I Kongres Muzealników Polskich w Łodzi

MATERIAŁY ARCHEOLOGICZNE XL, 2015
ELŻBIETA TRELA-KIEFERLING, MARZENA WOŹNY
I KONGRES MUZEALNIKÓW POLSKICH W ŁODZI
W dniach 23-25 kwietnia 2015 roku odbył się
w Łodzi, pod honorowym patronatem Prezydenta
Rzeczypospolitej Polskiej Bronisława Komorowskiego, I Kongres Muzealników Polskich. Było to
pierwsze tej rangi wydarzenie w historii polskiego
muzealnictwa. Kongres zwołany został z inicjatywy
Stowarzyszenia Muzealników Polskich, Polskiego
Komitetu Narodowego ICOM, Stowarzyszenia Muzeów na Wolnym Powietrzu, Rady ds. Muzeów oraz
Narodowego Instytutu Muzealnictwa i Ochrony
Zbiorów i Narodowego Centrum Kultury – dwóch
instytucji podległych Ministerstwu Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Przedsięwzięcie to zostało przyjęte z ogromnym zainteresowaniem nie tylko przez
środowisko muzealne, ale również przez przybyłych
do Łodzi przedstawicieli władz centralnych i samorządowych, sprawujących opiekę nad instytucjami
kultury. W obradach Kongresu wzięło udział około
1200 uczestników. Informacje o przebiegu obrad,
prowadzonych dyskusjach i podejmowanych uchwałach były relacjonowane w mediach.
Zgodnie z założeniami organizatorów Kongres
zwołany został, aby „zdiagnozować sytuację polskiego sektora muzealnego i jego ustroju, wskazać czynniki, które utrudniają lub uniemożliwiają skuteczne
wykonywanie przez muzea społecznego posłannictwa, podkreślić rolę muzeów w budowaniu nowoczesnego społeczeństwa obywatelskiego, w formie
uchwał zaproponować rekomendacje legislacyjne
i programowe, inicjujące niezbędne zmiany, zamanifestować, że muzealnicy rozumieją współczesność
i zawsze poszukują nowoczesnych zastosowań dla
swojej działalności”1.
Słowa powitania do przybyłych na Kongres wygłosili: podsekretarz stanu w Kancelarii
1
Por. http://kongresmuzealnikow.pl/misja-i-zalozenia/ - odczyt
z dn. 25.05.2015 r.
Prezydenta RP, Maciej Klimczak, który odczytał list
Prezydenta Bronisława Komorowskiego do uczestników Kongresu; Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego, prof. dr hab. Małgorzata Omilanowska;
Marszałek Województwa Łódzkiego, Witold Stępień,
Wiceprezydent Miasta Łodzi, Krzysztof Piątkowski
oraz – w imieniu Komitetu Organizacyjnego Kongresu – prezes Stowarzyszenia Muzealników Polskich,
Michał Niezabitowski. Następnie Minister Omilanowska odznaczyła srebrnymi Medalami „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” prezesa Stowarzyszenia
Muzeów na Wolnym Powietrzu, dyrektora Muzeum
Wsi Opolskiej, Jarosława Gałęzę; dyrektora Muzeum
Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, Pawła Jaskanisa; prezesa Stowarzyszenia Muzealników Polskich,
dyrektora Muzeum Historycznego Miasta Krakowa, Michała Niezabitowskiego; kustosza Muzeum
Narodowego w Warszawie, Katarzynę Rokosz oraz
dyrektora Muzeum Narodowego w Poznaniu, dr hab.
Wojciecha Suchockiego.
Po uroczystym otwarciu rozpoczęły się obrady.
Pierwszego i drugiego dnia uczestnicy Kongresu brali udział w sesjach referatów programowych i w dyskusjach panelowych. Trzeci dzień poświęcony był
podsumowaniu i podejmowaniu uchwał.
Wprowadzeniem do pierwszego bloku referatów
był dwugłos – „Misja, etyka, wartości. Pytanie o wartościotwórczą rolę muzeów” – prof. Hansa-Martina
Hinza, prezydenta Międzynarodowej Rady Muzeów
ICOM oraz prof. dr. hab. Stanisława Waltosia, wiceprzewodniczącego Polskiego Komitetu Narodowego
ICOM. W wygłoszonych następnie wystąpieniach
prelegenci poruszali szereg bardziej szczegółowych
zagadnień. Dr hab. Piotr Majewski, dyrektor Narodowego Instytutu Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów, mówił o polskich muzeach w świetle statystyki; Michał
Niezabitowski, dyrektor Muzeum Historycznego Miasta Krakowa i prezes Stowarzyszenia Muzealników
307
Polskich zastanawiał się czy muzeum potrzebuje
nowej definicji; Andrzej Porawski, dyrektor Biura
Związku Miast Polskich, przedstawił stan faktyczny
muzeów w polityce lokalnej i regionalnej samorządów; prof. dr hab. Robert Traba, dyrektor Centrum
Badań Historycznych Polskiej Akademii Nauk
w Berlinie przedstawił zagadnienie „Epoka muzeów?
