charakter bezrobocia w polsce i na wsi w latach 1992-2004 - 18-5

380
STOWARZYSZENIE
F. Wysocki,
W. Ko³odziejczak EKONOMISTÓW ROLNICTWA I AGROBIZNESU
Roczniki Naukowe ● tom VIII ● zeszyt 4
Feliks Wysocki, W³odzimierz Ko³odziejczak
Akademia Rolnicza w Poznaniu
CHARAKTER BEZROBOCIA W POLSCE I NA WSI
W LATACH 1992-2004
CHARACTER OF UNEMPLOYMENT IN POLAND AND POLISH
COUNTRY SIDE IN 1992-2004
S³owa kluczowe: bezrobocie, wieœ, aktywnoœæ ekonomiczna
Key words: unemployment, country side, economic activity of the populations
Synopsis. Od pocz¹tku lat dziewiêædziesi¹tych sytuacja na rynku pracy ulega stopniowemu pogorszeniu. Zmniejszaj¹ siê wartoœci wskaŸnika aktywnoœci zawodowej i zatrudnienia, natomiast wzrasta poziom bezrobocia. Sytuacja ta jest wynikiem przemian gospodarczych oraz niedopasowania jakoœciowego popytu i poda¿y pracy. Analizê
przeprowadzono w celu zbadania charakteru wystêpuj¹cego bezrobocia. Przeprowadzone badania wykaza³y, ¿e
bezrobocie na wsi polskiej ma charakter mieszany strukturalno-popytowy. Czynnikiem niezbêdnym, aby poziom
bezrobocia uleg³ zmniejszeniu jest wzrost gospodarczy o charakterze zatrudnieniowym, natomiast zmniejszanie
p³ac nie spowoduje znacz¹cego wzrostu zatrudnienia.
Wstêp
W literaturze przedmiotu mo¿na wyró¿niæ dwa zasadnicze kierunki myœlenia dotycz¹ce przyczyn bezrobocia. Przedstawiciele pierwszego z nich upatruj¹ przyczyn wystêpowania wysokiego
bezrobocia w Polsce w niedopasowaniach strukturalnych pomiêdzy popytem na pracê, a jej poda¿¹.
Drugi kierunek akcentuje wp³yw czynników zwi¹zanych z koniunktur¹ na rynku dóbr i us³ug.
Zwolennicy tego podejœcia uwa¿aj¹, ¿e wzrost zatrudnienia w skali kraju mo¿na osi¹gn¹æ za pomoc¹ pobudzania koniunktury gospodarczej, przez aktywn¹ politykê gospodarcz¹ pañstwa oraz
stosowanie aktywnych instrumentów polityki kursowej, celnej i fiskalnej. Wed³ug Sochy i Sztanderskiej [2002], zdecydowana wiêkszoœæ bezrobocia w Polsce to bezrobocie wywo³ane czynnikami
o charakterze strukturalnym. Podobny pogl¹d znaleŸæ mo¿na w pracach Góry i Walewskiego [2002].
Odmiennie uwa¿a Kabaj [2003], który twierdzi, ¿e wiêkszoœæ bezrobocia w Polsce wywo³ana jest
przez politykê nadmiernej aprecjacji z³otego i spowodowany przez ni¹ deficyt obrotów handlu
zagranicznego. Zwolennicy teorii zak³adaj¹cej g³ówne znaczenie czynników strukturalnych (zwykle identyfikuj¹cy siê równie¿ z doktryn¹ monetarystyczno-liberaln¹) postuluj¹, ¿e w celu zmniejszenia rozmiarów bezrobocia konieczna jest liberalizacja prawa pracy na korzyœæ pracodawców
oraz obni¿enie lub likwidacja p³ac minimalnych [Wilczyñski 2003], co w za³o¿eniu ma spowodowaæ
przesuniêcie punktu równowagi rynku pracy w stronê wy¿szego zatrudnienia oraz zwiêkszyæ konkurencyjnoœæ polskiej gospodarki.
