Rozmieszczenie i liczebność żurawia Grus grus L., 1758 w

Rozmieszczenie i liczebność żurawia Grus grus L., 1758 w

Chrońmy Przyrodę Ojczystą 64 (2): 13–27.
Rozmieszczenie i liczebność żurawia
Grus grus L., 1758 w Poleskim Parku Narodowym
GRZEGORZ GRZYWACZEWSKI, SZYMON CIOS
Katedra Zoologii, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie
20-950 Lublin, ul. Akademicka 13
e-mail: [email protected]
Wstęp
Żuraw zasiedla Europę Środkową i Wschodnią oraz północno-wschodnią Azję. W Europie zachodnią granicę zasięgu
wyznaczają stanowiska położone w Skandynawii i na Nizinie
Niemieckiej na linii Łaby. Południowa granica przebiega przez
Nizinę Polską, Polesie, Nizinę Naddnieprzańską do Morza
Kaspijskiego. Północny areał to Półwysep Skandynawski,
Półwysep Kolski i północna część Niziny Wschodnioeuropejskiej.
Zasięg wschodniej części populacji rozciąga się przez północno-wschodnią Azję i sięga do Morza Ochockiego. Żuraw jest gatunkiem politypowym, obejmującym 2 podgatunki: Grus g. grus
(podgatunek nominatywny) zasiedlający Europę (w tym Polskę)
do Uralu i Grus g. lilifordi występujący w Turcji, na Kaukazie,
w Armenii, zachodniej i centralnej Syberii i na wschód do rzeki
Ob (Cramp, Simmons 1980). Zimowiska europejskiej populacji znajdują się na Półwyspie Iberyjskim, we Francji, Tunezji,
Algierii, Turcji, na Bliskim Wschodzie, w Iranie, Afganistanie,
Pakistanie, a także w Etiopii i Sudanie oraz prawdopodobnie w
Indiach (Prange 1997).
Żurawie zasiedlają rozległe bagna, torfowiska, brzegi jezior
i starorzecza. Poza tym niewielkie śródleśne bagna, obrzeża stawów rybnych, a nawet małe podmokłe oczka i podmokłe łąki wśród
otwartych pól (Tomiałojć, Stawarczyk 2003). W okresie lęgowym
żurawie są terytorialne, a wielkość terytoriów zależy od siedliska
13
G. Grzywaczewski i Sz. Cios
i wynosi 50–400 ha. Ptaki żerują najczęściej poza terytoriami – na
łąkach i polach uprawnych, natomiast zaloty i kopulacja odbywają
się w promieniu 1 500 m od gniazda (Cramp, Simmons 1980).
Liczebność żurawia w Europie oszacowana została na 57–88 tys.
par, z tego największa część populacji gniazduje w Rosji (30–50
tys. par), Szwecji (10–15 tys. par), Finlandii (4–6 tys. par) i w
Niemczech (2 246–2 269 par) (BirdLife International 2004).
Polska populacja żurawia należy do jednej z największych w
Europie, a liczebność oszacowana jest według różnych źródeł
na 5–6 tys. par (Tomiałojć, Stawarczyk 2003) lub 10–12 tys.
par (Konieczny 2004, BirdLife International 2004). W naszym kraju żuraw najliczniej występuje na Mazurach, na północnym Podlasiu, w Wielkopolsce i na Mazowszu (tab. 1).
Na Lubelszczyźnie liczebność żurawia oszacowano na 130–
–150 par, a ważnym siedliskiem licznego występowania tego
ptaka jest Polesie (Wójciak i in. 2005). O dużych liczebnościach lęgowych żurawi na tym obszarze, a także o występowaniu ptaków nielęgowych wspominają informacje już z połowy
XIX w. (Taczanowski 1882). Obszar Polesia Zachodniego jako
teren wodno-błotny z dużą ilością podmokłych lasów stwarza
dogodne warunki do gniazdowania tego gatunku.
W związku ze wzrostem populacji żurawia w Polsce
(Tomiałojć 1990, Tomiałojć, Stawarczyk 2003, Konieczny
2004) w latach 2005–2006 w Poleskim Parku Narodowym i jego
otulinie podjęto badania, których celem było określenie stanu
populacji lęgowej (liczebność, zagęszczenie, charakterystyka
siedlisk występowania), nielęgowej (liczba ptaków, miejsca żerowania i noclegów) i wędrownej (liczba ptaków na zlotowiskach,
miejsca żerowania i noclegów).
