej
jakości
Rozwój systemów kanalizacyjnych
oraz modernizacja istniejącej sieci
kanalizacyjnej
Gmina, Zakład Gospodarki
Komunalnej
zadanie ciągłe
Budowa i modernizacja systemów
zbiorowego odprowadzania i
oczyszczania ścieków
komunalnych
Zakład Gospodarki
Komunalnej
zadanie ciągłe
Zmniejszenie ładunku
zanieczyszczeń odprowadzanych
do wód poprzez modernizację
Zakład Gospodarki
Komunalnej
zadanie ciągłe
WESTMOR CONSULTING
2022
2021
2020
2019
2018
2017
2016
Cel operacyjny
2015
Okres realizacji
Źródła
finansowania
zadanie
własne środki
finansowe
jednostek
realizujących
zadanie,
Budżet Gminy,
Fundusze
unijne,
Pożyczki,
Kredyty,
Środki z
Funduszy
Ochrony
Środowiska
własne środki
finansowe
jednostek
realizujących
zadanie,
Fundusze
unijne,
Pożyczki,
Kredyty,
Środki z
Funduszy
Ochrony
Środowiska
własne środki
finansowe
jednostek
131
istniejących i budowę nowych
oczyszczalni ścieków
Wspieranie rozwoju lokalnych
systemów oczyszczania ścieków
bytowych poprzez wyposażanie
nieruchomości w przydomowe
oczyszczalnie ścieków
Budowa szczelnych zbiorników na
gnojowicę/gnojówkę oraz płyt
obornikowych w gospodarstwach
rolnych prowadzących hodowlę i
chów zwierząt
Prowadzenie ewidencji wszystkich
zbiorników bezodpływowych wraz
z ich opisem technicznym oraz
przeprowadzaniem kontroli
częstotliwości ich opróżniania
Budowa kanalizacji deszczowej,
modernizacja kanalizacji w celu
wydzielenia kanalizacji
deszczowej, budowa osadników i
separatorów wód opadowych i
roztopowych na wylotach sieci
deszczowej do odbiorników
2022
2021
2020
2019
2018
2017
2016
Cel operacyjny
2015
Okres realizacji
Źródła
finansowania
realizujących
zadanie,
Fundusze
unijne,
Pożyczki,
Kredyty,
Środki z
Funduszy
Ochrony
Środowiska
własne środki
finansowe
jednostek
realizujących
zadanie
własne środki
finansowe
jednostek
realizujących
zadanie
Właściciele nieruchomości
zadanie ciągłe
Podmioty gospodarcze,
Właściciele nieruchomości
zadanie ciągłe
Gmina
zadanie ciągłe
Budżet Gminy
zadanie ciągłe
własne środki
finansowe
jednostek
realizujących
zadanie,
Budżet Gminy,
Fundusze
Komunalnej
WESTMOR CONSULTING
132
2022
2021
2020
2019
2018
2017
2016
Cel operacyjny
2015
Okres realizacji
Źródła
finansowania
unijne,
Pożyczki,
Kredyty,
Środki z
Funduszy
Ochrony
Środowiska
Weryfikacja obszarów
zagrożonych zanieczyszczeniem
azotu pochodzących ze źródeł
rolniczych
Działania podejmowane w celu
ograniczenia dopływu
zanieczyszczeń związkami azotu
pochodzących ze źródeł rolniczych
Prowadzenie monitoringu wód
powierzchniowych i podziemnych
Okręgowe Stacje
Chemiczno-Rolnicze,
Dyrektor RZGW
zadanie ciągłe
Budżet państwa
ODR, WIOŚ, RZGW
zadanie ciągłe
Budżet państwa
WIOŚ
zadanie ciągłe
Budżet państwa
Modernizacja sieci wodociągowej,
budowa nowych i modernizacja
istniejących ujęć stacji uzdatniania
wody
Komunalnej
zadanie ciągłe
Edukacja oraz propagowanie
Organizacje pozarządowe,
zadanie ciągłe
WESTMOR CONSULTING
własne środki
finansowe
jednostek
realizujących
zadanie,
Budżet Gminy,
Fundusze
unijne,
Pożyczki,
Kredyty,
Środki z
Funduszy
Ochrony
Środowiska
własne środki
133
ZZMiUW, RZGW,
Gmina, Podmioty
korzystające z wód,
Rolnicy
Przywrócenie i ochrona
ciągłości ekologicznej
koryt rzek
Utrzymanie wymaganych
standardów wodom
śródlądowym będącym
środowiskiem życia ryb w
warunkach naturalnych
Marszałek, ZZMiUW,
RZGW, Gmina,
Powiat, WIOŚ
WESTMOR CONSULTING
X
X
X
X
zadanie ciągłe
X
X
X
X
2022
Zwiększenie retencji w
zlewniach i ochrona przed
sutkami zjawisk
ekstremalnych
Utrzymanie koryt cieków, kanałów
i obwałowań w należytym stanie
technicznym, remonty budowli
wodnych, w tym regulacyjnych,
zapewnienie drożności koryt
cieków i kanałów, poprawa
warunków przepływu wód
powodziowych
X
2021
Gmina, Powiat, WIOŚ,
Organizacje pozarządowe,
PWIS
2020
Rozwój współpracy ze wszystkimi
instytucjami wpływającymi na
jakość wód, wspieranie edukacji
ekologicznej w zakresie racjonalnej
gospodarki wodami i jej ochrona
przed zanieczyszczeniami
2019
Gmina, Zainteresowane
podmioty
2018
postaw i zachowań motywujących
ludność do oszczędzania wody
2017
2016
Cel operacyjny
2015
Okres realizacji
X
Źródła
finansowania
finansowe
jednostek
realizujących
zadanie
własne środki
finansowe
jednostek
realizujących
zadanie,
Budżet JST,
Budżet
państwa,
Fundusze
unijne, Środki z
Funduszy
Ochrony
Środowiska
Budżet
państwa.