Muzeum jako medium, muzeum jako mediator”;
prof. dr hab. Dorota Folga-Januszewska, przewodnicząca Polskiego Komitetu Narodowego ICOM,
zastanawiała się czy bycie muzealnikiem oznacza
zawód, profesję czy powołanie, natomiast prof. dr
hab. Jan Święch, z Instytutu Etnologii i Antropologii
Kulturowej Uniwersytetu Jagiellońskiego, odkrywał
kontekst muzealium - między kryzysem a potrzebą
autentyzmu. Uzupełnieniem wygłoszonych referatów
były dyskusje panelowe, podczas których omawiano
problemy i zagadnienia dotyczące funkcjonowania
muzeów, zgrupowane wokół tematów: „Szukając
sensu w sprawozdawczych tabelach”, „W pogoni za
nowoczesnością: twórcza adaptacja czy bierna imitacja? Próba oceny przemian polskich muzeów na przestrzeni ostatnich dwóch dekad”, „Zablokowany potencjał rozwoju czy niewykorzystana szansa? Pytanie
o czynniki utrudniające i stymulujące rozwój sektora
muzealnego”, „Nowe zadania, te same kadry. Zapisy
ustawy o muzeach w świetle obecnej praktyki muzealnej”, „Mapa nowych inwestycji muzealnych. Czego
możemy się nauczyć o polskim muzealnictwie dzięki
dotychczasowym inwestycjom infrastrukturalnym?”
oraz „Zwiedzający – widz czy aktor współtworzący
doświadczenie muzealne? Uwagi na temat zmian determinujących recepcję muzeum”.
Późnym wieczorem, po zakończeniu dyskusji,
uczestnicy Kongresu, oprowadzani przez dr. Leszka
Karczewskiego, zwiedzili Muzeum Sztuki w Łodzi.
Następnego dnia dwugłos wprowadzający –
„Muzea a zarządzanie dziedzictwem” – wygłosili
dr Jan Carstensen, przewodniczący Związku Europejskich Muzeów na Wolnym Powietrzu oraz prof.
dr hab. Jacek Purchla, dyrektor Międzynarodowego
Centrum Kultury w Krakowie. W ramach sesji referatów programowych, która rozpoczęła się później,
Paweł Jaskanis, przewodniczący Rady ds. Muzeów
przy Ministrze Kultury i Dziedzictwa Narodowego,
dyrektor Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, przedstawił wystąpienie na temat „W kierunku
muzeum jutra: perspektywa i zagrożenia”; Piotr Żuchowski, sekretarz stanu w Ministerstwie Kultury
i Dziedzictwa Narodowego, mówił o nowoczesnych
muzeach jako szansie rozwoju regionalnego i lokalnego; prof. dr hab. Jan Maria Piskorski z Zakładu
Europejskich Studiów Porównawczych Uniwersytetu Szczecińskiego zastanawiał się nad rolą muzeów
w świecie bez historii; dr Janusz Trupinda, kurator
Muzeum Historycznego Miasta Gdańska, prezes
Oddziału Pomorskiego Stowarzyszenia Muzealników
308
Polskich, przedstawił referat „Nowoczesny muzealnik. Jakich kadr potrzebują muzea?”; Jarosław
Suchan, dyrektor Muzeum Sztuki w Łodzi, omówił
zagadnienie „Muzealium – przedmiot znaleziony
przypadkiem?”, natomiast prof. dr hab. Dariusz
Kosiński z Katedry Performatyki Wydziału Filologii
Polskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego, wskazując na
potrzebę narracji, przedstawiał wystawę jako performatywny fenomen poznania i edukacji. Także tego
dnia poruszone w wystąpieniach kwestie omawiane
były podczas sześciu równolegle prowadzonych dyskusji panelowych. W ich trakcie uczestnicy Kongresu
rozmawiali o zagadnieniach dotyczących funkcjonowania muzeów na kilku różnych płaszczyznach.
Zastanawiano się więc nad działalnością edukacyjną
– odpowiedzią muzeów na potrzeby zróżnicowanej
publiczności; nad tym, co (muzealium, przestrzeń,
multimedia?) decyduje o atrakcyjności doświadczenia muzealnego; zadawano pytania o efektywny
model współpracy muzeum z otoczeniem instytucjonalnym, społecznym i biznesowym; omawiano
kwestię zadań stojących przed pracownikami muzeów, którzy w obecnej rzeczywistości muszą pełnić
rolę nie tylko kuratorów, ale również menedżerów
(w tym kontekście omawiano między innymi kwestie
dotyczące zmian systemu kształcenia i awansu kadr
muzealnych); rozmawiano o muzeach jako lokomotywach rozwoju regionalnego. Poszukiwano także
odpowiedzi na pytania dotyczące stanu i kondycji
całego polskiego muzealnictwa w przyszłości – zastanawiano się, jakiego typu rozwiązania instytucjonalne i prawne będą kluczowe ze względu na wyzwania,
przed którymi stoi polskie muzealnictwo.