Celem pracy jest poznanie charakteru wystêpuj¹cego bezrobocia (strukturalnego lub koniunkturalnego, sk³adaj¹cych siê na bezrobocie rzeczywiste). Poznanie relacji pomiêdzy bezrobociem
strukturalnym, koniunkturalnym i rzeczywistym umo¿liwia podjêcie próby sformu³owania wniosków dotycz¹cych kierunków dzia³añ zaradczych, koniecznych w celu poprawy sytuacji na rynku
pracy.
Charakter bezrobocia w Polsce i na wsi w latach 1992-2004
381
Materia³y i uwagi metodyczne
Analiza zaprezentowana w pracy dotyczy charakteru i czynników determinuj¹cych poziom bezrobocia w Polsce ogó³em i na wsi w latach 1992-2004, a wiêc od roku, w którym przeprowadzono w Polsce
po raz pierwszy Badanie Aktywnoœci Ekonomicznej Ludnoœci (BAEL). Na podstawie danych BAEL
okreœlono wielkoœci i stopy przep³ywów pomiêdzy poszczególnymi stanami aktywnoœci ekonomicznej
ludnoœci w latach 2003-2004. W tym celu pos³u¿ono siê niepublikowanymi, indywidualnymi, kwartalnymi danymi surowymi z lat 2003-2004 (³¹cznie próba liczy³a ponad 300 tys. obserwacji). Uzyskane wyniki
zestawiono z obliczeniami innych autorów dotycz¹cymi lat 1992-1998 [Ko³odziejczak 2006]. Dziêki poznaniu wielkoœci i struktury przep³ywów mo¿liwe sta³o siê zastosowanie metody szacowania bezrobocia równowagi1 opracowanej przez The Center for Economics Policy Research (CEPR) [Unemployment
1995]. Metoda CEPR polega na wyznaczeniu stopy bezrobocia w równowadze wg wzoru:
U* =
s+z
s+h+n
gdzie:
U* – stopa bezrobocia w równowadze,
s = (EU + EN)/E – stopa odp³ywu z zatrudnienia,
h = UE/U – stopa odp³ywu z bezrobocia do zatrudnienia,
z = (NU – UN – EN)/(E + U) – demograficzny sk³adnik bezrobocia,
n – procentowe zmiany zasobu si³y roboczej, przy czym:
E – liczba pracuj¹cych na pocz¹tku badanego okresu,
U – liczba bezrobotnych na pocz¹tku badanego okresu,
EN – wielkoœæ przep³ywu z zatrudnienia do bezrobocia w badanym okresie (liczba osób, które zmieni³y stan z
zatrudnionego na bezrobotnego),
EN – wielkoœæ przep³ywu z grupy zatrudnionych do grupy biernych zawodowo,
NU – wielkoœæ przep³ywu z grupy biernych zawodowo do grupy bezrobotnych,
UN – wielkoœæ przep³ywu z grupy bezrobotnych do grupy biernych zawodowo,
UE – wielkoœæ przep³ywu z grupy bezrobotnych do grupy pracuj¹cych.
Jak podaje Góra [2002] podstawow¹ zalet¹ tej metody jest mo¿liwoœæ dekompozycji dynamiki bezrobocia równowagi na czynniki maj¹ce znaczenie ekonomiczne (a wiêc metoda CEPR umo¿liwia analizowanie wp³ywu zmiennych dotycz¹cych cech populacji aktywnych ekonomicznie oraz zmiennych dotycz¹cych funkcjonowania rynku na kszta³towanie siê poziomu i struktury bezrobocia). W celu zachowania
porównywalnoœci uzyskanych wyników z badaniami opisanymi w literaturze przedmiotu, zastosowano
metodykê zbli¿on¹ do u¿ytej w badaniu dotycz¹cym dla 1992-1998, zrealizowanym przez Sochê i Sztandersk¹2, a nastêpnie porównano uzyskane wyniki. Wyniki obliczeñ w³asnych i przeprowadzonych przez
Sochê i Sztandersk¹ [2002] oraz Górê i Walewskiego [2002] wed³ug metody CEPR porównano z wynikami obliczeñ wed³ug metody NAWRU3, uzyskanymi przez Gradzewicza i Kolasê [2004]. Podejœcie takie
umo¿liwi³o wnioskowanie o charakterze bezrobocia, a tym samym pozwoli³o na formu³owanie wniosków
dotycz¹cych mo¿liwych do podjêcia prozatrudnieniowych dzia³añ zaradczych.