Budżety JST,
Fundusze
unijne,
WFOŚiGW
Budżet
państwa,
Budżet JST,
Własne
środki
finansowe
jednostek
134
2022
2021
2020
2019
2018
2017
2016
Cel operacyjny
2015
Okres realizacji
Źródła
finansowania
realizujących
zadanie,
WFOŚiGW
Budowa systemu
gospodarki odpadami
zgodnego z
wymaganiami KPGO
2014
Renaturyzacja koryt i dolin
rzecznych,
RZGW, ZZMiUW,
w tym ochrona, zachowanie i
Powiat, Lasy
przywracanie biotopów oraz
Państwowe,
zadanie ciągłe
naturalnych siedlisk
organizacje pożytku
przyrodniczych wodnych i od
publicznego, Gmina
wód zależnych oraz introdukcja
rodzimych gatunków ryb
PRIORYTET 3. DOSKONALENIE SYSTEMU GOSPODAROWANIA ODPADAMI
Intensyfikacja edukacji
ekologicznej promującej
Gmina, Powiat,
właściwe postępowanie z
odpadami oraz prowadzenie
zadanie ciągłe
Organizacje
skutecznej kampanii
pozarządowe
informacyjno – edukacyjnej
w tym zakresie
Wspieranie wdrażania
efektywnych ekonomicznie i
ekologicznie technologii
odzysku i unieszkodliwiania
odpadów,
Gmina, Powiat,
w tym technologii
Marszałek,
X
X
pozwalających na recykling oraz
Wojewoda
odzysk energii zawartej
w odpadach, w procesach
termicznego
i biochemicznego ich
przekształcania
WESTMOR CONSULTING
Budżet
państwa,
NFOSiGW,
WFOSiGW,
fundusze
europejskie
Budżet
Państwa,
Budżet JST,
WFOŚiGW,
NFOŚiGW
Budżet
Państwa,
Budżet JST,
WFOŚiGW,
NFOŚiGW
135
Wzmocnienie kontroli
podmiotów prowadzących
działalność w zakresie zbierania,
transportu, odzysku
i unieszkodliwiania odpadów
dla zapewnienia skutecznego
egzekwowania prawa
Stymulowanie rozwoju rynku
surowców wtórnych i
produktów zawierających
surowce wtórne poprzez
wspieranie współpracy
organizacji odzysku, przemysłu i
samorządu terytorialnego oraz
konsekwentne egzekwowanie
obowiązków w zakresie odzysku
i recyklingu
2022
2021
2020
2019
2018
2017
2016
Cel operacyjny
2015
Okres realizacji
Źródła
finansowania
Gmina, WIOŚ
X
X
Budżet
Państwa,
Budżet JST,
WFOŚiGW,
NFOŚiGW
Gmina
X
X
Budżet JST,
WFOŚiGW,
NFOŚiGW
Budowa prawidłowego systemu
gospodarki odpadami na terenie
gmin regionu południowo zachodniego
Gmina, prywatni
inwestorzy
Wydawanie decyzji związanych
z realizacją celów spełniających
założenia wojewódzkiego planu
gospodarki odpadami
Gmina, Powiat
WESTMOR CONSULTING
Własne
środki
finansowe
jednostek
realizujących
zadanie,
Budżet JST,
WFOŚiGW,
NFOŚiGW,
Fundusze
unijne
zadanie ciągłe
Budżet JST,
WFOŚiGW,
NFOŚiGW
136
Zmniejszenie ilości odpadów
komunalnych ulegających
biodegradacji kierowanych na
składowiska odpadów, aby nie
było składowanych: w 2013 r.
więcej niż 50%, w 2020 r.
więcej niż 35%,
w stosunku do masy tych
odpadów wytworzonych w 1995
r.
Prawidłowa gospodarka
odpadami komunalnymi
Przygotowanie do ponownego
wykorzystania i recykling
materiałów odpadowych,
przynajmniej takich jak papier,
metal, tworzywa sztuczne i
szkło
z gospodarstw domowych i w
miarę możliwości, odpadów
innego pochodzenia podobnych
do odpadów
z gospodarstw domowych
minimum 50% masy do 2020
roku
Monitoring dzikich składowisk
Prawidłowa gospodarka
odpadami
niebezpiecznymi
Przekazywanie informacji do
Marszałka Województwa o
rodzaju, ilości i miejscach
Gmina
Gmina
Gmina
zadanie ciągłe
Burmistrz
zadanie ciągłe
WESTMOR CONSULTING
2022
2021
2020
2019
2018
2017
2016
Cel operacyjny
2015
Okres realizacji
Źródła
finansowania
X
Budżet
Gminy,
WFOŚiGW,
NFOŚiGW,
Fundusze
unijne
X
Budżet Gminy,
WFOŚiGW,
NFOŚiGW,
Fundusze
unijne
Budżet
Gminy,
Fundusze
unijne
Własne
środki
finansowe
137
występowania substancji
stwarzających szczególne
zagrożenie dla środowiska
(np. PCB – Polichlorowane
bifenyle)
Realizacja gminnego Programu
usuwania azbestu i wyrobów
zawierających azbest
2022
2021
Źródła
finansowania
jednostek
realizujących
zadanie
Gmina
do 2032
Rekultywacja nieczynnych
ZGK
zadania ciągłe
składowisk odpadów
PRIORYTET 4. OCHRONA RÓŻNORODNOŚCI BIOLOGICZNEJ I KRAJOBRAZU
Zachowanie walorów i
zasobów przyrodniczych
z uwzględnieniem
bioróżnorodności oraz
utrzymanie istniejących
form ochrony przyrody
2020
2019
2018
2017
2016
Cel operacyjny
2015
Okres realizacji
Kontynuowanie inwentaryzacji
przyrodniczej województwa ze
szczególnym uwzględnieniem
obszarów Natura 2000
(inwentaryzacja pod kątem
tworzonych obecnie Planów
Zadań Ochronnych)
RDOŚ, RDLP, ZPK,
organizacje
pozarządowe,
instytucje naukowe,
Powiat
zadania ciągłe
Prowadzenie działań
Gmina, Powiat,
zadanie ciągłe
WESTMOR CONSULTING
Własne
środki
finansowe
jednostek
realizujących
zadanie,
WFOŚiGW,
NFOŚiGW,
Fundusze
europejskie
Budżet gminy
Budżet
Państwa,
Budżet JST,
Własne
środki
finansowe
jednostek
realizujących
zadanie,
WFOŚiGW,
NFOŚiGW,
Fundusze
europejskie
Budżet
138
Tworzenie nowych form
ochrony przyrody na podstawie
wyników inwentaryzacji i
waloryzacji przyrodniczej
Gmina, RDOŚ
Podkreślanie znaczenia walorów
przyrodniczych i ich ochrony
w kampaniach promocyjnych
poszczególnych regionów
Samorządy,
Organizacje
pozarządowe
zadanie ciągłe
2022
2021
2020
RDOŚ, ZPK,
organizacje
pozarządowe
2019
edukacyjnych mających na celu
podnoszenie świadomości w
zakresie prawnych
i przyrodniczych podstaw
funkcjonowania obszarów
chronionych oraz w zakresie
ochrony dziedzictwa
ekologicznego
2018
2017
2016
Cel operacyjny
2015
Okres realizacji
Źródła
finansowania
Państwa,
Budżet JST,
Własne
środki
finansowe
jednostek
realizujących
zadanie,
WFOŚiGW,
NFOŚiGW,
Fundusze
europejskie
Budżet
Państwa,
Budżet JST,
Własne
środki
finansowe
jednostek
realizujących
zadanie
zadanie ciągłe
Budżet JST,
Fundusze
unijne
zadanie ciągłe
Budżet JST,
Budżet
Państwa,
WFOŚiGW,
Fundusze
PRIORYTET 5. OCHRONA PRZED HAŁASEM
Ograniczenie uciążliwości
systemu komunikacyjnego
i poprawa jakości dróg na
terenie Gminy Rzeczenica
Zmniejszenie zagrożenia
mieszkańców
ponadnormatywnym hałasem
poprzez: budowę obwodnic i
dróg alternatywnych do
Gmina,
Zarządcy dróg,
Policja
WESTMOR CONSULTING
139
istniejących (wraz ze
skutecznymi zabezpieczeniami
akustycznymi), przeprowadzenie
remontu nawierzchni
dotychczasowych odcinków
dróg, zastosowanie zmniejszenia
prędkości pojazdów
Opracowanie i wdrożenie zasad
organizacji ruchu sprzyjających
obniżeniu emisji hałasu do
środowiska oraz utworzenie
obszarów ograniczonego
użytkowania (w przypadku
braku innych technicznych
możliwości)
Ograniczenie uciążliwości
akustycznej w miejscach
występowania szczególnych
uciążliwości akustycznych dla
mieszkańców (szczególnie w
okolicach takich budynków jak:
szkoły, przedszkola itp.)
