Pobierz - Publio

REDAKCJA PREZENTUJE
4
Andrzej Malinowski • Problematyka nauk – o kulturze fizycznej
KOMPETENCJE ZAWODOWE NAUCZYCIELA
6
Ewa Brzozowska • Rola nauczyciela wf – wsparcie młodzieży
z nadwagą i otyłością
PROMOCJA ZDROWIA – HISTORIA
10 Piotr Kowolik • Wojciech Oczko – lekarz polskiego
Odrodzenia i jego koncepcje
ZAWÓD NAUCZYCIEL – DIAGNOZA
16 Paweł Woźny • Próba diagnozy – kompetencji nauczyciela wf
LEKKOATLETYKA – PIERWSZY KROK
19 Ewa Orłowska, Joanna Gradek, Renata Tokarz • Rzut piłeczką
palantową
24 Mariusz Klimczyk, Roman Dakiniewicz • Skok o tyczce –
ćwiczenia na specjalistycznym etapie szkolenia
ZDROWIE, WIEDZA, AKTYWNOŚĆ
27 Adam Cichosz • Uprawiając sport – unikaj dolegliwości
zdrowotnych
KOŁO NAUKOWE WFIZ
31 Sylwia Kamińska, Adam Kantanista • Poziom zadowolenia
z lekcji wychowania fizycznego
NASZE LEKTURY
35 Tadeusz Koszczyc • Udana próba – całościowego ujęcia nauk
o kulturze fizycznej
AKADEMIA KOREKTYWY
39 Maria Kłoda, Janina Grzegorzewska • Wady stóp – u dzieci
Wychowanie Fizyczne
i Zdrowotne
NUMER 3, MARZEC 2014, 536 (LXI) indeks 381608
Nakład 3000 egz., CENA zł 22,50 (w tym 5 %VAT)
Czasopisma
Pedagogiczne
Redakcja: Tadeusz Maszczak (redaktor naczelny), Ryszard L. Dąbrowski (sekretarz redakcji),
[email protected]
Stali współpracownicy: Wirginia Karpiłowska, Seweryn Sulisz, Adam Królak
Adres redakcji: 01–194 Warszawa, ul. Młynarska 8/12, tel. 22 244 84 74, faks 22 244 84 76
Wydawca: Dr Josef Raabe Spółka Wydawnicza Sp. z o.o., ul. Młynarska 8/12, 01–194 Warszawa,
tel. 22 244 84 00, faks 22 244 84 20
e-mail: [email protected], www.raabe.com.pl; NIP 526-13-49-514, REGON 011864960,
Zarejestrowana w Sądzie Rejonowym dla m.st. Warszawy w Warszawie XII Wydział Gospodarczy
KRS, KRS 0000118704, Wysokość Kapitału Zakładowego: 50.000 PLN
Prezes Zarządu: Anna Gryczewska
Dyrektor wydawniczy: Józef Szewczyk, tel. 22 244 84 70, [email protected]
Dział obsługi klienta/Prenumerata: tel. 22 244 84 11, faks 22 244 84 10, [email protected]
Dział sprzedaży: tel. 22 244 84 55
Reklama: Andrzej Idziak, tel. 22 244 84 77, faks 22 244 84 76, kom. 692 277 761,
[email protected]
Skład i łamanie: Vega design, www.vegadesign.pl
Druk i oprawa: Pabianickie Zakłady Graficzne SA, 95–200 Pabianice, ul. P. Skargi 40/42
Zdjęcie na okładce: Fotolia
Redakcja nie zwraca nadesłanych materiałów, zastrzega sobie prawo formalnych zmian w treści artykułów
i nie odpowiada za treść płatnych reklam.