Charakter bezrobocia i jego przyczyny w latach 1992-2004
W pracy oszacowano stopê bezrobocia równowagi w Polsce (ogó³em) oraz dla wsi. Uzyskane
wyniki porównano z zaprezentowanymi przez Sochê i Sztandersk¹ [2002] oraz Górê i Walewskiego
[2002]. Zestawienie wyników zawarto na rysunku 1. Stopa bezrobocia równowagi obliczana wed³ug formu³y CEPR, w roku 1992 kszta³towa³a siê na poziomie zbli¿onym do bezrobocia rzeczywi1
2
3
Stopa bezrobocia w równowadze okreœla poziom bezrobocia, przy którym nastêpuje teoretyczne zrównowa¿enie popytu i poda¿y pracy, przy pewnym poziomie p³acy realnej. Poniewa¿ przyjmuje siê, ¿e bezrobocie
równowagi jest sum¹ bezrobocia fikcyjnego i strukturalnego, porównanie stopy bezrobocia w równowadze ze
stop¹ bezrobocia rzeczywistego pozwala na wnioskowanie o charakterze wystêpuj¹cego bezrobocia.
Por. Socha i Sztanderska [2002]. Badanie to dotyczy³o okresu obejmuj¹cego lata 1992-1998.
Metoda CEPR opiera siê na analizie wielkoœci przep³ywów pomiêdzy poszczególnymi stanami aktywnoœci
ekonomicznej, natomiast szacowanie poziomu bezrobocia równowagi wed³ug metody NAWRU odbywa siê na
podstawie analizy zmiennych zwi¹zanych ze zjawiskami ekonomicznymi, zw³aszcza z elastycznoœci¹ p³ac.
Analiza ró¿nic poziomu bezrobocia równowagi oszacowanego wed³ug ka¿dej z wymienionych metod umo¿liwia wnioskowanie o charakterze czynników wp³ywaj¹cych na kszta³towanie siê zjawiska bezrobocia.
382
F. Wysocki, W. Ko³odziejczak
Rysunek 1. Stopa bezrobocia
rzeczywistego oraz stopy bezrobocia równowagi w Polsce
(ogó³em) oraz na wsi w latach
1992-2004
ród³o: opracowanie w³asne na podstawie: w zakresie dotycz¹cym bezrobocia
równowagi obliczanego wg formu³y
CEPR: w latach 1992-1988 Socha i
Sztanderska [2002], w roku 2000 Kwiatkowski [2002], w latach 2003-2004 obliczenia w³asne na podstawie niepublikowanych danych indywidualnych BAEL z
czterech kwarta³ów 2003 i trzech pierwszych kwarta³ów 2004 roku; w zakresie
bezrobocia równowagi obliczanego wg formu³y NAWRU: Gradzewicz i Kolasa
[2004], w zakresie dotycz¹cym bezrobocia rzeczywistego: Aktywnoœæ ekonomiczna [2002], Aktywnoœæ ekonomiczna
[2003].