poprzez: budowę ekranów
akustycznych, stosowanie mat
antywibracyjnych, wykopów,
tuneli, tworzenie pasów zieleni
przy głównych trasach
komunikacyjnych, zwiększenie
izolacyjności akustycznej
budynków
2022
2021
2020
2019
2018
2017
2016
Cel operacyjny
2015
Okres realizacji
Źródła
finansowania
unijne
Gmina,
Zarządcy dróg
Gmina,
Zarządcy dróg,
linii kolejowych oraz
budynków
WESTMOR CONSULTING
zadanie ciągłe
Budżet JST,
Fundusze
unijne
zadanie ciągłe
Budżet JST,
WFOŚiGW,
Fundusze
unijne
140
Ograniczenie hałasu
emitowanego przez środki
transportu
Zapewnienie przestrzegania
zasady strefowania
(rozgraniczania terenów o
zróżnicowanej funkcji) w
planowaniu przestrzennym, oraz
wprowadzenie zapisów odnośnie
standardów akustycznych dla
poszczególnych terenów
Przeprowadzenie edukacji
ekologicznej oraz promowanie
komunikacji zbiorowej,
transportu rowerowego oraz
proekologicznego korzystania
z samochodów: Carpooling
(jazda z sąsiadem), Eco-driving
(ekologiczny, oszczędny styl
jazdy)
Przebudowa dróg i ulic gminnych
Gmina
Gmina
Gmina, Powiat,
Zarządcy dróg
Gmina
2022
2021
2020
2019
2018
2017
2016
Cel operacyjny
2015
Okres realizacji
Źródła
finansowania
zadanie ciągłe
Budżet JST,
WFOŚiGW,
Fundusze
unijne
zadanie ciągłe
Budżet JST
zadanie ciągłe
Budżet JST,
WFOŚiGW,
Fundusze
unijne
zadanie ciągłe
Własne środki
finansowe
jednostek
realizujących
zadanie
PRIORYTET 6. OCHRONA PRZED POLAMI ELEKTROMAGNETYCZNYMI
WESTMOR CONSULTING
141
Zachowanie poziomów pól
elektromagnetycznych
poniżej dopuszczalnych
norm
zadanie ciągłe
Wnikliwe prowadzenie
postępowań w sprawie oceny
oddziaływania planowanych
przedsięwzięć
Gmina, RDOŚ
zadanie ciągłe
Podnoszenie świadomości
społeczeństwa o źródłach i
stopniu oddziaływania pól
elektromagnetycznych
WIOŚ,
Wojewoda
Marszałek, Powiat,
Gmina
zadanie ciągłe
Ograniczenie emisji
promieniowania niejonizującego
do środowiska poprzez
preferowanie
niskokonfliktowych lokalizacji
źródeł promieniowania
niejonizującego
Gmina, Powiat,
Zarządcy
nieruchomości
WESTMOR CONSULTING
zadanie ciągłe
2022
2021
2020
Gmina
2019
Wprowadzenie do miejscowych
planów zagospodarowania
przestrzennego zapisów
poświęconych ochronie przed
polami elektromagnetycznymi
(w tym zasad lokalizacji
instalacji emitujących pola
elektromagnetyczne z
uwzględnieniem walorów
krajobrazowych)
2018
2017
2016
Cel operacyjny
2015
Okres realizacji
Źródła
finansowania
Budżet
Gmin
Własne
środki
finansowe
jednostek
realizujących
zadanie
Środki z
Funduszy
Ochrony
Środowiska,
Fundusze
pomocowe
UE,
Programy
operacyjne
Własne środki
finansowe
jednostek
realizujących
zadanie
142
Ochrona powierzchni
ziemi i gleb przed
degradacją oraz efektywne
wykorzystywanie
eksploatowanych złóż
PRIORYTET 7. OCHRONA POWIERZCHNI ZIEMI I GLEB
Ochrona obszarów
występowania złóż kopalin
poprzez sporządzanie
wytycznych do studium
Gmina
zadanie ciągłe
uwarunkowań i kierunków
zagospodarowania
przestrzennego
Uwzględnienie w planach
zagospodarowanie
przestrzennego wszystkich
znanych złóż w granicach
Gmina
zadanie ciągłe
ich udokumentowania wraz z
zapisami
o ochronie ich obszarów przed
trwałym zainwestowaniem
Eliminacja nielegalnej
Organy koncesyjne,
zadanie ciągłe
eksploatacji kopalin
Powiat, OUG
Współdziałanie organów
administracji publicznej w
tworzeniu studium
uwarunkowań i kierunków
zagospodarowania
przestrzennego oraz
Gmina,
miejscowych planów
Organy koncesyjne,
zadanie ciągłe
zagospodarowania
OUG
przestrzennego z
uwzględnieniem kopalin i ich
ochroną przed trwałym
zainwestowaniem
nie górniczym
PRIORYTET 8. WZROST ŚWIADOMOŚCI EKOLOGICZNEJ MIESZKAŃCÓW
WESTMOR CONSULTING
2022
2021
2020
2019
2018
2017
2016
Cel operacyjny
2015
Okres realizacji
Źródła
finansowania
Budżet
Gmin,
Środki z
Funduszy
Ochrony
Środowiska
Budżet
Gmin,
Środki z
Funduszy
Ochrony
Środowiska
Budżet JST
Budżet JST
143
Zwiększenie świadomości
ekologicznej społeczeństwa
Gminy, kształtowanie
postaw proekologicznych
jej mieszkańców oraz
poczucia
odpowiedzialności za
jakość środowiska
dotyczących możliwości
wykorzystania alternatywnych
źródeł energii oraz
poszanowania energii (np.
kampanii, szkoleń, konferencji
itp.)
