docMed_ulotka_Zylna:Layout 1
download 
Reklamacja Transkrypt
Med_ulotka_Zylna:Layout 1
Medicover radzi Co to jest przewlek∏a niewydolnoÊç ˝ylna? dr n. med. Janusz Ciok Specjalista chorób wewn´trznych ˚ylaki, nieestetyczne „pajàczki“ i bóle spowodowane przewlek∏à niewydolnoÊcià ˝ylnà – to dolegliwoÊci, których ucià˝liwoÊç mo˝na zmniejszyç, a cz´Êç z tych objawów na trwa∏e wyeliminowaç. Jest na to wiele skutecznych metod. Z naszego poradnika poznasz cenne wskazówki i zalecenia dotyczàce odpowiedniego trybu ˝ycia, który pozwoli Ci z∏agodziç objawy choroby. Dowiesz si´ o mechanizmie jej powstawania, o metodach diagnostycznych, a tak˝e o prostych, domowych sposobach ∏agodzenia bólu wywo∏anego przewlek∏à niewydolnoÊcià ˝ylnà. Z Medicover Twoje nogi poczujà wreszcie ulg´ Co sàdzisz o poradnikach z serii Medicover radzi? Czekamy na Twojà opini´ pod adresem [email protected] SPIS TREÂCI: Co to jest przewlek∏a niewydolnoÊç ˝ylna? 4 Objawy 6 Czynnika ryzyka 12 Metody diagnostyczne 14 Leczenie 17 Choroba a codzienna aktywnoÊç 24 Zalecenia dotyczàce trybu ˝ycia 26 Co to jest przewlek∏a niewydolnoÊç ˝ylna? 3 -- Co to jest przewlek∏a niewydolnoÊç ˝ylna? Przewlek∏a niewydolnoÊç uk∏adu ˝ylnego koƒczyn dolnych oznacza obecnoÊç zaburzeƒ odp∏ywu krwi ˝ylnej z koƒczyn dolnych b´dàcà przyczynà uczucia dyskomfortu lub bólu, obrz´ku koƒczyny lub zmian dotyczàcych skóry. Objawy chorób ˝y∏ koƒczyn dolnych majà ró˝norodny charakter, poczàwszy od obecnoÊci nieestetycznych „pajàczków”, poprzez ˝ylaki, a˝ do ci´˝kich powik∏aƒ w postaci owrzodzeƒ podudzi. ˚ylaki koƒczyn dolnych sà te˝ powa˝nym czynnikiem ryzyka innych chorób uk∏adu krà˝enia, przede wszystkim zatorów t´tnicy p∏ucnej. Przyczynà choroby sà zaburzenia dotyczàce uk∏adu ˝ylnego powodujàce uszkodzenie naczyƒ ˝ylnych lub zastawek ˝y∏. Takà przyczynà mo˝e byç przebyty epizod zakrzepowego zapalenia ˝y∏ g∏´bokich. Rozpoznanie stawia si´ przy pomocy wywiadu, badania pacjenta oraz badaƒ dodatkowych, spoÊród których najwa˝niejsze jest badanie doplerowskie i badanie ultrasonograficzne. Leczenie polega na zak∏adaniu ucisku na koƒczyn´, stosowaniu leków usprawniajàcych przep∏yw ˝ylny, leczeniu miejscowym zmian skórnych oraz (doÊç rzadko) leczeniu operacyjnym. Zapobieganie dotyczy osób, które zachorowa∏y na zakrzepowe zapalenie ˝y∏ g∏´bokich i polega na w∏aÊciwym leczeniu farmakologicznym tego schorzenia oraz stosowaniu kompresoterapii. NiewydolnoÊç ˝ylna stanowi powa˝ny problem zdrowotny, spo∏eczny i ekonomiczny. Ocenia si´, ˝e dotyczy co trzeciej kobiety i co dziesiàtego m´˝czyzny. 4 Wielu chorych jest niezadowolonych z efektów leczenia lub w ogóle nie jest leczonych. Jednak w rzeczywistoÊci prawid∏owo realizowane metody leczenia sà skuteczne - zapobiegajà rozwojowi choroby u zdecydowanej wi´kszoÊci chorych. Przewlek∏a niewydolnoÊç ˝ylna obejmuje wi´kszoÊç problemów zdrowotnych zwiàzanych z chorobami ˝y∏ koƒczyn dolnych. Oznacza ona zespó∏ objawów pojawiajàcych si´ w nast´pstwie utrwalonego utrudnionego odp∏ywu krwi w uk∏adzie ˝ylnym. Dotyczy to zastoju krwi w uk∏adzie ˝ylnym powierzchownym i g∏´bokim oraz w drobnych naczyniach krwionoÊnych. Do niedawna zamiennie z nazwà „przewlek∏a niewydolnoÊç ˝ylna” stosowano termin „zespó∏ pozakrzepowy”, co podkreÊla∏o, ˝e choroba cz´sto pojawia si´ po epizodach zakrzepowego zapalenia ˝y∏. Obecnie wiadomo, ˝e do powstania przewlek∏ej niewydolnoÊci ˝ylnej dochodzi na skutek zakrzepowego zapalenia ˝y∏ jedynie u oko∏o 40% chorych. Zatem, zgodnie z aktualnà klasyfikacjà, przewlek∏a niewydolnoÊç ˝ylna obejmuje: - chorob´ ˝ylakowà; - zespó∏ pozakrzepowy; - wrodzonà niewydolnoÊç zastawek ˝ylnych (choroba uwarunkowana genetycznie, wyst´pujàca rodzinnie); - zespo∏y uciskowe, kiedy specyficzne warunki anatomiczne powodujà trwa∏y ucisk w jakimÊ miejscu na naczynia ˝ylne. Na podstawie przeprowadzonego przed kilku laty badania ankietowego wyciàgni´to wniosek, ˝e w Polsce objawy niewydolnoÊci ˝ylnej wyst´pujà bardzo cz´sto i dotyczà 47% kobiet i 37% m´˝czyzn. Cz´ste sà przypadki wyst´powania zaawansowanych postaci choroby. Alarmujàcy jest fakt, i˝ ponad 60% chorych nigdy nie by∏o leczonych z powodu objawów niewydolnoÊci ˝ylnej. Co to jest przewlek∏a niewydolnoÊç ˝ylna? 5 Objawy Nieco anatomii Wszystkie naczynia ˝ylne nóg mo˝na podzieliç na naczynia powierzchowne (po∏o˝one tu˝ pod skórà) oraz g∏´bokie (zlokalizowane pomi´dzy mi´Êniami, w g∏´bi koƒczyny). ˚y∏y powierzchowne i g∏´bokie powiàzane sà siecià ˝y∏ ∏àczàcych i przeszywajàcych. Odp∏yw krwi z