test sprawdzajńcy

Metodyka i praktyka szkolna
TEST SPRAWDZAJÑCY
zintegrowanà wiedz´
w gimnazjum
Zamieszczony ni˝ej test, mo˝e byç zastosowany nie tylko do sprawdzenia na
ile uczniowie potrafià pos∏ugiwaç si´ w sposób ∏àczny wiedzà, jakà poznajà
na lekcjach chemii, fizyki, biologii i geografii, ale tak˝e do kszta∏cenia tych
umiej´tnoÊci. Poszczególne zadania mogà byç bowiem wykorzystane
w ró˝nych sytuacjach dydaktycznych procesu nauczania chemii, mi´dzy
innymi do wytwarzania sytuacji problemowej podczas lekcji.
KRYSTYNA SKROK
J
ednym z celów edukacji przyrodniczej, na
poziomie gimnazjum, jest kszta∏towanie
w umys∏ach uczniów ca∏oÊciowego obrazu
przyrody, gdy˝ podobnie jak przyrod´, tak˝e
wiedz´ przyrodniczà powinni pojmowaç oni
jako spójnà ca∏oÊç. Dlatego te˝ ka˝dy z przedmiotów przyrodniczych ma ukazaç uczniom, ˝e
jest tylko jednà z dróg do poznawania wiedzy
o przyrodzie jako ca∏oÊci. Wyraênie okreÊlajà to
standardy wymagaƒ egzaminacyjnych dla cz´Êci matematyczno-przyrodniczej, które sà podstawà egzaminu gimnazjalnego. Uczeƒ koƒczàcy gimnazjum, ma mi´dzy innymi wykazaç si´
umiej´tnoÊcià „stosowania zintegrowanej wiedzy do objaÊniania zjawisk przyrodniczych, do
rozwiàzywania problemów” [1]. Umiej´tnoÊci
te powinien opanowywaç stopniowo w procesie
nauczania, dzi´ki korelacji mi´dzy przedmiotami przyrodniczymi, które ∏àczy wspólny podmiot poznania, jakim jest przyroda.
Test sk∏ada si´ z 20 zadaƒ zamkni´tych wielokrotnego wyboru o charakterze problemowym, a ich osnowà jest naturalna wspó∏zale˝noÊç mi´dzy sferami przyrody: atmosferà,
hydrosferà, litosferà i biosferà. Ka˝da z tych
sfer ma „swoich przedstawicieli” w postaci odpowiednich zadaƒ. Natomiast umiej´tnoÊci
uczniów rozwijane lub sprawdzane za pomocà
tego testu mo˝na podzieliç na trzy grupy [2].
32
96
Pierwsza grupa obejmuje umiej´tnoÊci
o charakterze bardzo ogólnym i wyraênie nawiàzuje do naturalnej wspó∏zale˝noÊci sfer
przyrody, wià˝àc w umyÊle ucznia wiadomoÊci
zdobyte na lekcjach biologii, fizyki, chemii
i geografii w spoistà i harmonicznà ca∏oÊç. Od
uczniów wymaga si´ wyjaÊniania procesów:
zachodzàcych w przyrodzie, które ∏àczà ze
sobà sfery przyrody i decydujà o istniejàcej w przyrodzie harmonii i równowadze
ekologicznej (np. obieg tlenu, dwutlenku
w´gla i wody w przyrodzie);
wywo∏ywanych dzia∏alnoÊcià cz∏owieka,
które zak∏ócajà równowag´ ekologicznà
w przyrodzie (np. kwaÊne deszcze, efekt
cieplarniany);
które decydujà o istnieniu ˝ycia na Ziemi
oraz procesów kszta∏tujàcych warunki ˝ycia
(np. fotosynteza, obieg glukozy w przyrodzie, procesy glebotwórcze, procesy zwiàzane z klimatem, rodzajem i w∏aÊciwoÊciami gleb).
