KARTA PRZEDMIOTU

KARTA PRZEDMIOTU
KIERUNEK STUDIÓW
WYCHOWANIE FIZYCZNE
NAZWA PRZEDMIOTU
ANTROPOLOGIA
POZIOM STUDIÓW I°
ROK III
SEMESTR VI
TYP PRZEDMIOTU
obligatoryjny
CEL I ZAŁOŻENIA
PUNKTY
ECTS
3
Rodzaj zajęć
Ilość godz.
Stacjon/Niestac.
10
9
WYKŁADY
20
18
ĆWICZENIA
METODY NAUCZANIA
JĘZYK WYKŁADOWY
Wykład, ćwiczenia
polski
Celem nauczania przedmiotu jest zapoznanie studentów z procesami rozwoju ontogenetycznego i filogenetycznego człowieka
oraz genetycznych i środowiskowych uwarunkowań tych procesów ze szczególnym uwzględnieniem wpływu obciążeń
fizycznych na przebieg rozwoju osobniczego. W kursie przedmiotu uwzględniono metody badawcze niezbędne w praktyce
nauczycielskiej i trenerskiej.
EFEKTY KSZTAŁCENIA
Zrozumienie znaczenia biologicznej problematyki antropologii dla aktywności fizycznej, wychowania i sportu. Pojmuje
antropologię, jako syntezę wiedzy biologicznej na poziomie organizmu i populacji, oraz podłoże zjawisk społecznych. Zna
czynniki i ich wpływ warunkujący rozwój osobniczy człowieka oraz aspekty rozwoju. Zna etapy rozwoju osobniczego człowieka
w powiązaniu z tempem i rytmem rozwoju oraz znaczenie rozrodu dla podtrzymania gatunku. Zna typy budowy somatycznej
człowieka. Potrafi wskazać różnice w budowie pomiędzy mężczyzną i kobietą. Umie rozpoznać różnice indywidualne potrzeb i
możliwości poszczególnych osób. Rozumie okazjonalność wzrastania, rytmy okołodobowe, sezonowe. Umie ocenić okresy, gdy
organizm jest szczególnie wrażliwy na bodźce zewnętrzne i aktywność fizyczną. Zna mechanizmy ewolucji, ich przyczyny oraz
konsekwencje pionizacjami dwunożności dla istnienia człowieka. Wie o kolebce ludzkości i pierwszych jej przedstawicielach.
Zna przyczyny zmian klimatycznych Ziemi, kierunki i okresy migracji miedzy kontynentami. Rozumie skutki zasiedlenia
odmiennych biomów. Zna i rozumie etapy „stawania się człowiekiem”, jego osiągnięcia w sensie biokulturowym oraz
porozumiewanie się przez pełny przekaz informacji. Zna i rozumie przebieg i skutki zmian sposobu osiedlania się, trybu życia,
sposobu zdobywania żywności, podziału pracy w rodzinie i w społeczności. Rozumie rolę kultury, jako formy dostosowania się
do nowych warunków życia w sposób pozabiologiczny. Rozumie źródła i początki kultury fizycznej. Umie wykonać różne
pomiary ciała człowieka i skonstruować na ich podstawie wskaźniki, które prawidłowo interpretuje Umie ocenić budowę ciała
swoją i kolegów, proporcje tułowia, kończyn, ocenić na tej podstawie wiek rozwojowy. Umie określić własny i kolegów
somatotyp różnymi metodami. Umie oszacować i zmierzyć własne oraz kolegów składniki tkankowe ciała. Umie określić wiek
biologiczny różnymi metodami. Potrafi rozróżnić wiek biologiczny i metrykalny (kalendarzowy). Potrafi określić znaczenie i
przyczyny takich zjawisk jak ekosensytywność, tendencję przemian międzypokoleniowych, w tym akcelerację rozwoju. Potrafi
prognozować dorosła wysokość dzieci i określić ich typ budowy.
TREŚCI PROGRAMOWE
Wykłady:
1. Znaczenie antropologii (biologii człowieka) dla wychowania fizycznego i sportu. Holistyczne ujęcie człowieka.
Antropologia, jako synteza budowy (anatomia) i czynności (fizjologia) organizmu na tle warunków i trybu życia w trakcie
filogenezy i ontogenezy.
2. Czynniki rozwoju: genetyczne, paragenetyczne, środowiskowe, tryb i styl życia. Wzrastanie, różnicowanie, dojrzewanie.
Wiek kalendarzowy a rozwojowy.
3. Okresy rozwoju ontogenetycznego człowieka – rozwój prenatalny i postnatalny. Tempo i rytm rozwoju. Dojrzewanie a
przekwitanie, okres rozrodu.
4. Zróżnicowanie budowa ciała (typy konstytucyjne) i dymorfizm płciowy człowieka. Indywidualizacja potrzeb i możliwości.
5. Niejednostajność rozwoju, przyrosty dobowe, wahania sezonowe, odmienność tempa i rodzaju zmian w poszczególnych
okresach ontogenezy. Okresy sensytywne w rozwoju osobniczym. Podatność na stymulacje i/lub wytrenowanie. Wczesna
specjalizacja sportowa.
6. Mechanizmy ewolucji. Dwunożność i pionizacja ciała oraz jej konsekwencje. Pochodzenie człowieka. Pierwsi Homo
7. Rozwój filogenetyczny człowieka w tropikach. Przyczyny i skutki zlodowaceń. Migracje na inne kontynenty i skutki
przystosowania do odmiennych biomów. Nisza ekologiczna, jej klimat. Dobór naturalny skutkuje zróżnicowaniem
wewnątrzgatunkowym.
