3áyny do páukania jamy ustnej zawierające olejki - Media-Med

yny do p ukania jamy ustnej zawieraj ce olejki
aromatyczne: kluczowy element higieny jamy ustnej
W niniejszym Dodatku przedstawione s wyra ne dowody na to, e p yny do p ukania jamy
ustnej zawieraj ce olejki aromatyczne (EO) mog stanowi korzystny i bezpieczny element
codziennych zabiegów zwi zanych z higien jamy ustnej. Jednak pomimo wielu danych
potwierdzaj cych taki stan rzeczy, kilka kwestii jest wartych omówienia. W przypadku zabiegów
stosowanych w domu wa
kwesti jest ich odpowiednie wykonywanie przez pacjenta, a na
stomatologach ci y obowi zek u wiadomienia pacjentom znaczenia konsekwentnego przestrzegania
higieny. Nale y w przyst pny sposób wyja ni powody wykonywania poszczególnych etapów
rutynowego schematu zabiegów wykonywanych w ramach higieny jamy ustnej (tzn. szczotkowania
bów, czyszczenia za pomoc nici dentystycznych, p ukania jamy ustnej), a w razie potrzeby
zastosowa dodatkow motywacj . Wi kszo p ynów do p ukania jamy ustnej zawiera alkohol
denaturowany jako pod e, w zwi zku z czym pojawia y si w tpliwo ci dotycz ce zwi zku alkoholu
z nowotworami w obr bie jamy ustnej. Jednak przegl d dost pnych informacji wykonany przez
Agencj Federaln ds. Leków i Ameryka skie Towarzystwo Stomatologiczne wykaza , e dane
dotycz ce wyst powania nowotworów s niespójne, a w wielu przypadkach nawet sprzeczne. pH
pewnych p ynów do p ukania jamy ustnej wynosi poni ej 5,5 - niektórzy naukowcy uwa aj , e mo e
to prowadzi do powstawania ubytków uz bienia. Badania wykaza y jednak, e cho pH p ynu do
ukania jamy ustnej zawieraj cego EO wynosi poni ej 5,5, to jednak pH liny pozostaje powy ej
warto ci
5,5
bezpo rednio
po
p ukaniu
oraz
po
15
minutach.
Przestrzeganie przez pacjentów zasad higieny
Aby przekona pacjentów do prawid owego stosowania domowych metod mechanicznych,
nale y wyja ni im cel i znaczenie poszczególnych etapów. Nie wystarczy samo omówienie
prawid owego sposobu wykonywania procedury. Pacjentów nale y poinformowa , e g ównym
powodem czyszczenia z bów za pomoc szczoteczki i nici dentystycznych jest zwalczanie p ytki
naz bnej i zapalenia dzi se , a nie tylko usuni cie cz stek pokarmu z z bów i przestrzeni
mi dzyz bowych.
Stomatolog powinien wyja ni , e mechanicznymi metodami zwalczania p ytki naz bnej nie
da si usun wszystkich bakterii, nawet przy stosowaniu optymalnej techniki. Je li liczba pozosta ych
bakterii jest niewielka, nie stanowi one wi kszego problemu. Je li jednak higiena jamy ustnej bywa
zaniedbywana, mo e rozwin si zapalenie dzi se , prowadz ce w efekcie do próchnicy i zapalenia
oz bnej. Tu tak e stomatolog mo e wyja ni , e p ukanie jamy ustnej roztworem antyseptycznym
niszczy dodatkowe bakterie i zapobiega powstawaniu p ytki naz bnej i zapalenia dzi se ; nale y przy
tym zwróci uwag na zwi zek pomi dzy problemem a jego rozwi zaniem. Dla pe nej jasno ci
ukanie jamy ustnej nale y opisa jako dodatkowy zabieg wykonywany w ramach ustalonego
rutynowego schematu codziennej dba ci o higien jamy ustnej, a nie jako metod zast puj
czyszczenie z bów za pomoc szczoteczki i/lub czyszczenia przestrzeni mi dzyz bowych. Nale y te
zda sobie spraw z tego, e pacjenci, którzy nie przestrzegaj zasad higieny jamy ustnej, mog tak e
nie przestrzega zasad stosowania p ynu do p ukania jamy ustnej, co czasem wymaga dodatkowych
stara maj cych na celu zmotywowanie pacjenta. Czynniki takie jak smak lub przebarwienia z bów
mog mie istotny wp yw na konsekwentne wykonywanie przez pacjenta domowych procedur
zwi zanych z higien jamy ustnej.
