pełny tekst - Muzealnictwo

Aleksandra Magdalena Dittwald
FRANK GEHRY W TORONTO
TRANSFORMACJA MUZEUM SZTUK PIĘKNYCH
ONTARIO
uzeum Sztuk Pięknych Ontario1 (Art Gallery of Ontario), zwane potocznie AGO,
jest jednym z największych muzeów sztuki
w Kanadzie. Znajduje się w centrum Toronto,
w najbliższym sąsiedztwie chińskiej dzielnicy. Muzeum
zdobyło uznanie dzięki bogatej kolekcji sztuki europejskiej. W zbiorach AGO znajduje się wiele ciekawych
eksponatów z okresu średniowiecza, renesansu, baroku oraz sztuki XIX i XX wieku. Muzeum posiada bogatą
kolekcję sztuki kanadyjskiej. Jest aktywną placówką
organizującą nieustannie nowe wystawy, propagującą
nowe kierunki w sztuce współczesnej.
Historia
Muzeum, pod nazwą Muzeum Sztuki Toronto,
zostało założone w 1900 r. przez grupę torontońskich
miłośników sztuki. Placówka ta dwukrotnie w ciągu
swego istnienia zmieniała nazwę2. Od 1966 r. znana
jest jako Muzeum Sztuk Pięknych Ontario (Art Gallery of Ontario). Nazwa ta została nadana, aby podkreślić rangę muzeum oraz nawiązać bliższą współpracę
z władzami ontaryjskimi. W zamian za dodatkowe
fundusze, muzeum zobowiązało się wprowadzić specjalne programy edukacyjne dla mieszkańców całego
Ontario.
Pierwszą stałą siedzibę Muzeum Sztuki Toronto
uzyskało w 1911 r. dzięki zapisowi Henrietty BoultonSmith. Była to posiadłość i rezydencja z 1817 r. – The
Grange3. W dwa lata po przejęciu darowizny, muzeum
zorganizowało w niej inauguracyjną wystawę. Zarząd
muzeum zdawał sobie jednak sprawę, że Grange nie
1. Północna elewacja Muzeum Sztuk Pięknych Ontario, potocznie
zwanego Galerią Sztuki Ontario (Art Gallery of Ontario – AGO),
lata 80., arch. Barton Myers
1. North façade of the Art Gallery of Ontario (AGO) in the 1980s,
arch. Barton Myers
MUZEALNICTWO
275
Z zagranicy
2. Elvis Presley, obraz Andy'ego Warhola
2. Painting of Elvis Presley by Andy Warhol
jest odpowiednim miejscem na organizowanie wystaw
malarstwa i stanowi tylko tymczasową siedzibę. Już od
1911 r. zaczęto gromadzić fundusze na wybudowanie
nowego gmachu tuż obok rezydencji, z przeznaczeniem na galerie. Pierwsza część nowego muzeum została zrealizowana wg projektu znanej kanadyjskiej firmy
architektonicznej Pearson & Darling w 1918 roku.
W związku z szybko rosnącą kolekcją, dalsze rozbudowy nastąpiły już w latach 1926 i 19354.
Okres powojenny przyniósł kolejne zmiany.
W latach 60. architektoniczne elementy Beaux-Art,
pierwotnego stylu budynku, zostały zastąpione modernistycznymi. Z dużym uznaniem spotkała się rozbudowa AGO przeprowadzona w latach 80. przez Bartona
Myersa. Dzięki niej muzeum uzyskało ponad 9 tys. m²
dodatkowej przestrzeni wystawienniczej i mogło otworzyć 30 nowych galerii5. Zabytkowy budynek Grange
został połączony wówczas szklanym atrium z salami
wystawowymi muzeum. Jak stwierdził znany krytyk
architektury Justin Henderson: Ta elegancko pomyślana
i wykonana rozbudowa umieściła Galerię Sztuki Ontario
wśród czołowych muzeów świata6.
Kolekcje, wystawy i programy
Muzeum Sztuk Pięknych Ontario jest jednym z dziesięciu największych państwowych muzeów sztuki na
terenie Ameryki Północnej. Posiada w swojej kolekcji
ponad 75 tys. artefaktów. Większość swoich zbiorów
muzeum zawdzięcza darowiznom mecenasów i kolekcjonerów sztuki. Dzięki donacji magnata finansowe-
3. Fragment galerii z rzeźbami Henry'ego Moore'a
3. Fragment of Gallery with Henry Moore sculptures
276
MUZEALNICTWO
Z zagranicy
4. Fragment galerii z obrazami Lawrena Harrisa, członka kanadyjskiej Grupy Siedmiu
4. Fragment of Gallery with paintings of Lawren Harris, member of
Canadian Group of Seven
go Franka Portera Wooda, w 1955 r. kolekcja sztuki
europejskiej AGO została wzbogacona m.in. o prace
Tycjana, Tintoretta, Rembrandta, Halsa, van Dycka,
Goyi, Pissarra, Renoira, Utrilla, Moneta i Rodina7.