Nauki
o kulturze
fizycznej
W dyskusjach podejmowanych w środowisku nauk
o kulturze fizycznej z przedstawicielami innych dziedzin
i dyscyplin naukowych często pojawia się pytanie dotyczące tożsamości nauk o kulturze fizycznej. Pytanie to – pisze
Tadeusz Koszczyc – nurtuje też samych przedstawicieli tejże dziedziny i jednocześnie dyscypliny nauki. Wieloletnie
już dyskusje i próby określenia miejsca tych nauk w całym systemie poznania naukowego nie doprowadziły do
ugruntowania i uznania nauk o kulturze fizycznej jako
samodzielnej dziedziny i dyscypliny. Wszelkie dotychczasowe rozważania i próby definiowania czy też określania
zakresu ich działania były niesatysfakcjonujące z punktu
widzenia poznania naukowego. Przyjęty podział na wychowanie fizyczne, sport, turystykę i rekreację oraz rehabilitację jako subdyscypliny był przedmiotowym, instytucjonalnym ujęciem tychże nauk. W takim kontekście merytorycznym należy odczytywać monografię Andrzeja Pawłuckiego pt.: „Nauki o kulturze fizycznej” (2013). Zdaniem
T. Koszczyca należałoby wyróżnić ją w szczególny sposób,
bowiem jest ona pierwszą w Polsce próbą całościowego,
naukowo uzasadnionego ujęcia nauk o kulturze fizycznej.
Problematykę kultury fizycznej i zdrowotnej na tle postępowej twórczości Wojciecha Oczki – wybitnego lekarza
polskiego drodzenia przybliża Piotr Kowolik. Autor stwierdza, że nowatorska twórczość doktora Oczki pisana w języku polskim, z obywatelskiej troski o rozwój rodzimej
literatury, była wynikiem świadomej orientacji i chęci
zapoznania jak największej rzeszy Polaków z najnowszymi osiągnięciami ówczesnej wiedzy metodycznej. Podjęte przez autora tekstu rozważania zmierzają do ukazania
prekursorskich koncepcji doktora Oczki dotyczących wychowania nie tylko młodzieży, ale i całego społeczeństwa
jako ludzi wykształconych, dbających o zdrowie i sprawność fizyczną.
O roli nauczyciela wychowania fizycznego w podejmowanych działaniach profilaktycznych oraz w leczeniu
otyłości u dzieci i młodzieży w wieku szkolnym pisze Ewa
Brzozowska, na podstawie badań otyłości w ostatnich
latach można powiedzieć, że jest ona poważnym problemem zdrowotnym i społecznym. Niebezpieczne rozmiary
osiąga zwłaszcza wśród dzieci i młodzieży. Medyczne następstwa otyłości w tej grupie społecznej są stosunkowo rzadkie, natomiast wśród wczesnych skutków otyłości
najczęściej wymieniane są konsekwencje psychologiczne,
które obejmują między innymi obniżone poczucie własnej
wartości i niezadowolenie z życia. Zdaniem autorki modyfikacja niekorzystnych zachowań, takich jak zbyt mała
aktywność ruchowa czy nieprawidłowy sposób żywienia
może przyczyniać się do normalizacji masy ciała i utrwalenia pozytywnych nawyków w stylu życia.
Tadeusz Maszczak
Zapraszamy do odwiedzenia naszych stron w Internecie
www.edupress.pl oraz www.wychowaniefiz.pl
redakcja
prezentuje
spis
treści
SPIS TREŚCI
zawód nauczyciel – diagnoza
Próba
diagnozy
– kompetencji nauczyciela
wf
Zamysłem mojego opracowania jest pogłębiona analiza kompetencji
zawodowych nauczyciela. Po dwudziestu latach pracy dydaktycznowychowawczej postanowiłem dokonać diagnozy współczesnego
nauczyciela wychowania fizycznego1.
 PAWEŁ WOŹNY
Obserwując pracę moich koleżanek i kolegów na
lekcjach, zawodach, konkursach, obozach, koloniach,
warsztatach, konferencjach, zebraniach, egzaminach,
wyłaniają się określone obrazy, które zebrałem i uporządkowałem. Tematyka ta była podejmowana wcześniej
także przez wielu autorów. Janusz Bielski pisał o kompetencjach nauczycieli wychowania fizycznego „Jeżeli są
osobami w pełni odpowiedzialnymi, to nie mogą pominąć w procesie pedagogicznym nauczania wychowującego. Muszą starać się wykształcić człowieka zdrowego, wszechstronnie rozwiniętego i sprawnego, ale także
człowieka twórczo myślącego, wrażliwego i otwartego
na zmiany (...)”2.
Jakże aktualne są dziś słowa Macieja Demela odnoszące się do wizji nauczyciela wychowania fizycznego,
który wskazywał,że „będzie uczył jak żyć zgodnie z normami higieny, jak kształtować ciało, doskonalić zdrowie
i pielęgnować urodę… Będzie to, więc światły doradca
i przyjaciel młodzieży, taki, za którym młodzież chodzi,
do którego się zwraca z wielkimi kłopotami małych ludzi”3. Czy rzeczywiście postawa współczesnego nauczyciela wychowania fizycznego spełnia opisane przed laty
wymagania?