Teren badań
Poleski Park Narodowy (PPN) położony jest w środkowo-zachodniej części Równiny (Pojezierza) Łęczyńsko-Włodawskiej.
Z fizjograficznego punktu widzenia Równina ŁęczyńskoWłodawska wraz z PPN stanowi centralny region Polesia
Zachodniego (Lubelskiego), które graniczy od północy z Podlasiem,
od wschodu z Polesiem właściwym, od południa z Wyżyną
Lubelską i od zachodu z Mazowszem. Powierzchnia PPN wynosi
14
Rozmieszczenie i liczebność żurawia w Poleskim Parku Narodowym
9 762,27 ha, w tym główny kompleks obejmuje powierzchnię
7 573,99 ha, a Bagno Bubnów i Bagno Staw – 2 188,28 ha. Jest
to obszar wodno-błotny o wyjątkowych walorach przyrodniczych,
o dużym stopniu naturalności i unikalnych w skali Europy
układach ekologicznych. Tworzą je: lasy (49% powierzchni; są
to przede wszystkim bory i brzeziny bagienne oraz olsy), rozległe
bezleśne torfowiska i bagna (21%), małe, płytkie, dystroficzne
i eutroficzne jeziora oraz niewielkie, niekiedy przekształcone
hydrotechnicznie rzeki (5%), łąki i pastwiska (20%), oraz grunty
orne (5%). Jeziora PPN: Moszne, Długie i Karaśne to małe i płytkie zbiorniki dystroficzne, otoczone pasem splei i torfowiskami
oraz silnie eutroficzne jezioro Łukie – otoczone głównie pasem
trzcin i szuwarów, miejscami spleją. W kompleksie głównym
Parku znajdują się dwa zespoły stawów rybnych – Pieszowola
i Stary Brus, wśród których przeważają zbiorniki silnie wypłycone i zarośnięte (Radwan 2002).
Metodyka
Badania ilościowe przeprowadzono w latach 2005–2006,
od połowy marca do końca kwietnia. W roku 2005 wykonano
liczenia na bagnach Bubnów i Staw oraz w południowej części otuliny, natomiast w roku 2006 w kompleksie głównym
Parku na łącznej powierzchni około 101 km2 (ryc. 1). Metody
badań zgodne były z propozycjami Tracza i Tracz (1996) oraz
Pugacewicza (1999) i Koniecznego (2004). Liczenia prowadzono w zespołach 2–3 osobowych na transektach o długości
3–7 km. Nasłuchy prowadzono w godzinach porannych – około
pół godziny przed wschodem słońca i 3–4 godziny po wschodzie
– wykonywano je w dni pogodne, bezwietrzne i przy dobrej słyszalności. Za terytorium (parę) uznawano stwierdzenie odzywających się żurawi w tym samym miejscu, w odstępach co najmniej dwu-czterotygodniowych lub stwierdzenie równoczesne
odzywających się ptaków w odpowiednim siedlisku lęgowym. W
trakcie badań wykonano 1–2 kontrole całego terenu oraz 1–2
kontrole dodatkowe. Ze względu na prowadzenie badań także innych gatunków ptaków, większość terytoriów żurawia potwierdzono 3–5 krotnie. Liczenia ptaków nielęgowych i wędrownych prowadzono od początku marca do końca października.
15
16
1
Lata
Years
2
Północne Podlasie
Northern Podlasie
Karpaty Wschodnie i Podkarpacie
Polish Eastern Carpathians and
foothill area
Lubelszczyzna
Lublin Region
Mazury
Góry Świętokrzyskie
Świętokrzyskie Mts.