Gmina, Powiat,
Organizacje
pozarządowe, media
zadanie ciągłe
podnoszących wiedzę z zakresu
właściwej gospodarki odpadami
(np. szkolenia, konferencje,
kampanie)
Gmina, Powiat,
Organizacje
pozarządowe, media,
placówki oświatowe
zadanie ciągłe
Propagowanie zachowań
sprzyjających oszczędzaniu
wody przez działania
edukacyjno-promocyjne
Gmina, Powiat,
Organizacje
pozarządowe, media,
placówki oświatowe
zadanie ciągłe
WESTMOR CONSULTING
2022
2021
2020
2019
2018
2017
2016
Cel operacyjny
2015
Okres realizacji
Źródła
finansowania
Budżet
Państwa,
NFOŚiGW,
WFOŚiGW,
Budżet JST,
Własne
środki
finansowe
jednostek
realizujących
zadanie,
Fundusze
unijne
Budżet
Państwa,
NFOŚiGW,
WFOŚiGW,
Budżet JST,
Własne
środki
finansowe
jednostek
realizujących
zadanie,
Fundusze
unijne
Budżet
Państwa,
NFOŚiGW,
WFOŚiGW,
Budżet JST,
Własne
144
Prowadzenie działań mających
na celu podnoszenie
świadomości w zakresie wpływu
na jakość wód nieprawidłowej
gospodarki ściekowej w
domostwach i gospodarstwach
rolnych (np. spotkania,
prelekcje, szkolenia)
Gmina, Powiat,
Organizacje
pozarządowe, media
zadanie ciągłe
Przeprowadzenie działań
mających
na celu rozwiązanie aktualnych
problemów środowiskowych
(np. przez prowadzenie
projektów, akcji, kampanii,
szkoleń itp.)
JST, media,
organizacje
pozarządowe
zadanie ciągłe
WESTMOR CONSULTING
2022
2021
2020
2019
2018
2017
2016
Cel operacyjny
2015
Okres realizacji
Źródła
finansowania
środki
finansowe
jednostek
realizujących
zadanie,
Fundusze
unijne
Budżet
Państwa,
NFOŚiGW,
WFOŚiGW,
Budżet JST,
Własne
środki
finansowe
jednostek
realizujących
zadanie,
Fundusze
unijne
Budżet
Państwa,
NFOŚiGW,
WFOŚiGW,
Budżet JST,
Własne
środki
finansowe
jednostek
realizujących
zadanie,
Fundusze
145
2022
2021
2020
2019
2018
2017
2016
Cel operacyjny
2015
Okres realizacji
Źródła
finansowania
unijne
Edukacja społeczeństwa na
rzecz kreowania prawidłowych
zachowań
w sytuacji wystąpienia
nadzwyczajnego zagrożenia
środowiska
JST, media,
organizacje
pozarządowe, placówki
oświatowe
zadanie ciągłe
Działania promujące i
podnoszące poziom wiedzy dot.
walorów środowiska
przyrodniczego
JST, media,
organizacje
pozarządowe, placówki
oświatowe
zadanie ciągłe
WESTMOR CONSULTING
Budżet
Państwa,
NFOŚiGW,
WFOŚiGW,
Budżet JST,
Własne
środki
finansowe
jednostek
realizujących
zadanie,
Fundusze
unijne
Budżet
Państwa,
NFOŚiGW,
WFOŚiGW,
Budżet JST,
Własne
środki
finansowe
jednostek
realizujących
zadanie,
Fundusze
unijne
146
8. Instrumenty realizacji gminnego programu ochrony środowiska
Polityka ekologiczna realizowana jest na mocy wielu ustaw, wśród których najważniejsze
to: Prawo ochrony środowiska, Prawo wodne, o zagospodarowaniu przestrzennym, o ochronie
przyrody, o odpadach, Prawo geologiczne i górnicze, Prawo budowlane. Instrumenty
realizacji programu ochrony środowiska wynikające z zapisów ustawowych można podzielić
na: prawne, finansowe, społeczne, polityczne i strukturalne.
 Instrumenty polityczne
Do najważniejszych instrumentów politycznych należy: Polityka ekologiczna Państwa,
Program Ochrony Środowiska Województwa Pomorskiego oraz Strategia Rozwoju
Województwa Pomorskiego.
 Instrumenty prawne
Wśród instrumentów prawnych wyróżnić można:
o pozwolenie wodnoprawne,
o decyzję o emisji do powietrza,
o decyzję dotyczącą hałasu,
o decyzję o wykonaniu oceny oddziaływania na środowisko istniejącego obiektu,
o decyzję dotyczącą gospodarowania odpadami.
 Instrumenty finansowe
Do instrumentów finansowych m. in.: opłata za gospodarcze korzystanie ze środowiska,
administracyjna kara pieniężna. Źródłami pozyskiwania środków na finansowanie zadań
związanych z ochroną środowiska są także:
o Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej,
o Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej,
o emisja obligacji komunalnych,
o budżet powiatu,
o budżet gminy,
o EkoFundusz,
o kredyty bankowe,
o fundusze unijne (strukturalne, programy pomocowo-operacyjne, pozostałe
instrumenty finansowe unijne wspomagające ochronę środowiska np. Fundusz
LIFE+);
 Instrumenty społeczne
WESTMOR CONSULTING
147
Można je podzielić na dwie zasadnicze grupy:
o wewnętrzne, czyli dotyczące działań
samorządów i realizowane poprzez działania
edukacyjne,
o zewnętrzne – polegające na budowaniu komunikacji społecznej (konsultacje, debaty
publiczne, kampanie edukacyjne).
 Instrumenty strukturalne
Są to przede wszystkim strategie i programy wdrożeniowe oraz systemy zarządzania
środowiskowego.
