National Judges As EU Law Judges: The Polish Civil Law - Pol-Int

Pol-Int
MONOGRAPH
National Judges As EU Law Judges: The Polish Civil Law System
Published: 05.12.2016
Reviewed by Dr. Radosław Potorski
Edited by M.A. Andrzej Klimczuk
Recenzowana książka przedstawia niepublikowane wcześniej wyniki, uzyskane poprzez rozszerzenie badania
rozpoczętego w 2007 roku przez zespół ekspertów, które dotyczyło sądów prawa prywatnego z Niemiec i
Holandii, jako zdecentralizowanych sądów unijnych. Autorka rozszerzyła jego zasięg obejmując analizą również
sędziów sądów powszechnych w Polsce, którzy orzekają w szeroko rozumianych sprawach cywilnych.
Problemem i zarazem celem badawczym recenzowanej publikacji jest ukazanie, jak prawo unijne może być
stosowane przez polskie sądy powszechne, a także jak sami sędziowie postrzegają prawo UE i swoją pozycję w
procesie jego stosowania. Szczególnie drugi wątek wydaje się być ciekawy, gdyż brak w rodzimej literaturze
kompleksowych opracowań dotykających tego właśnie zagadnienia. Recenzowaną książkę należy tym samym
potraktować jako istotny głos w trwającym wciąż dyskursie dotyczącym wielopoziomowego systemu Unii
Europejskiej (UE), a w szczególności jego praktycznego aspektu, który dotyczy implementacji prawa UE na
poziomie systemów krajowych.
Analizowana pozycja to bez wątpliwości całościowe i udane badanie. Posiada wyraźnie zarysowany problem
badawczy, hipotezę oraz precyzyjnie określone metody badawcze, za pomocą których autorka osiąga
wyznaczony cel. Proces poznawczy prowadzony jest pewnie i cały czas z wyraźnie oznaczonym zamiarem. Brak
jest informacji zbędnych czy nieprzydatnych. Recenzowana publikacja składa się ze wstępu, siedmiu
powiązanych ze sobą rozdziałów oraz obszernego aneksu, zawierającego ankietę będącą jednym z głównych
narzędzi badania. Zrozumienie prezentowanych treści ułatwiają liczne wykresy oraz tabele.
Szczególną uwagę należy zwrócić na rozbudowany rozdział I. Zawarte zostały tam wyjaśnienia metodologiczne,
w tym dokładna charakterystyka zastosowanej teorii badawczej, czyli teorii świadomości prawnej (ang.
legal consciousness theory) w rozumieniu Patricii Ewick i Susan Silbey [1]. Opiera się ona na założeniu, że
świadomość prawna (czy też postrzeganie prawa), ma decydujące znaczenie w podejściu do samego systemu
prawnego, jak i wykładni poszczególnych przepisów. Również w tej części publikacji podkreślone zostaje, że na
wspomnianą świadomość prawną wpływają trzy zasadnicze zmienne: (1) wiedza, znajomość prawa UE, (2)
nastawienie wobec tego prawa oraz (3) doświadczenie związane z jego stosowaniem (s. 25). O spójności
przeprowadzonego badania świadczy fakt, że dalsze kroki badawcze podejmowane były właśnie tak, by skupić
się na analizie tych trzech zagadnień w odniesieniu do sędziów polskich.
Przedkładane w publikacji wyniki procesu poznawczego umieszczone zostały w kolejnych rozdziałach. Można
podzielić je na część badania teoretycznego oraz empirycznego.
Teoretyczna część opiera się na analizie źródeł oraz de facto technikach wykładni prawniczej. Autorka
przedstawia system sądownictwa w UE oraz preferowaną, zwłaszcza przez Trybunał Sprawiedliwości (TS),
koncepcję sędziego krajowego jako podmiotu zapewniającego implementację prawa unijnego. Taki właśnie
sędzia miałby realizować zasady stosowania prawa UE, weryfikować przyjmowane prawo krajowe pod
względem jego zgodności z prawem UE, dostrzegać ducha prawa unijnego i interpretować w zgodzie z nim
przepisy krajowe a w razie konieczności kierować pytania prejudycjalne do TS (s. 46-112). Wskazana zostaje
także struktura szkolenia i działania sędziów w polskim systemie prawnym (s. 113-126, 140-171) oraz elementy
kultury prawnej w naszym kraju (s. 127-139). Ta rozbudowana część teoretyczna czyni przyswajalnym tekst dla
osób niebędących specjalistami w dziedzinie prawa.
Część empiryczna to z kolei prezentacja wyników rozbudowanego badania socjologicznego. Przedstawione
zostały tu doświadczenia jakie mają polscy sędziowie ze stosowaniem prawa unijnego oraz to jaki mają
stosunek do obowiązków nałożonych na nich przez to prawo. Zastosowanym narzędziem była tutaj ankieta, a
także wywiad pogłębiony. Respondentami byli sędziowie sądów powszechnych I i II instancji. Zadawane pytania
dotyczyły częstotliwości, z jaką sędziowie mają do czynienia z prawem unijnym, oceny poziomu znajomości tego
prawa i potrzeby pogłębiania wiedzy o nim oraz znajomości mechanizmów jego stosowania. Pojawiły się
również pytania dotyczące systemu szkolenia sędziów w zakresie prawa UE. Badano nastawienie sędziów do
samej Unii i roli, jaką przypisuje sędziom. Ostatecznie wziętych pod uwagę zostało 313 kwestionariuszy, z czego
tylko 281 było wypełnionych w całości. Pośród odpowiadających 58% stanowiły kobiety, a 42% mężczyźni (s. 3238, a także R IV-V). Grupa badawcza jest odpowiednio liczna, a jej wewnętrzne zróżnicowanie nie zniekształca
otrzymanych wyników. Wzbogaceniem badania ankietowego i dobrym posunięciem poznawczym jest
przeprowadzenie pośród 25 wytypowanych sędziów wywiadów pogłębionych.