Umiej´tnoÊci drugiej grupy to czynnoÊci
cz∏owieka, jakie mo˝e on wykonywaç na co
dzieƒ, w których znajomoÊç wiedzy ogólnoprzyrodniczej jest niezb´dna. Uczniowie majà si´ tu wykazaç umiej´tnoÊcià:
Chemia w Szkole
Metodyka i praktyka szkolna
wyjaÊniania procesów, a tak˝e przewidywania ich skutków (np. piel´gnacja skóry, usuwanie kamienia w czajniku, dbanie o w∏aÊciwy odczyn gleby).
Trzecia grupa umiej´tnoÊci, ma równie˝
praktyczny charakter, ale bardziej szczegó∏owy.
Dotyczy konkretnego zagadnienia zwiàzanego
z codziennym ˝yciem cz∏owieka, jakim jest po˝ywienie i wymaga od uczniów wyjaÊnienia:
wp∏ywu sk∏adu chemicznego Êrodowiska
naturalnego na sk∏ad produktów ˝ywnoÊciowych (np. zmiany sk∏adu chemicznego
gleb spowodowane kwaÊnymi opadami
i zanieczyszczeniami przenoszonymi wraz
z obiegiem wody w przyrodzie);
zale˝noÊci pomi´dzy sk∏adem chemicznym
organizmu cz∏owieka i jego po˝ywieniem
(np. bia∏ko jako sk∏adnik produktów ˝ywnoÊciowych, rola glukozy w organizmie) [2].
TEST
Zadanie 1.
Znane jest powiedzenie, ˝e „w przyrodzie nic
nie ginie”. Jest to naukowo potwierdzone
prawo przyrody. Spróbuj zastosowaç to prawo odpowiadajàc na pytanie: Co dzieje si´
podczas spalania?
a) Podczas spalania jedne substancje stopniowo zanikajà, a z innych pozostaje popió∏, co oznacza, ˝e prawo to nie dotyczy
procesu spalania.
b) Podczas spalania substancja ca∏kowicie
przemienia si´ w ciep∏o i Êwiat∏o.
c) Substancja spalana nie znika, a jedynie
przechodzi w inne rodzaje materii.
d) Reakcja spalania wyjàtkowo nie obrazuje
dobrze tego prawa, gdy˝ spalane substancje znikajà, np. spalony las ju˝ nie istnieje.
Zadanie 2.
Tlen bierze udzia∏ w wielu procesach zarówno
w przyrodzie jak i w przemyÊle. Dlaczego pomimo ciàg∏ego i du˝ego zu˝ycia tlenu, jego zawartoÊç w powietrzu praktycznie nie zmienia si´?
a) ZawartoÊç tlenu w powietrzu stale jest
uzupe∏niana w wyniku nieustannych procesów, zachodzàcych w górnych warstwach atmosfery pod wp∏ywem promieniowania kosmicznego.
b) Ca∏y zasób tlenu w powietrzu odnawia si´
poprzez nieustannie trwajàcy obieg tlenu
w przyrodzie. Oznacza to, ˝e w jednych
procesach tlen jest pobierany z powietrza,
a w innych oddawany do otoczenia.
c) W powietrzu jest tak du˝a iloÊç tlenu, a jego zu˝ycie w stosunku do zawartoÊci jest
2/2004
bardzo ma∏e, dlatego te˝ mo˝emy przyjàç,
˝e jego zawartoÊç w powietrzu jest praktycznie sta∏a.
d) Mimo du˝ego zu˝ycia tlenu w ró˝nych
procesach, jego zawartoÊç w powietrzu
praktycznie nie zmienia si´, gdy˝ jest on
odtwarzany podczas burzy z wy∏adowaniami atmosferycznymi.
Zadanie 3.
WyjaÊnij, dlaczego gdy podzia∏amy kwasem
solnym na ska∏´ wapiennà, oraz na stary tynk,
a tak˝e na kamieƒ w czajniku – wydziela si´
ten sam gaz, dwutlenek w´gla?
a) Wszystkie wymienione materia∏y, zawierajà pierwiastek wapƒ, sk∏adnik ska∏ wapiennych. Ska∏y te s∏u˝à do produkcji tynku, a tak˝e w postaci py∏u znajdujà si´
w wodach naturalnych i podczas gotowania tworzà twardy kamieƒ.
