6. obszary szczególnie narażone na zanieczyszczenia związkami

6. obszary szczególnie narażone na zanieczyszczenia związkami

6. OBSZARY SZCZEGÓLNIE NARAŻONE NA ZANIECZYSZCZENIA
ZWIĄZKAMI AZOTU ZE ŹRÓDEŁ ROLNICZYCH
Beata Pieniek
(Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie)
Monitoring wód powierzchniowych i podziemnych wykonywany na przestrzeni lat
wykazał zanieczyszczenie tych wód związkami azotu.
W związku z zapisem art. 47 ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. – Prawo wodne Dyrektor
Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Warszawie wydał rozporządzenia
Nr 6 i 7/2004 z dnia 23 kwietnia 2004 r. w sprawie wprowadzenia programów działań
mających na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych dla obszaru szczególnie
narażonego w gminie Ludwin i gminie Komarówka Podlaska, określonych w drodze
rozporządzenia Nr 5/2003 Dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej
w Warszawie z dnia 17 grudnia 2003 roku (Dziennik Urzędowy Województwa Lubelskiego
Nr 87/2004 poz. 1482 i 1483). Realizacja ww. programów rozpoczęta została w czerwcu
2004 r.
Wyniki badań wykonane w latach 2004-2005 omówione zostały w raportach
opracowanych w latach wcześniejszych.
Granice wyznaczonych obszarów oraz szczegółową lokalizację punktów
pomiarowych przedstawiają mapy 1 i 2.
Mapa 1. Obszar szczególnie narażony położony na terenie gminy Komarówka Podlaska.
142
Mapa 2. Obszar szczególnie narażony położony na terenie gminy Ludwin.
6.1. Monitoring stanu jakości środowiska
6.1.1. Wody powierzchniowe
W związku z wyznaczeniem obszaru szczególnie narażonego na terenie gminy
Komarówka Podlaska, monitoringiem wód wrażliwych na zanieczyszczenia związkami azotu
objęto rzekę Białkę. Badania prowadzono w 2 punktach pomiarowo-kontrolnych
zlokalizowanych w miejscowościach Paszki (4,8 km) i Ustrzesz (15,9 km), z częstotliwością
1 raz w miesiącu. Na terenie obszaru wyznaczonego w gminie Ludwin badaniami objęto
Doprowadzalnik Dratów – Mytycze w 1 punkcie pomiarowym, z częstotliwością 2 razy
w roku.
Podstawę do oceny eutrofizacji wód stanowi rozporządzenie Ministra Środowiska
z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie kryteriów wyznaczania wód wrażliwych na
zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych (Dz. U. Nr 241, poz. 2093).
Wyniki badań wód powierzchniowych na terenie OSN Komarówka Podlaska przedstawiają
tabele 1 i 2.
143
Tabela 1. Wyniki badań wód powierzchniowych dla p.p.k. w m. Paszki
L.p.
2.
Wskaźnik
Tlen
rozpuszczony
Amoniak
3.
Azot Kjeldahla
mg N/l
7,9
1,6
1,3
2,1
1,5
1,0
21,2
0,53
2,7
3,05
2,7
2,74
4.
Azotany
mg NO3/l
5,3
3,0
2,7
4,1
3,3
3,3
0,982
0,013
0,108
0,069
0,052
0,072
5.
Azotyny
mg NO2/l
0,066
0,125
0,052
0,118
0,131
0,580
4,4
6,0
3,0
2,2
2,2
2,4
6.
Azot ogólny
mg N/l
9,1
2,3
1,9
3,5
2,3
1,9
9,5
6,1
3,6
2,9
2,8
3,0
7.
Fosforany
mg PO4/l
0,095
0,27
0,54
0,29
0,87
1,06
1,26
1,58
0,72
0,54
0,39
0,28
8.
Fosfor ogólny
mg P/l
2,19
0,37
0,44
0,22
0,42
0,43
0,56
0,84
0,43
0,39
0,35
0,22
9.
