PASCHALNE TRIDUUM, łac. Triduum Paschale, trzy dni celebracji

PASCHALNE TRIDUUM, łac. Triduum Paschale, trzy dni celebracji → Paschy chrześc. (od
Mszy Wieczerzy Pańskiej w → Wielki Czwartek wieczorem do nieszporów Niedzieli
Zmartwychwstania); szczyt → roku liturgicznego, którego centr. celebracją jest Wigilia
Paschalna; dni T. P. oznaczają trzy etapy jednego misterium zbawienia: pierwszy - misterium
Jezusa Chrystusa ukrzyżowanego, drugi - pogrzebanego, trzeci - zmartwychwstałego (LO
38).
Odkupienie dokonane przez Chrystusa i dopełnione w dniach Paschy żyd. ukazało jego
związek z wydarzeniami ST; uczta paschalna Jezusa z uczniami (→ Ostatnia Wieczerza) była
paradygmatem świętowania Paschy NT (początkowo w obchodzie tygodniowym – niedziela
jako Pascha tygodnia, nast. w cyklu rocznym); Paweł Apostoł nazywa Jezusa „naszą Paschą”
(1 Kor 5, 7), gdyż → Eucharystia jest „nową Paschą” (nie kontynuacją starotest.). Doroczne
świętowanie Paschy przez pierwotny Kościół kształtowało się wokół Wigilii Paschalnej,
będącej centr. celebracją przejścia ze śmierci do życia; obrzędy trwające całą noc obejmowały
czytania bibl., śpiew psalmów, modlitwy, Eucharystię; w liturgii rzym. czytano m.in. teksty o
stworzeniu (Rz 1), ustanowieniu Paschy (Wj 12), przejściu przez M. Czerwone (Wj 14), a
także udzielano chrztu zgodnie z Pawłowym obrazem – zanurzenia w śmierci Chrystusa i
zjednoczenia z Nim w Zmartwychwstaniu (Rz 6); od II w. pojawiła się tendencja do
dłuższego przygotowania do świętowania Paschy, co ukształtowało → Wielki Post, → Wielki
Tydzień, oktawę Paschy oraz okres paschalny do → Pięćdziesiątnicy; świadectwa o
dorocznym, kilkudniowym jej świętowaniu pochodzą z II w. (Euzebiusz HE V 24, 12-17;
Meliton z Sardes The Homily on the Passion, Lo 1940); przed Soborem Nic. I znana była
praktyka 3-dniowego obchodu wydarzeń paschalnych, motywowana m.in. chęcią
rekonstrukcji ostatnich dni ziemskiego życia Jezusa (Itinerarium Egeriae; CChr 175,37-103).
Liturgiczny wymiar świętowania T.P. ukształtował się w 2. poł. IV w.; w Jerozolimie
rozpoczynano je w czwartek wieczorem Mszami, sprawowanymi w miejscach związanych z
wydarzeniami opisanymi w Ewangelii, nast. odbywało się nocne czuwanie, którego centr.
punktem było odczytywanie opisu Ostatniej Wieczerzy; w → Wielki Piątek po liturgii słowa
następowały procesje do miejsc (statio) opisywanych w relacjach ewangelistów; w sobotę
wieczorem kontynuowano czuwanie, zakończone obchodem Wigilii Paschalnej; Eteria w jej
strukturze wyróżnia m.in. obrzęd światła, czuwanie z licznymi czytaniami bibl. ukazującymi
łączność ST i NT, chrzest, wejście nowo ochrzczonych i Eucharystię; od IV w. wraz z
rozwojem → katechumenatu Wigilia Paschalna stała się czasem sprawowania sakramentów
chrześcijańskiej → inicjacji.
Pap. Leon I Wielki sacramentum paschale nazywał uroczystość obejmującą piątek, sobotę i
niedzielę (Sermo XLVII, XLVIII; PL 54,839-840), w V w. partykularnie dołączano czwartek
(prawnie usankcjonowane w XI w.); położenie nacisku na upamiętnienie ustanowienia
Eucharystii spowodowało przesunięcie dotychczasowego gł. akcentu świętowania obchodu
paschalnego z Wigilii Paschalnej na ten dzień; w Rzymie czwartek był czasem modlitwy i
czytań oraz pojednaniem pokutników na zakończenie Wielkiego Postu; później ustalił się
zwyczaj sprawowania missa chrismatis (→ Msza I C 15o) w godzinach porannych; w VII w.
sprawowano Wigilię Paschalną wg 2 wzorów – liturgii pap. i par.; tendencja skracania
czuwania w noc paschalną znalazła swoje odbicie w formularzach mszalnych (msza w nocy i
niedzielę Paschy); przesunięcie Wigilii Paschalnej na godziny popołudniowe, a nawet ranne
było usprawiedliwiane zachowywaniem postu, bezpieczeństwem, a nawet niewłaściwym
zachowaniem pielgrzymów; antycypacje poranne miały umożliwić szerszy udział wiernych.