b) Ska∏y wapienne, tynk i kamieƒ z czajnika,
zawierajà w´glan wapnia. W tynku powstaje on w wyniku reakcji jego sk∏adników, natomiast jego obecnoÊç w kamieniu
z czajnika mo˝na wyjaÊniç tym, ˝e jest on
rozpuszczony w wodach naturalnych.
c) Ska∏y wapienne, tynk i kamieƒ w czajniku,
zawierajà w´glan wapnia. W tynku powstaje on w reakcji wapna gaszonego z dwutlenkiem w´gla z powietrza, natomiast
w kamieniu z czajnika, jest produktem rozk∏adu, swojej lepiej rozpuszczalnej w wodzie postaci, powodujàcej twardoÊç wody.
97
33
Metodyka i praktyka szkolna
d) Ska∏y wapienne, tynk i kamieƒ w czajniku,
zawierajà zwiàzki wapnia o podobnych
w∏aÊciwoÊciach. W ska∏ach wapiennych
jest to w´glan wapnia, w Êwie˝ym tynku –
wapno gaszone, natomiast w kamieniu
z czajnika sà to bardzo ró˝norodne zwiàzki wapnia, powodujàce twardoÊç wody.
Zadanie 4.
Na terenach rozwini´tych przemys∏owo (hutnictwo, górnictwo) zbadano próbki gleb. Po
wykonaniu analiz zalecono rolnikom, aby jako nawozu u˝ywali wapna palonego. Dlaczego wystosowano do rolników takie zalecenia?
a) Bardzo du˝e zapylenie powietrza i osadzanie si´ py∏ów na powierzchni gleby ogranicza dost´p wilgoci do gleby. Wapno palone
jako substancja higroskopijna umo˝liwia
przenikanie wilgoci w g∏àb gleby.
b) Zniszczone gleby na terenach przemys∏owych sà ubogie w sole mineralne, a w szczególnoÊci w sole wapnia. U˝ycie wapna palonego oraz jego reakcja z dwutlenkiem
siarki powoduje powstawanie soli wapnia,
co jest korzystne dla gleby.
c) Powietrze nad terenami przemys∏owymi
jest silnie zanieczyszczone tlenkami niemetali, które wraz z opadami deszczu tworzà tzw. „kwaÊne deszcze”, powodujàce
zakwaszenie gleb. Wapno palone reaguje
z zawartymi w niej kwasami, prowadzàc
do zmniejszenia kwasowoÊci gleby.
d) Tlenek wapnia reaguje z wodà zawartà
w glebie, przechodzàc w zasad´ wapniowà,
która majàc w∏aÊciwoÊci bakteriobójcze
poprawia jakoÊç gleby i wód gruntowych.
W∏aÊciwoÊci tlenku wapnia jako nawozu,
pozwalajà na odtworzenie równowagi ekologicznej na terenach zniszczonych przez
przemys∏.
Zadanie 5.
W której z ni˝ej podanych odpowiedzi, wymienione sà tylko procesy, w jakich bierze
udzia∏ tlen jako substrat?
a) Oddychanie roÊlin, korozja, oddychanie
organizmów w wodzie, fotosynteza.
b) Fotosynteza, oddychanie ludzi i zwierzàt,
gnicie.
34
98
c) Fotosynteza, oddychanie organizmów w wodzie, spalanie.
d) Korozja, gnicie, oddychanie ludzi i zwierzàt,
oddychanie roÊlin.
Zadanie 6.
Obecnie na Êwiecie cywilizacja rozwija si´
bardzo szybko. Czy proces ten ma wp∏yw na
zachowanie równowagi pomi´dzy zawartoÊcià tlenu, a zawartoÊcià dwutlenku w´gla
w przyrodzie?
a) Nie ma wp∏ywu, poniewa˝ dzi´ki roÊlinom
zwi´kszona zawartoÊç dwutlenku w´gla
jest szybko przetwarzana w tlen w procesie fotosyntezy i dlatego równowaga ta
jest zachowana.
b) Emisja dwutlenku w´gla do atmosfery roÊnie, a jednoczeÊnie kurczà si´ zasoby terenów zielonych (lasów), b´dàcych g∏ównym
êród∏em tlenu w przyrodzie. Równowaga
zostaje zachwiana.
c) Zwi´kszona emisja dwutlenku w´gla przez
przemys∏ i komunikacj´ powoduje tylko
zwi´kszenie jego zawartoÊci w powietrzu,
jednak nie ma wp∏ywu na jego równowag´
z tlenem.
d) Równowaga mi´dzy tlenem a CO2 jest zak∏ócana, jednak wykorzystywanie dwutlenku w´gla z powietrza przez ludzi jako
surowca w przemyÊle, reguluje jego iloÊç.