9. System zarządzania i monitoring programem ochrony środowiska
9.1. Struktura zarządzania środowiskiem
Sprawna i skuteczna realizacja planowanych zadań w zakresie ochrony środowiska na terenie
Gminy Rzeczenica umożliwi osiągnięcie założonych celów, określonych w ramach kilku
istotnych priorytetów. Aby to osiągnąć, Gmina musi jednocześnie dysponować zasobami:
finansowymi, organizacyjnymi oraz infrastrukturalnymi.
 ZASOBY FINANSOWE
Realizacja zadań Programu Ochrony Środowiska wymaga zabezpieczenia i uzyskania
środków budżetowych jak i pozabudżetowych. Wdrażanie Programu powinno być możliwe
między innymi dzięki stworzeniu sprawnego systemu finansowania ochrony środowiska,
w którym podstawowymi źródłami finansowania są fundusze ekologiczne, programy
pomocowe, środki własne inwestorów oraz budżet Gminy.
Realizacja inwestycji w zakresie ochrony środowiska może być wspierana za pomocą
funduszy zewnętrznych pozyskiwanych w formie dotacji bezzwrotnej lub preferencyjnej
pożyczki. Źródłem finansowania inwestycji z zakresu infrastruktury przyczyniającej się
do ochrony środowiska, mogą być fundusze Unii Europejskiej, WFOŚiGW, NFOŚiGW, Bank
Ochrony Środowiska S.A, EkoFundusz oraz Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych.
 ZASOBY ORGANIZACYJNE
Realizacja planowanych inwestycji, oprócz zabezpieczenia odpowiedniego finansowania,
wymaga również właściwej organizacji wewnętrznej. Ponadto problem ochrony środowiska
na analizowanym obszarze odgrywa kluczową rolę na etapie opracowywania dokumentów
WESTMOR CONSULTING
148
planistycznych. Cele i zadania w zakresie szeroko pojętej ochrony środowiska zostały ujęte
w opracowanych planach i strategiach, obowiązujących na terenie gminy.
Cele zawarte w tych dokumentach są sukcesywnie realizowane przez poszczególne Referaty
Urzędu Gminy w Rzeczenicy oraz przedsiębiorców i inne jednostki, w szczególności
w zakresie edukacji ekologicznej dzieci i młodzieży oraz rozbudowy i modernizacji
infrastruktury
technicznej
Gminy.
Gmina
Rzeczenica
dysponuje
odpowiednio
przygotowanym zasobem organizacyjnym, umożliwiającym skuteczną i sprawną realizację
zaplanowanych zadań.
 ZASOBY INFRASTRUKTURALNE
Zadania planowane do realizacji w ramach poszczególnych priorytetów i celów, zostały
określone z uwzględnieniem obecnych zasobów infrastrukturalnych Gminy oraz realnych
możliwości ich potencjalnej rozbudowy. W związku z czym, można przyjąć iż z punktu
widzenia zasobów infrastrukturalnych, realizacja planowanych zadań jest możliwa.
Analizując możliwość zastosowania przedstawionych rozwiązań na podstawie uwarunkowań
dotyczących istniejącej infrastruktury, organizacji i zarządzania ochroną środowiska oraz
sytuacji finansowej Gminy, stwierdzono, że wszystkie zaproponowane przedsięwzięcia
są możliwe do zrealizowania uwzględniając następujących warunki:
 etapowość wdrażania przewidzianych do realizacji zadań,
 powołanie zespołu konsultacyjnego, którego zadaniem byłby nadzór w zakresie
wdrażania, realizacji oraz monitoringu funkcjonowania programu,
 pozyskanie dodatkowych środków finansowych na realizację przewidzianych w planie
zadań inwestycyjnych i pozainwestycyjnych.
Pomimo, iż analizowana jednostka samorządu terytorialnego posiada niezbędne zasoby,
sprawną i skuteczną realizację planowanych zadań mogą uniemożliwić następujące czynniki:
 zmiana uwarunkowań prawnych, mających wpływ na zmianę zakresu obowiązków
dla władz gminy oraz mających wpływ na jego sytuację finansową,
 niewłaściwe zarządzanie wdrażaniem Programu, monitorowanie efektów, brak korekt
i uprzedzania ewentualnych zagrożeń,
 nieumiejętność pozyskania funduszy na realizację zamierzonych działań,
WESTMOR CONSULTING
149
 brak koordynacji pomiędzy gminami, a także brak współpracy ponadregionalnej
w zakresie niektórych działań,
 wystąpienie nagłych, nieprzewidzianych awarii lub klęsk, które spowodują konieczność
innego rozdysponowania środków finansowych.
PODMIOTY, DO KTÓRYCH KIEROWANE SĄ OBOWIĄZKI USTALONE W PROGRAMIE
Opracowane w Programie Ochrony Środowiska cele i wytyczone działania w zakresie
ochrony środowiska na terenie gminy wymagają określenia podmiotów do których
adresowane są obowiązki wynikające z realizacji tych celów i działań.
Są to grupy
podmiotów, których zadaniem jest:
- organizacja i zarządzanie programem,
- realizacja celów i zadań określonych w programie,
- nadzór i monitoring realizacji programu.
Ponadto określono również obowiązki dla podmiotów korzystających ze środowiska w celu
ograniczenia ich negatywnego oddziaływania na poszczególne elementy środowiska. Bardzo
istotną rolę w realizacji programu odgrywają mieszkańcy Gminy. W związku z tym, do tej
grupy społeczeństwa kierowane są zadania.
Realizacja zadań i celów określonych w programie kierowana jest także do administracji
samorządowej i rządowej, jednostek pozarządowych i przedsiębiorstw produkcyjnych
i usługowych, prowadzących działalność na terenie Gminy, a w szczególności:
-
Urzędu Gminy w Rzeczenicy,
-
Starostwa Powiatowego w Człuchowie,
-
Wojewody Pomorskiego,
-
Nadleśnictwa;
-
Właścicieli lasów prywatnych,
-
Wojewódzkiego Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych,
-
Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej,
-
Regionalnego Centrum Edukacji Ekologicznej,
-
przedsiębiorstw komunalnych,
WESTMOR CONSULTING
150
-
przedsiębiorstw budowlanych,
-
przedsiębiorstw energetycznych,
-
przedsiębiorstw transportowych.
9.2. Struktura zarządzania programem ochrony środowiska
Zarządzanie Programem ochrony środowiska powinno odbywać się w strukturze zadaniowoinstrumentalnej, obejmując wszystkie jednostki organizacyjne świadomie uczestniczące
w jego realizacji.