Nieco zaskakującym może w pierwszej chwili okazać się materiał zawarty w rozdziale VI. Odnosi się on bowiem
do postaw sędziów holenderskich oraz niemieckich w stosunku do problematyki stosowania prawa UE. Nie
chodzi tu o sam fakt dokonania badań porównawczych, ale o powód ograniczenia się tylko do dwóch systemów
prawnych, mając na uwadze ilość członków UE. Po dokładniejszej analizie nie można tego jednak zakwalifikować
jako błąd ze strony autorki. Jasno daje bowiem do zrozumienia (s. 283), że ta część publikacji ma być jedynie
swego rodzaju wzbogaceniem materiału poznawczego, a nie odnoszącym się do wszystkich państw Unii
materiałem porównawczym dla analizowanych postaw sędziów polskich.
Ostatni z rozdziałów stanowi podsumowanie badania. Tu, na podstawie zgromadzonych informacji wyróżnione
zostają trzy typy postaw sędziów polskich wobec prawa UE. Są to: 1. Passive formalist – sędzia tu
zakwalifikowany akceptuje normatywny charakter i siłę sprawczą prawa UE oraz pozostaje wobec niego lojalny,
choć nie powołuje się na nie tak długo, jak nie okaże się to bezwzględnie konieczne; 2. EU law activist – sędzia
działający w ten sposób postrzega prawo UE jako aksjomatyczną część swojej codziennej praktyki, którą często
bezwarunkowo i chętnie stosuje; oraz 3. Judge with critical and conditional attitude towards the EU – jest to sędzia
posiadający krytyczne i warunkowe podejście do prawa UE, starający się niekiedy je pomijać lub też
deprecjonować (s. 238-239). Pewną wątpliwość może wzbudzać tutaj kwestia, czy rzeczywiście postawy sędziów
można było ująć w tak ścisłe ramy jedynie jednej z trzech grup. Wątpliwość tę autorka rozwiewa w toku dalszych
rozważań, akcentując wyraźnie, że identyfikowanie się respondentów z określoną postawą nie jest
bezwzględne. Podkreślone zostaje, że identyfikacja może ulegać przesunięciom w zależności od tego, jakiej
kwestii dotyczyły pytania. Inaczej mogło to wyglądać w odniesieniu do np. pierwszeństwa prawa UE, a inaczej w
sprawie procedury pytań prejudycjalnych.
W tej części rozważań na uwagę zasługuje również próba rozstrzygnięcia, jak w polskim systemie sądów
cywilnych sprawdza się, promowana przez Trybunał Sprawiedliwości, koncepcja sędziego jako aktywnego
podmiotu odpowiedzialnego za implementację prawa unijnego. Dowiadujemy się, że powyższy koncept nie
znajduje pełnego potwierdzenia w rodzimej praktyce jurysdykcyjnej. Powodami takiego stanu rzeczy mogą być
miejscami brak wiedzy odnośnie prawa unijnego i panujących tam zasad oraz procedur, a także brak
doświadczenia polskich sędziów w obcowaniu z tymi przepisami. Jest to także kwestia polskiej kultury prawnej
oraz osobistych możliwości zgłębiania tego obszaru prawa. Zgodzić trzeba się zatem z uwagą, że jest to
koncepcja podlegająca dopiero wdrażaniu do codziennego życia polskiego sądownictwa (s. 344-345).
Tytułem podsumowania należy stwierdzić, że recenzowana pozycja stanowi interesujące przedstawienie
podjętego tematu, które zostało przygotowane dzięki ogromnemu nakładowi pracy. W efekcie otrzymujemy
publikację, którą należy uznać za niezwykle przydatną i poruszającą ciekawy aspekt implementacji prawa UE do
polskiego porządku prawnego. Zaobserwowane zjawiska i tendencje są cennym materiałem dla usprawnienia
działania systemu prawnego, ale też i szerzej - politycznego - w Polsce. Choć książka dotyczy tylko pewnego
wycinka działalności orzeczniczej polskich sądów (sądownictwa powszechnego), to i tak poczynione obserwacje i
uwagi mogą być przydatne dla całości społeczności prawniczej, jak też każdego europeisty. Publikacja ta
również przybliżając trudności i wyzwania stające przed „przeciętnym sędzią" w jego codziennej pracy,
przyczynia się do większego zrozumienia działalności jurysprudencji w naszym kraju.
Przypisy:
[1] P. Ewick, S. S. Silbey, The Common Place of Law: Stories from Everyday Life, University Of Chicago Press,
Chicago-London 1998.
���
Citation:
Dr. Radosław Potorski: Review for: Urszula Jaremba: National Judges As EU Law Judges: The Polish Civil Law
System, 2014, in: https://www.pol-int.org/en/publications/national-judges-eu-law-judges-polish-civil-law-system0#r5414.
https://www.pol-int.org/en/publications/national-judges-eu-law-judges-polish-civil-law-system0?j5Q6rewycZ5HtUDXTWpx7UZE=1&r=5414