Ograniczenie negatywnego wpływu ferm na środowisko

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
dr inż. Tomasz Mituniewicz
Katedra Higieny Zwierząt i Środowiska
Wydział Bioinżynierii Zwierząt
UWM w Olsztynie
Ograniczenie negatywnego wpływu ferm na środowisko
Polska wieś pełni różnorodne funkcje. Rolnictwo zaś, jako gałąź gospodarki, z
jednej strony wykorzystuje naturalne zasoby środowiska rolniczego, a w konsekwencji
także na to środowisko oddziałuje i je kształtuje.
Użytki rolne w Polsce stanowią około 60% powierzchni Polski, stąd rola
działalności rolniczej w kształtowaniu środowiska jest bardzo duża. Skażenie
środowiska naturalnego przez fermy zwierzęce (a w szczególności drobiu i trzody
chlewnej) są obecnie jednym z najważniejszych zadań do uregulowania w intensywnej
produkcji zwierzęcej.
Pamiętać również trzeba, iż krajobraz rolniczy to połączenie szeregu elementów,
takich jak: gleba, woda, układ gruntów rolnych, użytków zielonych, rośliny uprawne,
łąki, pasy zadrzewień oraz układ budynków mieszkalnych i inwentarskich. To człowiek
kreuje ład na obszarach wiejskich i to jego działalność ma wpływ na przestrzeń i stopień
ingerencji w środowisko naturalne i przyrodę. Z tego powodu działalność człowieka na
terenach wiejskich powinna zmierzać w kierunku zachowania krajobrazu rolniczego w
zgodzie z przyrodą. I chociaż nadrzędnym celem gospodarstw rolnych jest produkcja i
poprawa wyniku ekonomicznego gospodarstwa, to nie należy zapominać o celach
ekologicznych, takich jak ochrona: wód, gleby, powietrza oraz zachowaniu
różnorodności biologicznej i krajobrazowej.
Obowiązek ochrony środowiska reguluje ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku
Prawo ochrony środowiska (POŚ) (Dz. U. Nr 62 poz. 627 z późniejszymi zmianami) oraz
liczne ustawy związkowe. Zgodnie z art. 3, pkt. 20 Prawa ochrony środowiska, przez
podmiot korzystający ze środowiska rozumie się: przedsiębiorcę w rozumieniu ustawy Prawo działalności gospodarczej oraz osoby prowadzące działalność wytwórczą
w rolnictwie w zakresie upraw rolnych, chowu lub hodowli zwierząt, ogrodnictwa,
warzywnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego oraz osoby wykonujące zawód
medyczny w ramach indywidualnej praktyki lub indywidualnej, specjalistycznej
praktyki; jednostkę organizacyjną niebędącą przedsiębiorcą w rozumieniu ustawy –
Prawo działalności gospodarczej; osobę fizyczną korzystającą ze środowiska w zakresie,
w jakim korzystanie ze środowiska wymaga pozwolenia.
_______________________________________________________________________
INSPIRE CONSULTING sp. z o.o.
ul. Wilczyńskiego 25E . 10-686 Olsztyn . Poland
tel./fax +48 89 535 30 90 . www.inspire-consulting.pl
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Jednym z głównych obszarów regulowanych przez ustawę POŚ jest tzw. Prawo
emisyjne, określające zasady udzielania pozwoleń na wprowadzanie do środowiska
substancji lub energii. Celem uregulowań tego dokumentu jest określenie wymagań
dotyczących emisji do środowiska w taki sposób, aby miały one charakter emisji
kontrolowanej, a zatem celem jest przeciwdziałanie zanieczyszczeniom poprzez
ustalanie warunków emisji dla użytkowników środowiska stanowiących podmioty
ustawy.