%
30
rzeczywiste w Polsce ogó³em (BAEL)
równowagi w Polsce ogó³em (CEPR)
rzeczywiste na wsi (BAEL)
równowagi na wsi (CEPR)
równowagi w Polsce (NAWRU)
25
20
16,7
15
10
20,1
14,1
19,5
16,7
15,4
12,1
20,5
18,5
13,1
13,0
13,7
12,7
12,4
12,2
10,3
10,2
9,4
5
0
1992
1994
1996
1998
2000
2002
2004
stego. Od roku 1993 do 1998 jej wartoœæ systematycznie ulega³a zmniejszeniu. W tym okresie
wskaŸnik bezrobocia równowagi wed³ug Sochy i Sztanderskiej [2002] dla lat 1992-1998 (wed³ug
metodologii CEPR) przyjmowa³ ni¿sze wartoœci ni¿ bezrobocie rzeczywiste w Polsce oraz zbli¿one
(zw³aszcza od 1995 roku) do bezrobocia rzeczywistego na wsi. Bezrobocie równowagi oszacowane
przez Gradzewicza i Kolasê [2004] wed³ug metodologii NAWRU przyjmowa³o wartoœci nieznacznie
ni¿sze ni¿ bezrobocie rzeczywiste w Polsce ogó³em do roku 1998, nastêpnie wartoœæ tego wskaŸnika kszta³towa³a siê na poziomie wy¿szym ni¿ bezrobocie rzeczywiste. Wed³ug Kwiatkowskiego
[2002] dla roku 2000 oraz wed³ug obliczeñ w³asnych dla lat 2003-2004 bezrobocie równowagi CEPR
kszta³towa³o siê na poziomie ni¿szym ni¿ bezrobocie rzeczywiste.
Zwracaj¹ uwagê znaczne ró¿nice poziomu bezrobocia równowagi, wystêpuj¹ce w zale¿noœci
od zastosowanej formu³y jego szacowania. Wysokie wartoœci wskaŸnika bezrobocia równowagi
uzyskane przy zastosowaniu formu³y NAWRU sugeruj¹, ¿e bezrobocie w Polsce ogó³em oraz na
wsi ma charakter typowo strukturalny, trudny do przezwyciê¿enia. Natomiast wyniki otrzymane
przy zastosowaniu metody CEPR œwiadcz¹, ¿e od roku 2000 zwiêksza siê udzia³ bezrobocia o
charakterze koniunkturalnym (zdeterminowanym popytem na rynku dóbr i us³ug).
Wystêpuj¹ce rozbie¿noœci wyjaœniæ mo¿na ró¿nymi metodami obliczania bezrobocia równowagi. Wartoœci wskaŸnika uzyskane przy zastosowaniu formu³y NAWRU zdeterminowane s¹ przez
zmienne dotycz¹ce gospodarki, zw³aszcza przez poziom i dynamikê p³ac – bezrobocie równowagi
NAWRU oznacza taki poziom bezrobocia, przy którym nie wystêpuje nacisk na zwiêkszanie p³ac i
– w konsekwencji – presja inflacyjna. W metodzie CEPR nie bierze siê pod uwagê p³ac – podstawowe znaczenie dla uzyskanych wyników maj¹ zmiany w zasobach oraz przep³ywy pomiêdzy poszczególnymi stanami aktywnoœci ekonomicznej ludnoœci (zatrudnieniem, bezrobociem i stanem
biernoœci zawodowej). Wobec powy¿szego mo¿na przyj¹æ, ¿e zaobserwowany znacznie wy¿szy
poziom bezrobocia równowagi obliczanego wed³ug metody NAWRU œwiadczy o istotnym znaczeniu restrykcyjnej polityki fiskalnej dla kszta³towania siê poziomu bezrobocia. Poniewa¿ bezrobocie
równowagi obliczane wed³ug metody CEPR kszta³towane jest przede wszystkim przez czynniki
zwi¹zane z przep³ywami pomiêdzy poszczególnymi stanami aktywnoœci ekonomicznej (a wiêc zmienne
dotycz¹ce dynamicznego procesu g³ównie dopasowywania cech jakoœciowych popytu i poda¿y
pracy), to ró¿nica pomiêdzy poziomem bezrobocia równowagi obliczonego wed³ug NAWRU i
wed³ug CEPR mo¿e byæ z du¿ym prawdopodobieñstwem uto¿samiana z bezrobociem o charakterze
koniunkturalnym, zwi¹zanym z ograniczaniem wzrostu gospodarczego przez politykê nakierowan¹
na utrzymanie wysokiego kursu waluty krajowej.