Do podmiotów uczestniczących w organizacji i zarządzaniu Programem ochrony środowiska
należą:
 Wójt Rzeczenicy,
 Rada Gminy.
Do grupy podmiotów monitorujących przebieg realizacji i efekty programu należą:
 WIOŚ, PSSE, IMGW, RZGW,
 Wojewódzki Konserwator Przyrody,

Podmioty gospodarcze (w określonym zakresie),

Jednostki naukowo-badawcze (na zlecenia w określonym zakresie),

Podmioty finansujące realizację zadań.
Do grupy podmiotów kształtujących społeczną obudowę Programu ochrony środowiska
należą:

lokalne media,

szkoły (system edukacji ekologicznej),

organizacje pozarządowe funkcjonujące na obszarze gminy.
Do grupy podmiotów bezpośrednio realizujących Program ochrony środowiska należą:

podmioty gospodarcze realizujące zadania własne,

samorząd gminny realizujący zadania publiczne w zakresie ochrony środowiska
na swoim terenie.
Odbiorcami Programu ochrony środowiska jest społeczeństwo gminy, które dokonuje jego
oceny: akceptacji lub krytyki zaplanowanych działań oraz uczestniczy w negocjacjach
rozwiązujących konflikty na tle lokalizacji inwestycji lub przeznaczenia określonych terenów.
WESTMOR CONSULTING
151
9.3. Monitoring programem ochrony środowiska
Realizatorem Programu Ochrony Środowiska dla Gminy jest Wójt. Proponuje się
wyznaczenie przez Wójta osoby odpowiedzialnej za wdrażanie Programu Ochrony
Środowiska (Kierownika Programu). Osoba ta pełniłaby rolę koordynatora pomiędzy
samorządem lokalnym, organizacjami pozarządowymi, przedsiębiorstwami i instytucjami
monitorującymi stan środowiska. Byłaby także odpowiedzialna za monitorowanie efektów
Programu Ochrony Środowiska i uruchamianie procedur korygujących.
Za realizację poszczególnych zadań odpowiadać będą osoby lub jednostki organizacyjne,
które po zakończeniu prac nad zadaniami zobowiązane będą do sporządzenia sprawozdania
z wykonania zadania, obejmujące m.in. przedmiot i poniesione nakłady.
Podstawą zarządzania Programem Ochrony Środowiska będzie stałe monitorowanie
uzyskiwanych efektów stwierdzanych jako poprawa jakości środowiska, zmniejszenie emisji
zanieczyszczeń oraz skutki podejmowanych działań. W celu monitorowania stanu środowiska
proponuje się zastosowanie wskaźników stanu środowiska, oddziaływania na środowisko oraz
wskaźników reakcji na złą jakość środowiska albo na nadmierne oddziaływania. Przydatne
jest pokazywanie tendencji zmian poszczególnych wskaźników w latach.
Zgodnie z Prawem ochrony środowiska, co dwa lata będzie sporządzany przez Kierownika
Programu raport szczegółowy z wykonania Programu Ochrony Środowiska, a dotyczący
szczególnie działań, które są związane z likwidacją przekroczenia przepisów prawa,
wynikami
monitorowania
jakości
środowiska,
konieczności
wprowadzenia
korekt
do Programu itp. Raporty szczegółowe winny być przedstawiane na posiedzeniach Rady
Gminy. Wskazane jest by korekty Programu Ochrony Środowiska były wprowadzane
w drodze uchwały Rady Gminy.
Pierwszy raport zostanie przygotowany do 31 grudnia 2015 r., a następny na koniec 2017 r.
Podczas opracowywania raportu należy wykorzystać wyniki badań prowadzonych w ramach:
Państwowego Monitoringu Środowiska, informacje zawarte w raportach i publikacjach
Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Gdańsku, a także Wojewódzkiej Stacji
Sanitarno-Epidemiologicznej w Gdańsku, jak również informacje z pozostałych podmiotów,
które zajmują się kwestiami ochrony środowiska na terenie Gminy Rzeczenica.
W związku z powyższym, podstawowe działania mające na celu kontrolę wdrażania
programu obejmują:
WESTMOR CONSULTING
152
 sporządzenie raportu co dwa lata, oceniającego postęp wdrażania programu ochrony
środowiska,
 aktualizację celów krótkoterminowych na następne dwa lata,
 aktualizację polityki długoterminowej co cztery lata.
Nadzór i kontrola przebiegu realizacji i efektów wdrażania programu prowadzona będzie
przez:
-
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Gdańsku,
-
Wojewódzką i Powiatową Stację Sanitarno-Epidemiologiczną,
-
Starostwo Powiatowe w Człuchowie,
-
Urząd Gminy w Rzeczenicy.
W tabeli 36 przedstawiono propozycje wskaźników monitorowania celów Programu Ochrony
Środowiska.
Tabela 23. Propozycje wskaźników monitorowania celów
2021
2020
2019
2018
2017
2016
Wskaźnik / jednostka miary
2014
L. p.
2015
Lata
OCHRONA JAKOŚCI POWIETRZA ORAZ WZROST WYKORZYSTANIA ENERGII Z ODNAWIALNYCH
ŹRÓDEŁ
1.
Liczba budynków użyteczności publicznej
poddanych termomodernizacji (szt.)
2
Liczba wymienionych źródeł ciepła w budynkach
użyteczności publicznej (szt.)
3
Długość zmodernizowanych dróg publicznych
(km)
4
Długość wybudowanych dróg publicznych (km)
5
Długość wybudowanych ścieżek rowerowych
(km)
6
Ilość instalacji wytwarzających energię cieplną
ze źródeł odnawialnych (szt.)
7
Jakość powietrza atmosferycznego (klasa)
OCHRONA JAKOŚCI WÓD PODZIEMNYCH ORAZ POPRAWA I UTRZYMANIA DOBREGO STANU WÓD
POWIERZCHNIOWYCH
9
Zużycie wody do celów konsumpcyjnych na
WESTMOR CONSULTING
153
2021
2020
2019
2018
2017
2016
2015
L. p.
2014
Lata
1 mieszkańca (m3/rok)
10
Ilość ścieków oczyszczanych w oczyszczalniach
ścieków na 1 mieszkańca (m3/rok)
11
Liczba gospodarstw domowych podłączonych do
sieci kanalizacyjnej (%)
12
Stosunek długości sieci kanalizacyjnej do sieci
wodociągowej
13
Liczba przydomowych oczyszczalni ścieków
(szt.)