koƒczyn dolnych do serca poprzez uk∏ad ˝ylny zale˝y w du˝ej mierze od pracy mi´Êni koƒczyn, które “wypychajà” krew w kierunku ˝y∏ g∏´bokich. W warunkach prawid∏owych u osoby znajdujàcej si´ d∏ugotrwale w pozycji stojàcej nie dochodzi do zastoju krwi w uk∏adzie ˝ylnym. Zapobiegajà temu zastawki ˝ylne uk∏adu powierzchownego i g∏´bokiego. Zastawki chronià przed wzrostem ciÊnienia ˝ylnego. Dzi´ki zastawkom ruch krwi w systemie ˝ylnym odbywa si´ jednokierunkowo, to jest od uk∏adu powierzchownego do g∏´bokiego, w kierunku serca. Mechanizmy rozwoju choroby Czynniki prowadzàce do niewydolnoÊci zastawek prowadzà do okresowego cofania si´ krwi w uk∏adzie ˝ylnym i zaburzeƒ dotyczàcych mikrokrà˝enia. Drugim istotnym mechanizmem rozwoju choroby mogà byç zaburzenia przep∏ywu krwi w uk∏adzie ˝ylnym, na przyk∏ad po epizodzie zakrzepowego zapalenia ˝y∏ g∏´bokich. Trzecià przyczynà bywa brak w∏aÊciwej kurczliwoÊci mi´Êni koƒczyn, zazwyczaj na skutek d∏ugotrwa∏ego unieruchomienia. 6 Sà to najwa˝niejsze mechanizmy prowadzàce do utrzymywania si´ wzmo˝onego ciÊnienia w naczyniach ˝ylnych oraz wtórnego odczynu zapalnego, co prowadzi do przewlek∏ej niewydolnoÊci ˝ylnej. Zgodnie z tzw. teorià pu∏apki leukocytarnej, nadciÊnienie w uk∏adzie ˝ylnym wià˝e w ma∏ych naczyniach krwinki bia∏e (leukocyty), które po aktywacji niszczà Êcian´ naczynia. Z kolei zwi´kszona przepuszczalnoÊç naczynia przyczynia si´ do przeciekania w jego otoczenie fibrynogenu i bia∏ek osocza, z wtórnym tworzeniem twardego w∏óknika i zaburzeniem miejscowego od˝ywiania tkanek. W wielu przypadkach nie umiemy zdefiniowaç jednoznacznie przyczyny przewlek∏ej niewydolnoÊci ˝ylnej. Najcz´Êciej takim czynnikiem jest przebyty epizod zakrzepowego zapalenia ˝y∏ g∏´bokich. Przypuszcza si´, ˝e w wielu przypadkach tzw. idiopatycznej niewydolnoÊci ˝y∏ (czyli bez zidentyfikowanego czynnika sprawczego) mia∏o miejsce zakrzepowe zapalenie ˝y∏, ale nie by∏o ono rozpoznane ani leczone. Zakrzepowe zapalenie ˝y∏ Zanim zostanie omówiony problem objawów i leczenia przewlek∏ej niewydolnoÊci ˝ylnej, warto zapoznaç si´ krótko z chorobà ˝y∏, która mo˝e prowadziç do niewydolnoÊci ˝ylnej, mianowicie z zakrzepowym zapaleniem ˝y∏, które wyst´puje w postaci zapalenia ˝y∏ powierzchownych oraz zapalenia ˝y∏ g∏´bokich. Zapalenie ˝y∏ powierzchownych najcz´Êciej rozwija si´ w obr´bie ˝y∏ zmienionych ˝ylakowato albo te˝ mo˝e byç spowodowane dzia∏aniami leczniczymi. W tym drugim przypadku jest reakcjà na wprowadzenie do ˝y∏y cewnika lub na wstrzykni´cie do ˝y∏y dra˝niàcej substancji. Pojawia si´ bolesny obrz´k z zaczerwieniem skóry, pod którà jest wyczuwalna obj´ta stanem zapalnym ˝y∏a. Jest to choroba ∏agodna, która, nawet nie leczona, ust´puje po kilku dniach lub tygodniach i nie prowadzi do powa˝nych nast´pstw. Natomiast zakrzepowe zapalenie ˝y∏ g∏´bokich jest chorobà o bardziej powa˝nym przebiegu. Powstaje na skutek zwolnienia przep∏ywu krwi w ˝y∏ach, uszkodzenia Êciany naczynia ˝ylnego lub zmian sk∏adu krwi, które zwi´kszajà podatnoÊç krwi na tworzenie zakrzepu. Mo˝e pojawiaç si´ np. jako powik∏anie zabiegów operacyjnych lub po powa˝nych urazach. Typowà dolegliwoÊcià jest ból Co to jest przewlek∏a niewydolnoÊç ˝ylna? 7 ∏ydki, który nasila si´ przy chodzeniu. Podudzie jest wówczas obrz´kni´te, tkliwe przy ucisku. Chora koƒczyna mo˝e byç bardziej ucieplona, mo˝e te˝ wzrosnàç ciep∏ota ca∏ego cia∏a. Leczenie zakrzepowego zapalenia ˝y∏ g∏´bokich polega na leczeniu uciskowym (zazwyczaj najpierw stosuje si´ banda˝owanie nogi, a nast´pnie poƒczoch´ elastycznà) oraz leczeniu przeciwkrzepliwym. Od kilku dni do kilku tygodni stosuje si´ tzw. heparyn´ niskoczàsteczowà (np. Clexane, Fraxiparinum) w iniekcjach podskórnych lub heparyn´ podawanà do˝ylnie. Nast´pnie zwykle jest podawany doustny lek przeciwkrzepliwy – acenokumarol (np. Acenocumarol, Sintrom, Syncumar), który stosuje si´ co najmniej przez kilka miesi´cy. Podczas leczenia regularnie kontroluje si´ laboratoryjne parametry krzepliwoÊci krwi, przede wszystkim tzw. wskaênik protrombinowy (wskaênik Quicka, INR). Skuteczne leczenie zmniejsza ryzyko powik∏aƒ, w tym powa˝nych powik∏aƒ p∏ucnych, nawrotu zakrzepowego zapalenia ˝y∏ oraz pojawienia si´ zespo∏u pozakrzepowego. Objawy przewlek∏ej niewydolnoÊci ˝ylnej po przebyciu zakrzepowego zapalenia ˝y∏ g∏´bokich mogà pojawiç si´ u 20 – 60% chorych, zwykle w ciàgu 1 – 2 lat po ostrym epizodzie zapalenia ˝y∏. Objawy przewlek∏ej niewydolnoÊci ˝ylnej Pierwsze dolegliwoÊci Najcz´Êciej pierwszym objawem niewydolnoÊci ˝ylnej jest wra˝enie ci´˝koÊci nóg, zwykle nasilajàce si´ wraz z up∏ywem dnia. Nast´pnie mo˝e wystàpiç uczucie dyskomfortu lub bóle podudzi albo ud, szczególnie nasilone wzd∏u˝ przebiegu naczyƒ ˝ylnych. Ucià˝liwym objawem sà skurcze mi´Êniowe, które mogà budziç chorego w nocy. Uczucie dr´twienia koƒczyn dolnych pojawia si´ w spoczynku i zmusza chorego do wstania i chodzenia, co przynosi ulg´. 