Im wiêksza rozbie¿noœæ pomiêdzy wysokoœci¹ stopy bezrobocia równowagi oszacowan¹ metodami NAWRU i CEPR (w sytuacji, kiedy bezrobocie równowagi wed³ug NAWRU jest wy¿sze ni¿
wed³ug CEPR), tym – jak mo¿na przypuszczaæ – wiêkszy wp³yw czynników pozastrukturalnych i
pozainstytucjonalnych (a wiêc zwi¹zanych z koniunktur¹ gospodarcz¹) na wysokoœæ stopy bezro-
Charakter bezrobocia w Polsce i na wsi w latach 1992-2004
383
bocia równowagi obliczanej wed³ug NAWRU. Mo¿na przypuszczaæ, ¿e na poziom bezrobocia
równowagi obliczanego wed³ug metody NAWRU w warunkach polskich oddzia³ywa³ silnie efekt
histerezy – w wyniku niestabilnej sytuacji na rynku przedsiêbiorstwa zmniejsza³y zatrudnienie,
natomiast gdy sytuacja ulega³a poprawie d¹¿y³y raczej do zwiêkszenia produkcji przez wzrost
produktywnoœci pracy i kapita³u ni¿ przez zwiêkszanie zatrudnienia. Wp³yw efektu histerezy w
przypadku formu³y CEPR by³ s³abszy, poniewa¿ bezrobocie równowagi wed³ug CEPR rozumiane
jest jako wypadkowa przep³ywów zasobów pracy (pomiêdzy stanami aktywnoœci ekonomicznej
ludnoœci), bez bezpoœredniego uwzglêdnienia zmiennych rynkowych.
Zwiêkszanie siê stopy bezrobocia strukturalnego wed³ug NAWRU po roku 1998 jest sprzeczne z
oczekiwaniami teoretycznymi [Góra, Walewski 2002]. W literaturze podejmowane s¹ próby wyjaœnienia tego zjawiska reakcj¹ gospodarki na nadmierne zatrudnienie, wystêpuj¹ce pod koniec lat dziewiêædziesi¹tych w wielu spoœród jej sektorów [Góra, Walewski 2002, Wilczyñski 2003]. Analiza danych przedstawionych na rysunku 1 pozwala uznaæ to twierdzenie za prawdziwe. Jednak, odmiennie
ni¿ w okresie obejmuj¹cym pierwsze lata transformacji, ze zwiêkszon¹ ostro¿noœci¹ nale¿y rozwa¿aæ
przyczyny wysokiego bezrobocia strukturalnego w latach 2003-2004. Jak zaznaczono wczeœniej, model
NAWRU akcentuje wp³yw (zw³aszcza) sztywnych (zbyt wysokich) p³ac na skalê bezrobocia. Jednak,
je¿eli p³aca poziomu równowagi znajduje siê na poziomie nie zapewniaj¹cym zrekompensowania
kosztów podjêcia pracy przez ludnoœæ bezrobotn¹ lub biern¹ zawodowo, jest to sytuacja niemo¿liwa
do rozwi¹zania za pomoc¹ oddzia³ywania na czynniki p³acowe – bezrobotni lub bierni zawodowo nie
podejm¹ pracy za stawkê ni¿sz¹ od obecnej p³acy minimalnej, poniewa¿ koszt jaki musieliby ponosiæ
w zwi¹zku z podjêciem pracy jest wy¿szy ni¿ korzyœci uzyskiwane dziêki pracy (koszty ¿ycia rosn¹ po
podjêciu pracy, dodatkowo pojawiaj¹ siê nowe wydatki – np. dojazdy do pracy, ubezpieczenie oraz
koszty alternatywne – np. koniecznoœæ wynajêcia opiekunki dla dziecka). Poœrednio za³o¿enie takie
potwierdza teoriê o sztywnoœci p³ac jako wa¿nym czynniku kszta³tuj¹cym poziom bezrobocia, jednak
w opisanej sytuacji oddzia³ywanie na poziom bezrobocia przez „uelastycznienie” rynku pracy rozumiane jako obni¿anie stawek minimalnych jest niecelowe. Ponadto nale¿y pamiêtaæ, ¿e obni¿anie
p³acy realnej jest czynnikiem przyczyniaj¹cym siê do t³umienia popytu wewnêtrznego. Koszty pracy
w Polsce s¹ znacznie ni¿sze ni¿ w krajach UE-15 [Kabaj 2003], dlatego wydaje siê, ¿e ich dalsze
obni¿anie nie jest w³aœciw¹ drog¹ do zwiêkszania konkurencyjnoœci gospodarki4 .