Spośród wielu donatorów sztuki europejskiej należy
także wymienić Ayalę Zacks, która podarowała muzeum w 1970 r. m.in. dzieła Picassa, Chagalla, Daumiera
i Modiglianiego8.
Kolekcja współczesnej sztuki ilustruje ewolucję
ruchów artystycznych na terenie Kanady, Stanów Zjednoczonych i Europy. Znajdują się tu prace Andy’ego
Warhola, Cleasa Olenburga czy Jenny Holzer.
Muzeum posiada bogate i różnorodne zbiory
sztuki kanadyjskiej. W kolekcji znajdują się zarówno XIX-wieczne obrazy Corneliusa Krieghoffa, jak
i pejzaże najbardziej znanych kanadyjskich artystów
z okresu międzywojennego: Toma Thomsona, Emily
Carr i tzw. Grupy Siedmiu. AGO aktywnie propaguje
sztukę współczesnych artystów kanadyjskich, takich
jak: Michael Snow, Joe Faffard, Sorel Etrog czy David
Altmejd.
Wśród zbiorów sztuki artystów indiańskich, wyróżniają się prace Norvala Morrisseau, malarza z plemienia Ojibwa, który zdobył międzynarodową sławę.
Chlubą kolekcji kanadyjskiej są także największe na
świecie zbiory sztuki innuickiej, wzbogacone w ostatnich latach przez dary Ester i Artura Gelberów.
AGO ugruntowało swoją międzynarodową renomę dzięki pozyskaniu w 1974 r. darowizny słynnego
angielskiego rzeźbiarza Henry’ego Moore’a9. Dyrekcja
muzeum nie wahała się zadedykować mu przestrzennej galerii: Centrum Rzeźby Henry’ego Moore’a. Obecnie muzeum posiada ponad 1000 artefaktów dotyczących tego twórcy, w tym ponad 20 naturalnej wielkości
form odlewniczych znanych rzeźb artysty. Na zewnątrz
budynku ustawiona została jedna z największych rzeźb
Moore’a – Dwie duże formy.
AGO przygotowuje około 10 wystaw rocznie.
Dużym powodzeniem cieszyły się w ostatnich latach
wystawy zorganizowane we współpracy z rosyjskim
Ermitażem: „Rubens i jego epoka”, „Od Gauguina do
Matisse’a” i „Katarzyna Wielka”10.
Działalność edukacyjna AGO przyjmuje wiele form.
Oprócz programów dla dzieci i młodzieży szkolnej,
ogranizowane są również kursy dla dorosłych. Każdy
może się zapisać na wykłady, dyskusje o sztuce, zajęcia
praktyczne jak rysunek czy malarstwo.
Muzeum posiada własną bibliotekę i archiwa
dostępne dla szerokiej publiczności. W budynku znajduje się sala kinowa, w której od 1990 r. rozpoczęło
5. Obraz z cyklu Człowiek zamieniający się w ptaka-grzmota, autorstwa indiańskiego artysty z plemienia Ojibwa – Norvala Morrisseau
5. Painting from the cycle Man Changing into a Thunderbird by Ojibwa tribe artist Norval Morrisseau
MUZEALNICTWO
277
Z zagranicy
galerię na dowolny temat. W obecnej chwili internauci
stworzyli już ponad 150 galerii.
Darowizna Kennetha Thomsona11
6. Galeria Włoska, arch. Frank Gehry
6. Gallery Italia, arch. Frank Gehry
swą działalność Cinematheque Ontario – kino studyjne o podobnym charakterze jak warszawski Iluzjon.
Ciekawą inicjatywą muzeum jest Kolekcja X. Jest
to internetowa wersja ogólnodostępnej bazy danych,
gdzie każdy może umieścić swoje prace artystyczne,
skomentować prace innych, lub stworzyć unikalną
W 2002 r. muzeum wzbogaciło się o bardzo cenną
kolekcję kanadyjskiego magnata prasowego Kennetha
Thomsona. Jego darowizna, licząca ponad 2 tys. dzieł
sztuki, była największą, jaką AGO otrzymało w ostatnich latach. Zawiera ona cenne eksponaty sztuki europejskiej, w tym legendarny XII-wieczny relikwiarz –
Malmesbury Châsse, rzeźby z kości słoniowej z okresu
średniowiecza i baroku, średniowieczne manuskrypty
i miniaturowe rzeźbione portrety z XVIII i XIX wieku.