8 Zazwyczaj dolegliwoÊci majà poczàtkowo niewielkie nasilenie i sà bagatelizowane przez wi´kszoÊç odczuwajàcych je osób. Jednak wraz z up∏ywem czasu mogà nasilaç si´ i prowadziç do bardziej zaawansowanych postaci przewlek∏ej niewydolnoÊci ˝ylnej. Teleangiektazje Sà to poszerzone i wyd∏u˝one naczynia ˝ylne o Êrednicy do 1 mm, które sà po∏o˝one tu˝ pod skórà. Mogà mieç zabarwienie czerwone lub niebieskie. Wyst´pujà zazwyczaj z ty∏u kolana (w dole podkolanowym), na jego przyÊrodkowej powierzchni oraz na bocznej powierzchni uda. Najcz´Êciej majà kszta∏t miote∏kowaty lub przypominajà z wyglàdu ga∏àzk´ drzewa. W j´zyku potocznym bywajà nazywane pajàczkami naczyniowymi. Teleangiektazje to nie tylko problem kosmetyczny. Mogà byç przyczynà bólów i obrz´ku koƒczyny. Mogà równie˝ ewoluowaç do powa˝niejszych form niewydolnoÊci ˝ylnej. ˚ylaki ˚ylaki koƒczyn dolnych sà najcz´Êciej obserwowanym objawem przewlek∏ej niewydolnoÊci ˝ylnej. Sà to trwale poszerzone ˝y∏y powierzchowne, majàce w pozycji stojàcej Êrednic´ co najmniej 3 mm. Najcz´Êciej pojawiajà si´ na przyÊrodkowej stronie podudzi, doÊç cz´sto obejmujà przyÊrodkowà stron´ uda, a rzadziej dotyczà bocznych stron koƒczyny dolnej. We wczesnym okresie ˝ylaki sà traktowane przez chorych tylko jako defekt kosmetyczny, ale wraz z ich powi´kszaniem pojawia si´ uczucie dyskomfortu lub pieczenia, które nasila si´ podczas d∏ugiego stania. U kobiet dolegliwoÊci mogà nasilaç si´ przed miesiàczkà lub w jej trakcie. ˚ylaki nierzadko pojawiajà si´ po raz pierwszy w czasie cià˝y. Decydujàcym czynnikiem dla powstania ˝ylaków jest podwy˝szone ciÊnienie w uk∏adzie ˝ylnym. Jest ono spowodowane zaburzeniem odp∏ywu krwi ˝ylnej z koƒczyny. Co to jest przewlek∏a niewydolnoÊç ˝ylna? 9 Obrz´k Âciany ˝y∏ sà rozciàgane przez nadmierne ciÊnienie, co powoduje ich wzmo˝onà przepuszczalnoÊç. Poza naczyniami zaczyna gromadziç si´ p∏yn, co prowadzi do obrz´ku koƒczyny. Zwykle poczàtkowo obrz´k pojawia si´ tylko pod koniec dnia, zw∏aszcza, jeÊli chory d∏ugo przebywa∏ w pozycji stojàcej, a ust´puje po wypoczynku nocnym lub po d∏u˝szym uniesieniu koƒczyny. W miar´ post´pu choroby obrz´k zaczyna byç sta∏y i coraz bardziej twardy. Najcz´Êciej jest zlokalizowany w okolicy kostek, ale mo˝e dotyczyç równie˝ innych umiejscowieƒ. W niewydolnoÊci ˝ylnej obrz´k jest zazwyczaj niesymetryczny – w wi´kszym stopniu obejmuje jednà koƒczyn´. Zmiany skórne Przez uszkodzone naczynia przedostajà si´ do tkanek krwinki czerwone, które rozk∏adajàc si´, uwalniajà hemoglobin´. Odk∏ada si´ ona w skórze i tkance podskórnej, nadajàc w tych miejscach skórze charakterystyczny ciemnosiny kolor. Przebarwienia najcz´Êciej wyst´pujà na podudziach w cz´Êci po∏o˝onej blisko stopy, na powierzchni przyÊrodkowej lub przedniej. Na dolnej cz´Êci podudzi mo˝e dochodziç do zapalenia skóry. Skóra w miejscu obj´tym zapaleniem jest zaczerwieniona, sucha i ∏atwo si´ z∏uszcza. Zwykle miejsce to jest bardzo sw´dzàce. U cz´Êci chorych dochodzi do post´pujàcego zw∏óknienia skóry i tkanki podskórnej, co nazywa si´ stwardnieniem w∏óknistym skóry. Zmiany te sà bardzo bolesne i wra˝liwe na ucisk. Z napi´tej skóry mo˝e przy ucisku sàczyç si´ przejrzysty p∏yn. W bardzo zaawansowanych postaciach przewlek∏ej niewydolnoÊci ˝ylnej mogà pojawiaç si´ odgraniczone obszary skóry pozbawionej barwnika, co nazywa si´ zanikiem bia∏ym skóry. Sà one zlokalizowane zazwyczaj w okolicy kostki przyÊrodkowej lub na grzbietowej powierzchni stopy. 