Równowaga zostaje odtworzona.
Zadanie 7.
Efekt cieplarniany i jego skutki to:
a) Wzrost zawartoÊci dwutlenku w´gla w atmosferze, a tym samym zwi´kszenie zanieczyszczenia powietrza. Skutkiem tego jest
pogorszenie warunków ˝ycia ludzi i zwierzàt, ale poprawienie warunków wegetacji
roÊlin, które w procesie fotosyntezy ch´tnie
przyswajajà i przetwarzajà dwutlenek w´gla.
b) Wzrost temperatury powietrza spowodowany „dziurà ozonowà”, skutkiem czego
jest zwi´kszone parowanie wody, a tym samym obni˝enie poziomu wód gruntowych.
c) Wzrost zawartoÊci dwutlenku w´gla w powietrzu i spowodowany tym wzrost temperatury powietrza. Skutkiem tego jest ocieplenie klimatu na Ziemi, zak∏ócenie
Chemia w Szkole
Metodyka i praktyka szkolna
wegetacji roÊlin i powolne, ale ciàg∏e topnienie lodowców na biegunach, prowadzàce do
podwy˝szenia poziomu mórz i oceanów.
d) Wzrost temperatury powietrza i wody, co
w efekcie przed∏u˝a okres wegetacji roÊlin
i pozwala uzyskaç wi´ksze plony, a tym samym zwi´kszyç produkcj´ ˝ywnoÊci.
Zadanie 8.
Tomek z Paw∏em wykonali doÊwiadczenie.
Tomek w∏o˝y∏ do naczynia z wodà nasyconà
dwutlenkiem w´gla, roÊlin´ wodnà. RoÊlin´
przykry∏ lejkiem, na którym umieÊci∏ próbówk´ nape∏nionà wodà, tak˝e nasyconà
dwutlenkiem w´gla. Ca∏y zestaw ustawi∏
w miejscu nas∏onecznionym. Pawe∏ postàpi∏
tak samo z tym, ˝e zestaw doÊwiadczalny
ustawi∏ w miejscu zaciemnionym.
Wynik doÊwiadczeƒ by∏ nast´pujàcy:
a) W próbówce z zestawu Tomka zebra∏ si´
tlen, o czym przekona∏ si´ on, wk∏adajàc do
niej tlàce si´ ∏uczywko, które zapali∏o si´.
b) W probówce z zestawu Paw∏a równie˝ zebra∏ si´ gaz, a by∏ to dwutlenek w´gla, poniewa˝ umieszczone w nim zapalone drewienko zgas∏o.
c) W obu doÊwiadczeniach Tomka i Paw∏a wydzieli∏ si´ tlen.
d) W obu doÊwiadczeniach Tomka i Paw∏a wydzieli∏ si´ dwutlenek w´gla.
Zadanie 9.
WyjaÊnij, jaka jest rola glukozy jako noÊnika
energii pobieranej przez roÊliny, a nast´pnie wykorzystywanej przez organizmy ludzi i zwierzàt.
a) Glukoza powstaje w reakcji fotosyntezy
w roÊlinach z dwutlenku w´gla, wody
i energii. W organizmach ludzi i zwierzàt
s∏u˝y do produkcji cukrów z∏o˝onych, które sà magazynowane, a w razie potrzeby
wykorzystywane przez te organizmy, jako
êród∏o energii potrzebnej do ˝ycia.
b) Glukoza powstaje w roÊlinach podczas fotosyntezy z w´gla, wodoru, tlenu z powietrza i energii. W organizmach ludzi i zwierzàt, z udzia∏em energii tych organizmów,
jest przetwarzana w zwiàzki chemiczne,
niezb´dne dla ich ˝ycia.