Wyniki uzyskane przy zastosowaniu metody CEPR – mniej uzale¿nionej od oddzia³ywania p³ac
– wskazuj¹, ¿e znaczenie bezrobocia równowagi (uto¿samianego z bezrobociem strukturalnym) dla
kszta³towania bezrobocia rzeczywistego jest znacznie mniejsze. Wprawdzie udzia³ bezrobocia strukturalnego w bezrobociu rzeczywistym jest w tym przypadku nadal wysoki, jednak znacz¹co zwiêksza siê czêœæ bezrobocia mo¿liwa do – przynajmniej czêœciowego – zniwelowania za pomoc¹ czynników koniunkturalnych. Ograniczenie wynikaj¹ce z wysokiego poziomu bezrobocia równowagi
oszacowanego wed³ug NAWRU dotyczy w zasadzie postawionego w polityce finansowej pañstwa celu inflacyjnego. Wysokoœæ p³ac jest silnie skorelowana z poziomem inflacji – je¿eli mo¿liwe
jest dopuszczenie do zwiêkszenia akceptowanego poziomu inflacji, to mo¿na przypuszczaæ, ¿e
mo¿liwe jest równie¿ obni¿enie bezrobocia rzeczywistego.
Poziom bezrobocia równowagi NAWRU kszta³towany jest w d³ugim okresie nie tylko przez
czynniki p³acowe, ale tak¿e pod wp³ywem zmian w zagregowanym popycie [Socha, Sztanderska
2002]. Mo¿liwe jest zatem wyjaœnienie czêœci ró¿nicy wystêpuj¹cej pomiêdzy bezrobociem naturalnym obliczonym wed³ug NAWRU oraz CEPR przez przyjêcie za³o¿enia, ¿e ta ró¿nica wynika z
oddzia³ywania czynników o charakterze zwi¹zanym ze zmianami zagregowanego popytu na dobra
i us³ugi (koniunktury gospodarczej). Akceptacja tego przypuszczenia, pozwala na uwiarygodnienie wyników otrzymanych w trakcie obliczeñ wed³ug formu³y CEPR, uwzglêdniaj¹cej wy³¹cznie
zmiany zasobów si³y roboczej i przep³ywy pomiêdzy poszczególnymi stanami aktywnoœci ekonomicznej (pracuj¹cymi, bezrobotnymi i biernymi zawodowo). W tym kontekœcie oraz ze wzglêdu na
znaczny udzia³ bezrobocia koniunkturalnego w mieszanym strukturalno-koniunkturalnym bezro4
Nale¿y równie¿ postawiæ pytanie: czy celem polityki gospodarczej powinno byæ wy³¹cznie osi¹ganie wyników poprawnych z punktu widzenia teorii przyjêtej doktryny ekonomicznej, czy równie¿ wzrost zamo¿noœci
i dobrobytu spo³eczeñstwa?
384
F. Wysocki, W. Ko³odziejczak
bociu rzeczywistym wystêpuj¹cym w Polsce uprawnione jest twierdzenie, ¿e na zmniejszenie poziomu bezrobocia rzeczywistego mo¿na skutecznie oddzia³ywaæ za pomoc¹ instrumentów polityki
gospodarczej – pobudzaj¹c koniunkturê na rynku dóbr i us³ug.