W myśl art. 181 ust. 1 POŚ, organ ochrony środowiska może udzielić pozwolenia:
zintegrowanego, na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza, wodnoprawnego na
wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi, na wytwarzanie odpadów, na pobór wód z
ujęć własnych. Pierwszy z wymienionych rodzajów pozwoleń obejmuje całość
oddziaływań na środowisko, pozostałe to pozwolenia „sektorowe” na emisje
określonych rodzajów substancji lub energii do wskazanych elementów środowiska.
Pozwolenia zintegrowanego wymaga prowadzenie instalacji, której funkcjonowanie ze
względu na rodzaj i skalę prowadzonej w niej działalności, może powodować znaczne
zanieczyszczenie poszczególnych elementów przyrodniczych lub środowiska jako
całości.
Zgodnie z załącznikiem do Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 26 lipca
2002 r. w sprawie rodzajów instalacji mogących powodować znaczne zanieczyszczenie
poszczególnych elementów przyrodniczych albo środowiska jako całości (Dz. U. z 2002
r. Nr 122, poz. 1055) w działalności rolniczej, w przypadku chowu lub hodowli drobiu
lub świń są to między innymi instalacje: powyżej 40 000 stanowisk dla drobiu, powyżej
2000 stanowisk dla świń o wadze ponad 30 kg, powyżej 750 stanowisk dla macior.
Wymagania dotyczące treści decyzji o środowiskowym uwarunkowaniu określa art. 56
POŚ, stwierdzając, że musi być ona zgodna z uchwalonym miejscowym planem
zagospodarowania przestrzennego, o ile dla danego terenu ten plan został uchwalony.
Załącznikiem do decyzji jest charakterystyka całego przedsięwzięcia.
Według rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 09 listopada 2009r. w sprawie
przedsięwzięć mogących zawsze znacząco oddziaływać na środowisko (Dz. U. nr 213
poz. 1397) za szkodliwe dla środowiska uznano inwestycje związane z chowem i
hodowlą zwierząt gospodarskich w ilości nie niższej niż 210 DJP. Dodatkowo, instalacje
w gospodarstwach rolnych mogą być zaliczone do rodzajów przedsięwzięć, dla których
obowiązek sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko może być wymagany,
tj. w przypadku chowu lub hodowli zwierząt w liczbie nie niższej niż: 40 DJP – jeżeli
prowadzona będzie w odległości mniejszej niż 100 metrów od zabudowań
mieszkaniowych (z wyłączeniem samego gospodarstwa), innych terenów
zabudowanych z wyłączeniem cmentarzy i grzebowisk dla zwierząt, terenów
zurbanizowanych niezamieszkanych oraz rekreacyjno – wypoczynkowych, z
wyłączeniem kurhanów, pomników przyrody oraz terenów zieleni nieuporządkowanej
niezaliczonej do lasów oraz zalesionych i zakrzewionych oraz na terenach objętych
_______________________________________________________________________
INSPIRE CONSULTING sp. z o.o.
ul. Wilczyńskiego 25E . 10-686 Olsztyn . Poland
tel./fax +48 89 535 30 90 . www.inspire-consulting.pl
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
formami ochrony przyrody wraz z otulinami lub 60 DJP – na pozostałych obszarach.
Trzeba jednak pamiętać, iż obowiązek taki dotyczy nowo powstających instalacji, a nie
już istniejących.
Intensywna hodowla drobiarska wpływa na zanieczyszczenie środowiska
naturalnego poprzez: zakwaszenie gleb (NH3, SO2, NOx), eutrofizację wód (N, P) oraz
lokalne uciążliwości (odory, hałas), jak również dyfuzję rozpraszanych metali ciężkich i
pestycydów. Rolnicy, produkujący w wielkiej skali, mają również problemy z
zagospodarowaniem dużej ilości odchodów.