Najcenniejszym dziełem w kolekcji jest obraz Petera Paula Rubensa Masakra niewiniątek, zakupiony za
rekordową sumę 77 mln dolarów. Znajduje się w niej
także wiele cennych dzieł znanych artystów kanadyjskich, m.in.: Lawrena Harrisa, J. E. H. MacDonalda,
Fredrica Varleya z Grupy Siedmiu, Toma Thomsona,
Paula Kane’a i Williama Kurelka.
Unikalna kolekcja modeli statków Thomsona zawiera ponad 130 egzemplarzy wykonanych z wielkim
kunsztem miniaturowych okrętów. Wyjątkowo cenne
są XVII- i XVIII-wieczne brytyjskie modele statków
wykonane w skali 1:48 dla Royal Navy. Pomagały one
Admiralicji Brytyjskiej, nie zawsze potrafiącej odczytywać skomplikowane rysunki techniczne, podejmować
decyzje dotyczące udoskonalania okrętów wojennych.
W rezultacie modele te w sposób pośredni przyczyniły się do supremacji Brytyjskiej Marynarki na morzu
w owym czasie. W późniejszym okresie wiele modeli
tworzono specjalnie dla przedstawicieli bogatej arystokracji. Część miniaturowych statków w kolekcji Thomsona jest dziełem więźniów wojen napoleońskich. Dla
zabicia czasu budowali oni modele z dostępnych sobie
materiałów: kawałków drewna, kości, ludzkich lub
końskich włosów. Modele te były następnie sprzedawane kolekcjonerom.
Ciekawe są również miniatury statków z XIX i XX w.
– wśród nich są zarówno kutry i traulery, pasażerskie
statki parowe, jak i niszczyciele oraz krążowniki z II
wojny światowej.
Kenneth Thomson oprócz kolekcji ofiarował AGO
70 mln dolarów przeznaczonych na rozbudowę muzeum. Niestety nie doczekał się otwarcia nowego AGO,
zmarł na atak serca w czerwcu 2006 roku.
7. Południowa elewacja AGO, 2008 r., arch. Frank Gehry
7. South façade of the AGO, 2008, arch. Frank Gehry
278
MUZEALNICTWO
Z zagranicy
8. Atrium z kręconymi schodami, arch. Frank Gehry
8. Atrium with spiral stairs, arch. Frank Gehry
Frank Gehry i transformacja AGO
W 2002 r. ogłoszono projekt przekształcenia AGO,
m.in. w celu pomieszczenia bogatej kolekcji Kennetha
Thomsona. Na początkowym etapie planowania brano pod uwagę wzniesienie nowego budynku w innym
miejscu, nad brzegiem jeziora Ontario. Koncepcja ta
została jednak dość szybko odrzucona ze względu na
zbyt wysokie koszty. Postanowiono więc zachować
dotychczasową lokalizację, nie zmienioną od początku
istnienia muzeum, i dokonać kolejnej jego przebudowy. Dyrektor AGO, Matthew Teitlebaum, zdecydował
się wybrać konkretnego architekta, zamiast organizować konkurs na projekt przebudowy. Wybór padł na
Franka Gehry’ego, nie tylko dlatego, że jest słynnym
architektem, ale również ze względu na fakt, iż Gehry
urodził się w Toronto i wychował się w najbliższym
sąsiedztwie AGO12. Uznano, iż nikt inny tylko Frank
Gehry potrafi w sposób wizjonerski zaprojektować
nowe przestrzenie wystawiennicze dla pomieszczenia bogatej kolekcji Thomsona, a także jest w stanie
przeprogramować cały budynek, by dostosować go do
współczesnych potrzeb. Projekt ten był wyzwaniem
dla architekta, ze względu na ograniczoną przestrzeń,
sąsiadujacą zabudowę i konieczność stworzenia nowej
bryły, która w spójny sposób pozwoliłaby połączyć istniejące, historyczne elementy zabudowy z nowymi.
Architektura nowego AGO wydaje się skromna w porównaniu z najbardziej znanymi pracami
Gehry’ego, takimi jak Muzeum Guggenheima w Bilbao, budynek Deutche Bank w Berlinie czy Sala Koncertowa Walta Disneya w Los Angeles. Przekształcony
budynek muzeum ma jednak wiele charakterystycznych dla tego architekta elementów.