W związku z powyższym nasuwają się ważne pytania:
1. Jakimi cechami powinien charakteryzować się idealny, wzorcowy nauczyciel wychowania fizycznego?
2. Jakie nieodłączne elementy powinny stanowić istotę
warsztatu nauczyciela?
1
2
3
3. Jakie priorytetowe działania powinny dominować
w pracy nauczyciela?
Według mnie istnieje 5 głównych typów nauczycieli
wychowania fizycznego:
(1) nauczyciel – instruktor;
(2) nauczyciel zdrowia;
(3) nauczyciel – trener;
(4) nauczyciel – kolekcjoner;
(5) nauczyciel rozgrzewki.
Nauczyciel – instruktor
To prawdopodobnie były zawodnik określonej dyscypliny sportu. Posiada on spore umiejętności techniczno-taktyczne. Jego zaangażowanie w pracę z uczniami
koncentruje się wokół tej wybranej, jedynej i najważniejszej aktywności fizycznej. Wszystkie cele i zadania, jakie
stawia przez sobą – to jak najwyższe miejsce w corocznej rywalizacji międzyszkolnej. Nauczyciel skupia swoją uwagę na uczniach predysponowanych do osiągania
znaczących wyników w sporcie. Nauczyciel ten zachęca
zdolnych sportowo uczniów do systematycznego treningu pod jego fachowym okiem. Na pozostałych uczniów
w klasie niezbyt zwraca uwagę, ponieważ oni nie stanowią dla niego odpowiednio cennego „materiału” na przyszłych zawodników. Uczniowie z reprezentacji szkoły są
zadowoleni ze swojego nauczyciela, gdyż szczególnie
docenia on ich wysiłki w usprawnieniu. Dzięki niemu
mogą uczestniczyć w zawodach na różnych szczeblach,
wyjeżdżać na obozy, zgrupowania sportowe. Pozostali
uczniowie nie mają alternatywny, zostają zmuszeni do
Prezentujemy autorską wizję zawodu nauczyciela wychowania fizycznego, która w szczegółach może różnić się od głównych koncepcji
prezentowanych w naszym czasopiśmie – redakcja.
J. Bielski, Kompetencje nauczyciela wychowania fizycznego, Lider, 1, 2001.
M. Demel, Szkice krytyczne o kulturze fizycznej, Warszawa 1973.
16
Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne
Nauczyciel zdrowia
To kolejny typ wychowawcy fizycznego. Na początku
każdego roku szkolnego przeprowadza w każdej klasie
ankietę ewaluacyjną. Uczniowie odpowiadają na kilka
prostych pytań dotyczących zakresu lekcji wychowania
fizycznego. Nauczyciel otrzymuje informację zwrotną
od uczniów związaną z preferencjami konkretnej grupy
ćwiczebnej. Nauczyciel po analizie zgromadzonego materiału przygotowuje plany wynikowe z uwzględnieniem
potrzeb i sugestii określonej grupy uczniów. Przykładowy roczny budżet godzin: 40% piłka koszykowa, 20% piłka siatkowa, 10% piłka ręczna,
10% lekkoatletyka, 20% piłka nożna.
Nauczyciel zdrowia realizuje możliwie szeroki wachlarz różnych form aktywności
fizycznej. Wypełnia dwie godziny w tygodniu zagadnieniami z podstawy
programowej, natomiast na dwie
pozostałe godziny to uczniowie kolejno wybierają swoją ulubioną formę aktywności fizycznej. Różnorodność stosowanych bodźców
ruchowych sprawia, iż każdy
uczeń znajduje coś interesującego dla siebie. W tej perspektywie
planowania pracy nauczyciela celem nadrzędnym jest wszechstronny
rozwój ucznia. Tutaj uczeń znajduje
się w centrum zainteresowania nauczyciela. Nauczyciel dąży do podnoszenia sprawności fizycznej ukierunkowanej na zdrowie, zwiększanie sił
witalnych rozwijającego się organizmu.