Małopolska
450–500
2000–2300
1999
Brak danychc
130–150
1980–2005
Tomiałojć, Stawarczyk
2003
Tomiałojć, Stawarczyk
2003
Wójciak i in. 2005
Kunysz, Hordowski 2000
0
Do 2000
Walasz, Mielczarek 1992
20–30
b
Brak danychc
Chmielewski i in. 2005
Bednorz i in. 2000
470–550
38–49
Tomiałojć 1990
Dyrcz i in. 1991
Jermaczek i in. 1995
4
Źródło danych
Source
60–70
130
55–60
3
Liczebność (pary)
Number of pairs
1984–2000
Śląsk
Lata 70-tea–1982
Silesia
Do 1997b
Ziemia Lubuska
Lata 80-tea
Lebuser Land (Middle Oder Region)
Wielkopolska
Lata 80-te i 90-tea
Region
Tabela 1. Liczebność żurawia w Polsce w latach 1970–2005.
Table 1. Number of pairs of Common Crane in Poland in the years 1970–2005.
G. Grzywaczewski i Sz. Cios
Początek lat 90-tychd
1997–1999
2001
2001–2003
Polska
Poland
b
a
1970s, 1980s or 1990s, accordingly
Before 1997 or 2000
c
No data
d
Early 1990s
Brak danychc
Lata 70-tea
Lata 80-tea
Mazowsze
2300–2600
5000–6000
10 000
10 000–12 000
350–370
700
800–900
Tomiałojć, Stawarczyk
2003
Tomiałojć 1990
Tomiałojć 1990
Tomiałojć, Stawarczyk
2003
Tomiałojć, Stawarczyk
2003
Konieczny 2004
BirdLife International
2004
Rozmieszczenie i liczebność żurawia w Poleskim Parku Narodowym
17
G. Grzywaczewski i Sz. Cios
54°
50°
16°
1
2
3
4
5
6
7
8
0
24°
5 km
Ryc. 1. Stanowiska lęgowe żurawia w Poleskim Parku Narodowym:
1–5 – typy siedlisk (1 – lasy, 2 – torfowiska, 3 – łąki, 4 – stawy rybne,
5 – oczka wodne), 6 – rzeki i jeziora, 7 – miejscowości wymienione w
tekście, 8 – granice parku.
Fig. 1. Breeding sites of Common Crane in the Polesie National Park:
1–5 – habitat type (1 – forest, 2 – peat bog, 3 – meadow, 4 – fish ponds,
5 – small water bodies), 6 – streams and lakes, 7 – villages mentioned
in the text, 8 – border of the park.
Wyniki
Liczebność i zagęszczenie. W trakcie badań stwierdzono 28–30 terytoriów (par) żurawi w PPN, w tym na bagnach
Bubnów i Staw w południowej części otuliny 9–10 par, natomiast w kompleksie głównym 19–20 par (ryc. 1, tab. 2).
Średnie zagęszczenie w PPN wynosi 27,7–29,7 par/100 km2.
Rozmieszczenie terytoriów żurawia na bagnach Bubnów i Staw
było równomierne. Natomiast w kompleksie głównym Parku
większa część terytoriów była położona w północnej jego części, w sąsiedztwie porośniętych kępami krzewów i drzew podmokłych łąk: „Krasnoryki”, „Ławki”, „Pociągi” i „Ochoża”. Duża
18
Liczba
par
Number
of pairs
7–8
2
3
1
2
2
1
1
4–5
3
1
1
28–30
Położenie terytorium
Location of breeding
territory
Bagno Bubnów
Bagno Staw
J. Łukie
J. Długie
J. Moszne
Durne Bagno
Wzdłuż Włodawki
Stawy Stary Brus
Łąki Ławki/Krasnoryki
Łąki Pociągi/Ochoża
Zbójno
Las Brzeziny
Razem – Total
%
15,5
10,3
6,9
6,9
3,5
3,5
46,5
N
4–5
3
2
2
1
1
13–14
6
1
N
3
2
20,7
3,5
%
10,3
6,9
%
7–8 25,8
4–5 15,5
3
10,3
N
Lasy (ols/brzezina Torfowiska
Łąka
bagienna)
(niskie/
(podmokła)
Water-logged
przejściowe)
Wet
forests
Peat bogs
meadows
Typ siedliska
Habitat
1
1
N
3,5
3,5
%
Stawy
rybne
Fish
ponds
1
1
N
3,5
3,5
%
Oczka
wodne
Small water
bodies
Tab. 2. Rozmieszczenie, liczebność oraz siedliska występowania żurawia w Poleskim Parku Narodowym w
latach 2005–2006 (za 100% przyjęto 29 par).