Podstawową zasadą ograniczenia negatywnego wpływu ferm na środowisko
naturalne jest ich funkcjonowanie zgodnie z założeniami rozwoju zrównoważonego,
poprzez stosowanie tzw. Najlepszych Dostępnych Technik w Produkcji Zwierzęcej
(BAT), zgodne z Dyrektywą Rady Unii Europejskiej 96/61/EC w sprawie
Zintegrowanego Zapobiegania i Kontroli Zanieczyszczeń (tzw. Dyrektywa IPPC Integrated Pollution Prevention and Control). Zgodnie z art. 3 pkt. 10 ustawy z dnia 27
kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627 z póź. zm.) za
najlepsze dostępne techniki przyjmuje się najbardziej efektywny oraz zaawansowany
poziom rozwoju technologii i metod prowadzenia danej działalności, wykorzystywany
jako podstawa ustalania granicznych wielkości emisyjnych, mających na celu
eliminowanie emisji lub jeśli to jest praktycznie możliwe, ograniczanie emisji i wpływu
na środowisko. Najlepsze dostępne techniki są zespołem rozwiązań technicznych i
organizacyjnych, których stosowanie umożliwia najwyższy poziom ochrony środowiska
traktowanego jako całość. Do gospodarstwa rolnego odnosi się przede wszystkim
kodeks dobrej praktyki rolniczej (system organizacji i technologii produkcji
zapewniający równocześnie realizację celów ekonomicznych i ekologicznych rolnictwa).
Kodeks dobrej praktyki rolniczej precyzuje usytuowanie gospodarstwa w
środowisku naturalnym z zachowaniem wielogatunkowości zmianowania,
prawidłowego nawożenia oraz efektywnych technik uprawy użytków rolnych.
Najlepsze Dostępne Techniki (BAT) w produkcji drobiarskiej odnoszą się przede
wszystkim dla emisji amoniaku (NH3), który jest głównym związkiem
zanieczyszczającym powietrze atmosferyczne w otoczeniu ferm, w sytuacji kiedy jest
emitowany w zwiększonych ilościach. Prawie wszystkie informacje o redukcji
domieszek szkodliwych i odorotwórczych w utrzymaniu zwierząt dotyczą redukcji tego
gazu. Zakłada się, że techniki powodujące redukcję amoniaku będą w konsekwencji
redukowały emisję innych substancji gazowych (w tym odorotwórczych).
Amoniak jest gazem uciążliwym dla środowiska naturalnego, gdyż powoduje
zakwaszanie środowiska oraz eutrofizację wód oraz powoduje tzw. uciążliwość
zapachową.
Wielkość emisji domieszek gazowych, która zależna jest od obsady zwierząt
i technologii odchowu, może w różny sposób wpływać na wielkość zanieczyszczeń
gazowych w powietrzu atmosferycznym (imisji) – w otoczeniu ferm oraz ich okolicach.
_______________________________________________________________________
INSPIRE CONSULTING sp. z o.o.
ul. Wilczyńskiego 25E . 10-686 Olsztyn . Poland
tel./fax +48 89 535 30 90 . www.inspire-consulting.pl
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Powietrze uważamy za zanieczyszczone, wtedy gdy proporcje jego składników mogą
wywołać efekt toksyczny (wg przewidywań opartych na aktualnym stanie wiedzy) lub
uciążliwy w jakikolwiek sposób dla ludzi (np. zapachowo) i zwierząt. Klasy potencjalnej
szkodliwości wyodrębnia się na podstawie liczby DJP (dużych jednostek
przeliczeniowych) inwentarza.
Metody ograniczające emisję amoniaku z produkcji zwierzęcej możemy podzielić
na:
 metody żywieniowe,
 metody techniczne,
 metody technologiczne,
 metody zoohigieniczne.
Metody żywieniowe polegają na dopasowaniu dawek pokarmowych precyzyjnie
do wymagań ptaków pod względem różnych etapów produkcji, pod kątem zmniejszania
wydalania azotu z odchodami, który tworzy wiele związków organicznych, ulegających
w końcowej formie przemian biochemicznych rozkładowi do amoniaku.