Najbardziej zwraca uwagę szklana, łukowata,
180 metrowej długości elewacja północna, biegnąca
wzdłuż ulicy Dundas. Z zewnątrz dobrze widoczna
konstrukcja z drewnianych żeber kojarzy się z przezroczystym kadłubem statku lub ze szkieletem ogromnej
ryby. Na pierwszym piętrze znajduje się galeria rzeźby
ufundowana przez mieszkańców Toronto pochodzenia
włoskiego, na ich cześć nazwana Galleria Italia. Dzięki
przeszklonej ścianie zwiedzający muzeum mogą ujrzeć
z innej niż zwykle perspektywy XIX-wieczne wiktoriańskie kamienice znajdujące się po przeciwnej stronie
ulicy, przechodnie natomiast mogą oglądać z zewnątrz
rzeźby umieszczone w galerii. W ten sposób uzyskano
syntezę przestrzeni wewnętrznej i zewnętrznej muzeum.
Od strony południowej AGO, tuż za historycznym
Grange’m, Frank Gehry zaprojektował czteropiętrowy
budynek z płaską elewacją, obłożoną niebieskimi płytami tytanowymi – ulubionym materiałem architekta.
Centralny fragment tej elewacji został przeszklony.
9. Północna elewacja AGO, 2008 r., arch. Frank Gehry
9. North façade of the AGO, 2008, arch. Frank Gehry
MUZEALNICTWO
279
Z zagranicy
10. Indeks, surrealistyczna rzeźba kanadyjskiego artysty Davida
Altmejda
11. Galeria Leonard – stała wystawa malarstwa kanadyjskiego
11. Leonard Gallery – permanent exhibition of Canadian paintings
10. The Index, surrealistic sculpture by Canadian artist David Altmejd
Jedynym elementem urozmaicającym jej wygląd jest
zewnętrzna spiralna klatka schodowa.
Innym ważnym zadaniem było przeorganizowanie komunikacji wewnętrznej muzeum i stworzenie
logicznego układu, ułatwiającego zwiedzanie. Historyczny dziedziniec – Walker Court – stał się z powrotem punktem centralnym AGO. Nowa spiralna klatka
schodowa umożliwia łatwe przemieszczanie się między
piętrami.
Galerie sztuki współczesnej zostały umieszczone
na dwóch górnych piętrach nowego budynku, dzięki
temu pozostałe zbiory mogły być na nowo rozmieszczone w galeriach w dawnej części muzeum. Najniższa
kondygnacja budynku została wykorzystana jako miejsce ekspozycji kolekcji modeli statków Thomsona, dla
której Frank Gehry zaprojektował specjalne przeszklone, faliste gabloty.
Zgodnie z trendami panującymi w muzeach amery-
kańskich nie mogło zabraknąć nowego sklepu muzealnego i restauracji, którą dla uhonorowania projektanta
muzeum nazwano Frank. Całkowity koszt projektu
wyniósł 276 mln dolarów13.
Muzeum Sztuk Pięknych w Ontario jest jak dotąd
pierwszym i jedynym budynkiem zaprojektowanym
przez Franka Gehry’ego w jego rodzinnym mieście.
***
Przeprojektowane przez Gehry’ego AGO zostało
otwarte 14 listopada 2008 r. i spotkało się z bardzo
przychylnym przyjęciem wśród mieszkańców Toronto.
Przez pierwsze trzy dni po jego otwarciu tysiące osób
skorzystało z okazji zwiedzenia za darmo nowego dzieła Gehry’ego.
W prasie pojawiły się liczne artykuły dotyczące przebudowy: AGO może nie jest jednym z największych projektów Franka Gehry’ego, lecz z pewnością jest jednym z jego
najlepszych... Mówiąc krótko, nowe przekształcenie muzeum jest arcydziełem Gehry’ego, a co równie ważne jest to
najbardziej lekka, prosta architektura jaką miasto Toronto
kiedykolwiek widziało pisał Christopfer Hume w „Toronto Star”14. Natomiast Nicolai Ourossoff w „New York
Times”15 stwierdził: AGO może całkowicie zaskoczyć
12. Modele statków z kolekcji Thomsona, projekt wystawy – Frank
Gehry
12. Thomson Collection of ship models, exposition designed by
Frank Gehry
(Wszystkie fot. A. M. Dittwald)
280
MUZEALNICTWO
Z zagranicy
fanów architekta. Zamiast krzykliwej kreacji, to może być
uznane za jeden z najbardziej delikatnych i powściągliwych projektów Gehry’ego. Nie jest to budynek doskonały,
jednakże jego falująca szklana fasada przypomina kryształowy statek dryfujący przez miasto. Jest to mistrzowski
przykład, jak tchnąć życie w mury starej budowli.