Table 2. Distribution, number of pairs and type of habitat of Common Crane in the Polesie National Park in
the years 2005–2006 (29 pairs were considered as 100%).
Rozmieszczenie i liczebność żurawia w Poleskim Parku Narodowym
19
G. Grzywaczewski i Sz. Cios
liczba terytoriów położona była wzdłuż tych łąk, co stwarza konieczność zatrzymywania wody w tej części Parku – co najmniej
do końca kwietnia. Jest to ważny warunek przystępowania żurawia do lęgów.
Podczas prowadzenia obserwacji porannych, w miejscach
dużych zagęszczeń par żurawi np. na Bagnie Bubnów, oraz łąkach „Pociągi” i „Ochoża”, obserwowano „efekt domina”, który
ułatwiał liczenie tych ptaków. W sytuacjach, gdy jedna z par
wydawała głosy godowe, natychmiast reagowały ptaki z sąsiedniego terytorium, a następnie kolejne.
Siedliska występowania i żerowania. W okresie badań
stwierdzono, że największa część terytoriów znajdowała się w
podmokłych lasach – olsach i brzezinach bagiennych (13–14
terytoriów; średnio 46,5%, przyjmując za 100% 29 par), na
podmokłych łąkach (7–8 terytoriów; 25,8%), torfowiskach (6 terytoriów; 20,7%). Na obrzeżach stawów rybnych i śródpolnym
oczku wodnym odnotowano po 1 terytorium; 3,5% (tab. 2). W
czasie sezonu lęgowego obserwowano żerujące żurawie na polach – koło miejscowości Jamniki, Lipniak, Sęków oraz w PPN
na łąkach „Ławki” i „Pociągi”.
Populacja nielęgowa. Poza ptakami lęgowymi na obszarze PPN od kilku lat obserwowane są nielęgowe stada żurawi. Są to ptaki stwierdzone na bagnach Bubnów i Staw
podczas zlotów na noclegowiska w okresie całego sezonu lęgowego. Obserwowano żurawie w następujących stadach: 85 os.
(24.04.2005 r., Bagno Bubnów – rozlewisko), 7 os. (24.04.2005
r., Bagno Staw), 40 os. (19.05.2005 r., Bagno Staw), 50 os.
(19.05.2006 r., Bagno Staw), 8 os. (30.04.2006 r., Wólka
Wytycka), 9 os. (20.05.2006 r., łąki „Pociągi”). Łącznie – na
bagnach Bubnów i Staw stwierdzono 92 nielęgowe żurawie,
a w kompleksie głównym Parku – 17 osobników. Frakcję nielęgową w PPN w latach 2005–2006 można oszacować na 110–120
osobników. Łącznie z ptakami lęgowymi w okresie sezonu lęgowego na obszarze PPN przebywa około 140–170 osobników tego
gatunku. Pierwsze przylatujące żurawie w roku 2006 obserwowano 26 marca, kiedy na polach i łąkach zalegał jeszcze śnieg.
Zlotowiska. Poza żurawiami lęgowymi i nielęgowymi, PPN
i jego najbliższe okolice są bardzo ważnym miejscem zlotowisk żurawi – przed podjęciem jesiennej migracji. Zlotowiska
20
Rozmieszczenie i liczebność żurawia w Poleskim Parku Narodowym
rozpoczynają się już pod koniec czerwca i trwają do przełomu
października i listopada. Ptaki w liczbie 800–900 osobników
najczęściej żerują na łąkach na Krowim Bagnie i polach pomiędzy miejscowościami Andrzejów i Ujazdów oraz koło Sękowa
i Zastawia. Poza tym obserwowano żerujące ptaki w okolicach
miejscowości Aleksandrówka, Zawadówka i Lipniak. Po żerowaniu w ciągu dnia ptaki przelatują na noclegowisko. Przelot
rozpoczyna się około 2 godziny przed zachodem słońca i trwa do
1–1,5 godziny po zachodzie. Maksymalna liczba ptaków przelatuje na noclegowisko o zachodzie słońca, a krótki okres przelotu
pozwala na dość dokładne ich policzenie. Największe noclegowisko żurawi na zlotowiskach znajduje się na Bagnie Bubnów,
gdzie w sierpniu 2006 r. nocowało 883–896 ptaków. Mniejsze
noclegowiska stwierdzono na: łąkach „Pociągi” – 45–51 os.,
Bagnie Staw – 20–23 os. i Jeziorze Łukie (część wschodnia) – 6
ptaków. Łącznie na zlotowiskach w PPN w sierpniu 2006 roku
– stwierdzono 954–976 żurawi. Pozostałe obserwacje w Parku:
48 os. (lipiec 2006 r.), ok. 800 os. (04.08.1999 r.) i 350–400 os.