10 Owrzodzenia ˝ylne podudzi Owrzodzenia ˝ylne to wynik zaawansowanej niewydolnoÊci ˝ylnej. Najcz´Êciej zlokalizowane sà powy˝ej przyÊrodkowej kostki podudzia. WielkoÊç owrzodzeƒ jest ró˝na – najmniejsze majà kilka milimetrów, ale wyst´pujà te˝ rozleg∏e owrzodzenia obejmujàce wi´kszoÊç powierzchni skóry podudzia. Kszta∏t mo˝e byç okràg∏y, owalny lub nieregularny. Skóra wokó∏ owrzodzenia jest zwykle zaczerwieniona i stwardnia∏a. Owrzodzenie mo˝e mieç ró˝nà g∏´bokoÊç – od p∏ytkich, zajmujàcych tylko skór´, do g∏´bokich owrzodzeƒ si´gajàcych koÊci (ale ich nie uszkadzajàcych). Dno owrzodzenia jest pokryte tkankà martwiczà – suchà lub z obecnoÊcià wysi´ku znajdujàcego si´ na powierzchni. Ocenia si´, ˝e owrzodzenia dotyczà oko∏o 1% doros∏ej populacji. Mogà si´ goiç i ponownie nawracaç, w tym samym lub innym miejscu. Mogà powstaç po urazie podudzia, ale najcz´Êciej pojawiajà si´ bez konkretnej przyczyny. Klasyfikacja zaawansowania przewlek∏ej niewydolnoÊci ˝ylnej Do niedawna w Êrodowisku lekarskim funkcjonowa∏y ró˝ne nazwy okreÊlajàce poszczególne objawy niewydolnoÊci ˝ylnej i inaczej je klasyfikowano. Od kilku lat u˝ywa si´ ujednoliconej klasyfikacji stopnia ci´˝koÊci niewydolnoÊci ˝ylnej – klasyfikacji CEAP. Dzieli ona etapy niewydolnoÊci ˝ylnej na 7 stopni: Stopieƒ 0 – niewidoczne lub niewyczuwalne objawy choroby ˝ylnej, stopieƒ 1 – teleangiektazje i ˝y∏y siatkowate, stopieƒ 2 – ˝ylaki, stopieƒ 3 – obrz´k bez zmian skórnych, stopieƒ 4 – zmiany skórne (przebarwienia, wyprysk skórny, stwardnienie w∏ókniste skóry), stopieƒ 5 – zmiany skórne jak w stopniu 4 z towarzyszàcym wygojonym owrzodzeniem, stopieƒ 6 – zmiany skórne z czynnym owrzodzeniem. Co to jest przewlek∏a niewydolnoÊç ˝ylna? 11 Czynniki ryzyka P∏eç ˚ylaki koƒczyn dolnych i inne postaci przewlek∏ej niewydolnoÊci ˝ylnej cz´Êciej dotyczà kobiet. Na podstawie badaƒ epidemiologicznych ocenia si´, ˝e kobiety chorujà oko∏o trzykrotnie cz´Êciej (w wieku 20 – 34 lata nawet 6-krotnie cz´Êciej). Wspó∏czesne badania wykazujà, ˝e niekorzystne znaczenie majà kobiece hormony p∏ciowe. Wiek Przewlek∏a niewydolnoÊç ˝ylna wyst´puje coraz cz´Êciej wraz z post´pem wieku. U kobiet dolegliwoÊci najcz´Êciej rozpoczynajà si´ w piàtej dekadzie ˝ycia, zaÊ u m´˝czyzn w póêniejszym wieku powy˝ej 70 roku ˝ycia. Cià˝a Cià˝a jest czynnikiem ryzyka powstawania ˝ylaków koƒczyn dolnych. Cz´stoÊç wyst´powania przewlek∏ej niewydolnoÊci ˝ylnej wzrasta wraz z iloÊcià porodów oraz jest zwiàzana z krótkimi okresami pomi´dzy porodami. Szacuje si´, ˝e ˝ylaki koƒczyn dolnych powstajà u co piàtej kobiety w cià˝y. Nie rozstrzygni´to dotychczas, czy 12 cià˝a tylko przyspiesza wystàpienie ˝ylaków, czy jest samodzielnym czynnikiem ryzyka. Oty∏oÊç Ryzyko przewlek∏ej niewydolnoÊci ˝ylnej wzrasta wraz ze wzrostem wagi cia∏a. Osoby oty∏e sà znacznie bardziej nara˝one na pojawienie si´ ˝ylaków i innych postaci niewydolnoÊci ˝ylnej. Inne czynniki ryzyka Za istotny czynnik ryzyka uznaje si´ prac´ w pozycji stojàcej (chocia˝ nie wydaje si´, aby mog∏a ona byç jedynym czynnikiem powodujàcym wystàpienie choroby) oraz, w mniejszym stopniu, prac´ w pozycji siedzàcej. Innym cz´stym czynnikiem jest siedzàcy tryb ˝ycia. Przewlek∏a niewydolnoÊç ˝ylna cz´Êciej wyst´puje u osób z towarzyszàcym p∏askostopiem. U m´˝czyzn czynnikiem ryzyka jest palenie tytoniu. ObecnoÊç objawów niewydolnoÊci ˝ylnej w rodzinie równie˝ jest zwiàzane ze zwi´kszeniem ryzyka – gdy rodzice mieli ˝ylaki, to ryzyko ich pojawienia si´ u dziecka wynosi niemal 90%. Dzieje si´ tak dlatego, ˝e os∏abienie Êcian ˝y∏ lub struktury zastawek ˝ylnych mo˝e byç uwarunkowane genetycznie. Uwa˝a si´, ˝e czynnikiem ryzyka jest równie˝ nieprawid∏owy sposób ˝ywienia – z niskà zawartoÊcià produktów pochodzenia roÊlinnego (zawierajàcych b∏onnik pokarmowy) oraz wysokà zawartoÊcià soli kuchennej. Prawdopodobnie przewlek∏e zaparcia stolca równie˝ zwi´kszajà ryzyko wystàpienia choroby ˝ylakowej. Co to jest przewlek∏a niewydolnoÊç ˝ylna? 13 Metody diagnostyczne Dla diagnostyki chorób uk∏adu ˝ylnego koƒczyn dolnych, pomimo ogromnego post´pu w rozwoju metod diagnostycznych, podstawowe znaczenie ma nadal dok∏adne badanie lekarskie. To w∏aÊnie wynik badania lekarskiego decyduje o koniecznoÊci wykonania badania dodatkowego i o jego rodzaju. Badanie lekarskie (badanie przedmiotowe) Podczas badania lekarz dok∏adnie oglàda koƒczyny, oceniajàc obecnoÊç ˝ylaków i ich rozleg∏oÊç. Oglàdajàc owrzodzenie ocenia jego wielkoÊç, lokalizacj´, wyglàd brzegów oraz dna. Zwraca uwag´ na obecnoÊç obrz´ków i przebarwieƒ skóry. Ocenia ucieplenie koƒczyny i dok∏adnie bada zmiany chorobowe za pomocà ucisku (palpacji). Mo˝e dokonaç pomiaru obwodu obu koƒczyn. Lekarze cz´sto pos∏ugujà si´ prostym systemem punktowym, w którym przydziela si´ od 0 do 3 punktów (0 – zmiany nieobecne, 3 – zmiany bardzo nasilone) dla ka˝dego z 5 podstawowych objawów choroby oraz 6 zmian w badaniu przedmiotowym pacjenta. Objawy obejmujà ból, skurcze mi´Êniowe, uczucie ci´˝koÊci nóg, Êwiàd oraz parestezje (czyli czucie opaczne - przykre wra˝enie, najcz´Êciej mrowienie, dr´twienie, uczucia zmian temperatury lub "przebiegania pràdu"), natomiast