„Wirtschafts“-Krisen in Ost

Kryzysy ekonomiczne jako zmiany strukturalne. Przyczyny i skutki
od średniowiecza do współczesności
Call for paper: konferencja Niemieckiego Instytutu Historycznego w Warszawie
we współpracy z Instytutem Historii Społecznej i Gospodarczej Uniwersytetu w
Wiedniu 23.-24.01. 2014. Miejsce konferencji: Niemiecki Instytut Historyczny
w Warszawie.
Widmo straszy w Europie – widmo kryzysu. Co to właściwie oznacza? Mamy do czynienia ze
strukturalnym kryzysem bankowym, waluty Euro lub nawet gospodarki światowej; a może
„tylko” z koniunkturalnym zwrotem, czyli po prostu recesją? W kontekście powszechnej
dyskusji dotyczącej zawirowań na rynkach finansowych konferencja zamierza się poświęcić
historycznemu fenomenowi ekonomicznych kryzysów. Za pomocą analizy wychodzącej poza
tzw. epoki pytamy świadomie nie o powracające cykliczne wahania, lecz o procesy, które
można zinterpretować jako przełomowe wydarzenia w rozwoju społeczeństw. Chodzi tutaj o
ich społeczne i polityczne skutki bądź zachodzące między nimi sprzężenia zwrotne, o
załamania i kontynuacje.
Geograficzny punkt ciężkości obejmuje przy tym Europę Środkową i Wschodnią, aczkolwiek
organizatorzy zainteresowani są również porównaniami diachronicznymi i synchronicznymi
umożliwiającymi wciągnięcie do analizy innych regionów.
Kryzysy agrarne i klęski głodu, przesunięcia szlaków handlowych i monetarne załamania,
bankructwa państw, wojny czy bańki spekulacyjne: wszystkie one mają nie tylko specyficzne
gospodarcze, lecz także polityczne, społeczne, demograficzne i ekologiczne przyczyny, które
z kolei wpływają na życie ludzi i prowadzą do interesujących sprzężeń zwrotnych.
Świadomie wychodząca poza poszczególne epoki konferencja zainteresowana jest tymi
aspektami i zamierza nie tylko zaszeregować historyczne procesy, lecz również pomóc w
kontekstualizacji współczesnych recepcji i interpretacji, jak i wypracowaniu specyficznych
cech badanych procesów. W tym „duchu” za pomocą nowatorskich metod elementy historii
politycznej i kulturowej, historii idei i dnia codziennego mają być powiązane z aspektami
historii gospodarczej, która przez wielu historyków jest traktowana jako „sucha”, a zarazem
przeciążona teoretycznie i statystycznie dziedzina, przez to często ignorowana.
Takie rozszerzenie perspektywy mogłaby stanowić np. epidemia dżumy w połowie XIV
wieku, która w niektórych regionach Europy doprowadziła do śmierci około jednej trzeciej
ludności, wywołując nie tylko dramatyczne demograficzne, ekonomiczne czy społeczne
zmiany, lecz również kulturowo-mentalnościowe transformacje: obowiązujący do tej pory
obraz świata i człowieka poddany został gruntownej rewizji. Z drugiej strony wydaje się, że
„czarna śmierć”, pomimo objęcia sporej części zachodniej Eurazji, „oszczędziła” Europę
Środkowo-Wschodnią. Fakt braku spowodowanego przez epidemię kryzysu jest asumptem do
pytań o tego przyczyny i skutki dla regionu i zachęca do porównań z innymi obszarami
Europy.
Jak wojny mogą wpływać na gospodarcze i kulturowe zjawiska, pokazały debaty wokół tzw.
kryzysu XVII wieku. Dla wschodnich części Rzeczpospolitej przeprowadzane podczas
powstania Chmielnickiego pogromy żydów oznaczały głód i nędzę, ponieważ wielu
żydowskich handlarzy zostało zamordowanych. Poza tym doprowadziły one do ucieczki i
migracji grup Aszkenazych na Litwę, do Europy Środkowej i Zachodniej, jaki do powstania
Chasydyzmu na skutek zdziesiątkowania kahału, który utracił swój potencjał administracyjny,
zmuszając tym samym gminy żydowskie do skupiania się wokół rabinów, które
gwarantowały pomoc spirytualną oraz ekonomiczną.
W XIX i XX wieku rozwój Europy Wschodniej i Środkowo-Wschodniej przebiegał w cieniu
modernizacji i „doganiania” uprzemysławiającego się „Zachodu”. Emigracje z tych obszarów
były wynikiem „permanentnej” pauperyzacji i biedy, które zaostrzyły się dramatycznie wraz z
kryzysem światowym w 1929 roku. Regionalne skutki globalnych przesunięć odzwierciedla
„upadek” socjalizmu monopolistycznego. To nie jest przypadek, że protesty w Polsce w
latach 1976 i 1980, które wybuchły na skutek podwyżek cen żywności i które doprowadziły
do powstania „Solidarności”, zbiegły się z załamaniem powojennego ładu ekonomicznego w
Europie. Militarna porażka USA w Wietnamie, zniesienie związania wartości dolara ze
standardem złota (czyli systemu z Bretton-Woods z 1944 roku) oraz dramatyczny wzrost cen
ropy naftowej były symptomami strukturalnego kryzysu, który zbiegł się z gospodarczym
dyletantyzmem partii, doprowadzając ostatecznie do upadku systemu. Kiedy pod koniec lat
70-ych i na początku lat 80-ych XX stulecia w wielu miejscach globu odwołano zamówienia
na statki, dotknęło to zarówno „kapitalistycznie” zorganizowaną stocznię Bremer-Vulkan, jak
i „socjalistyczną” stocznię im. Lenina w Gdańsku. Ponad systemowe porozumienie
zagrożonych cięciami i zwolnieniami robotników były tylko jedną z konsekwencji. Z drugiej
strony polski węgiel pomógł około 1985 roku obejść strajk brytyjskich górników pod wodzą
Arthura Scargilla.
Koszty podróży i noclegu przejmuje Niemiecki Instytut Historyczny w
Warszawie.
Propozycje tematyczne (100 słów) wraz z krótkimi biografiami prosimy
przesyłać do 31.08.2013. Do połowy września organizatorzy rozstrzygną o
ostatecznym udziale w konferencji.
Celem konferencji jest przede wszystkim dyskusja. Dlatego dążymy do krótkiej
prezentacji tez na podstawie 10-20-stronicowych artykułów, które mają być
wcześniej udostępnione uczestnikom konferencji. Jako termin na ich oddanie
przewidzieliśmy 31.12.2013. Teksty te zostaną opublikowane. Koszty podróży i
noclegów mogą być przejęte tylko w wypadku punktualnego przesłania tekstów.
Języki konferencji to Niemiecki i Polski. Referaty, jak i dyskusje będą
tłumaczone symultanicznie. Kto nie włada żadnym z nich, może drogą wyjątku
przedstawić swoje tezy w angielskim.
Kontakt: [email protected]; [email protected]