(07.11.2005 r.). Liczba stwierdzonych żurawi na zlotowiskach
wskazuje, że gromadzące się ptaki pochodzą nie tylko z obszaru
Parku i innych części Polesia Lubelskiego, ale prawdopodobnie
też z części Polesia Wschodniego (Białoruś i Ukraina).
Ponieważ obszar Krowiego Bagna jest ważnym miejscem
zlotowisk żurawia na Polesiu, konieczne jest objęcie tego terenu ochroną i włączenie go do otuliny PPN lub rozszerzenie
istniejącego obszaru Natura 2000 oraz zawieszenie polowań na
tym terenie do końca listopada. Liczba stwierdzonych żurawi
na zlotowiskach uprawnia włączenie Krowiego Bagna i terenów
pomiędzy Andrzejowem i Hańskiem do ostoi ornitologicznej
o randze europejskiej dla ptaków nielęgowych (Gromadzki
i in. 1994).
Dyskusja
Zagęszczenia. Zagęszczenia żurawia w Polsce zawierają się
w przedziale 0,3–52,8 par/100 km2, ze średnią 12,2/100 km2
(N=47) (Dyrcz i in. 1991, Gromadzki i in. 1994, Tracz, Tracz
1996, Pugacewicz 1999, Bednorz 2000, Śliwa i in. 2000,
Konieczny 2001, 2004, Chmielewski i in. 2005). Stwierdzone
21
G. Grzywaczewski i Sz. Cios
zagęszczenia w PPN prawie trzykrotnie przewyższają średnią
krajową i należą do jednych z najwyższych stwierdzonych w
Polsce – 27,7–29,7 par/100 km2. Dotychczas najwyższe zagęszczenia na poziomie 47,8–52,8 par/100 km2 stwierdzono
w latach 1992–1995 na Pomorzu Zachodnim w Ińskim Parku
Krajobrazowym (Tracz M., Tracz M. 1996). Poza tym, wysokie
zagęszczenia w zakresie 34,8–43,5 par/100 km2 stwierdzono
w Puszczy Boreckiej (Gromadzki i in. 1994). Nieznaczne wyższe wyniki, ale porównywalne z PPN, były opisane w Basenie
Południowym Biebrzańskiego PN – 31,0–31,5 par/100 km2
(Pugacewicz 1999). Podobnie jak w innych częściach Polski
(Tomiałojć, Stawarczyk 2003, Konieczny 2004) na Polesiu
nastąpił wzrost liczebności żurawia. Wzrost populacji tego ptaka dotyczy okresu ostatnich 10–20 lat (Wójciak i in. 2005).
Jeszcze w latach 1969–1972 liczebność dla całego Pojezierza
Łęczyńsko-Włodawskiego szacowano na 5–6 par (Dyrcz i in.
1973). Liczebność 28–30 par w PPN sugeruje wzrost populacji
na całym obszarze Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego, a obszar PPN z otuliną należy uznać za ostoję gatunku, nie tylko
w polskiej części Polesia, ale także na pozostałych obszarach
Lubelszczyzny. Rozmnaża się na tym obszarze około 20% populacji regionu (130–150 par – Lubelszczyzna; Wójciak i in.
2005) i 0,3–0,5% populacji krajowej (5000–10 000 par w Polsce;
Tomiałojć, Stawarczyk 2003, Konieczny 2004).
Stwierdzone zagęszczenia populacji żurawia w PPN na tle innych badań w Europie są bardzo wysokie. W północno-wschodnich Niemczech stwierdzono zagęszczenia w zakresie 2,1–4,3
par/100 km2 (Prange 1997), natomiast na Białorusi 0,2 pary/100 km2 (Ivanowski 1995, cyt. za: Konieczny 2001).