zmiany w badaniu przedmiotowym to obrz´k, pigmentacja (przebarwienie) skóry, stwardnienie podudzia, poszerzenie ˝y∏, zaczerwienienie skóry i 14 ból przy ucisku mi´Êni. Wynik w tej skali powy˝ej 15 punktów wskazuje na ci´˝kà postaç choroby. Cz´sto oprócz typowego badania lekarz przeprowadza kilka prostych testów s∏u˝àcych ocenie sprawnoÊci funkcjonowania systemu ˝ylnego. Najcz´Êciej sà to: Próba Trendelenburga Próba Trendelenburga ocenia wydolnoÊç ˝y∏ uk∏adu powierzchownego i przeszywajàcego. Chory przyjmuje pozycj´ le˝àcà i unosi badanà koƒczyn´ w celu opró˝nienia ˝ylaków. Nast´pnie w górnej cz´Êci uda zak∏ada si´ opask´ uciskowà. Po wstaniu pacjenta ocenia si´ szybkoÊç wype∏niania si´ ˝ylaków. Je˝eli ˝ylaki wype∏niajà si´ bardzo szybko, to przemawia to za niewydolnoÊcià ˝y∏ uk∏adu przeszywajàcego. Próba Perthesa Próba Perthesa jest wykonywana w celu oceny ˝y∏ przeszywajàcych i uk∏adu ˝y∏ g∏´bokich. Pacjent stoi - w tej pozycji zak∏ada si´ opask´ uciskowà w górnej cz´Êci uda. Nast´pnie chory wspina si´ kilkakrotnie na palce stóp. W tym czasie lekarz obserwuje ˝y∏y poni˝ej opaski. Znikni´cie lub zmniejszenie si´ ˝ylaków Êwiadczy o dro˝noÊci ˝y∏ uk∏adu g∏´bokiego i wydolnoÊci ˝y∏ przeszywajàcych. Próba mo˝e byç powtarzana przy zak∏adaniu opaski na ró˝ne poziomy koƒczyny. Badania dodatkowe Badanie dopplerowskie Badanie dopplerowskie jest prostà metodà pozwalajàcà oceniç przep∏yw krwi w naczyniach ˝ylnych. Jest to odmiana powszechnie znanego badania ultrasonograficznego (USG). Fala ultradêwi´kowa jest emitowana przez g∏owic´ aparatu, a nast´pnie odbierana przez t´ samà g∏owic´ po odbiciu od przep∏ywajàcej w naczyniu krwi. G∏owic´ przyk∏ada si´ do skóry ponad przebiegajàcym Co to jest przewlek∏a niewydolnoÊç ˝ylna? 15 naczyniem. Odbità fal´ mo˝na oglàdaç na monitorze lub odbieraç jako sygna∏ akustyczny w s∏uchawkach lub g∏oÊniku. Aparat dopplerowski ma ma∏e rozmiary (cz´sto sà to aparaty kieszonkowe), co pozwala na wykonanie badania praktycznie w ka˝dych warunkach. Nale˝y jednak podkreÊliç, ˝e ta metoda wymaga du˝ego doÊwiadczenia i nie jest metodà dok∏adnà. Dlatego traktuje si´ jà jako badanie wst´pne. Ultrasonografia Ultrasonografia jest najcz´Êciej wykorzystywanà metodà diagnostycznà, pomocnà w ocenie dro˝noÊci naczyƒ ˝ylnych oraz wydolnoÊci zastawek. Fala ultradêwi´kowa wytwarzana przez g∏owic´ aparatu i odbita od tkanki jest przekszta∏cana na obraz widoczny na monitorze, co pozwala na dok∏adne uwidocznienie anatomii naczyƒ ˝ylnych. Badanie nie jest zwiàzane z jakimkolwiek dyskomfortem dla pacjenta, a jednoczeÊnie daje precyzyjny obraz zmian chorobowych. Pletyzmografia Badanie polega na odnotowywaniu zmian obj´toÊci koƒczyny, która zale˝y od wydolnoÊci uk∏adu ˝ylnego. Tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny Badania te sà rzadko wykorzystywane w diagnostyce uk∏adu ˝ylnego koƒczyn dolnych. Bywajà wykonywane w przypadku wàtpliwoÊci dotyczàcych zmian anatomicznych uk∏adu ˝y∏ g∏´bokich. Pomiar ciÊnienia ˝ylnego Po wk∏uciu ig∏y (po∏àczonej z aparatem rejestrujàcym ciÊnienie) do ˝y∏y stopy dokonuje si´ bezpoÊredniego pomiaru ciÊnienia ˝ylnego. Obecnie badanie to jest przeprowadzane sporadycznie. 16 Flebografia Jest to najstarsze badanie uk∏adu ˝ylnego z u˝yciem techniki rentgenowskiej. Poprzez ig∏´ wk∏utà do ˝y∏y podaje si´ substancj´ kontrastujàcà, a nast´pnie wykonuje si´ zdj´cia rentgenowskie pokazujàce przep∏yw kontrastu w naczyniach ˝ylnych. Z uwagi na dost´pnoÊç badaƒ, które nie wymagajà naruszenia ciàg∏oÊci tkanek (badaƒ nieinwazyjnych), znaczenie tego badania jest coraz mniejsze i coraz rzadziej jest ono wykonywane. Obecnie wykorzystywane jest raczej w celu ustalenia zakresu leczenia operacyjnego. Leczenie Leczenie powinno byç podj´te w ka˝dej postaci przewlek∏ej niewydolnoÊci ˝ylnej. Nieodpowiednio prowadzone leczenie lub brak leczenia mogà prowadziç do rozwoju choroby i pojawienia si´ jej zaawansowanych postaci (np. owrzodzeƒ ˝ylnych). Leczenie przewlek∏ej niewydolnoÊci ˝ylnej dzieli si´ na leczenie zachowawcze oraz leczenie zabiegowe. Celem leczenia zachowawczego jest zapobieganie powi´kszaniu si´ ˝ylaków, zapobieganie wyst´powaniu powik∏aƒ oraz zmniejszanie nasilenia dolegliwoÊci. Nale˝y pami´taç, ˝e leczenie zachowawcze nie doprowadza do ustàpienia ˝ylaków ani innych objawów niewydolnoÊci ˝ylnej. Jego g∏ównym celem jest przeciwdzia∏anie zaleganiu krwi w poszerzonych naczyniach ˝ylnych koƒczyny. Cel ten mo˝na osiàgnàç przy zastosowaniu leczenia uciskowego, czyli