Chlorofil „a”
µg/l
29,2
1,5
2,6
28,1
14,2
1,6
118,0
13,6
3,5
1,1
2,2
1,3
maj
czerwiec
lipiec
1.
Jednostka styczeń
luty
marzec kwiecień
maj
czerwiec
lipiec
sierpień wrzesień październik listopad grudzień
mg O2/l
8,0
10,9
11,0
9,0
8,1
7,7
6,6
2,6
8,0
8,7
9,9
10,9
mg NH4/l
0,57
0,75
0,64
1,0
0,48
0,49
2,96
0,72
1,5
0,77
0,71
1,4
Tabela 2. Wyniki badań wód powierzchniowych dla p.p.k. w m. Ustrzesz
L.p.
Jednostka
styczeń
luty
mg O2/l
10,3
10,4
10,9
9,4
8,5
8,6
7,9
0,4
2.
Wskaźnik
Tlen
rozpuszczony
Amoniak
mg NH4/l
0,58
0,66
0,45
1,2
0,54
0,44
0,26
0,55
1,8
0,88
0,82
0,64
3.
Azot Kjeldahla
mg N/l
0,73
0,79
0,73
2,9
1,3
0,82
0,62
0,53
0,89
1,24
1,59
1,59
4.
Azotany
mg NO3/l
1,1
0,75
0,66
2,7
0,75
0,44
0,020
0,006
0,033
0,023
0,029
0,020
5.
Azotyny
mg NO2/l
0,013
0,013
0,010
0,033
0,033
0,020
1,5
6,5
3,1
1,9
2,1
1,7
6.
Azot ogólny
mg N/l
0,97
0,96
0,88
3,8
1,5
0,93
1,6
6,6
3,3
2,2
2,5
2,1
7.
Fosforany
mg PO4/l
0,14
0,17
0,25
0,24
0,29
0,25
0,23
1,49
0,56
0,34
0,27
0,23
8.
Fosfor ogólny
mg P/l
0,091
0,151
0,16
0,19
0,18
0,13
0,11
0,63
0,30
0,25
0,22
0,15
9.
Chlorofil „a”
µg/l
6,4
2,1
2,6
12,5
15,1
1,7
1,8
16,4
3,7
1,5
1,3
1,3
1.
144
marzec kwiecień
sierpień wrzesień październik listopad grudzień
7,9
8,6
9,5
10,9
Ocena jakości wód rzeki Białka w roku 2006 wykazała w punkcie pomiarowokontrolnym zlokalizowanym w miejscowości Paszki przekroczenie wartości stężeń fosforu
ogólnego we wszystkich miesiącach oprócz kwietnia i grudnia. Wartości graniczne azotu
ogólnego przekroczone były w miesiącach styczeń, lipiec i sierpień. Przekroczone zostały
również wartości graniczne azotanów (lipiec) i chlorofilu „a” (styczeń, kwiecień, lipiec).
W związku z powyższym wody te wykazują tendencję do eutrofizacji. Lokalizacja punktu
świadczyć może jednak o możliwości zanieczyszczenia ściekami komunalnymi
z oczyszczalni miejskiej w Radzyniu Podlaskim oraz ściekami przemysłowymi z oczyszczalni
zakładowej Spółdzielni Mleczarskiej „SPOMLEK” w Radzyniu Podlaskim.
Wyniki badań wód Doprowadzalnika Dratów - Mytycze (Tabela 3) zlokalizowanego na
terenie gminy Ludwin, zawierały się w przedziałach nie przekraczających wartości
granicznych wymienionych w ww. rozporządzeniu. Wyjątek stanowi chlorofil „a”, którego
wartość przekracza 2-krotnie wartość graniczną. Przekroczenia te mogą być spowodowane
zagniwaniem resztek roślinnych w stagnującej wodzie przy okresowym przepływie wody.