Wieczorem tego dnia w Teatrze Wielkim w Łodzi odbyła się uroczysta gala „Sybilli 2014”, wieńcząca trzydziestą piątą edycję Konkursu na Wydarzenie
Muzealne Roku. Została ona zorganizowana przez
Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów. Jury złożone z wybitnych specjalistów nauk
humanistycznych wybrało najlepszych (w jedenastu
kategoriach) spośród dwustu trzydziestu zgłoszonych projektów muzealnych. Laureatem Grand Prix
XXXV edycji Konkursu na Wydarzenie Muzealne
Roku „Sybilla 2014” zostało Muzeum Narodowe
w Warszawie, nagrodzone za Galerię Faras im. Profesora Kazimierza Michałowskiego.
Trzeci dzień poświęcony był głosowaniu nad
uchwałami, których projekty konsultowane były
wcześniej z całym środowiskiem muzealnym (przez
kilka miesięcy udostępniano je na stronie internetowej
Kongresu, wraz z apelem o nadsyłanie uwag). Treść
uchwał została opracowana przez Zespół Uchwał
I Kongresu Muzealników Polskich w składzie: sędzia
Jerzy Stępień z Konferencji Muzea a Samorząd Terytorialny, prof. dr hab. Stanisław Waltoś, wiceprzewodniczący Polskiego Komitetu Narodowego ICOM,
dr Piotr Szpanowski, zastępca dyrektora Muzeum
Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, dr Mirosław Borusiewicz, członek Polskiego Komitetu Narodowego
ICOM, Janusz Cygański, kierownik Oddziału Muzeum w Kwidzynie, Agnieszka Murawska, kustosz
Muzeum Narodowego w Poznaniu, dr hab. Michał F.
Woźniak, dyrektor Muzeum Okręgowego im. Leona
Wyczółkowskiego w Bydgoszczy, Zbigniew Skuza,
zastępca dyrektora ds. merytorycznych Muzeum
Wsi Radomskiej oraz Waldemar Rataj, pełnomocnik
dyrektora ds. programowych Narodowego Instytutu
Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów. Przygotowane
przez Zespół uchwały już w założeniu miały stanowić
rodzaj manifestu woli i deklaracji prolegislacyjnych
środowiska muzealnego. Założenie to, tożsame z jednym z głównych celów Kongresu, zostało zrealizowane – treść uchwał wskazała kierunek pożądanych
zmian prawnych w zakresie muzealnictwa w Polsce.
Postulaty środowiska muzealnego zostały ujęte
w sześciu dokumentach – w Uchwale nr 1. zawarto
zapisy o istocie muzeum, muzealiach, zawodzie muzealnika i organizatorach muzeum; w Uchwale nr 2.
o zasadach bezpieczeństwa ekonomicznego muzeum; w Uchwale nr 3. o zasadach awansu zawodowego i naukowego oraz o uposażeniach muzealników;
w Uchwale nr 4. o potrzebie przyjęcia spójnej polityki gromadzenia i ochrony zbiorów; w Uchwale nr 5.
o potrzebie wsparcia przez instytucje państwowe procesu cyfryzacji zbiorów polskich muzeów i społecznego udostępniania rezultatów cyfryzacji; w Uchwale
nr 6. o potrzebie wypracowania zasad wspierania
zadań muzeum przez działające w ich otoczeniu organizacje społeczne i osoby prywatne. W głosowaniu,
w którym udział wzięli wszyscy uczestnicy Kongresu, wszystkie w/w uchwały zostały przyjęte. Nad ich
realizacją zobowiązali się czuwać członkowie Komitetu Programowego Kongresu wraz ze statutowymi
władzami Stowarzyszenia Muzealników Polskich,
Polskiego Komitetu Narodowego Międzynarodowej
Rady Muzeów ICOM oraz Stowarzyszenia Muzeów
na Wolnym Powietrzu w Polsce.
Ze strony Muzeum Archeologicznego w Krakowie w Kongresie udział wzięli: dyrektor Muzeum
dr Jacek Górski, wicedyrektor Tomasz Wichman,
kierownik Archiwum, dr Marzena Woźny, kustosz
Elżbieta Trela-Kieferling oraz emerytowany dyrektor
placówki, dr Jacek Rydzewski.
Muzeum Archeologiczne w Krakowie
309
310