Siedliska występowania i miejsca lęgowe. W Polsce żuraw
występuje na torfowiskach i bagnach, w podmokłych lasach
– olsach i łęgach, podmokłych dolinach rzek, brzegach jezior,
śródleśnych i śródpolnych zbiornikach i oczkach wodnych,
podmokłych łąkach oraz na obrzeżach sztucznych zbiorników
wodnych: stawy rybne, wyrobiska po glinie, torfianki, rowy i kanały (Tomiałojć 1990, Dyrcz i in. 1991, Walasz, Mielczarek
1992, Gromadzki i in. 1994, Tracz M., Tracz M. 1996,
Bednorz 2000, Śliwa i in. 2000, Konieczny 2001, Tomiałojć,
Stawarczyk 2003, Konieczny 2004, Chmielewski i in.
22
Rozmieszczenie i liczebność żurawia w Poleskim Parku Narodowym
2005). Stwierdzone siedliska występowania żurawia w PPN są
typowe dla tego gatunku. Bardzo rzadkim siedliskiem występowania żurawi jest brzezina bagienna, co stwierdzono do tej
pory tylko w Biebrzańskim PN (Pugacewicz 1999) i PPN. Duża
powierzchnia dostępnych miejsc lęgowych: podmokłe lasy, torfowiska, bagna, wilgotne łąki, sprzyja rozwojowi populacji żurawia w PPN. W przypadku, kiedy podmokłe tereny są osuszane i przekształcane, liczebność żurawia zmniejsza się, a ptaki
„spychane” są do śródpolnych oczek wodnych. W Niemczech aż
21% populacji żurawia rozmnaża się w takim siedlisku (Mewes
1989, cyt. za: Konieczny 2001). W Polsce siedliska występowania nie zmieniły się na przestrzeni ostatnich 150 lat, kiedy
to żurawie zasiedlały rozległe i otwarte błota, a mniej licznie
występowały na bagnistych brzegach stawów, wśród trzcin i na
bagnach międzyleśnych porośniętych łozami (Taczanowski
1882).
Frakcja nielęgowa. Część populacji lęgowej przylatującej na
dany obszar stanowią osobniki nielęgowe. Stada ptaków nielęgowych liczą najczęściej od 20–50 osobników (Tomiałojć 1990,
Tracz, Tracz 1996, Konieczny 2001) do 120–150 (Tomiałojć
1990, Tomiałojć, Stawarczyk 2003), a nawet 200 osobników
(Jermaczek i in. 1995). Stwierdzona liczba nielęgowych żurawi
(110–120 osobników) w PPN jest średnią wielkością dla Polski.
Ptaki nielęgowe na Polesiu obserwowane były już od połowy
XIX w, kiedy spotykano je żerujące na polach (Taczanowski
1882).
Zlotowiska. W niektórych częściach kraju żurawie przed
podjęciem migracji gromadzą się na zlotowiskach. Odbywa
się to od sierpnia do października (Konieczny 2004), a liczba
grupujących się ptaków zawiera się w przedziale 150–15 000
osobników. Na zachodzie kraju – na Śląsku ptaki gromadziły
się w stadach 200–513 osobników z maksymalną liczebnością
we wrześniu (Dyrcz i in. 1991). Na Pomorzu Zachodnim liczba
ptaków zwiększała się od 3 dekady sierpnia ze 150 osobników
do 400 (Tracz M., Tracz M. 1996). Największe stada w Polsce
notowano w dolinie Dolnej Odry (5–15 tys. ptaków) (Konieczny
2004). Inne miejsca, gdzie żurawie gromadziły się w stadach liczących ponad tysiąc ptaków to: 1 000–2 500 osobników – koło
Łeby, Słońska i nad Jeziorem Gopło, 5 000 os. – koło Giżycka,
23
G. Grzywaczewski i Sz. Cios
9 000 os. – koło Miedzyzdrojów (Tomiałojć, Stawarczyk
2003), 2 000–5 000 os. na Mazurach, 2 000–3 000 os. – koło
Iławy i w Słowińskim PN (Konieczny 2004). Liczebności ptaków na zlotowiskach w Polsce południowo-wschodniej są nieco mniejsze. W okolicy Rzeszowa stwierdzono 1 200–1 500 os.,
a koło Stalowej Woli – 1 700 os. (Tomiałojć, Stawarczyk
2003), dlatego też liczebność stwierdzona w PPN (954–976 os.)
jest podobna do wielkości podawanych dla tej części Polski.