Tabela 3. Wyniki badań wód powierzchniowych Doprowadzalnika Dratów - Mytycze
L.p.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Wskaźnik
Tlen rozpuszczony
Amoniak
Azot Kjeldahla
Azotany
Azotyny
Azot ogólny
Fosforany
Fosfor ogólny
Chlorofil „a”
Jednostka
mg O2/l
mg NH4/l
mg N/l
mg NO3/l
mg NO2/l
mg N/l
mg PO4/l
mg P/l
µg/l
I półrocze
9,6
0,1
1,7
0,44
0,02
1,8
0,055
0,084
59
II półrocze
9,1
1,29
2,6
1,28
0,043
2,9
0,19
0,12
29,3
6.1.2. Wody podziemne
Na terenie wyznaczonych OSN badaniami objęto ogółem 7 studni kopanych, w tym
4 zlokalizowane na terenie gminy Komarówka Podlaska oraz 3 na terenie gminy Ludwin.
Szczegółową lokalizację punktów przedstawia tabela 4.
Tabela 4. Lokalizacja punktów pomiarowych monitoringu wód podziemnych.
Gmina
Komarówka Podlaska
Ludwin
Miejscowość
Numer działki
Numer punktu
Przegaliny Duże 137
98/1
K1
Derewiczna 163
249
K2
Przegaliny Duże 48
504/3
K3
Brzeziny 6
304
K4
Ludwin 21
469/2
L1
Ludwin 5
483
L2
Ludwin 1
490
L3
W roku 2006 badania prowadzone były raz w sezonie wiosennym i raz na jesieni, przy czym
w gminie Komarówka Podlaska tylko po wypompowaniu a w gminie Ludwin przed i po
wypompowaniu wody ze studni.
Ocena jakości wód podziemnych sporządzona została na podstawie rozporządzeń:
− Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie klasyfikacji dla prezentowania
stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia oraz sposobu
interpretacji wyników prezentacji stanu tych wód (Dz. U. Nr 32 poz. 284),
− Ministra Zdrowia z dnia 19 listopada 2002 r. w sprawie wymagań dotyczących jakości
wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz. U. Nr 203 poz. 1718).
Wyniki badań wód podziemnych na terenie OSN Komarówka Podlaska przedstawia
tabela 5.
145
Tabela 5. Wyniki badań wód podziemnych na terenie OSN Komarówka Podlaska
Lp.
Wskaźnik
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
Chlorki
Siarczany
Azotany
Azotyny
Azot Kjeldahla
Azot ogólny
Fosforany
Fosfor ogólny
Wapń
Magnez
Sód
Potas
Przegaliny Duże
Derewiczna 163
Przegaliny Duże 48
Brzeziny 6 [304]
137 [98/1]
[249]
[504/3]
I
II
I
II
I
II
I
II
półrocze półrocze półrocze półrocze półrocze półrocze półrocze półrocze
58,7
59,8
35,4
48,2
86,7
80,9
27,8
28,4
93
90
71
108
169
72
86
80
94,3
98,3
90,3
219,6
88,5
86,3
116,0
143,9
0,020
0,052
0,010
0,018
0,013
0,006
0,010
0,006
<0,5
<0,5
<0,5
<0,5
<0,5
<0,5
<0,5
<0,5
21,3
25,5
20,4
49,6
20,0
19,5
26,2
32,5
0,91
1,32
0,29
0,29
0,062
0,14
0,42
0,32
0,82
0,47
0,10
0,099
0,032
0,048
0,15
0,11
131,1
132,6
91,5
151,4
179,2
163,1
144,9
151,1
17,8
17,8
10,3
16,5
21,5
19,6
10,7
11,5
32,3
34,1
17,3
22,4
20,6
26,1
23,3
24,3
22,7
27,3
4,7
7,2
1,8
2,4
1,1
1,3
Przeprowadzone badania na terenie OSN położonym w gminie Komarówka Podlaska
wykazały, że wody studzienne w punkcie K3 należy zaliczyć do klasy IV a punkty K1, K2 i K4
do klasy V. Wskaźnikami decydującymi o klasie były azotany i fosforany.