kompresoterapii. Co to jest przewlek∏a niewydolnoÊç ˝ylna? 17 Kompresoterapia Banda˝owanie nóg stosowano szeroko ju˝ w staro˝ytnoÊci i metoda ta do dzisiaj nie straci∏a na znaczeniu. W∏aÊciwie zastosowany ucisk poprawia pr´dkoÊç przep∏ywu w naczyniach ˝ylnych, zmniejsza zwrotny przep∏yw krwi i poprawia funkcj´ zastawek ˝ylnych. W praktyce wykorzystuje si´ trzy metody: banda˝e uciskowe, gotowe wyroby uciskowe oraz przerywany masa˝ pneumatyczny. Banda˝e uciskowe Banda˝e elastyczne mogà si´ rozciàgaç i poszerzaç. Banda˝e o ma∏ej rozciàgliwoÊci sà stosowane u chorych z ci´˝kà postacià przewlek∏ego obrz´ku oraz jako uzupe∏nienie leczenia po operacjach ˝ylaków. Banda˝e o du˝ej rozciàgliwoÊci znajdujà zastosowanie przede wszystkim u chorych z ograniczeniem ruchomoÊci koƒczyny (np. po urazach lub w przypadku towarzyszàcych chorób neurologicznych). Nale˝y ÊciÊle przestrzegaç zasad prawid∏owego zak∏adania banda˝u. Powinien on obejmowaç koƒczyn´ od podstawy palców a˝ po staw kolanowy. Ucisk powinien byç najsilniejszy w okolicy kostki i zmniejszaç si´ w kierunku kolana. Do czasu zmiany banda˝a powinno byç utrzymywane sta∏e ciÊnienie. Banda˝e zazwyczaj stosuje si´ w pierwszym okresie leczenia, w czasie nasilonego obrz´ku koƒczyny. Gotowe wyroby kompresyjne Leczenie uciskowe z zastosowaniem gotowych wyrobów kompresyjnych jest prostsze w u˝yciu. Wykorzystuje si´ w tym celu podkolanówki, poƒczochy lub rajstopy przeciw˝ylakowe. Nale˝y odpowiednio dobraç stopieƒ ucisku oraz w∏aÊciwy rozmiar poƒczoch lub podkolanówek do indywidualnej sytuacji. Decyduje o tym lekarz. 18 Stosuje si´ zasad´, ˝e w przypadku ∏agodnej postaci choroby poƒczochy lub banda˝e powinny uciskaç koƒczyn´ wywierajàc ciÊnienie ok. 20 – 30 mmHg, w postaci umiarkowanej ciÊnienie powinno byç wy˝sze – 30 - 40 mmHg, zaÊ w postaci ci´˝kiej 40 – 60 mmHg. Poƒczochy, podobnie jak banda˝e, nale˝y zak∏adaç rano, kiedy nie nasili∏ si´ jeszcze obrz´k chorej koƒczyny (najpóêniej do 20 minut po wstaniu z ∏ó˝ka). Masa˝ pneumatyczny Coraz cz´Êciej wykorzystuje si´ aparaty do przerywanego masa˝u pneumatycznego. Wyposa˝one sà one w mankiety zak∏adane na chorà koƒczyn´, nieco podobne do mankietów aparatów do mierzenia ciÊnienia t´tniczego. Pracujà na zasadzie pompy, nape∏niajàc i spuszczajàc powietrze z komór powietrznych za∏o˝onych na nog´. Sà one tak zbudowane, ˝e podczas ucisku wymuszajà przep∏yw krwi ˝ylnej w kierunku serca. Czas trwania ucisku oraz okres przerwy sà uzale˝nione od rodzaju obrz´ku. Po∏àczeniem uciskowej formy leczenia oraz miejscowego stosowania substancji czynnych jest stosowanie butów klejowych (butów Unna), zmienianych raz na tydzieƒ. Omówione powy˝ej ró˝ne metody kompresoterapii sà doÊç cz´sto êle tolerowane przez pacjentów. M∏odsi mogà uwa˝aç, ˝e ograniczajà one mobilnoÊç i sà k∏opotliwe z estetycznego punktu widzenia, zaÊ starsi mogà mieç powa˝ne problemy z za∏o˝eniem banda˝a lub nawet poƒczochy przeciw˝ylakowej. Warto jednak podkreÊliç, ˝e powinny one byç podstawowà metodà leczenia u wielu chorych. Dodaç nale˝y, ˝e przeciwwskazaniem do stosowania kompresoterapii jest zaawansowana mia˝d˝yca t´tnic. Co to jest przewlek∏a niewydolnoÊç ˝ylna? 19 Leczenie farmakologiczne Farmakoterapia jest coraz cz´Êciej i intensywniej wykorzystywana w leczeniu przewlek∏ej niewydolnoÊci ˝ylnej, chocia˝ nadal przez niektórych ekspertów jest oceniana jako wspomagajàca forma leczenia. Dzi´ki jej zastosowaniu mo˝na osiàgnàç popraw´ napi´cia naczyƒ ˝ylnych i lepsze uszczelnienie drobnych naczyƒ, zmniejszyç lepkoÊç krwi oraz zmniejszyç nasilenie miejscowej reakcji zapalnej. Leki stosowane w chorobach ˝y∏ sà preparatami pochodzenia naturalnego (nale˝à do nich benzopirony i saponiny) oraz preparaty syntetyczne (tribenozyd i dobesylan wapnia). Olbrzymie znaczenie ma odpowiednie leczenie ogólne, polegajàce na przyk∏ad na zmniejszeniu obrz´ków przy zastosowaniu leków moczop´dnych oraz w∏aÊciwej kontroli st´˝enia glukozy u chorych z cukrzycà. Pozwala ono na stworzenie lepszych warunków do poprawy krà˝enia ˝ylnego. Benzopirony Zwiàzki te powodujà zmniejszenie przepuszczalnoÊci drobnych naczyƒ krwionoÊnych, co mo˝e zmniejszyç nasilenie obrz´ków. Dzielà si´ na alfa i gamma pirony. Alfa-pirony nale˝à do grupy doustnych leków przeciwkrzepliwych, a ich przedstawicielem jest kumaryna. Natomiast gamma-pirony, czyli flawonoidy, zawierajà ekstrakty roÊlinne lub ich analogi. Flawonoidy sà bardzo cz´sto wykorzystywane w leczeniu chorób ˝y∏. Stosuje si´ m.in. rutyn´, hesperydyn´, diosmin´, saponiny (pochodzàce z nasion kasztanowca) i nale˝àcà do saponin escyn´. Wszystkie te substancje zwi´kszajà napi´cie Êcian naczyƒ, zmniejszajà ich przepuszczalnoÊç, wykazujà dzia∏anie przeciwzapalne i przeciwobrz´kowe. Preparaty stosowane w naszym kraju to np. Aescin, Reparil, Sapoven i Otrex 600. Niektóre preparaty dost´pne w aptekach (np. Detralex, Pelethrocin) zawierajà dwa sk∏adniki z grupy flawonoidów. Benzopirony sà stosowane przede wszystkim w leczeniu niepowik∏anych ˝ylaków, ale znajdujà równie˝ zastosowanie w terapii owrzodzeƒ podudzi. Leki z tej grupy nale˝y stosowaç d∏ugotrwale, efekty sà mierzalne dopiero po kilku miesiàcach ich przyjmowania. 