Wydalanie azotu można ograniczyć przez:
 obniżenie poziomu białka ogólnego w mieszankach,
 optymalizacja stosunku białka i aminokwasów do energii,
 poprawę jakości białka (dobór komponentów mieszanek, białko idealne),
 stosowanie dodatków czystych aminokwasów (uzupełnienie niedoborów),
 preparowanie pasz (poprawa strawności i higieny pasz),
 stosowanie dodatków paszowych (substancje antybakteryjne, enzymy paszowe).
W konsekwencji działania takie przyczynią się do redukcji ilości azotu w
odchodach powstających z niestrawionego lub katabolizowanego azotu, a który
wydalany jest z odchodami.
Metoda technologiczna, jest jedną z najprostszych i najbardziej sprzyjających
środowisku naturalnemu. Polega ona na stworzeniu strefy ochronnej w postaci pasów
zieleni z zastosowaniem drzew wysokich (buk zwyczajny, topola berlińska, grab
zwyczajny, klon (zwyczajny lub srebrzysty), jesion wyniosły, wiąz (polny lub
szypułkowy), lipa drobnolistna, dąb (szypułkowy, bezszypułkowy lub czerwony), sosna
czarna, modrzew europejski); drzew średniowysokich (klon jesionolistny, olsza czarna,
grab zwyczajny, wierzba iwa, jarząb pospolity oraz krzewów (głóg, śnieguliczka biała,
ligustr pospolity, suchodrzew tatarski, czeremcha amerykańska, róża dzika dereń biały,
bez czarny lub lilak). Na uwagę zasługuje również fakt, iż prawidłowo zagospodarowane
strefy ochronne są najlepszym sposobem izolacji uciążliwych dla naturalnego
środowiska obiektów hodowlanych i fermowych. Ponadto, system ten jest najbardziej
naturalnym postępowaniem profilaktycznym i zbliża się do podstawowych zasad
rolnictwa ekologicznego.
_______________________________________________________________________
INSPIRE CONSULTING sp. z o.o.
ul. Wilczyńskiego 25E . 10-686 Olsztyn . Poland
tel./fax +48 89 535 30 90 . www.inspire-consulting.pl
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Metody techniczne i zoohigieniczne mają na celu optymalizację mikroklimatu
pomieszczeń inwentarskich oraz poprawę jakości zastosowanej w budynku ściółki.
W metodach technicznych uzyskuje się to między innymi poprzez zastosowanie:
 promieniowania ultrafioletowego,
 ujemnej jonizacji powietrza,
 wentylacji mechanicznej z recyrkulacją, która umożliwia wewnętrzny
(zamknięty) obiekt powietrza przez co zmniejsza wyrzut zanieczyszczeń
powietrza do środowiska zewnętrznego.
Obecnie przyjmuje się, że Najlepszą Dostępną Techniką w systemach chowu
zwierząt ograniczającą emisję amoniaku są metody zoohigieniczne. Polegają one na
zwiększenie zawartości suchej masy w ściółce i pomiocie. W praktyce oznacza to
dbałość o zachowanie suchej ściółki (poprzez zapobieganie rozlewaniu się wody),
stosowanie urządzeń do suszenia pomiotu, jak również wyposażenie w sprawną i
wydajną wentylację mechaniczną. Niektóre systemy posiadają wymuszone suszenie
ściółki i odchodów. Przeprowadzone badania wykazały, iż zmniejszenie emisji amoniaku
jest w takim przypadku znaczne (odpowiednio: 83 i 94% redukcji w porównaniu z
tradycyjnym systemem utrzymania), jednak są one kosztochłonne, a jednocześnie
następuje wzrost zużycia energii i wysoki poziom zapylenia powietrza.