Wyniki badań wód podziemnych na terenie OSN Ludwin przedstawia tabela 6 i 7.
Tabela 6. Wyniki badań wód podziemnych przed wypompowaniem studni na terenie OSN Ludwin
Ludwin 21 [469/2]
Lp. Wskaźnik
I półrocze
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
Chlorki
Siarczany
Azotany
Azotyny
Azot Kjeldahla
Azot ogólny
Fosforany
Fosfor ogólny
Wapń
Magnez
Sód
Potas
29,1
73
35,9
2,299
3,3
12,1
1,85
0,63
75,2
3,94
13,7
16,0
2006
II półrocze
45,4
99
77,0
0,161
<0,5
17,4
1,23
0,45
123,4
5,2
19,1
11,5
Ludwin 5 [483]
I półrocze
108,0
143
92,5
0,056
0,61
20,9
1,24
0,42
156,9
30,1
69,0
67,2
2006
II półrocze
127,5
284
162,0
0,056
<0,5
36,6
0,57
0,19
202,9
34,4
63,7
61,1
Ludwin 1 [490]
I półrocze
371,6
505
552,0
0,030
<0,5
124,7
1,31
0,45
283,2
63,6
214,3
292,6
2006
II półrocze
330,5
361
494,0
0,190
<0,5
111,7
1,18
0,39
244,9
50,8
140,8
275,2
Tabela 7. Wyniki badań wód podziemnych po wypompowaniu studni na terenie OSN Ludwin
Ludwin 21 [469/2]
Lp. Wskaźnik
I półrocze
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
146
Chlorki
Siarczany
Azotany
Azotyny
Azot Kjeldahla
Azot ogólny
Fosforany
Fosfor ogólny
Wapń
Magnez
Sód
Potas
62,6
147
100,9
0,016
<0,5
22,8
1,83
0,92
163,8
6,03
15,6
3,4
2006
II półrocze
49,6
126,8
88,1
0,010
<0,5
19,9
2,30
0,81
136,8
5,25
19,9
3,7
Ludwin 5 [483]
I półrocze
123,5
273
93,0
0,026
<0,5
21,0
0,48
0,27
170,1
32,0
52,3
53,0
2006
II półrocze
125,9
256,5
117,3
0,018
<0,5
26,5
0,18
0,11
164,0
29,9
50,8
38,3
Ludwin 1 [490]
I półrocze
283,5
406
481,2
0,030
<0,5
108,7
1,01
0,36
247,6
50,5
142,4
235,6
2006
II półrocze
266,7
356,9
443,6
0,051
<0,5
100,3
1,26
0,43
203,1
45,9
127,7
273,6
Na terenie gminy Ludwin wyniki badań prowadzonych zarówno przed jak i po
wypompowaniu zakwalifikowały wody studzienne do klasy V. Wskaźnikami mającymi wpływ
na jakość wód były azotany, fosforany i potas.
6.1.3. Gleby
Na terenie gminy Komarówka Podlaska w ramach programu działań mającego na celu
ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych WIOŚ w Lublinie prowadził badania gleb
w 4 punktach pomiarowo – kontrolnych, z częstotliwością 1 raz w roku.
Wyniki uzyskane w 2006 roku przedstawia tabela 8.
Tabela 8. Wyniki badań gleb na terenie OSN położonego w gminie Komarówka Podlaska.
Stężenia
Lp.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Wskaźnik
Chlorki
Siarczany
Azotany
Azotyny
Fosforany
Wapń
Magnez
Sód
Potas
Azot ogólny
Fosfor ogólny
Jednostka
mg Cl/l
mg SO4/l
mg NO3/l
mg NO2/l
mg PO4/l
mg Ca/l
mg Mg/l
mg Na/l
mg K/l
mg N/kg s.m.
mg P/kg s.m.