20 Produkty syntetyczne Tribenozyd (jest sk∏adnikiem preparatów z∏o˝onych np. Veno˝el, Procto-Glyvenol, Procto-Hemolan) – wywiera dzia∏anie przeciwzapalne oraz przeciwbólowe, a ponadto zmniejsza przepuszczalnoÊç naczyƒ krwionoÊnych i zwi´ksza napi´cie ich Êcian. Przy jego stosowaniu mogà wystàpiç objawy niepo˝àdane pod postacià reakcji skórnych oraz nudnoÊci i wymiotów. Dobesylan wapnia (Calcium Dobesilate) – zmniejsza miejscowà reakcj´ zapalnà, zmniejsza przepuszczalnoÊç drobnych naczyƒ krwionoÊnych oraz obni˝a lepkoÊç krwi. Kwas acetylosalicylowy W niektórych badaniach zastosowanie kwasu salicylowego (np. Aspiryna, Polopiryna) w dawce 325 mg dziennie (ok. 1/2 standardowej tabletki) zwi´ksza∏o odsetek wyleczenia owrzodzeƒ podudzi pochodzenia ˝ylnego. Stosowanie tego leku w chorobach ˝y∏ nie jest jednak tak powszechne jak w chorobach t´tnic. Antybiotyki Antybiotyki nie majà znaczenia w leczeniu ˝ylaków. Natomiast sà cz´sto wykorzystywane u chorych z owrzodzeniami ˝ylnymi (w których w∏aÊciwie zawsze dochodzi do zaka˝enia bakteryjnego), aczkolwiek stosowane sà g∏ównie miejscowo. Antybiotyki podawane doustnie lub w iniekcjach sà stosowane tylko u nielicznych pacjentów – najcz´Êciej z ogólnoustrojowymi objawami zaka˝enia. W takich przypadkach sà zwykle dobierane na podstawie wyników badaƒ bakteriologicznych. Leki wp∏ywajàce na metabolizm leukocytów Do tej grupy leków nale˝à pentoksyfilina, prostaglandyna E1 oraz analogi prostacykliny. Pentoksyfilina (np. Agapurin, Pentohexal, Polfilin, Trental)– zwi´ksza elastycznoÊç krwinek czerwonych, hamuje agregacj´ Co to jest przewlek∏a niewydolnoÊç ˝ylna? 21 p∏ytek krwi i zmniejsza lepkoÊç krwi. Dlatego przyczynia si´ do poprawy mikrokrà˝enia. Prostaglandyna E1, czyli alprostadil (np. Prostavasin) – jest stosowana przede wszystkim w leczeniu owrzodzeƒ ˝ylnych podudzi. Ograniczeniem dla jej szerszego stosowania jest do˝ylna droga podawania leku i jego wysoka cena. Analogi prostacykliny – sà nowà, na razie trudno osiàgalnà grupà leków. Heparyna i jej pochodne Heparyna jest lekiem obni˝ajàcym krzepliwoÊç krwi. W chorobach ˝y∏ stosuje si´ przede wszystkim jej pochodne – heparyny drobnoczàsteczkowe (np. Clexane, Fraxipariunum), które stosuje si´ w iniekcjach podskórnych a nie, jak heparyn´, do˝ylnie. Heparyny majà znaczenie g∏ównie w sytuacjach, w których dochodzi do zakrzepów w naczyniach ˝ylnych, a przede wszystkim w zakrzepowym zapaleniu ˝y∏ g∏´bokich. Leczenie miejscowe owrzodzeƒ ˝ylnych Owrzodzenie nierzadko wymaga oczyszczenia z tkanek martwiczych, co zwykle przeprowadza chirurg. Natomiast w okresie gojenia celowe jest przyspieszenie tego procesu poprzez zastosowanie specjalnych opatrunków zawierajàcych aktywne substancje, np. hydrokoloidy (Granuflex) albo alginiany (Kaltostat, Aquacel). Cz´sto stosuje si´ tlenek cynku w postaci maÊci lub banda˝y nasàczonych tym zwiàzkiem. Najprostszym, a jednoczeÊnie cz´sto skutecznie dzia∏ajàcym, opatrunkiem jest ja∏owa gaza nasàczona roztworem fizjologicznym chlorku sodu, którà po∏o˝yç mo˝na na owrzodzenie. 22 Leczenie zabiegowe Opieka pooperacyjna W okresie pooperacyjnym stosuje si´ leki przeciwkrzepliwe, poczàtkowo w postaci iniekcji pochodnych heparyny (np. Fraxiparinum, Clexane), a nast´pnie doustnych leków przeciwkrzepliwych. Stosowane sà tak˝e ró˝ne formy kompresoterapii. Zapobieganie Zapobieganie przewlek∏ej niewydolnoÊci ˝ylnej dotyczy chorych na zakrzepowe zapalenie ˝y∏ g∏´bokich. Obejmuje ono w∏aÊciwie prowadzone leczenie lekami przeciwzakrzepowymi oraz stosowanie poƒczoch przeciw˝ylakowych nawet przez 2 lata po epizodzie zapalenia ˝y∏. Wa˝ne jest równie˝ obni˝enie masy cia∏a u osób z nadwagà, regularny wysi∏ek fizyczny oraz ograniczenie spo˝ywania soli. Co to jest przewlek∏a niewydolnoÊç ˝ylna? 23 Choroba a codzienna aktywnoÊç Przewlek∏a niewydolnoÊç ˝ylna utrudnia