c) Ludzie i zwierz´ta pobierajà glukoz´ z roÊlin, jako produkt fotosyntezy. W ich organizmach pod wp∏ywem enzymów glukoza
rozk∏ada si´ z wydzieleniem energii na
prostsze zwiàzki chemiczne, uczestniczàce
w procesach ˝ycia.
d) Glukoza powstaje w reakcji fotosyntezy
w roÊlinach z dwutlenku w´gla, wody i energii, gdzie ulega dalszym przemianom tworzàc cukry z∏o˝one. W organizmach ludzi
i zwierzàt, z cukrów tych powstaje z powrotem glukoza, która w reakcji z tlenem jest
przetwarzana w energi´ potrzebnà do ˝ycia.
Zadanie 10.
WyjaÊnij, dlaczego gnicie, mimo ˝e jest na
ogó∏ procesem szkodliwym, mo˝e jednak pe∏niç po˝ytecznà rol´ w przyrodzie?
a) Gnicie jest podstawowym procesem, w którym wytwarzane sà du˝e iloÊci CO2 , potrzebnego roÊlinom do wytwarzania zwiàzku chemicznego, b´dàcego budulcem ich tkanki.
b) Gnicie jest przede wszystkim procesem
szkodliwym i jego po˝yteczna rola dla Êrodowiska naturalnego, a szczególnie dla ˝ycia organizmów jest niemo˝liwa ze wzgl´du na produkty tego procesu.
2/2004
99
35
Metodyka i praktyka szkolna
c) Dzi´ki gniciu mo˝liwy jest obieg ró˝nych
pierwiastków w przyrodzie. Ze zwiàzków
zawartych w obumar∏ych szczàtkach roÊlin
i zwierzàt powstajà prostsze zwiàzki chemiczne i pierwiastki niezb´dne dla innych
procesów w przyrodzie.
d) Dzi´ki gniciu zwi´ksza si´ czasami ˝yznoÊç
gleby. Jednak w wi´kszoÊci przypadków
procesy gnilne powodujà trudne do usu-
36
100
ni´cia zanieczyszczenie Êrodowiska naturalnego, które mo˝e byç przyczynà ró˝nego rodzaju chorób i zaka˝eƒ.
Zadanie 11.
Wska˝ prawid∏owy schemat opisujàcy zmiany stanów skupienia wody, który równoczeÊnie ilustruje jej obieg w przyrodzie (poj´cie
desublimacja równowa˝ne jest poj´ciu: resublimacja).
Chemia w Szkole
Metodyka i praktyka szkolna
Zadanie 12.
Dlaczego obieg wody w przyrodzie nazywany
jest „krwioobiegiem” przyrody i jakie ma on
znaczenie dla równowagi panujàcej w przyrodzie?
a) Woda jest obecna w ka˝dej ze sfer przyrody
i krà˝y pomi´dzy tymi sferami, przenoszàc
substancje potrzebne do ˝ycia organizmom,
co decyduje o równowadze ekologicznej.
Jednak mo˝e tak˝e przenosiç substancje
szkodliwe, a wtedy powoduje zachwianie
równowagi ekologicznej w ca∏ej przyrodzie.
b) Obieg wody nazywany jest „krwioobiegiem”
przyrody, poniewa˝ wraz z krà˝àcà pomi´dzy sferami wodà przemieszczajà si´ substancje potrzebne do ˝ycia roÊlinom i zwierz´tom. Krwioobieg ten nie ma jednak
wp∏ywu na równowag´ ekologicznà w przyrodzie, która istnieje niezale˝nie od niego.
c) OkreÊlenie obiegu wody mianem „krwioobiegu” przyrody nie jest w∏aÊciwe, gdy˝
substancje od˝ywcze potrzebne organizmom zawarte sà g∏ównie w glebie, co nie
ma bezpoÊredniego wp∏ywu na równowag´ w ca∏ej przyrodzie.
d) Obiegu wody w przyrodzie nie mo˝emy
nazwaç jej „krwioobiegiem”, gdy˝ przenosi on pomi´dzy sferami przyrody tak˝e
szkodliwe substancje (np. powodujàce
kwaÊne deszcze), co jest zaprzeczeniem
definicji krwioobiegu.