Przypisy
1
Angielska nazwa Art Gallery of Ontario jest myląca i sugeruje, że jest to galeria a nie muzeum. Francuska nazwa placówki: Musée des Beaux-arts de l’Ontario lepiej oddaje prawdziwą
funkcję tej instytucji. W artykule przyjęłam tłumaczenie Art
Gallery of Ontario jako Muzeum Sztuk Pięknych Ontario.
2 Oficjalne nazwy angielskie muzeum: w latach 19001919 – Art Museum of Toronto, w latach 1919-1966 – Art
Gallery of Toronto, od 1966 – Art Gallery of Ontario.
3 R. Fulford, [w:] Frank Gehry in Toronto, London 2009,
s. 74.
4 P. McHugh, Toronto Architecture, Toronto 1985, s. 186.
5 J. Henderson, Museum Architecture, Gloucester 1998,
s. 26.
6
Ibidem.
R. Fulford, op.cit., s. 78
8 Ibidem, s. 82.
9 Ibidem.
10 http://www.ago.net/fact-sheet 7 VII 2009.
11 Kenneth Thomson the Collector: The Thomson Collection
at the Art Gallery of Ontario, Toronto 2009.
12 D. Reid, Frank Gehry: Toronto, Toronto 2006, s. 22.
13 http://www.ago.net/fact-sheet 10 VII 2009.
14 C. Hume, Revamped AGO a Modest Masterpiece,
“Toronto Star”, 13 XI 2008.
15 N. Ourossoff, Gehry Puts a Very Different Signature on
His Old Hometown’s, “New York Times”, 14 XI 2008.
7
Aleksandra Magdalena Dittwald
Frank Gehry in Toronto
Transformation of the Art Gallery of Ontario
The Art Gallery of Ontario (AGO) is one of the largest public
museums in North America. It has an expansive collection of
79.000 artifacts. It is located in Toronto downtown, near Chinatown.
The museum, first known as the Art Museum of Toronto,
was established in 1900 by a group of private citizens and art
enthusiasts. In 1911, it found its first permanent residence
in the Grange mansion. In 1918, Canadian architects Pearson
& Darling designed a new museum building, adjacent to the
Grange. Over the time the building underwent many expansions, with a post-modernist renovation by Barton Myers Architects in the eighties. More than half of the AGO’s collection is
made up of works by Canadian artists.
All important Canadian artists are presented in the museum,
including 19th century painter Cornelius Krieghoff, artists from
the Group of Seven, female painter Emily Carr, contemporary
artists Michael Snow, Sorel Etrog and Ojibwa painter Norval
Morrisseau. AGO’s Inuit collection is one of the most comprehensive in the world.
Thanks to benefactors E.P. Wood and A. Zacks, the museum
collection of European art consists of works by Tycjan, Tintoretto, Rembrandt, Hals, van Dyck, Goya, Renoir, Monet, Rodin,
Modigliani, Picasso and Warhol.
In 1974, the famous British sculptor Henry Moore donated
a large collection of his works to the AGO. In response a gallery
has been dedicated to him. Today, museum possesses over 1000
artifacts related to the British sculptor.
In 2002, the museum received another important donation
from Kenneth Thompson. Among 2000 artifacts in Thompson
collection are: Rubens’ The Massacre of the Innocents, 12th century Malmesbury Châsse from Limoges, many works of Canadian
artists and a unique collection of 17th and 18th century ship
models. To accommodate the Thompson collection, an expansion and revitalization was required. The project was called
Transformation AGO. Architect Frank Gehry was selected not
only because he is world-renowned architect, with many museum commissions, best known Guggenheim Museum in Bilbao,
but also because he was born and grown up in Toronto, very
close to AGO’s location. Kenneth Thompson was a major benefactor of Transformation AGO, donating not only his art collection, but also providing $70 million towards the renovation.
The AGO reopened in November 2008. The most characteristic element of the design is a new glass and wood façade
- the Galleria Italia - spanning 180 meters along Dundas Street,
shaped like a ship’s hull, allowing visitors to see outside and
passersby to see inside. On the south side, a new four-storey
south wing was added, clad in glass and sheets of blue titanium,
overlooking the historic Grange.
The architecture of the new AGO if far from Gehry’s typical
works, but has been very well received and some critics called it
‘constrained masterpiece’.
MUZEALNICTWO
281