Podsumowanie
1. Bezrobocie w Polsce ogó³em jak równie¿ na wsi polskiej ma charakter mieszany strukturalnopopytowy. Poniewa¿ znaczenie czynników strukturalnych dla kszta³towania poziomu bezrobocia rzeczywistego ulega zmniejszeniu, natomiast wzrasta znaczenie czynników zwi¹zanych z
koniunktur¹ na rynku dóbr i us³ug, przeto celowe jest odejœcie od oddzia³ywania na rynek
pracy wy³¹cznie za pomoc¹ instrumentów aktywnej polityki rynku pracy, na rzecz kompleksowego oddzia³ywania: w kierunku poprawy dopasowania jakoœciowego zasobów pracy do istniej¹cych i przewidywanych w przysz³oœci wakatów oraz pobudzania koniunktury gospodarczej. Dzia³ania takie mog³yby zwiêkszyæ sk³onnoœæ przedsiêbiorstw do tworzenia nowych miejsc
pracy.
2. Istotn¹ rolê w okreœlaniu poziomu bezrobocia odgrywaj¹ p³acowe niedopasowania wystêpuj¹ce pomiêdzy popytem i poda¿¹ pracy. Jednak pomimo istotnej roli czynników p³acowych dla
kszta³towania poziomu bezrobocia, w sytuacji kiedy oferowana p³aca nie równowa¿y kosztów
podjêcia pracy, próby zwiêkszania zatrudnienia przez „uelastycznienie” rynku pracy (rozumiane jako obni¿anie wynagrodzeñ) s¹ niecelowe.
Literatura
Aktywnoœæ ekonomiczna ludnoœci Polski 2003: Wyd. G³ówny Urz¹d Statystyczny, Warszawa.
Aktywnoœæ ekonomiczna ludnoœci Polski w latach 1992-2001 2002:, wyd. G³ówny Urz¹d Statystyczny, Warszawa.
Góra M. 2002: Konsekwencje uczestnictwa w unii gospodarczej i walutowej dla polskiego rynku pracy. SGH
Warszawa.
Góra M., Walewski M. 2002: Bezrobocie równowagi w Polsce – wstêpna analiza i próba oszacowania. Polska
Gospodarka. Tendencje – oceny – prognozy. Nr 4 (15).
Gradzewicz M., Kolasa M. 2004: Szacowanie luki popytowej dla gospodarki polskiej przy wykorzystaniu metody
VECM. Bank i Kredyt, nr II.
Kabaj M. 2003: Mechanizmy tworzenia i likwidacji miejsc pracy w polskiej gospodarce. Jak utworzyæ 2 miliony
nowych miejsc pracy do 2010 r. Materia³ z posiedzenia Rady Spo³eczno-Gospodarczej, Warszawa.
Kwiatkowski E. 2002: Strukturalne determinanty naturalnej stopy bezrobocia. XXII Konferencja Naukowa NBP:
Reformy strukturalne a polityka pieniê¿na. Falenty.
Ko³odziejczak W. 2006: Aktywnoœæ ekonomiczna ludnoœci wiejskiej w Polsce. Maszynopis rozprawy doktorskiej,
Katedra Ekonomiki Gospodarki ¯ywnoœciowej AR Poznañ.
Niepublikowane dane GUS z Badania Aktywnoœci Ekonomicznej Ludnoœci w czterech kwarta³ach 2003 roku i trzech
pierwszych kwarta³ach 2004 roku.
Socha M., Sztanderska U. 2002: Strukturalne podstawy bezrobocia w Polsce. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa.
Unemployment: Choices for Europe 1995. CEPR London.
Wilczyñski W. 2003: Determinanty problemów rynku pracy w okresie transformacji ustrojowej. Rynek pracy w
warunkach zmian ustrojowych. Materia³y Sympozjum Naukowego AE z dnia 6 grudnia 2002, Poznañ.
Summary
In the paper the problem of difficult situation on Polish labor market has been considered. Between 1990 and
2004 the situation successfully was going to be worse. The situation is result of economy changes and structural
factors. The analysis showed that unemployment has mixed, structural-demand character. It is necessary factor,
that economy follow to grow up and creating new vacancy.
Adres do korespondencji:
prof. dr hab. Feliks Wysocki, dr W³odzimierz Ko³odziejczak
Akademia Rolnicza w Poznaniu
ul. Wojska Polskiego 28
60-637 Poznañ
tel. (0 61) 848 71 18
e-mail: [email protected]