Zadanie 13.
W pobli˝u du˝ych zbiorników wodnych takich jak morza i oceany, ró˝nica Êrednich
temperatur pomi´dzy zimà a latem jest niewielka. Jak wyjaÊnisz to zjawisko klimatyczne?
a) W lecie woda parujàc och∏adza powietrze,
natomiast w zimie zbiornik wodny zamarzajàc, utrzymuje niskà temperatur´ powietrza.
b) Masy wody w zbiorniku latem poch∏aniajà
znaczne iloÊci ciep∏a, z którego cz´Êç jest
zu˝ywana na przemian´ wody w par´ wodnà. Du˝e iloÊci ciep∏a zatrzymywane przez
wod´, przed∏u˝ajà ciep∏e dni jesienne i nie
dopuszczajà do nadmiernego spadku temperatury.
2/2004
c) Na temperatur´ du˝ych mas wody nie majà wyraênego wp∏ywu zmiany pór roku
i dlatego jest ona w miar´ stabilna. Ma to
wp∏yw na temperatur´ otaczajàcego powietrza i sprawia, ˝e w pobli˝u du˝ych
zbiorników wodnych ró˝nica Êrednich
temperatur pomi´dzy latem, a zimà jest
niewielka.
d) ObecnoÊç du˝ych zbiorników wodnych u∏atwia mieszanie si´ ciep∏ych (letnich) i zimnych (zimowych) mas powietrza.
Zadanie 14.
Jaki wp∏yw ma g´stoÊç wody, zmieniajàca si´
wraz z temperaturà w zamarzni´tych zbiornikach wodnych na ˝ycie istniejàcych w nich organizmów?
a) G´stoÊç wody zmieniajàca si´ wraz z temperaturà, nie ma wp∏ywu na zamarzanie
zbiorników wodnych. Decyduje o tym jedynie g∏´bokoÊç zbiornika, a dodatnia
temperatura wody przy dnie pozwalajàca
organizmom ˝ywym – rybom i roÊlinom
przetrwaç, jest skutkiem ogrzewania si´
wody od dna zbiornika.
b) W czasie zimy, woda o temperaturze +4◦ C
ma najwi´kszà g´stoÊç, i znajduje si´ przy
dnie zbiorników wodnych, a najmniejszà
w temperaturze 0◦ C, dzi´ki czemu lód nie
opada na dno. Dlatego zbiorniki wodne
nie zamarzajà ca∏kowicie, co umo˝liwia
przetrwanie w nich rybom i roÊlinom.
c) G´stoÊç wody tu˝ pod lodem jest zbyt ma∏a dla prze˝ycia ryb, dlatego przenoszà si´
one g∏´biej, gdzie g´stoÊç wody jest wystarczajàca, aby mog∏y prze˝yç.
d) G´stoÊç wody w granicach temperatur od
0◦ do +4◦ C zmienia si´ nieznacznie i nie
ma ˝adnego wp∏ywu na ˝yjàce w zbiornikach wodnych roÊliny i zwierz´ta.
Zadanie 15.
Czy bia∏ka, z których zbudowany jest organizm ludzki, sà identyczne jak bia∏ka pochodzenia zwierz´cego i roÊlinnego, i czy ma na
to wp∏yw rodzaj przyjmowanego pokarmu?
a) Nie sà identyczne, poniewa˝ w czasie
przemiany materii organizm cz∏owieka
wytwarza w∏asne bia∏ko, bardziej z∏o˝one,
101
37
Metodyka i praktyka szkolna
zawierajàce biopierwiastki, czyli mikroi makroelementy.
b) Nie sà identyczne, poniewa˝ w czasie przemiany materii organizm cz∏owieka rozk∏ada bia∏ka z po˝ywienia na zwiàzki prostsze,
a nast´pnie syntezuje z nich bia∏ko potrzebne do ˝ycia.
c) Sà identyczne, gdy˝ organizm ludzki przyswaja jedynie bia∏ka z po˝ywienia o takiej
samej strukturze, jak bia∏ka, z których jest
zbudowany.
d) Sà identyczne, gdy˝ zarówno cz∏owiek, jak
i pokarmy pochodzenia zwierz´cego i roÊlinnego, zbudowane sà z tego samego bia∏ka.