Stada żurawi żerujących na zlotowiskach na obszarze PPN
obserwowano już w latach 80. (G. Grzywaczewski, dane niepubl.), kiedy w okolicach miejscowości Przymiarki, Wielkopole
i Wereszczyn (zachodnia część Bagna Bubnów) notowano na
polach zasianych oziminami stada około 1 000 ptaków.
Podziękowania
Składamy serdeczne podziękowania osobom, które brały udział
w liczeniach żurawi, a były to: Justyna Barwińska, Rafał Bednarek,
Rafał Bień, Marek Bzowski, Agata Cichorz, Tomasz Frączek, Waldemar
Gustaw, Magdalena Iwan, Małgorzata Jasińska, Piotr Karpiński,
Dawida Kobus, Radosław Kot, Justyna Kozioł, Kalina Łapińska,
Paweł Łapiński, Magdalena Małkowska, Justyna Orłowska, Katarzyna
Pikunas, Andrzej Różycki, Przemysław Smyk, Kamil Stepuch,
Magdalena Stróżek, Rafał Szczęch, Agnieszka Urbańska, Monika
Władyka, Bernadetta Wołczuk, Arkadiusz Żuchnik.
SUMMARY
Grzywaczewski G., Cios Sz. Distribution and number of Common
Crane Grus grus L., 1758 in the Poleski National Park
Chrońmy Przyrodę Ojczystą 64 (2): 13–27.
Counts were conducted in the Poleski National Park in 2005–2006,
from mid-March till the end of April. In 2005 the counts referred to the
Bagno Bubnów and Bagno Staw wetlands as well as the southern part
of the external protection zone of the Park and in 2006 to the main
complex of the PPN with the total area of 101 km2 (Fig. 1). The counts
were conducted by 2–3-person groups along transects of 3–7 km
about half an hour before the sunrise and 3–4 hours after it. In total,
28–30 territories (couples) of cranes in the Polesie National Park were
24
Rozmieszczenie i liczebność żurawia w Poleskim Parku Narodowym
found (Table 2). Population density was 27.7–29.7 couples/100 km2.
Territories were situated in water-logged forests (alder forests and
Vaccinio uliginosi-Betuletum pubescentis) – 13–14 territories (46.5% in
average, 29 territories were considered as 100%), in moist meadows
– 7–8 territories (25.8%), in peat bogs – 6 territories (20.7%), in fish
ponds – 1 territory (3.5%) and at a pool located within arable fields
– 1 territory (3.5%) (Table 2). Non-breeding fraction of cranes was
estimated in the years 2005–2006 at 110–120 individuals. Together
with breeding birds during breeding season in the area of the Poleski
National Park about 140–170 individuals of this species were present.
The Poleski National Park and its surroundings are crucial areas for
cranes as gathering sites before the autumnal migration. The gatherings
start in the end of June and last till the turn of October and November.
In August 2006, 954–976 cranes were found at gathering sites. As the
area of the “Krowie Bagno” wetland is an important gathering place
of cranes in the Polesie region, it is crucial to protect this area and
include it to the protection zone of the Poleski National Park or to
extend the area of “Natura 2000” site together with the prohibition
of hunting until end of November. The number of cranes recorded
at the gathering sites justifies the joining of the “Krowie Bagno” and
the areas between Andrzejów and Hańsk villages to an ornithological
refugium of European importance for non-breeding birds.
PIŚMIENNICTWO
Bednorz J. 2000. Grus grus (L., 1758) – Żuraw. W: Bednorz J., Kupczyk
M., Kuźniak S., Winiecki A. (red.). 2000. Ptaki Wielkopolski.
Monografia faunistyczna. Wyd. Nauk. Bogucki, Poznań: 198–201.
BirdLife International 2004. Birds in Europe: population estimates,
trends and conservation status. BirdLife Conservation Series No.
12. BirdLife International, Cambridge.
Chmielewski S., Fijewski Z., Nawrocki P., Polak M., Sułek J.,
Tabor J., Wilniewczyc P. 2005. Ptaki Krainy Gór Świętokrzyskich.
Monografia Faunistyczna. Wyd. Nauk. Bogucki, Kielce – Poznań.
Cramp S., Simmons K.E. 1980. Handbook of the Birds of Europe,
the Middle East and North Africa. The Birds of the Western
Palearctic. Vol. 2. Hawks to Bustards. Oxford.
Dyrcz A., Okulewicz J., Wiatr B. 1973. Ptaki pojezierza ŁęczyńskoWłodawskiego w okresie lęgowym (z uwzględnieniem badań
ilościowych na torfowiskach niskich). Acta zoologica cracoviensia
25
G. Grzywaczewski i Sz. Cios
18: 399–473.
Dyrcz A., Grabiński W., Stawarczyk T., Witkowski J. 1991. Ptaki
Śląska. Monografia faunistyczna. Wrocław.
Gromadzki M., Dyrcz A., Głowaciński Z., Wieloch M. 1994. Ostoje
ptaków w Polsce. Biblioteka Monitoringu Środowiska, OTOP,
Gdańsk.
Ivanowski V.V. 1995. The Common Crane in the system of trophic
relationship of predatory birds in Belarus. W: Prange H. (red.). Crane
research and protection in Europe. Martin-Luther-UniversitätWittenberg.
Jermaczek A., Czwagała T., Jermaczek D., Krzyśków T.,
Rudawski W., Stańko R. 1995. Ptaki Ziemi Lubuskiej. Monografia
faunistyczna. Świebodzin.
Konieczny K. 2001. Rozmieszczenie i liczebność żurawia Grus grus w
okolicach Wołowa w l. 1997–1998. Ptaki Śląska 13: 31–40.
Konieczny K. 2004. Żuraw Grus grus (L., 1758). W: Gromadzki M.
(red.). Ptaki. Poradnik ochrony siedlisk i gatunków NATURA 2000
– podręcznik metodyczny. Ministerstwo Środowiska, Warszawa. T.
7 (cz. I): 310–314.
Kunysz P., Hordowski J. 2000. Ptaki polskich Karpat Wschodnich
i Podkarpacia. Monografia Faunistyczna. T. II. Badania nad
ornitofauną Ziemi Przemyskiej 8: 85–86.
Mewes W. 1989. Übersommernde Nichtbrüter. W: Prange H. (red.).
Der Graue Kranich. Wittenberg Lutherstadt: 115–118.
Prange H. 1997. Crane Grus grus. W: Hagemeijer E.J.M., Blair
M.J. (red.). The EBCC Atlas of European Breeding Birds: Their
Distribution and Abundance. T&AD Poyser, London.
Pugacewicz E. 1999. Stan populacji żurawia Grus grus na Nizinie
Północnopodlaskiej w latach 1976–1998. Chrońmy Przyr. Ojcz. 55,
4: 20–32.
Radwan S. (red.). 2002. Poleski Park Narodowy. Monografia
przyrodnicza. Wyd. Morpol, Lublin.
Śliwa P., Wylegała P., Kaczorowski P. 2000. Awifauna lęgowa
Puszczy Zielonki ze szczególnym uwzględnieniem Parku
Krajobrazowego Puszcza Zielonka. W: Winiecki A. (red.). Ptaki
parków krajobrazowych Wielkopolski. Wielkopolskie Prace
Ornitologiczne 9: 145–159.
26
Rozmieszczenie i liczebność żurawia w Poleskim Parku Narodowym
Taczanowski W. 1882. Ptaki krajowe. I–II. Kraków.
Tomiałojć L. 1990. Ptaki Polski – rozmieszczenie i liczebność. PWN,
Warszawa.
Tomiałojć L., Stawarczyk T. 2003. Awifauna Polski – Rozmieszczenie,
liczebność i zmiany. PTPP „proNatura”, Wrocław.
Tracz M., Tracz M. 1996. Żuraw Grus grus w Ińskim Parku
Krajobrazowym. Przegląd Przyrodniczy VII, 1: 62–72.
Walasz K., Mielczarek P. 1992. Atlas ptaków lęgowych Małopolski
1985–1991. Biologica Silesiae, Wrocław.
Wójciak J., Biaduń W., Buczek T., Piotrowska M. 2005.
Atlas ptaków lęgowych Lubelszczyzny. Lubelskie Towarzystwo
Ornitologiczne, Lublin.
27