14
Liczba zbiorników bezodpływowych (szt.)
15
Liczba ujęć wody (szt.)
16
Wydajność ujęć wody (m3/d)
DOSKONALENIE SYSTEMU GOSPODAROWANIA ODPADAMI
17
Ilość odpadów komunalnych wytworzonych
(Mg)
18
Ilość odpadów odzyskanych (Mg)
19
Liczba dzikich wysypisk odpadów (szt.)
20
Ilość usuniętego azbestu i wyrobów
zawierających azbest (Mg)
OCHRONA RÓŻNORODNOŚCI BIOLOGICZNEJ I KRAJOBRAZU
21
Wskaźnik lesistości (%)
22
Powierzchnia objęta ochroną przyrody (%)
23
Liczba pomników przyrody poddana zabiegom
pielęgnacyjnym (szt.)
24
Liczba gospodarstw agroturystycznych (szt.)
OCHRONA PRZED HAŁASEM
25
Powierzchnia terenów zagrożonych
ponadnormatywnym hałasem (ha)
26
Udział mieszkańców narażonych na
ponadnormatywny poziom hałasu w ogólnej
liczbie mieszkańców miasta (%)
27
Liczba działań kontrolnych przeprowadzonych w
funkcjonujących przedsiębiorstwach pod
względem oceny zachowania przepisów
WESTMOR CONSULTING
154
2021
2020
2019
2018
2017
2016
2015
L. p.
2014
Lata
dotyczących hałasu
OCHRONA PRZED POLAMI ELEKTROMAGNETYCZNYM
28
Liczba źródeł emisji pól elektromagnetycznych
29
Poziom pól elektromagnetycznych w wybranych
obszarach
OCHRONA POWIERZCHNI ZIEMI I GLEB
30
Udział gruntów wymagających rekultywacji (%)
31
Liczba wyeliminowanych nielegalnych
eksploatacji kopalin (szt.)
32
Powierzchnia zrekultywowanych terenów (ha)
WZROST ŚWIADOMOŚCI EKOLOGICZNEJ MIESZKAŃCÓW
33
Ilość organizacji pozarządowych
34
Długość ścieżek przyrodniczych (km)
Źródło: Opracowanie własne
WESTMOR CONSULTING
155
10. Streszczenie w języku niespecjalistycznym
Opracowanie gminnego Programu Ochrony Środowiska wynika z art. 17 ustawy z dnia 27
kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (t.j. Dz.U. 2013 poz. 1232). Niniejszy Program
zgodny jest z powyższą ustawą, a także z Polityką Ekologiczną Państwa na lata 2009-2012 z
perspektywą do roku 2016, oraz z Programem Ochrony Środowiska Województwa
Pomorskiego na lata 2013–2016 z perspektywą do roku 2020.
Program Ochrony Środowiska jest dokumentem strategicznym, odnoszącym się do aspektów
środowiskowych. Dokument ten określa i systematyzuje działania środowiskowe, niezbędne
do poprawy jakości życia i stanu środowiska na terenie Gminy Rzeczenica oraz przyczynia
się do zapewniania zrównoważonego rozwoju Gminy.
Program składa się z następujących rozdziałów:
 Wprowadzenie – w rozdziale tym scharakteryzowano podstawy formalno-prawne
wykonania gminnego programu ochrony środowiska, określono cel i zakres
niniejszego dokumentu, a także zaprezentowano metodykę wykonania Programu;
 Charakterystyka gminy – w rozdziale zostały zawarte podstawowe dane dotyczące
Gminy Rzeczenica;
 Infrastruktura techniczna gminy – w rozdziale ujęto aktualne uwarunkowania
gospodarcze
i
środowiskowe
z
uwzględnieniem
możliwości
wykorzystania
odnawialnych źródeł energii;
 Charakterystyka środowiska przyrodniczego gminy – w rozdziale uwzględniono
szczegółowy opis poszczególnych komponentów środowiska przyrodniczego,
warunków klimatycznych, walorów przyrodniczych oraz istniejących form ochrony
przyrody;
 Analiza stanu środowiska oraz jego źródła przeobrażeń – w rozdziale
zamieszczono szczegółową ocenę jakości stanu środowiska z uwzględnieniem
poszczególnych komponentów środowiska;
 Uwarunkowania zewnętrzne – w rozdziale przedstawiono uwarunkowania
wynikające
z
dokumentów
strategicznych
szczebla
unijnego,
krajowego,
wojewódzkiego, powiatowego oraz gminnego;
WESTMOR CONSULTING
156
 Główne ustalenia gminnego programu ochrony środowiska – w rozdziale
przedstawiono cel nadrzędny Programu, priorytety oraz wskazano cele operacyjne
krótkoterminowe (do 2017 r.) oraz długoterminowe (do 2021 r.);
 Instrumenty realizacji gminnego programu ochrony środowiska – w rozdziale
zamieszczono informacje o źródłach finansowania inwestycji środowiskowych;
 System zarządzania i monitoring programem ochrony środowiska – rozdział
zawiera informacje dotyczące sposobu zarządzania niniejszym programem oraz
zawiera przykładowe wskaźniki służące monitorowaniu wdrażania zapisów Programu;
 Streszczenie w języku niespecjalistycznym.
Nadrzędnym celem Programu jest Osiągnięcie trwałego i zrównoważonego rozwoju gminy
oraz poprawa jej atrakcyjności poprzez działania społeczne i inwestycyjne w zakresie
ochrony środowiska.
W ramach celu nadrzędnego zostało wyznaczonych 8 priorytetów, którym odpowiadają cele
operacyjne i odpowiednie działania w perspektywie do 2021 r.
Wdrażanie Programu odbywać się będzie przez stałe monitorowanie uzyskiwanych efektów
stwierdzanych jako poprawa jakości środowiska, zmniejszenie emisji zanieczyszczeń oraz
skutki podejmowanych działań. W celu monitorowania stanu środowiska zastosowane zostaną
wskaźników stanu środowiska, oddziaływania na środowisko oraz wskaźniki reakcji na złą
jakość środowiska albo na nadmierne oddziaływania.
Działania mające na celu kontrolę wdrażania Programu będą obejmowały: sporządzenie
raportu co dwa lata, oceniającego postęp wdrażania programu ochrony środowiska,
aktualizację celów krótkoterminowych na następne dwa lata oraz aktualizację polityki
długoterminowej co cztery lata.