Najbardziej widoczne efekty w zmniejszaniu emisji amoniaku uzyskuje się
poprzez dodawanie do ściółki preparatów chemicznych, mineralnych lub
mikrobiologicznych. Działanie tych preparatów polega na wiązaniu amoniaku w trwałe
połączenia chemiczne, oddziaływaniu na rozwój mikroflory lub właściwości
fizykochemiczne
ściółki
(osuszenie
oraz
zmniejszenie
jej
pH),
co
w konsekwencji powoduje ograniczenie przemian urykolitycznych, a tym samym
zmniejszenie ilości amoniaku w pomieszczeniach i powietrzu atmosferycznym.
Pomiot drobiowy uzyskiwany podczas odchowu ptaków, również stanowi
potencjalne zagrożenie dla środowiska naturalnego, pomimo, że jako materiał
organiczny dostarcza materii organicznej do gleby, łącznie ze składnikami odżywczymi
dla roślin (w relatywnie małej koncentracji w porównaniu z nawozem mineralnym). Na
jakość uzyskiwanego nawozu wpływ ma wiele czynników, jak: temperatura, wentylacja,
zastosowany system pojenia i zadawania pasz, zagęszczenie obsady, żywienie i
zdrowotność ptaków.
Większość pomiotu jest produkowana w budynkach i może być w nich
magazynowana, aż do jego usunięcia po zakończonym cyklu produkcji. Niektóre
systemy, np. w przypadku produkcji jaj (kury nioski) pozwalają na zwiększenie
częstotliwości usuwania odchodów (codzienne). W systemach wolnowybiegowych ptaki
mają dostęp do wybiegów na zewnątrz i część odchodów może być tam pozostawiona.
Najkorzystniejszą sytuacją w produkcji drobiarskiej, jest bezpośrednio po
zakończeniu odchowu, wykorzystanie ściółki z pomiotem jako wysokowartościowego
nawozu naturalnego.
_______________________________________________________________________
INSPIRE CONSULTING sp. z o.o.
ul. Wilczyńskiego 25E . 10-686 Olsztyn . Poland
tel./fax +48 89 535 30 90 . www.inspire-consulting.pl
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Dobrym rozwiązaniem wydaje się również wykorzystanie ściółki z pomiotem w
produkcji pieczarkarskiej, jako wysokiej jakości podłoże zasobne w składniki
pokarmowe. Alternatywą może być również produkcja biogazu. Uzyskany biogaz może
być użyty do ogrzewania lub produkcji energii elektrycznej, co w konsekwencji obniża
koszty produkcji.
Jeśli konieczne jest przechowywanie pomiotu kurzego, Najlepszą Dostępną
Techniką jest przechowywanie wysuszonego nawozu w budynkach z nienasiąkającą
podłogą i dostateczną wentylacją.
Intensywna produkcja drobiarska może generować również inne emisje, takie jak
hałas i zapylenie. Są to jednakże w większości problemy lokalne, a ich
rozprzestrzenianie może być ograniczone do minimum poprzez prawidłowe planowanie
produkcji. Nasilenie problemu może nastąpić w sytuacji wzrostu ekspansji farm oraz
wzrostem innych przedsięwzięć na terenach do tej pory tylko rolniczych. Ostateczny
wpływ na inne obiekty zlokalizowane w pobliżu kurników zależy od wielu czynników do
których zaliczymy m.in.: ukształtowanie powierzchni, obiekty odbijające dźwięki,
konstrukcję odbiornika i liczbę źródeł hałasu.
Dodatkowo, na samej fermie wysoki poziom hałasu może wpływać na kondycję i
produkcyjność ptaków, jak również negatywnie wpływać na personel obsługujący.
Źródła hałasu w obiektach dla drobiu związane są z:
 inwentarzem (ptactwo),
 budynkami (wentylacja mechaniczna),
 produkcją i obchodzeniem się z paszą,
 organizacją usuwania nawozu.