Zadanie 16.
Wska˝ odpowiedê, w której wymienione sà
tylko tlenki odpowiedzialne za powstawanie
„kwaÊnych deszczy”:
a) NO2 , SO2 , SO3 , CO2
b) CO, CO2 , SO3 , CaO
c) Fe2 O3 , NO2 , SO3 , CO2
d) SO2 , SO3 , NO2 , PbO
Zadanie 17.
WyjaÊnij, dzi´ki jakim procesom powstaje
gleba i na czym one polegajà?
a) Gleba powstaje w wyniku procesów glebotwórczych, które polegajà na kruszeniu si´
ska∏y macierzystej pod wp∏ywem wody
i niskiej temperatury. Wyró˝nia si´ kruszenie fizyczne, chemiczne i biologiczne,
a ka˝de z nich w zale˝noÊci od warunków,
przebiega z ró˝nym nasileniem.
b) Tworzenie si´ gleby nast´puje w wyniku
starzenia si´ i rozpadu ska∏y macierzystej
pod wp∏ywem zmieniajàcych si´ warunków klimatycznych. Wyró˝niamy starzenie
fizyczne, chemiczne i biologiczne.
c) Tworzenie si´ gleby ze ska∏, jest procesem
z∏o˝onym, trwajàcym tysiàce lat. Ska∏a
ulega wówczas wietrzeniu fizycznemu,
chemicznemu i biologicznemu bez zmiany
sk∏adu chemicznego, a zmianie ulega tylko jej struktura.
d) Gleba powstaje w wyniku procesów glebotwórczych zwanych wietrzeniem. Ulega
38
102
ona wówczas zmianom fizycznym i zmienia si´ jej sk∏ad chemiczny, a w zale˝noÊci
od czynników powodujàcych te procesy,
wyró˝nia si´ wietrzenie fizyczne, chemiczne i biologiczne.
Zadanie 18.
Sorpcja jest podstawowà w∏aÊciwoÊcià gleby,
która ró˝ni jà od ska∏ i decyduje mi´dzy innymi o istnieniu ˝ycia na Ziemi. WyjaÊnij, na
czym polega ta w∏aÊciwoÊç i na skutek czego
gleba jà uzyska∏a.
a) Sorpcja polega na poch∏anianiu i gromadzeniu przez gleb´ wody niezb´dnej dla ˝ycia roÊlin, a wynika ona z porowatoÊci gleby.
b) Sorpcja polega na poch∏anianiu i gromadzeniu przez gleb´ wody i powietrza,
a spowodowane jest to tym, ˝e tworzy ona
sypkà mas´.
c) Sorpcja polega na tym, ˝e wraz z poch∏anianiem przez gleb´ wody, zatrzymuje
tak˝e w swojej masie zawarte w wodzie
ró˝ne substancje, g∏ównie jony. W∏aÊciwoÊci te gleba uzyskuje na skutek przemian
chemicznych, jakim ulegajà wchodzàce
w jej sk∏ad zwiàzki chemiczne.
d) Sorpcja polega na gromadzeniu przez gleb´
ró˝nych nawozów rozpuszczalnych w wodzie, niezb´dnych dla ˝ycia roÊlin. W∏aÊciwoÊci te gleba uzyskuje przede wszystkim
poprzez odpowiednià upraw´ – ró˝ne zabiegi rolnicze zwi´kszajàce jej pulchnoÊç.
Zadanie 19.
WyjaÊnij, w jakich warunkach p∏omieƒ Êwiecy parafinowej kopci i jak temu zaradziç.
a) P∏omieƒ jest kopcàcy wówczas, gdy w pomieszczeniu, gdzie pali si´ Êwieca, jest zbyt
du˝o dwutlenku w´gla. Mo˝na temu zaradziç poprzez przewietrzenie pomieszczenia.
b) Zbyt d∏ugi knot Êwiecy, zwi´ksza powierzchni´ parowania parafiny, co sprawia, ˝e iloÊç tlenu w powietrzu otaczajàcym p∏omieƒ, jest za ma∏a w stosunku do
iloÊci par parafiny. Zachodzi wówczas niepe∏ne spalanie z wydzieleniem sadzy, któremu mo˝na zaradziç przycinajàc knot.
Chemia w Szkole
Metodyka i praktyka szkolna
c) Zbyt d∏ugi knot Êwiecy, utrudnia parowanie parafiny i dost´p tlenu do jej par, co
powoduje niepe∏ne spalanie parafiny i wydzielanie si´ sadzy. P∏omieƒ wówczas jest
kopcàcy, a mo˝na temu zapobiec przez
systematyczne przycinanie knota w trakcie
palenia si´ Êwiecy.
d) Âwieca pali si´ kopcàcym p∏omieniem
wówczas, gdy zaczyna si´ paliç zbyt d∏ugi
knot, który wykonany jest z w∏ókien. Mo˝na temu zapobiec przez systematyczne
przycinanie knota.
c) Ârodki myjàce o odczynie zasadowym,
a tak˝e wapno, majà w∏aÊciwoÊci bakteriobójcze i stosowane zbyt cz´sto, wysuszajà
i stopniowo niszczà skór´.
d) Skóra cz∏owieka zawiera bia∏ko, które jest
bardzo wra˝liwe na dzia∏anie zasad. Wapno gaszone, czyli zasada wapniowa, a tak˝e Êrodki myjàce o wyraênie zasadowym
odczynie, reagujà z bia∏kiem i powstajà nowe substancje, które niszczà skór´.
Odpowiedzi do zadaƒ testowych
Zadanie 20.
Skóra cz∏owieka staje si´ szorstka i chropowata, gdy ma d∏u˝szy kontakt z zasadami
bàdê produktami wykazujàcymi w∏aÊciwoÊci
zasadowe, np. je˝eli stosowane sà nieodpowiednie Êrodki myjàce, które wykazujà wyraênie odczyn zasadowy, a tak˝e, gdy nie jest
chroniona podczas czynnoÊci, gdzie nara˝ona
jest na dzia∏anie zasad. Przyk∏adem sà d∏onie
murarzy, którzy pracujà bez r´kawic. Jak wyjaÊnisz to zjawisko, pos∏ugujàc si´ poznanà
wiedzà chemicznà?
a) Ârodki myjàce o odczynie zasadowym a tak˝e wapno gaszone (stosowane na budowie)
wysuszajà skór´, gdy˝ wynika to z w∏aÊciwoÊci wchodzàcych w ich sk∏ad zasad.
L ITERATURA
[1] MENiS: Podstawa programowa kszta∏cenia
ogólnego. Warszawa, 1994.
2/2004
11 – b
2–b
12 – a
3–c
13 – b
4–c
14 – b
5–d
15 – b
6–b
16 – a
7–c
17 – d
8–a
18 – c
9–d
19 – b
10 – c
20 – b
Dr KRYSTYNA SKROK
b) Skóra cz∏owieka pokryta jest t∏uszczem, który stanowi jej warstw´ ochronnà. Wapno
gaszone, czyli zasada wapniowa, a tak˝e nieodpowiednie Êrodki myjàce o wyraênie zasadowym odczynie, reagujà z t∏uszczem i stopniowo niszczà warstw´ ochronnà skóry.
1–c
nauczyciel akademicki, adiunkt w Pracowni
Chemii, Wydzia∏u Chemii UMCS.
Jest wspó∏autorem programu nauczania oraz
zestawu podr´czników do nauczania chemii
w gimnazjum pt. „Chemia i my”. Prowadzi
badania majàce na celu udoskonalenie
procesu nauczania chemii.
[2] K. Skrok, P. Âlàzak, R. M. Janiuk:
Kszta∏towanie ca∏oÊciowego obrazu przyrody
w procesie nauczania chemii. Materia∏y Zjazdowe
– Tom III, XLVI Zjazdu PTCh i SITPCh,
Lublin 2003, str. 1068.
103
39