8. Narzędzia wtórnie obrabiane. Zdobycie, podtrzymywanie i krzesanie ognia. Rytualne pochówki. Mowa artykułowana.
9. Zmiany trybu życia i gospodarki: łowiectwo i zbieractwo. Pasterstwo, oswojenie i udomowienie (hodowla) zwierząt oraz
uprawa roli. Pierwsze stałe osady. Zróżnicowanie rodzaju pracy, rękodzieło.
10. Kultura, jako forma istnienia rozumnego mózgu, rola kultury fizycznej dawniej w dobie sedentarnego trybu życia. Rodzina,
horda, szczep, społeczeństwo. Podział pracy i zróżnicowanie zawodowe.
Ćwiczenia:
1. Antropometria - umiejętności wykonania wybranych pomiarów antropometrycznych cech szkieletu, obwodów ciała,
otłuszczenia. Wskaźniki antropologiczne, zasady konstruowania wskaźników, ich interpretacja i zastosowania. Pojęcie
należnej masy ciała, szacowanie powierzchni ciała.
2. Ocena własnych proporcji budowy ciała studenta - nadwaga/niedowaga, wskaźniki dymorfizmu, proporcje elementów
3.
4.
5.
6.
7.
długościowych.
Typologia budowy i proporcji ciała (ocena ciała metodą wskaźników przyrodniczych Perkala, metodą Heath-Carter, metodą
Wankego) w aspekcie dyscyplin sportowych
Składniki tkankowe ciała - metody badawcze, interpretacja wyników badań; antropometryczne szacowanie składników
tkankowych ciała, zastosowania praktyczne.
Wiek biologiczny – metody oceny wieku biologicznego: szkieletowa, zębowa, drugorzędowych cech płciowych; praktyczne
zastosowanie tych metod. Wiek biologiczny a wiek metrykalny – relacje i aspekty praktyczne
Wpływ czynników genetycznych i środowiskowych na rozwój dzieci i młodzieży, ekosensytywność dziewcząt i chłopców,
tendencje przemian (trendy sekularne) i akceleracja rozwoju.
Prognozowanie dorosłej wysokości i typu budowy ciała dzieci i młodzieży.
METODY OCENY
Kolokwium, egzamin pisemny, ocena pomiarów własnych. Oceny cząstkowe student otrzymuje z pracy w grupach związanych z
wykonywanymi pomiarami, obliczeniami i oceną kilku zbadanych osób w różnym wieku oraz obu płci. Ocenę semestralną
stanowi wypadkowa z ocen cząstkowych i końcowego kolokwium. Na ocenę końcową składają się zaliczenia semestralne i
egzamin pisemny.
LITERATURA PODSTAWOWA I UZUPEŁNIAJĄCA
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
Wolański N., Pařizkova J., Sprawność fizyczna a rozwój człowieka, Sport i Turystyka, Warszawa 1976
Wolański N., Ekologia człowieka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006, 2008, 2012 – tom 1, rozdział 6
(ontogeneza, str. 223-286), rozdział 9. Antropogeografia i fizjologia środowiskowa (str. 365-441) i tom 2, rozdział 1
(filogeneza, str. ) i rozdział 9. Przyszłość. Społeczeństwo postindustrialne. Globalizacja (str. 471-512)
Wolański N., Siniarska A., Henneberg M., Dziedzictwo biokulturowe. Współczesna i przyszła Aktywność fizyczna (II).
Kultura Fizyczna. 5-6:14-26, 2011
Wolański N., Metody kontroli i normy rozwoju dzieci i młodzieży, PZWL, Warszawa 1975 (rozdział 7: Specjalne metody i
normy dla pogłębionej oceny rozwoju fizycznego i psychomotorycznego – str. 273-336)
Wolański N., Znaczenie i rola antropologii w kulturze fizycznej, Kultura Fizyczna, 9-12:48-62, 2010
Charzewski J.: Społeczne uwarunkowania rozwoju fizycznego dzieci warszawskich, SiM AWF Warszawa 1984
Charzewski J.: Antropologia, AWF Warszawa 1999
Charzewski J., Łaska-Mierzejewska T., Piechaczek H., Skibińska A.: Zarys antropologii, AWF Warszawa 1993
Łaska-Mierzejewska T.: Ćwiczenia z antropologii, AWF Warszawa 1997
Łaska-Mierzejewska T.: Antropologia w sporcie i wychowaniu fizycznym, COS Warszawa 1999
Malinowski A., Wolański N., Metody badań w biologii człowieka. Wybór metod antropologicznych, PWN, Warszawa 1988
Dłużniewska K., Jaczewski A., Wolański N., Zdunkiewicz L., Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania, pod red. N.
Wolańskiego i A. Siniarskiej, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1979
Wolański N., Zmieniający się człowiek, Biblioteka Problemów, PWN, Warszawa 1976
Wolański N., Rozwój biologiczny człowieka, Wydanie 8, Rozdziały 2, 3 (str. 8-239), 5, 6, 7, 8 (str. 446-586), Wydawnictwo
Naukowe PWN, Warszawa 2012
Malinowski A., Bożiłow W.: Podstawy antropometrii- metody, techniki, normy, PWN Warszawa-Łódź 1997
Milicerowa H.: Budowa ciała jako kryterium selekcji sportowej, SiM, AWF Warszawa 1974