Zasadniczo redukcję hałasu można osiągnąć poprzez:
 prawidłowe planowanie działalności fermy na miejscu,
 stosowanie naturalnych barier,
 stosowanie cichego wyposażenia,
 stosowanie technicznych środków zapobiegawczych dla wyposażania
(ograniczone),
 stosowanie dodatkowych sposobów ograniczania hałasu.
Wpływ ferm o potencjalnie wysokich poziomach hałasu można zmniejszyć
poprzez unikanie niektórych rodzajów prac w nocy i w weekendy. Należy również
unikać niepotrzebnego niepokojenia ptaków podczas karmienia i przepędzania, jako że
powoduje to wzrost poziomu hałasu. Jakkolwiek, obchodzenie się z ptakami jest mniej
stresujące w ciemności, dlatego łapanie ptaków i ich późniejszy transport często są
wykonywane w porze nocnej bądź wcześnie rano.
W stosowanych systemach wentylacji mechanicznej należy, w miarę możliwości,
preferować wentylatory cichobieżne, ze względu na fakt, że natężenie hałasu wzrasta
wraz ze średnicą i prędkością obrotową wentylatora. Dla określonej średnicy
niskoobrotowy wentylator jest cichszy niż wysokoobrotowy.
_______________________________________________________________________
INSPIRE CONSULTING sp. z o.o.
ul. Wilczyńskiego 25E . 10-686 Olsztyn . Poland
tel./fax +48 89 535 30 90 . www.inspire-consulting.pl
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
W celu redukcji emisji hałasu pochodzącego od maszyn i narzędzi, w niektórych
sytuacjach możliwe jest zastosowanie pasywnych środków zaradczych (ekrany
akustyczne, np. z bel słomy, które pochłaniają fale dźwiękowe). Próby zastosowania
urządzeń redukujące natężenie dźwięku w kanałach zużytego powietrza okazały się
niezadowalające, ponieważ stały się one nieefektywne z powodu osadzającego się na
nich pyłu.
Zanieczyszczenia mechaniczne (pyły) często nie są zaliczane do ważnych
czynników mających wpływ na środowisko otaczające fermę, ale w wielu przypadkach
mają one duże znaczenie, szczególnie w suche lub wietrzne dni.
System utrzymania ptaków na ściółce powoduje zwiększoną koncentrację
unoszącego się pyłu w budynku inwentarskim, a konsekwencji, w procesie wentylacji
wydalany do środowiska zewnętrznego. Dodatkowo, pyły (a w szczególności frakcje
respirabilne) są uznawane za główny czynnik utrudniający procesy oddechowe zwierząt
i personelu obsługującego. Kurz, który powstaje na farmie, ma również udział w
przenoszeniu odoru. Na obszarach o dużej koncentracji produkcji drobiarskiej
cząsteczki kurzu mogą być potencjalnym nośnikiem chorób między fermami.
Do metod redukujących emisję pyłów do środowiska naturalnego zaliczymy
przede wszystkim: żywienie ptaków paszami w formie granulatu (mniejsza pylistość),
regularne czyszczenie wyposażenia budynku inwentarskiego oraz całej jego
powierzchni (po zakończeniu odchowu) oraz utrzymywanie małej prędkości przepływu
powietrza bezpośrednio nas ściółką.
Podsumowując stwierdzić należy, iż gospodarstwa rolne, w tym fermy
drobiarskie, w systemie rolnictwa zrównoważonego są traktowane jako
przedsiębiorstwo produkcyjne i stanowią część otaczającego go ekosystemu, z którym
są nierozerwalnie związane.
Fermy, oprócz celu produkcyjno – ekonomicznego i społecznego, powinny
również spełniać cel ekologiczny polegający na odpowiednim wykorzystaniu zasobów
środowiska i utrzymaniu jego równowagi.
_______________________________________________________________________
INSPIRE CONSULTING sp. z o.o.
ul. Wilczyńskiego 25E . 10-686 Olsztyn . Poland
tel./fax +48 89 535 30 90 . www.inspire-consulting.pl