codzienne funkcjonowanie. Jednak wi´kszoÊç chorych mo˝e prowadziç normalny tryb ˝ycia i bez wi´kszych ograniczeƒ pracowaç zawodowo. Bardzo wa˝ny jest regularny kontakt z lekarzem, który mo˝e w∏aÊciwie oceniç, jak zmieniajà si´ dolegliwoÊci, zaplanowaç badania dodatkowe, zastosowaç i ewentualnie modyfikowaç leczenie farmakologiczne oraz wdro˝yç inne metody leczenia. Wizyty u lekarza sà Êwietnà okazjà do zadania nasuwajàcych si´ nam szczegó∏owych pytaƒ. Chocia˝ stosowanie poƒczoch uciskowych lub innych Êrodków stosowanych w kompresoterapii mo˝e nie byç wygodne, starajmy si´ stosowaç do zaleceƒ lekarza w tym zakresie. Pomo˝e to nam uniknàç powik∏aƒ niewydolnoÊci ˝ylnej. Dla osób stosujàcych leki przeciwkrzepliwe podstawowym zaleceniem jest regularna kontrola parametrów krzepliwoÊci zalecana przez lekarza. Zazwyczaj badania sà powtarzane co 2 tygodnie, ale cz´stotliwoÊç ich wykonywania mo˝e byç ró˝na w zale˝noÊci od przebiegu choroby. 24 Choroba a aktywnoÊç zawodowa Najwa˝niejszym i najtrudniejszym do wykonania zaleceniem dla osób aktywnych zawodowo jest zalecenie zastosowania co kilka godzin odpoczynku, trwajàcego oko∏o 30 minut, z uniesieniem chorej nogi powy˝ej biodra. W wi´kszoÊci przypadków (np. praca typu biurowego) to zalecenie udaje si´ jednak spe∏niaç bez wi´kszych utrudnieƒ. Je˝eli zalecono stosowanie jakiejÊ formy kompresoterapii, to starajmy si´ tak zagospodarowaç naszà aktywnoÊç przed wyjÊciem do pracy, aby znaleêç czas na za∏o˝enie banda˝a lub poƒczochy uciskowej. W nawale zaj´ç nie zapominajmy o zaplanowaniu kolejnych wizyt kontrolnych u lekarza i wykonaniu zaleconych badaƒ dodatkowych. Pami´tajmy: w∏aÊciwie leczona choroba ˝y∏ zapobiega zazwyczaj narastaniu dolegliwoÊci i wystàpieniu powik∏aƒ. Co robiç, gdy musimy d∏ugotrwale staç lub siedzieç? Taka sytuacja ma miejsce podczas d∏ugiej podró˝y samochodem lub wielogodzinnego lotu samolotem. Starajmy si´ wtedy regularnie çwiczyç swoje nogi, poruszajàc stopami, wspinajàc si´ na przemian na palce i na pi´ty, zmieniajàc po∏o˝enie nóg. Nie rzadziej ni˝ co 2-3 godziny powinniÊmy zatrzymaç samochód lub wstaç ze swojego miejsca w pociàgu lub samolocie i przez kilka minut spacerowaç, wykonujàc równoczeÊnie opisane powy˝ej çwiczenia. Dlatego w samolocie dobrze jest wybraç miejsce przy przejÊciu. Unikajmy siedzenia ze skrzy˝owanymi nogami. Starajmy si´ nie doprowadziç do odwodnienia organizmu – powinniÊmy w czasie podró˝y piç du˝e iloÊci napojów oraz unikaç napojów alkoholowych dzia∏ajàcych moczop´dnie. U niektórych osób celowe jest równie˝ zastosowanie kompresoterapii, pod postacià podkolanówek czy poƒczoch przeciw˝ylakowych lub zabanda˝owania nóg. Zawsze warto przed d∏ugotrwa∏à podró˝à odwiedziç swojego lekarza. Zdecyduje on, czy powinniÊmy dokonaç jakichÊ zmian dotyczàcych stosowanych leków. Co to jest przewlek∏a niewydolnoÊç ˝ylna? 25 Zalecenia dotyczàce trybu ˝ycia Zalecenia mogà si´ ró˝niç w zale˝noÊci od zaawansowania choroby ˝y∏ oraz wspó∏istnienia innych schorzeƒ. Warto jednak przestrzegaç kilku zaleceƒ, które dotyczà praktycznie wszystkich chorych: * Unikaj d∏ugiego stania lub siedzenia, zw∏aszcza z nogà za∏o˝onà na nog´. * Unikaj goràcych kàpieli oraz d∏ugotrwa∏ego przebywania na s∏oƒcu; wysoka temperatura nie jest dobra dla Twoich ˝y∏. * Staraj si´ regulowaç rytm wypró˝nieƒ; zaparcia zwi´kszajà ciÊnienie w uk∏adzie ˝ylnym podczas prób wypró˝nienia. W tym celu warto zmodyfikowaç swojà diet´, na przyk∏ad wprowadzajàc wi´ksze iloÊci b∏onnika roÊlinnego. * Je˝eli masz nadwag´, staraj si´ znormalizowaç wag´ cia∏a, co przyczyni si´ do lepszej regulacji przep∏ywu krwi w naczyniach ˝ylnych. * Dbaj o dobranie wygodnego obuwia, które nie uciska w ˝adnym miejscu stopy. Ka˝dy, nawet drobny uraz, mo˝e pogorszyç przebieg choroby. * Panie powinny dobieraç obuwie tylko na niskim obcasie. Noszenie butów na wysokim obcasie niekorzystnie wp∏ywa na krà˝enie krwi, a ponadto powoduje szybsze zm´czenie nóg. 26 * Podczas wypoczynku staraj si´ siedzieç lub le˝eç w taki sposób, aby chora noga pozostawa∏a w pozycji uniesionej – w pozycji siedzàcej powy˝ej poziomu bioder, a w pozycji le˝àcej powy˝ej poziomu serca – to zalecenie nale˝y wykonywaç co najmniej 3 razy dziennie, za ka˝dym razem przez co najmniej przez 30 minut. Niestety, jest to rada, do której wielu chorych w praktyce dostosowuje si´ z trudem lub w ogóle nie jest w stanie si´ dostosowaç. Co to jest przewlek∏a niewydolnoÊç ˝ylna? 27 Poznań Malta - ul. Arcybiskupa Antoniego Baraniaka 88 1 96 77 0 411 95 96