WESTMOR CONSULTING
157
11. Spis tabel
Tabela 1. Struktura użytkowania gruntów na terenie Gminy Rzeczenica ............................... 18
Tabela 2. Struktura demograficzna Gminy Rzeczenica w latach 2007-2013 .......................... 19
Tabela 3. Kierunki migracji mieszkańców Gminy Rzeczenica w 2013 roku .......................... 21
Tabela 4. Struktura bezrobocia w Gminie Rzeczenica w latach 2007-2013 ............................ 21
Tabela 5. Struktura działalności gospodarczej według sektorów w Gminie Rzeczenica w
latach 2007-2013 ...................................................................................................................... 23
Tabela 6. Wykaz podmiotów gospodarczych ogółem na terenie Gminy Rzeczenica wg sekcji
PKD 2007 ................................................................................................................................. 23
Tabela 7. Podmioty gospodarcze – wskaźniki ......................................................................... 25
Tabela 8. Wielkość gospodarstw na terenie Gminy Rzeczenica .............................................. 28
Tabela 9. Wykaz upraw na terenie Gminy z podziałem na liczbę gospodarstw rolnych oraz ich
powierzchnię ............................................................................................................................ 29
Tabela 10. Wykaz pogłowia zwierząt gospodarskich z podziałem na liczbę gospodarstw na
terenie Gminy ........................................................................................................................... 30
Tabela 11. Wyposażenie Gminy Rzeczenica w infrastrukturę wodociągową w latach 20072013 .......................................................................................................................................... 35
Tabela 12. Wyposażenie Gminy Rzeczenica w sieć kanalizacji sanitarnej w latach 2007-2013
.................................................................................................................................................. 38
Tabela 13. Oczyszczalnie komunalne na terenie Gminy Rzeczenica ...................................... 39
Tabela 14. Infrastruktura drogowa na terenie Gminy Rzeczenica ........................................... 41
Tabela 15. Biomasa na terenie Gminy Rzeczenica .................................................................. 49
Tabela 16. Bonitacja gleb na terenie Gminy Rzeczenica ......................................................... 57
Tabela 17. Zestawienie pomników przyrody na terenie Gminy Rzeczenica ........................... 71
Tabela 18. Charakterystyka złoża wg systemu MIDAS .......................................................... 74
Tabela 19. Zestawienie wyników pomiarowych benzenu i dwutlenku azotu (NO2) na terenie
Gminy Rzeczenica.................................................................................................................... 87
WESTMOR CONSULTING
158
Tabela 20. Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku powodowanego przez poszczególne
grupy źródeł hałasu, z wyłączeniem hałasu powodowanego przez starty, lądowania i przeloty
statków powietrznych oraz linie elektroenergetyczne, wyrażone wskaźnikami LAeq D i LAeq
N ............................................................................................................................................... 98
Tabela 21. Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku powodowanego przez poszczególne
grupy źródeł hałasu, z wyłączeniem hałasu powodowanego przez starty, lądowania i przeloty
statków powietrznych oraz linie elektroenergetyczne, wyrażone wskaźnikami LDWN i LN,
które to wskaźniki mają zastosowanie do prowadzenia długookresowej polityki w zakresie
ochrony przed hałasem ............................................................................................................. 99
Tabela 22. Plan operacyjny Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Rzeczenica z
podziałem na zadania krótkoterminowe i długoterminowe ................................................... 126
Tabela 23. Propozycje wskaźników monitorowania celów ................................................... 153
12. Spis rysunków
Rysunek 1. Usytuowanie Gminy Rzeczenica w powiecie człuchowskim i w województwie pomorskim
............................................................................................................................................................... 12
Rysunek 2. Energia wiatru w kWh/m2 na wysokości 30 m nad poziomem gruntu ............................... 47
Rysunek 3. Potencjał energii geotermalnej z uwzględnieniem okręgów i subbasenów ........................ 51
Rysunek 4. Położenie geograficzne Gminy Rzeczenica ....................................................................... 53
Rysunek 5. Dzielnice rolniczo-klimatyczne Polski wg R. Gumińskiego .............................................. 58
Rysunek 6. Położenie Jeziora Szczytno Wielkie ................................................................................... 60
Rysunek 7. Lasy o szczególnych walorach przyrodniczych w Nadleśnictwie Czarne Człuchowskie
(stan na 15.05.2014) .............................................................................................................................. 62
Rysunek 8. Obszary chronione na terenie Gminy Rzeczenica .............................................................. 69
Rysunek 9. Korytarz Doliny Szczyry .................................................................................................... 72
Rysunek 10. Korytarz Doliny Wieprzy ze Studnicą i Brdą ................................................................... 73
Rysunek 11. Rozmieszczenie stacji pomiarowych na terenie województwa pomorskiego .................. 85
Rysunek 12. Klasyfikacja stref województwa pomorskiego ze względu na poszczególne
zanieczyszczenia pod kątem ochrony zdrowia ...................................................................................... 86
Rysunek 13. Aktualny stan zanieczyszczenia powietrza na terenie Gminy Rzeczenica ....................... 87
Rysunek 14. Klasyfikacja stanu chemicznego i stanu/potencjału ekologicznego JCWP płynących na
terenie woj. pomorskiego - monitoring diagnostyczny 2013 r. ........................................................... 90
Rysunek 15. Klasyfikacja fizykochemiczna wód podziemnych w przekrojach monitoringu krajowego
prowadzonego w woj. pomorskim w 2013 r. ........................................................................................ 93
WESTMOR CONSULTING
159
Rysunek 16. Zestawienie wyników badań monitoringu diagnostycznego realizowanego przez PIG w
2012 r. w przekroju Rzeczenica ............................................................................................................ 94
Rysunek 17. Mapa obszarów na terenie których wystąpienie powodzi jest prawdopodobne – Gmina
Rzeczenica ........................................................................................................................................... 103
Rysunek 18. Cele strategiczne i operacyjne województwa pomorskiego ........................................... 114
Rysunek 19. Kierunki działań dla celu operacyjnego „Dobry stan środowiska” ................................ 115
Rysunek 20. Powiązanie celów strategicznych rozwoju województwa z celami głównymi
zagospodarowania przestrzennego województwa pomorskiego ......................................................... 118
13. Spis wykresów
Wykres 1. Prognoza liczby ludności do 2035 r. na terenie powiatu człuchowskiego ............. 20
Wykres 2. Struktura bezrobocia na terenie Gminy Rzeczenica w latach 2007 – 2013 ............ 22
Wykres 3. Struktura działalności gospodarczej na terenie Gminy w 2013 r. wg sekcji PKD
2007 .......................................................................................................................................... 24
WESTMOR CONSULTING
160

Program Ochrony Środowiska

Transkrypt

Podobne dokumenty