Reforma Soboru Tryd., wykluczając sprawowanie Eucharystii wieczorem, usankcjonowała
przeniesienie celebracji T.P. na godziny poranne Wielkiego Czwartku, Wielkiego Piątku i
Wielkiej Soboty; pap. Pius V pod karą suspensy zabronił sprawowania Wigilii Paschalnej
wieczorem (indult posiadało tylko kilka klasztorów); KPK z 1917 ustalał zakończenie postu
paschalnego na południe Wielkiej Soboty.
W okresie baroku liturgia była zastępowana przez elementy pobożności lud. opartej na
dramatyzacji Pasji, drodze krzyżowej lub ustawianiu straży przy Grobie Pańskim; T.P.
zdominowała pobożność pasyjna, marginalizując liturgiczny obchód Misterium Paschalnego,
zaś przepowiadanie o zmartwychwstaniu zyskało apologet. charakter.
Reforma pap. Piusa XII z 1951 i 1955 oraz Soboru Wat. II przywróciła T.P. centr. miejsce w
liturg. roku; Missale Romanum z 1969-70 zawiera obrzędy i znaki charakterystyczne dla
liturgii paschalnej z IV w. sprawowanej w Jerozolimie, skorelowane z chronologią podaną w
Ewangelii; obrzędy T.P. składają się z następujących trzech etapów:
1o celebracja „misterium Chrystusa umęczonego i ukrzyżowanego”: a) Msza Wieczerzy
Pańskiej stanowiąca inaugurację T.P., sakramentalny prolog celebracji, a zarazem obrzędowy
przekaz całego i jedynego Misterium Paschalnego; gł. jej wątkami są ustanowienie
Eucharystii i kapłaństwa oraz przykazanie bratniej miłości (LO 45); rozpoczynająca się po
Mszy adoracja Najświętszego Sakramentu w tabernakulum (LO 55) po północy nie ma już
charakteru uroczystego (LO 56); b) liturgia Męki Pańskiej w Wielki Piątek upamiętniająca
mękę i śmierć Chrystusa oraz podkreślająca jej zwycięski charakter;
2o celebracja „misterium Chrystusa pogrzebanego”, rozpoczynająca się po liturgii Męki
Pańskiej w Wielki Piątek; w Wielką Sobotę nie sprawuje się sakramentów, wyjątkowo może
być sprawowany sakrament → pokuty i → chorych namaszczenia oraz wiatyk (LO 75);
sprawuje się obrzędy katechumenatu (effeta, redditio symboli) bezpośrednio przygotowujące
do udzielenia sakramentów inicjacji podczas Wigilii Paschalnej; wierni gromadzą się na →
liturgii godzin, której teksty odwołują się do zstąpienia Jezusa do otchłani i Jego zwycięstwa
nad śmiercią, chrztu oraz wyrażają prośby o udział w chwale Jego Zmartwychwstania;
3o celebracja „misterium Chrystusa zmartwychwstałego” w Niedzielę Wielkanocną – a)
Wigilia Paschalna, sprawowana nocą (po zmroku) i proklamująca zmartwychwstanie
Chrystusa, b) Msza w dzień, c) nieszpory Niedzieli Zmartwychwstania zamykające T.P, mogą
to być nieszpory chrzcielne (LO 98); procesja rezurekcyjna odbywa się po Wigilii Paschalnej,
ewentualnie rano przed pierwszą Mszą.
F. Małaczyński, Ceremoniał obrzędów Wielkiego Tygodnia, Wwa 1958; S. Szczepaniec,
Ceremoniał posług liturgicznych, Kr 1987, 85-140; F. Blachnicki, I. Kucharska Triduum
Paschalne, Lb 1988 Krościenko 1992; Cz. Krakowiak, Świętowanie T.P. we wspólnocie
parafialnej, LitS 1(1995) z. 1-2, 31-36; M. Kunzler, Liturgie der Kirche, Pa 1995 (Liturgia
Kościoła, Pz 1999, 643-654); M. Adaszek, S. Araszczuk, P. Dębski, Święte T.P., Legnica
1996, 2008; S. Sirboni, Grande Settimana. Conoscere, celebrare e vivere la Settimana santa,
Tn 1996 (Wielki Tydzień. Przeżywanie i celebrowanie Wielkiego Tygodnia, Kr 2002, 73-161);
S. Czerwik, J. Kudasiewicz, H. Witczyk, Święte T.P., Ki 2001; A. Bergamini, Cristo festa
della Chiesa. Storia, celebratione, teologia, spiritualità, pastorale, Mi 2002 (Chrystus świętem Kościoła, Kr 2003, 223-273); J.J Janicki, LTP 858-862; Nadolski LL 1608-1630; P.
Kulbacki, Liturgia Godzin w T.P., w: Mirabile laudis canticum, Op 2008, 385-396.
Piotr Kulbacki