Nie brakuje również rywalizacji indywidualnej, zespołowej, która stanowi ważny
element w procesie dydaktycznym. Nauczyciel dostosowuje trudność wykonywanych zadań ruchowych do możliwości uczniów. Jeśli uczeń nie potrafi wykonr 3 marzec 2014
nać określonego zadania, nauczyciel wprowadza ćwiczenie zamienne. Nauczyciel traktuje ucznia podmiotowo, daje okazję do zdobywania ocen motywujących
go jeszcze intensywniejszej pracy na lekcji. Nauczyciel
zdrowia stosuje w swojej pracy metody aktywizujące”,
„burza mózgów”, „praca w grupach”, „metoda programowanego usprawniania”, „metoda obwodowa”, „ metoda projektu”/. Przygotowuje on dla uczniów materiały
poglądowe, m.in.: prezentacje multimedialne, wykresy,
rysunki, schematy taktyczne, dopełniając w ten sposób
toczący się proces dydaktyczny. Ponadto stosuje różne
formy przekazywania i sprawdzania treści dydaktycznych poprzez guizy, testy wyboru, testy z zadaniami
otwartymi, testy do uzupełnienia, krzyżówki itp.
Na zakończenie roku szkolnego nauczyciel przeprowadza ankietę ewaluacyjną podsumowującą. Zgromadzony materiał posłuży mu do wyciągnięcia wniosków
do pracy w kolejnym roku szkolnym.
Z punktu widzenia wychowania do przyszłości (prospekcja) nauczyciel zdrowia dobrze wypełnia jej założenia.
Nauczyciel – trener
To przykład wychowawcy fizycznego, który realizuje jedną wiodącą dyscyplinę sportu oraz kilku sportów
uzupełniających. Zdecydowaną większość czasu (90%
rocznego budżetu godzin) poświęca na doskonalenie
elementów techniczno-taktycznych wybranej dyscypliny sportu. Natomiast okazjonalnie stosuje dyscypliny dodatkowe, aby urozmaicić zaplanowany
i przemyślany cykl treningowy w szkole. Uczniowie,
więc mają sporadycznie możliwość poznania
innych form aktywności fizycznej.
Nauczyciel podporządkowuje zadania treningowe kalendarzow rozgrywek
sportowych, które stanowią wartość
nadrzędną w planowaniu swojej pracy z uczniami. Zadania, ćwiczenia,
testy kontrolne, mecze sparingowe
realizuje z należytą starannością,
aby osiągnąć zamierzony wynik
w sportowej rywalizacji. Wszystkie
działania nauczyciela w szkole nakierowane są na właściwy dobór, selekcję
do drużyny. Nauczyciel nie uznaje zadań
trudnych, niewykonalnych przez ucznia. Nie
zajmuje się uczniami słabymi, z trudnościami
wychowawczymi, gdyż stanowią oni dla niego
niepotrzebny balast. Jest nauczycielem apodyktycznym.
W swojej pracy stosuje metody treningowe
nastawione na szybkie postępy w sprawności
fizycznej specjalnej. Nauczyciel – trener często
szuka pomocy przy organizacji zawodów, obozów, wyjazdów, w rodzicach, innych nauczycielach, rodziców.
17
zawód nauczyciel – diagnoza
polubienia wybranej przez nauczyciela dyscypliny sportu. Treści dydaktyczne przekazywane przez nauczyciela
są ukierunkowane na doskonalenie ciągle jednej dyscypliny sportu. Nauczyciel doskonale czuje się w tej formie
aktywności fizycznej, którą sam kiedyś przez długie lata
uprawiał.
Nie wykracza on w swojej pracy poza materiał dydaktyczny z innego kręgu dyscyplin sportu. Stosowana przez
nauczyciela wąska specjalizacja zawodowa do wykonywania ćwiczeń kompleksowych, specjalistycznych jednostronnie stymuluje rozwijające się organizm.
W moim rozumieniu opisany wyżej typ nauczyciela
– instruktora jest sprzeczny z współczesną koncepcją
wychowania fizycznego. W punktu widzenia uczniów
nie daje on możliwości dokonywania przez nich jakiegokolwiek wyboru aktywności fizycznej.
zawód nauczyciel – diagnoza
Z punktu widzenia racjonalnego
podejścia do istoty współczesnego
wychowania fizycznego, ten typ nauczyciela zbyt jednostronnie oddziałuje na ucznia.