Pod
e
Wi kszo p ynów do p ukania jamy ustnej o w ciwo ciach przeciwdzia aj cych tworzeniu
si p ytki naz bnej [w tym p yny zawieraj ce olejki aromatyczne (EO) oraz niektóre p yny zawieraj ce
chlorheksydyn ] maj w swoim sk adzie alkohol denaturowany (etanol) o czysto ci farmaceutycznej
jako pod e dla sk adników antyseptycznych (Ciancio 1995).
Sze ciomiesi czne badanie przeprowadzone przez Lamstera i wsp. wykaza o, e alkohol nie
ma wp ywu na skuteczno p ynu do p ukania jamy ustnej. Pacjenci zostali poproszeni o p ukanie
jamy ustnej b
p ynem zawieraj cym olejki aromatyczne (EO), b
roztworem alkoholu
etylowego, b
wod . Redukcja p ytki naz bnej w grupie stosuj cej EO wynios a 20,8% wobec
grupy stosuj cej roztwór alkoholu i 22,2 w porównaniu z grup stosuj
wod . Zbli ona skuteczno
pomi dzy obydwoma grupami kontrolnymi sugeruje, e alkohol nie daje dodatkowych korzy ci
wzgl dem EO (Lamster i wsp. 1983).
Z uwagi na zwi zek pomi dzy nadmiernym spo ywaniem napojów alkoholowych
a nowotworami w obr bie jamy ustnej podnoszone by y w tpliwo ci dotycz ce ewentualnego ryzyka
zwi zanego ze stosowaniem p ynów do p ukania jamy ustnej zawieraj cych alkohol (Ciancio 1993).
Przyjmuje si jednak, e ryzyko nowotworów w obr bie jamy ustnej zwi zane z napojami
alkoholowymi wynika raczej z pewnych karcynogenów wyst puj cych w tego typu napojach (np.
uretan), ni z dzia ania samego alkoholu. Etanol w p ynie do p ukania jamy ustnej nie zawiera ladowych ilo ci karcynogenów wyst puj cych w napojach alkoholowych, a nigdy nie wykazano
karcynogenno ci samego alkoholu ani u zwierz t laboratoryjnych, ani u ludzi. W szeregu bada
epidemiologicznych próbowano analizowa ewentualny zwi zek pomi dzy stosowaniem p ynów do
ukania jamy ustnej zawieraj cych alkohol i nowotworami w obr bie jamy ustnej. Przegl d
dost pnych danych, wykonany przez Agencj Federaln ds. Leków (FDA) i Ameryka skie
Towarzystwo Stomatologiczne (ADA) wykaza
nast puj ce braki (Ciancio 1993):
• brak odpowiedzi na dawk w oparciu o cz sto
niespójne wyniki bada ;
i/lub czas trwania p ukania jamy ustnej oraz
• brak naukowej lub biologicznej podstawy do wyja nienia niezgodno ci w wynikach bada
czyzn i kobiet;
•
brak
korekty
na
spo ycie
napojów
alkoholowych
i
palenie
tytoniu;
• uwzgl dnienie przypadków nowotworów gard a jako nowotworów jamy ustnej - nieprawid owa
klasyfikacja,
gdy
omawiane
p yny
s
stosowane
tylko
w
jamie
ustnej.
Podsumowuj c, odkrycia s niespójne, cz sto sprzeczne i nie spe niaj podstawowych
wymaga farmakologicznych (Ciancio 1993). Na przyk ad mechanizmy fizjologiczne zapobiegaj
przedostawaniu si p ynów do gard a i nawet przy tzw. „p ukaniu gard a" p yn zawieraj cy alkohol nie
wchodzi w kontakt z tkank gard a. Podczas p ukania p yn kontaktuje si przede wszystkim z b on
luzow jamy ustnej, zatem z definicji wyklucza to 265 nowotworów gard a spo ród 866 nowotworów
wymienionych w badaniu przeprowadzonym przez Blota i wsp. (1983), finansowanym przez
Narodowy Instytut Raka (NCI).
Ponadto, wykonany w 1995 roku przez Elmore i Horwitza przegl d wszystkich bada
kliniczno-kontrolnych (Elmore i Horwitz 1995) wykaza , e nie ma dowodów potwierdzaj cych
zwi zek przyczynowy pomi dzy p ynami do p ukania jamy ustnej zawieraj cymi alkohol a
nowotworami w obr bie jamy ustnej. Co wi cej, najnowsze badanie (Winn i wsp. 2001), które obj o
342 przypadki nowotworów w obr bie jamy ustnej i gard a w Puerto Rico, nie wykaza o
podwy szonego ryzyka nowotworów jamy ustnej u osób stosuj cych p yny do p ukania jamy ustnej
zawieraj ce alkohol. Nale y zauwa , e w badaniu tym wzi o udzia kilku badaczy, którzy we
wczesnych latach 90-tych uwa ali, e istnieje zwi zek pomi dzy alkoholem w p ynach do p ukania
jamy ustnej a nowotworami w obr bie jamy ustnej. W tym badaniu uczestniczyli tak e pacjenci z
nowotworami gard a. Liczba tych przypadków z samymi nowotworami gard a nie zosta a podana, lecz
nawet po w czeniu tych przypadków do ana-lizy statystycznej (co zwi ksza liczb przypadków),
zale no ta nie jest ewidentna, nawet u pacjentów bez tradycyjnych czynników ryzyka nowotworów
jamy ustnej.
Wi kszo organizacji lekarskich, w tym europejskie, azjatyckie i ameryka skie towarzystwa
stomatologiczne, przyzna y dodatkowym rodkom stosowanym w higienie jamy ustnej, takim jak EO
w preparacie Liste-rine® (Pfizer Consumer Healthcare, Morris Plains, NJ, USA), swoje znaki
akceptacji w oparciu o rygorystyczne wytyczne i du y zakres bezpiecze stwa w ci gu 120 lat
stosowania tego rodka. Nie sta oby si tak w przypadku jakichkolwiek w tpliwo ci co do jego
bezpiecze stwa.
Nie ma zatem powodu, dla którego pacjenci mieliby unika p ynów do p ukania jamy ustnej
zawieraj cych alkohol [preparat Listerine® zawiera 21,6% (zielony i niebieski) lub 26,9%
(bursztynowy) alkoholu]. Warto te zauwa , e wszystkie p yny do p ukania jamy ustnej
zatwierdzone przez ADA (tzn. te, które spe ni y okre lone przez to Towarzystwo kryteria bezpiecze stwa i skuteczno ci), zawieraj alkohol (Ciancio 1993). Towarzystwo o wiadcza: „Zgodnie z
wiadczeniem NCI, jest jeszcze za wcze nie, aby okre la zalecenia dotycz ce jakichkolwiek p ynów
do p ukania jamy ustnej zawieraj cych alkohol. W mi dzyczasie, Towarzystwo sugeruje, aby pacjenci
nadal stosowali terapeutyczne p yny do p ukania jamy ustnej, zatwierdzone przez Rad ds. Leków
Stomatologicznych ADA oraz zalecane przez ich dentystów" (Winn i wsp. 1991).
Jednak p yny do p ukania jamy ustnej zawieraj ce alkohol nie s zalecane u alkoholików w
trakcie wychodzenia z na ogu, gdy mog one wzmaga g ód alkoholowy. Nie s one te zalecane u
pacjentów przyjmuj cych metronida-zol lub disulfiram, gdy niezamierzone po kni cie takiego
preparatu
mo e
spowodowa
zaburzenia
ze
strony
przewodu
pokarmowego.
pH
Jako e pH niektórych p ynów do p ukania jamy ustnej wynosi poni ej 5,5, zachodz pewne
obawy, czy ich stosowanie nie grozi powstawaniem ubytków w uz bieniu. Wprawdzie za krytyczn
warto pH, przy której teoretycznie mo e doj do demineralizacji z bów, uznaje si 5,5, jednak
ostateczny efekt ekspozycji na substancje o kwasowym pH b dzie uzale niony zarówno od
cz stotliwo ci ekspozycji, jak i czasu, przez jaki warto pH pozostaje poni ej 5,5. Cho pH preparatu
Liste-rine® wynosi poni ej 5,5, to jednak p ukanie jamy ustnej tym p ynem w rzeczywisto ci znacznie
podnosi o poziom pH w linie i p ytce naz bnej w punktach czasowych, w których wykonywany by
pomiar - 2 i 5 min po p ukaniu, a warto pH liny pozostawa a powy ej warto ci wyj ciowej przez 15
min po p ukaniu jamy ustnej (Steinberg i wsp. 1996). Wydaje si tak e, e preparat Listerine nie
wykazuje adnego istotnego wp ywu na jony Ca2+ i fosforany w p ytce naz bnej, co sugeruje, e nie
dochodzi do demineralizacji szkliwa (Nazari i Lynch 1997). W zwi zku z tym nie wydaje si , aby
yn do p ukania jamy ustnej w jakikolwiek sposób niekorzystnie oddzia ywa na w ciwo ci liny
jako buforu, chroni cego szkliwo przed demineralizacj .
Uwagi ko cowe
Oprócz zwalczania p ytki naz bnej i zapalenia dzi se , p yny do p ukania jamy ustnej
zawieraj ce EO oferuj dodatkowe korzy ci zarówno stomatologom, jak i pacjentom. Na przyk ad,
likwiduj one przykry zapach z ust na 3 godz., niszcz c bakterie powoduj ce nieprzyjemny zapach
(Pitts i wsp. 1983).
Ponadto, gdy p yny do p ukania jamy ustnej s stosowane w irygacji pod-dzi owej, hamuj
one powstawanie p ytki naz bnej i zapalenia dzi se oraz niszcz niektóre bakterie wyst puj ce w
ytce poddzi owej (Ciancio i wsp. 1989). U pacjentów z implantami z bów, p ukanie jamy ustnej
ynami zawieraj cymi EO znacznie zmniejsza indeksy p ytki naz bnej i zapalenia dzi se (Ciancio i
wsp. 1995).
Po zabiegach chirurgicznych w obr bie przyz bia, p ukanie jamy ustnej p ynami
zawieraj cymi EO zmniejsza nasilenie stanu zapalnego, co ma korzystny wp yw na gojenie ran (Zambon i wsp. 1989, Laspisa i wsp. 1994).
Wreszcie, p yny do p ukania jamy ustnej zawieraj ce EO zmniejszaj liczb bakterii w
aerozolach powstaj cych podczas zabiegów stomatologicznych nawet do 40 min po p ukaniu (Fine i
wsp. 1993, DePaola i wsp. 1996).
yny do p ukania jamy ustnej zawieraj ce olejki aromatyczne mog znale istotne miejsce
ród wykonywanych w domu rutynowych zabiegów zwi zanych z higien jamy ustnej. Nie tylko
redukuj one p ytk naz bn , zapalenie dzi se i przykry zapach z ust, lecz tak e docieraj do miejsc,
które s trudno dost pne lub szczególnie nara one na powstawanie p ytki naz bnej.
yny do p ukania jamy ustnej nale y zaleci pacjentom z grupy podwy szonego ryzyka jako
rodek dodatkowy (nie zast pczy), stosowany równolegle z mechanicznymi zabiegami zwi zanymi z
higien jamy ustnej. Ze wzgl du na to, e p yny te dzia aj w sposób nieme-chaniczny, mog one
oferowa dodatkowe, uzupe niaj ce korzy ci wzgl dem szczotkowania z bów i czyszczenia
przestrzeni
mi dzy-z bowych
w
ramach
utrzymywania
higieny
jamy
ustnej.
Podzi kowania
Autor pragnie wyrazi podzi kowanie za pomoc redaktorsk nast puj cym specjalistom: JeanPierre Bernimoulin, Sebastian Ciancio, Jean-Pierre Ouhay-oun, Marc Quirynen, Antonio Santos i
Robin Seymour.
Pi miennictwo
Blot, W. J., Winn, D. M. i Fraumeni, J. F. Jr (1983) Oral cancer and mouthwash. Journal of the
National Cancer Institute 70, 251-253.
Ciancio, S. G. (1993) Alcohol in mouthrinse: lack of association with cancer. Biological Therapies in
Dentistry 9, 1-2.
Ciancio, S. G. (1995) Chemical agents: plaque control, calculus reduction and treatment of dentinal
hypersensitivity. Periodontology 2000 8, 75-86.
Ciancio, S. (2003) Improving oral health: cur-rent considerations. Journal of Clinical Periodontology
30 (Suppl. 5), 4-6.
Ciancio, S. G., Lauciello, F., Shibly, O., Vitello, M. i Mather, M. (1995) The effect of an anti-septic
mouthrinse on implant maintenance: plaque and peri-implant gingival tissues. Journal of
Periodontology 66, 962-965.
Ciancio, S. G., Mather, M. L., Zambon, J. J. i Reynolds, H. S. (1989) Effect of a chemotherapeutic
agent delivered by an oral irrigation device on plaque, gingivitis, and subgingival microflora. Journal
of Periodontology 60, 310-315.
DePaola, L. G., Minah, G. E., Overholser, C.