Przegaliny
Duże II
<5,0
1,18
1,42
0,098
0,13
24,6
0,41
0,75
0,15
17500
22899
Przegaliny
Małe
<5,0
4,41
1,42
0,043
0,07
20,8
0,32
0,53
0,10
26240
45939
Komarówka
Podlaska
<5,0
0,72
2,04
0,036
0,80
2,13
0,28
0,55
2,3
655
5706
Derewiczna
<5,0
1,30
3,19
0,030
1,56
3,13
0,40
0,66
5,8
1415
10311
Analiza wyników wykazała, że najwyższe wartości azotu ogólnego i fosforu ogólnego
stwierdzono w glebach pobranych w miejscowości Przegaliny Małe, natomiast najniższe
w glebach z miejscowości Komarówka Podlaska.
6.2. Działalność kontrolna WIOŚ
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie w ramach realizacji
programów działań mających na celu ograniczenie azotu ze źródeł rolniczych na obszarach
szczególnie narażonych zobowiązany został do prowadzenia kontroli zadań obowiązkowych
nałożonych na właścicieli gospodarstw. W 2006 roku kontrolą objęto gospodarstwa rolne
zlokalizowane na terenie obszaru szczególnie narażonego w gminie Komarówka Podlaska.
Przeprowadzono 8 kontroli w 8 gospodarstwach rolnych znajdujących się w rejestrze
gospodarstw monitorowanych. W trakcie czynności kontrolnych zwracano uwagę na sposób
przechowywania, wykorzystywania i zagospodarowania nawozów naturalnych oraz
kontrolowano dokumentację prowadzoną przez rolników. Dokonano również rozpoznania
w zakresie podejmowania przez rolników przedsięwzięć polegających na wyposażeniu
gospodarstw rolnych w urządzenia do przechowywania i gromadzenia nawozów
naturalnych.
W wyniku stwierdzonych w czasie kontroli naruszeń udzielono 7 pouczeń oraz wydano
7 zarządzeń pokontrolnych.
Do najczęściej powtarzających się uchybień stwierdzonych w trakcie kontroli należały:
- składowanie obornika w pryzmach bezpośrednio na gruncie;
- gromadzenie i przechowywanie obornika w budynkach inwentarskich o nieutwardzonym
lub częściowo utwardzonym podłożu;
- wypompowywanie i wywożenie ścieków bytowych na pola;
- nabywanie lub przekazywanie nadwyżki nawozów naturalnych bez stosownej umowy;
- nie prowadzenie lub nierzetelne prowadzenie kart dokumentacyjnych.
147
6.3. Podsumowanie
Wykonane badania na obu wyznaczonych obszarach szczególnie narażonych
wskazują na znaczne zanieczyszczenie wód podziemnych azotanami. Analiza wyników
wykazała, że wody studzienne w Ludwinie zaliczone zostały do klasy V, natomiast
w Komarówce Podlaskiej wody z trzech studni zaliczone zostały do klasy IV, a jedna studnia
zaklasyfikowana została do klasy V.
Przeprowadzone kontrole dotyczyły zadań, do wykonywania których rolnik jest
zobowiązany, a zwłaszcza w zakresie:
• stosowania nawozów,
• przechowywania i zagospodarowywania odchodów zwierzęcych,
• likwidacji istniejących w obszarze gospodarstwa źródeł zanieczyszczenia wód.
W ramach czynności pokontrolnych wystosowano do wszystkich kontrolowanych
gospodarstw wystąpienia z prośbą o podjęcie działań zmierzających do realizacji zadań
obowiązkowych wynikających z programu.
Po zakończeniu czteroletniego okresu realizacji programów przeprowadzona zostanie
ocena wyników monitoringu i kontroli w celu weryfikacji obszaru i ewentualne ustanowienie
dalszych czynności.
148