Nauczyciel – kolekcjoner
To przykład mistrza w zdobywaniu
dyplomów, pucharów, medali, różnych odznaczeń i nagród przez jego
uczniów. Na początku roku szkolnego
nauczyciele wychowania fizycznego
dzielą między sobą dyscypliny sportu, w których będą rywalizować. Każdy nauczyciel ma konkretny przydział
sportów, w których będą współzawodniczyć z innymi szkołami jego uczniowie. Planowanie pracy sprowadza się,
więc do szybkiego opanowania przez
konkretnych uczniów kilku form aktywności fizycznych,
aby móc jak najlepiej zaprezentować się na zawodach
sportowych. Zdobyte medale, dyplomy, puchary stanowią formę sprawdzenia, czy nauczyciel pracował efektywnie. W tej perspektywie nauczyciel poświęca cały
czas wąskiej grupie uczniów, których przygotowuje pod
konkretne, zgodne z kalendarzem imprezy sportowe.
Pozostali uczniowie traktowani są jako pomocnicy, organizatorzy, statyści. W opisie tego nauczyciela istotny jest
czas, aby zdążyć przygotować uczniów na możliwie dużą
liczbę zawodów w ciągu roku szkolnego.
To sprawny organizator, doceniany przez dyrekcję, rodziców za fachowość, skuteczność. Metody jego pracy
z uczniami – reprezentantami nastawione są na maksymalnie szybki postęp w kilku dyscyplinach sportu.
Z punktu widzenia współczesnej koncepcji wychowania fizycznego nauczyciel ten zapomina o uczniach
z nadwagą, otyłością, astmą, problemami emocjonalnym i rodzinnym.
pozytywnych. Uczniowie nie znają kryteriów ocen z wychowania fizycznego
(przedmiotowy system oceniania).
W zasadzie nie interesują go uczniowie
bardzo sprawni, średnio lub niesprawni fizycznie. Opisany nauczyciel stawia
sobie za główny cel, aby uczniowie mu
nie przeszkadzali, tylko zajęli się grą
w piłkę.
W punktu widzenia stawianych
przed wychowaniem fizycznym celów
perspektywicznych – nauczyciel ten
powinien jak najszybciej zmienić wykonywaną profesję.
Podsumowanie
Wyodrębnione przeze mnie przykłady nauczycieli wychowania fizycznego
z różny sposób podchodzą do zapisania swojego śladu w umyśle ucznia. Dla jednych jest to
ważna misja do wypełnienia, stąd odpowiedzialna postawa wobec zadań, stawianych celów, których nie można
pominąć i należy podjąć. Dla innych nauczycieli to łatwa
możliwość na pójście drogą minimalizmu na skróty.
Chciałem zwrócić uwagę, że wszystko, co robimy wypełniając nasze obowiązki dydaktyczno-wychowawcze
przenosi się na postrzeganie w środowisku edukacyjnym
doniosłej lub mizernej roli, jaką pełni szerzej kultura fizyczna. W znacznej mierze to od nas nauczycieli zależeć
będzie, czy chcemy być postrzegani jako fachowcy, czy
jako rzemieślnicy.
mgr Paweł Woźny
nauczyciel wf, SP 55 Poznań
Zdjęcia Fotolia
Nauczyciel rozgrzewki
To przykład mistrza w perfekcyjnym przeprowadzeniu ćwiczeń kształtujących. Jego praca koncentruje się
na opanowaniu grupy w części wstępnej lekcji wychowania fizycznego. Nauczyciel udziela uczniom cennych rad
i wskazówek wychowawczych. Następnie prowadzi on
przygotowany wcześniej jeden schemat bardzo długiej,
intensywnej rozgrzewki. Kolejnym zadaniem nauczyciela
jest sumienne sędziowanie meczu najczęściej piłki nożnej. Podczas sędziowania jest bezstronny, sprawiedliwy,
unika kłótni i sporów. Przedstawiony nauczyciel nie planuje swojej pracy dydaktyczno-wychowawczej. Uczniowie nie rywalizują na zawodach międzyklasowych czy
międzyszkolnych. Nauczyciel nie stosuje sprawdzianów,
zadań kontrolno-oceniających. Na zakończenie semestru
i roku szkolnego wpisuje każdemu uczniowi kilka ocen
18
Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne